پایان نامه بررسی رابطه استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی و هویت دینی کاربران

پایان‌نامه تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد تبلیغ و ارتباطات فرهنگی

چکیده
 

پژوهش حاضر رابطه استفاده از شبکه‌های اجتماعی و  هویت دینی کاربران را با هدف شناخت رابطه میان ویژگی‌های فردی کاربران و عوامل سیاسی و اجتماعی با هویت دینی آنها و در پی پاسخ به این پرسش اساسی که شبکه‌های اجتماعی مجازی چه آثار و پیامدهایی بر هویت کاربران دارند با استفاده از روش پیمایشی مورد مطالعه قرار داده است. این پژوهش در دانشگاه­های سطح شهر تهران، و در بین دانشجویان رشته­ها و دوره­های مختلف تحصیلی، صورت گرفته است.

تحلیل یافته‌های این مطالعه که هویت دینی کاربران در در پنج حیطه‌ی احساس، باور و اعتقاد، روابط صمیمی با خانواده، عملکرد آموزشی والدین در حوزه دین و پایبندی والدین به ارزش‌ها و اعتقادات دینی مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد نشان از آن دارد که صرف حضور و استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی بر تضعیف هویت دینی کاربران تأثیر معناداری ندارد ولی نوع استفاده از این شبکه­ها از نظر استفاده کاربردی و یا تفریحی، مدت زمان طولانی حضور در این شبکه­ها و همچنین هدف استفاده کاربران از این شبکه­ها بعلاوه طبقه و پایگاه اجتماعی آنان در تضعیف هویت دینی کاربران و تمایل آنان در حرکت از هویت سنتی و اصیل دینی به سمت هویت بازتابی و مدرن تأثیرگذار بوده و حداقل اینکه هویت اصیل کاربران را در برخی از حیطه‌ها دچار تشکیک می­کند.

به نظر می­رسد پذیرش حضور در این شبکه­ها گریز ناپذیر است اما با یک آسیب شناسی جامع و برنامه­ریزی درست و استفاده از همه­ی ظرفیت­های ارتباطی می­توان از آن به عنوان یک فرصت در جهت تقویت هویت دینی

کلید واژه‌ها: اینترنت؛ شبکه‌های اجتماعی؛ فیس‌بوک؛ هویت؛ هویت دینی

مقدمه:

با فرارسیدن عصر تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و گسترش فراگیر آن که به‌دنبال خود مفاهیم جدیدی چون واقعیت مجازی، فضای سایبر و ... را به همراه ‌آورد؛ تغییر و تحولات زیادی در زندگی بشر ایجاد شد و ما را با جهان جدیدی مواجه ساخت. جهانی که در آن متفاوت می‌اندیشیم، می‌نویسیم، می‌خوانیم، ارتباط برقرار می‌کنیم و به طور کلی جهانی که در آن متفاوت زندگی ‌می‌کنیم.

اساساً همیشه تکنولوژی،‌ روش و طریقه زندگی انسان‌ها را تغییر داده‌است. استفاده از تکنولوژی صرفاً منجر به ساده‌شدن کارها نمی‌شود، بلکه در روش اندیشیدن و ماهیت کار انجام شده تأثیر می‌گذارد، تأثیراتی که عمدتاً عظیم و پیش‌بینی نشده هستند. اختراع خط، تکنولوژی چاپ، تلگراف، تلفن و تکنولوژی کامپیوتر را می‌توان در همین راستا ارزیابی کرد؛ چرا که هر‌یک به نوبه‌ی خود با تغییراتی که به‌همراه آوردند، باعث دگرگونی در زندگی بشر شدند. رسانه‌های نوین اطلاعاتی و در رأس آن اینترنت، موجب نوسازی فرآیندهای اجتماعی است. این تکنولوژی تمام جنبه‌های زندگی مردم را تحت الشعاع قرارداده است. (جهانگرد؛ 1384: 3)

 هرچند که انسان‌ها به طور معمول در مقابل هر گونه تغییری مقاومت می‌کنند ولی باید این مهم را پذیرفت که مواجهه با این تغییرات گریزناپذیر است و این مقاومت‌ها نیز شکسته‌خواهد شد و به همین علت باید همواره خود را برای این تغییرات که به سرعت و شتابان نیز صورت می‌پذیرد، آماده کرده و با یک شناخت خوب نسبت به میزان تأثیر هر یک از این تغییرات، اثرات سوء آن را به حداقل ممکن برسانیم.

 با رشد شتابان تکنولوژی‌های ارتباطات و اطلاعات، به ویژه اینترنت و انتقال پرشتاب فعالیت‌ها به زندگی فردی و جمعی انسان؛ فضاهای سایبر و محیط‌های مجازی، اهمیتی روزافزون یافته و مجازی شدن را به نیروی محرک تغییر محیط زندگی انسان و از آن مهم‌تر به عامل اصلی تغییر الگوهای فکری و رفتاری و به معنایی دقیق‌تر "وجود انسان" تبدیل کرده‌است. ( اوحدی؛ 1380: 9 )

همان‌طور که جامعه شناس انگلیسی، آنتونی گیدنز[1]  ( 1999 ) یاد‌آور می‌شود، هرچه این تغییرات نه‌تنها " در بیرون از اینجا " اتفاق می‌افتد بلکه " در اینجا نیز اتفاق می‌افتد – در خانه‌هایمان و درون سرهای ما -، و در اینکه ما چگونه دنیا و جایی که در آن هستیم، می‌بینیم. بنابراین، ما همه مسؤولیم تا در مورد تجربیاتمان از این تغییرات فرهنگی بیاندیشیم و بحث کنیم. واقعیت این است که نمی‌توان نسبت به این تغییرات بی‌تفاوت بود. بنابراین مهم است که بدانیم که چگونه این تغییرات می‌تواند تعاملات انسانی هرروزه‌ی ما را تحت تأثیر قرار دهد. مهم‌تر اینکه برای تمام کسانی‌ که وارد دنیای کار می‌شوند لازم است تا نظرات خردمندانه‌ای راجع به اینترنت داشته باشند. ( تربتی، 1389، ص 12 )

جوامع در حال توسعه نظیر ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و با تغییرات فاحش در بافت اجتماعی خود مواجهند. با افزایش پرشتاب قشر تحصیل‌کرده‌ی دانشگاهی، روز به روز بر میزان طبقه‌ی نوظهور متوسط افزوده می‌شود. پیامد ایجاد چنین طبقه‌ی اجتماعی در جوامع انسانی، تولید نخبگان جدید در سطح جامعه و تغییر در ترکیب و ساختار نخبگان قبلی می‌باشد. این فرآیند تدریجی در بلند مدت، منجر به تغییر ذائقه‌ی ارتباطی عموم جامعه می‌شود.

اندیشمندان و صاحب نظران علوم اجتماعی و ارتباطات بر این باورند که ترکیب و همگرایی، فناوری‌های ارتباطاتی و تجدید ساختار نظام سرمایه‌داری در دهه‌های اخیر، سبب گشایش مرحله‌ی تازه‌ای در تاریخ جوامع بشری شده‌است. مرحله‌ای که با اصطلاحاتی نظیر جامعه فراصنعتی[2]، جامعه شبکه‌ای[3]، جامعه اطلاعاتی[4]، جامعه پست‌مدرن[5]، جامعه مجازی[6]  و امثالهم توصیف و تبیین شده است. "ویژگی‌های این جامعه‌ی نو را می‌توان پدیده‌هایی از جمله اقتصاد اطلاعاتی جهانی، هندسه‌ی متغیر شبکه‌ای، فرهنگ مجاز واقعی، توسعه‌ی حیرت انگیز فناوری‌های دیجیتال، خدمات پیوسته و نیز فشردگی زمان و مکان، برشمرد"     ( کاستلز؛ 1380: 15 )

ورود به این نوع جامعه‌ی جدید همچون مرحله‌ی گذار از جامعه‌ی کشاورزی به جامعه‌ی صنعتی، تمامی جنبه‌های‌ حیات بشری را تحت تأثیر قرار داده و تحولاتی عمیق را در ساختار جوامع و روابط میان افراد به‌وجود آورده‌است، به‌نحوی که عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را با انبوهی از فرصت‌ها و چالش‌های اساسی مواجه ساخته است.

در سال‌های اخیر "شبکه‌های اجتماعی مجازی" با سرعتی بی‌نظیر گسترش یافته‌اند. پایگاه‌های مجازی مای اسپیس (MySpace) ،  فیس بوک (FaceBook) ، فایو های (5hi)، فرندستر (Friendster)، یوتیوب (YouTube)، فیلکر (Flickr)، اورکات (Orkut) و تویتر (Twitter)  مشهورترین این شبکه‌ها هستند که فضایی جذاب را برای ارتباط شبکه‌ای در فضای مجازی میان کاربران اینترنت و عمدتاً از نسل جوان، فراهم آورده و در مدت زمانی کوتاه به سرعت رشد کرده‌اند. به عنوان مثال FaceBook با توجه به اعلام سایت ویکی‌پدیا تا سپتامبر سال 2011 بیش از 800 میلیون کاربر فعال دارد.  ( wikipedia؛ تاریخ مشاهده 09/09/1390)

شبکه‌های اجتماعی از یک سایت ساده مانند موتور جستجوگر، امکاناتی را برای بارکردن فایل‌های صوتی تصویری، گفتگوی مکتوب، پست الکترونیک و دیگر ابزارهای اشتراک‌گذاری به کاربران خود ارائه می‌دهند. شبکه‌های اجتماعی، محل گردهمایی صدها میلیون کاربر اینترنت است که بدون توجه به مرز،‌ زبان،‌ جنس و فرهنگ، به تعامل و تبادل اطلاعات می‌پردازند.

بی‌شک شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک را می‌توان به عنوان نماد شبکه‌های اجتماعی دانست. در سال‌های اخیر حضور در فیس‌بوک به عنوان یک فعالیت اجتماعی در سطح دنیا شناخته شده و یکی از راه‌های برقراری ارتباط با دوستان، همکاران و آشنایان می‌باشد. ورود کاربران ایرانی نیز در این شبکه‌ی ‌اجتماعی ( با لحاظ سابقه‌ی حضور در نسل اول این شبکه‌ها همچون اورکات یا شبکه‌های اجتماعی محلی ایران چون کلوب و پردیس من ) در ابتدا صرف برقراری ارتباط دوستی، عاطفی و احساسی با دوستان، همکاران و آشنایان آغاز شد. با نفوذ بیشتر این شبکه در بین ایرانیان هر چند در ابتدا با تقویت ابعاد عاطفی و احساسی بیان شده بود، اما از طریق و نوع رویه‌ی خود شبکه‌ی فیس‌بوک می‌توان حدس زد که تغییراتی در این رویه انجام‌گرفته و خواهدگرفت. شرکت فیس‌بوک با ورود کاربران ایرانی، افغانی و تاجیکی تصمیم به اضافه کردن زبان فارسی به جمع زبان‌های این سایت گرفت، هر چند که هنوز در جمع کاربران فارسی‌زبان کمتر استفاده می‌‌گردد.

یکی از مهم‌ترین ابعاد زندگی انسان که از این پدیده تأثیرات عمیقی را پذیرا خواهد شد، بعد هویتی است. هویت[7] یکی از مهم‌ترین مسائل جوامع می‌باشد. بی‌گمان می‌توان گفت که هویت از نیازهای روانی انسان و پیش‌نیاز هر گونه زندگی جمعی است.

از سوی دیگر امروزه جنبه‌های گوناگون مسأله‌ی هویت از سوی متفکران و نظریه‌پردازان اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. شرایط کنونی ارتباطات جهانی، توسعه و رشد تکنولوژی‌های مختلف، رویارویی مداوم فرهنگی و ... سبب شده است که مسأله‌ی هویت در ابعاد مختلف به موضوعی کانونی در بررسی‌های اجتماعی تبدیل شود.

از جمله مسائل اساسی شکل دهنده هویت هر انسانی، داشتن تعریفی از خود، از معنای زندگی، هدف در زندگی و... است و با نگاهی اجمالی به معارف دینی می‌بینیم که یکی از کارکردهای اصلی دین در زندگی این است که با دادن جهان‌بینی الهی، معنا و هدف نهایی زندگی را برای انسان تبیین می‌کند و غایت مسیر حرکت او را نشان می‌دهد. حال اگر معنا و غایت زندگی فرد بر اساس جهان‌بینی دینی شکل گرفت، دیگر ابعاد هویتی فرد ( هویت شغلی، جنسیتی و ... ) به عنوان واسطه‌های دستیابی به آن هدف و در راستای آن معنا و غایت نهایی، جهت‌دهی خواهدشد. وقتی فرد، جهان‌بینی الهی پیدا می‌کند و مبداء و مقصد خود را می‌داند و پی می‌برد که برای چه آفریده شده‌است و غایت آفرینش او چیست؛ می‌تواند در مورد سایر مسائل زندگی بهتر تصمیم بگیرد. بنابراین، به‌نظر می‌رسد هویت دینی در مرتبه‌ای بالاتر از سایر ابعاد هویت قرار دارد و می‌تواند در شکل‌گیری سایر ابعاد هویتی فرد، نقش اساسی ایفا کند.

شاید بتوان گفت، هویت دینی از مهم‌ترین عناصر ایجادکننده‌ی همگنی و همبستگی اجتماعی در سطح جوامع است که طی فرایندی با ایجاد تعلق خاطر به دین و مذهب در بین افراد جامعه، نقش بسیار مهمی در ایجاد و شکل‌گیری هویت جمعی دارد و به عبارتی عملیات تشابه‌سازی و تمایزبخشی را انجام می‌دهد. به طور مثال دین اسلام و مذهب شیعه، به طور هم‌زمان ضمن ایجاد تشابه دینی در بین افراد جامعه‌ی ایران، آن‌ها را از سایر ادیان جدا می‌سازد. در جامعه‌ی ایران برخلاف سایر جوامع ( که به دنبال حاشیه‌ای کردن دین و برانداختن دینداران از اریکه قدرت و منزوی کردن آنان هستند )، با استفاده از نیروی مذهب در پنج قرن گذشته، حداقل سه انقلاب تمام‌ عیار را سامان داده‌اند. نخستین حرکت‌ها در سال 880 شمسی با انقلاب صفویان برپایه‌ی مذهب تشیع، دومین حرکت در سال 1285 شمسی با رهبری علمای طراز اول شیعه در انقلاب مشروطه و آخرین هم در انقلاب اسلامی سال 1357 شمسی با رهبری و هدایت مرجعیت شیعی شکل گرفت. (گودرزی، 1387: 50 )

در جامعه ما با توجه به آمار ارائه شده از سرشماری نفوس و مسکن سال 1385 از سوی مرکز آمار ایران به دلیل آنکه جوانان ( علی‌الخصوص دانشجویان ) درصد بالایی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند؛ این مسأله در رابطه با این قشر فرهیخته و آینده‌ساز کشور اهمیتی دو چندان می‌یابد؛ چرا که چنین قشری در هر جامعه‌ای به لحاظ برخورداری از توان و انرژی فراوان قادر است تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر آینده جامعه بگذارد[8].

مجتبی عباسی قادی در کتاب "تأثیر اینترنت بر هویت ملی"، دیدگاه صاحب‌نظران و اندیشمندان را در خصوص اثرات و تبعات ناشی از اینترنت به طور عام و تأثیرات هویتی آن به طور خاص، به سه دسته کلی تقسیم کرده‌است: دسته‌ی اول که  دیدگاه آن‌ها به جبرگرایی معروف است، اینترنت را ساختاری عینی و بیرونی و متصلب فرض می‌کنند که در چارچوب آن ذهنیت افراد شکل می‌گیرد و کاربران آن را در سیطره‌ی خود قرار می‌دهند و جبری را بر آن‌ها تحمیل می‌کنند. دسته‌ی دوم که دیدگاه آن‌ها به اراده‌گرایی معروف است، اینترنت را صرفاً به عنوان یک رشته امکانات محض در جهت تواناسازی فرد برای گردآوری انبوه اطلاعات و رشد کثرت‌گرایی می‌دانند. و بالاخره دسته‌ی سوم که دیدگاه آن‌ها به تکنورئالیسم معروف است، رویکرد بینابینی دارند؛ یعنی آن‌ها در عین اینکه ابعاد هستی شناختی فناوری اینترنت را نادیده نمی‌گیرند، اما معتقدند که  این فناوری تعیین کننده‌ی نهایی نخواهد بود. به بیان دیگر، آن‌ها در عین اینکه ظرفیت‌ها و توانایی‌های اینترنت را در نظر دارند، به آزادی عمل کاربران نیز توجه دارند.

در این پژوهش نیز با توجه بیشتر به دیدگاه سوم ( تکنورئالیسم ) سعی می‌شود تا تأثیر شبکه‌های اجتماعی - با تأکید بر شبکه اجتماعی فیس بوک – را بر هویت دینی کاربران، مورد بررسی قراردهم.

بیان مسأله

بیل گیتس[9] رئیس و مؤسس آمریکایی شرکت مایکرو‌سافت، معتقد است تحت تأثیر فضاهای مجازی جدید که در آن تلویزیون‌ها و کامپیوترها به یک شبکه‌ی هوشمند جهانی مرتبط هستند، عناصر رفتاری انسان‌ها شکل خواهندگرفت و این شبکه‌ها ستون فقرات ساختار اجتماعی ما را تشکیل می‌دهند ( کاریزی؛ 1381: 329 ). فرهنگ مجاز واقعی تا حد واقعیت مجازی مورد قبول واقع می‌شود که استفاده‌ی مناسب از آن برای بالا بردن سطح دانش‌مان نیروی نهفته‌ی زیادی دارد. استفاده‌ی نادرست ممکن است زیان‌های زیادی به همراه داشته باشد ( همان:  9) خصوصاً برای نسلی که درمقایسه با نسل قبل، با محرک‌های فراوانی مواجه است ( عطاران؛ 1383: 198 ).

اینترنت، این فن‌آوری جدید ، جایی بین دو سوی ( قطب ) جبرگرایی فنی و سازه‌ی اجتماعی قرار دارد و در انواع فعالیت‌های آدمی رخنه کرده است ( پاترشیا؛ 1382: 403 ). اینترنت شکل و شرایط کنش اجتماعی و تجربه انسانی را در سرتاسر جهان تعیین می‌کند ( کاستلز؛1380: 13 ).

ایران بر اساس آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار (سرشماری نفوس و مسکن سال 1385)، ایران با 25 میلیون جوان بین 14 تا 29 سال به عنوان یکی از کشورهای جوان دنیا مطرح شده‌است . شناخت مقوله جوانی بیش از پیش با تأثیرات تکنولوژیکی عصرجدید به ویژه با راه‌اندازی شبکه جهانی اینترنت آمیخته است، جوانان خود عاملان فعال و دخالت‌گر در محیط پیرامون خود هستند. آنان از شرایط پیرامون خود تفسیری دارند و برمبنای دریافت و تفسیر خود کنش‌هایشان را شکل می‌دهند. هیچ‌کس بیش از خود آن‌ها از معنای کنش و رمز و رموز آن‌ها آگاه نیست.

جوانان ممکن است این سؤال را بپرسند که تکنولوژی‌های ارتباطاتی چه نقشی را در زندگی آنان بازی می‌کند؟ به ویژه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی که جوانان را قادر به اتصال محلی، ملی و همین‌طور جهانی بطریق راه‌های ناموازی می‌سازد. امروز تحول و اثرات این تکنولوژی‌ها برکنش جوانان به ویژه جوانان دانشگاهی مسأله‌ی مهمی است که باید کارشناسانه بررسی و فواید و تبعات منفی آن در آینده‌ی دور و نزدیک مورد توجه قرار گیرد.

شبکه‌های اجتماعی اینترنتی یا مجازی، نسل جدید از پایگاه‌هایی هستند که مورد توجه کاربران شبکه‌های اینترنت قرار گرفته‌اند. این شبکه‌ها در سال‌های اخیر به یکی از تأثیرگذارترین سرویس‌های ارائه شده در اینترنت و وب تبدیل شده‌اند و تحول شگرفی در نظام‌های اجتماعی ملل مختلف ایجاد کرده‌اند. این شبکه‌ها به گونه‌ای متفاوت مناسبات اجتماعی و فردی را دچار دگرگونی کرده‌اند به طوری‌که نه تنها نهادهای اجتماعی - هم از حیث کارکرد و هم از حیث ماهیت - دستخوش تغییرات شده‌اند، بلکه این شبکه‌ها بخشی از هویت دینی کاربران و کل عالم ارتباطات را نیز دستخوش تغییر و تحول کرده‌اند. به طوری‌که گروهی از نویسندگان این تحول در عالم ارتباطات را مبدأ عصر جدیدی می‌دانند، عصری که از آن تحت عناوین مختلفی نظیر: " دهکده جهانی " (مک لوهان)، " جامعه مدنی جهانی "(دیوید هلد)، " مدرنیته دوم " (اولریش بک)، " جامعه شبکه‌ای " (مانوئل کاستلز)، " جهان رها شده "  (آنتونی گیدنز)،  " جامعه ارتباطی " (جیانی واتیمو) و" مدرنیته سیال " (زیگمون بومن) یاد می‌کنند.

از جمله اهداف ایجاد و توسعه‌ی شبکه‌های اجتماعی مجازی می‌توان به سامان‌دهی و پیوند گروه‌های اجتماعی مجازی بر محور مشترکات اعتقادی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، به اشتراک گذاردن علاقه‌مندی‌ها توسط اعضاء و گروه‌ها و ایجاد محتوا توسط آن‌ها و نیز توسعه‌ی مشارکت‌های اجتماعی و تعاملات انسان‌ها، اشاره کرد.

هر شبکه‌ی اجتماعی فرهنگ ارتباطاتی خاص خود را دارد. یعنی منش و گفتار مخصوص و منحصربه‌فرد برای خود برگزیده‌است . البته می‌توان شبکه‌هایی را یافت که فرهنگ ارتباطاتی تقلیدی برای خود برگزیده‌اند. فرد با عضویت در هر شبکه‌ی اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی می‌شود که شامل برخورد، تکه کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار، تیپ شخصیتی و ظاهری و ... است. بدون تردید میزان تأثیرپذیری فرد از این محیط، صفر مطلق نخواهد بود. پس هر شبکه‌ی اجتماعی هویت مطلوب خود را ترویج می‌کند. مثلاً در سایت‌هایی مثل فیس بوک و فرند فید و توئیتر، کاربر در کنار اینکه عضو جامعه‌ی بزرگ سایت مورد نظر هست، در گروه و شبکه‌های اجتماعی کوچک‌تری نیز عضو می‌شود. هر کدام از این گروه‌ها وابستگی خاص خود را دارند و به طبع فرهنگ ارتباطاتی مخصوص. پس فرد در تأثیر پذیری از فرهنگ ارتباطاتی این گروه‌ها بر خود لازم می‌بیند که هویت ارتباطاتی ( سبک و هویت کنش‌های کلی فرد در ارتباط با دیگران ) خود را تغییر دهد. هرچند این تغییر هویت موقت و محدود به زمان و مکان خاصی باشد. ولی بدون تردید در هویت واقعی فرد بی‌تأثیر نخواهدبود. به‌طور کلی همه‌ی اجزای یک شبکه‌ی اجتماعی که فرد با آن در تعامل است در ضمیر ناخودآگاه فرد تأثیر می‌گذارد. هویت ارتباطی فرد نیز چیزی نیست که به ضمیر ناخودآگاه مرتبط نباشد. نگرش‌های متفاوت از سوی مخاطبان، سیاستگزاران و دولتمردان به مقوله‌ی شبکه‌های اجتماعی و سعی در مسدود و محدود کردن میزان دسترسی به برخی از این شبکه‌ها در برخی از جوامع از یک سو  و هم‌چنین بروز و شکل‌گیری تحولات و جنبش‌های سیاسی و اجتماعی با چاشنی شبکه‌های اجتماعی از سوی دیگر؛ این سؤال اصلی را مطرح می‌کند که :

                    شبکه‌های اجتماعی چه آثار و پیامدهایی بر هویت کاربران دارند؟

انتخاب شبکه‌ی ‌اجتماعی فیس‌بوک نیز در این پژوهش، به علت تعداد بسیار بالای کاربران آن و یکی از تأثیرگذارترین شبکه‌های اجتماعی مجازی در اینترنت بوده‌است.

اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

شبکه‌های مجازی از سویی با درنوردیدن مرزهای جغرافیایی، در میان جوامع و فرهنگ‌های مختلف رواج یافته‌ و زمینه‌ی رشد و انتشار سریع اخبار و اطلاعات، ارتقای تحقیقات علمی و آکادمیک، تسهیل تبادل‌نظر بین دانشجویان و اساتید و نیز تبلیغ برخی ارزش‌ها و فضایل اخلاقی و انسانی را در فضای سایبر، در جای‌جای جهان مهیا کرده است. اما از سوی دیگر در کنار جذابیت‌ها و اثرات شگرف این جوامع مجازی، نباید از پیامد‌های منفی و آسیب‌‌های آن غافل بود.

بروز و ظهور شبکه‌های اجتماعی مجازی با امکانات و فناوری‌های اطلاعاتی که به همراه آورده‌اند، هرچند که روز به روز محبوبیت بیشتری پیدا می‌کنند، اما همواره امیدها، آرزوها و کابوس‌هایی را به دنبال داشته‌اند و دارند. از آنجا که شبکه‌های اجتماعی – به ویژه فیس بوک- به مثابه یک امکان ارتباطی در دوران جهانی شدن است، می‌تواند فضایی باشد که کاربران در آن به نمایش هویت خود بپردازند.

در شرایطی که یکی از بحران‌های عصر کنونی، احساس پوچی، سرگردانی و بی‌هدفی است؛ هویت بیش از پیش اهمیت می‌یابد و در هویت دینی ما، آنچه انسان را از پوچی خارج می‌کند، جهان‌بینی الهی است. چرا که مذهب به آدم‌ها ارزش می‌دهد؛ لذا یکی از آثار مهم هویت دینی، هدفمند کردن انسان‌ها است.

به نظر می‌رسد مهم‌ترین پیامد منفی که ترویج و گسترش این شبکه‌ها می‌تواند در جامعه امروز ما داشته باشد، تبلیغات ضد دینی و القای شبهات به منظور تخریب و استحاله‌ی باورها و اعتقادات در این رسانه‌هاست که ممکن است از سوی گروه‌های مغرض و با اهداف از پیش تعیین شده انجام گیرد. این تخریب در راستای همان جنگ نرم و رویکرد تهاجمی غرب در قبال جهان اسلام است که با هدف دین‌زدایی و حمله به مقدسات، افکار عمومی؛ به‌خصوص نخبگان را نشانه می‌گیرد و از آن‌جا که تشکیلات اداری و مراکز فعالیت این شبکه‌ها عمدتاً در غرب قرار گرفته‌اند این امر معنی‌دارتر و نمایان‌تر می‌شود.

 حرکت شبکه‌های اجتماعی به سمت وب معنایی[10] [11]احتمالاً تأثیر زیادی بر روی شکل‌دهی هویتی متفاوت در کابران خواهد داشت. ارتباط گسترده‌تر از طریق مفهوم و شکل‌دهی معانی مورد نظر در ذهن مخاطب گام بلندی در ترغیب‌کردن کاربر به انتخاب هویت ارائه شده توسط شبکه‌های اجتماعی خواهد بود. اما توجه و تشخیص این‌مهم برای رسیدن به راه‌کارهای مناسب، مستلزم انجام پژوهش‌های متفاوت در این حوزه است تا با شناختی عمیق و علمی، زمینه را برای برنامه‌ریزی‌های هوشمندانه و متناسب با شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه و علی‌الخصوص برای جوانان و دانشگاهیان به عنوان جامعه‌ی هدف که از جمله بیشترین کاربران این شبکه‌ها نیز به حساب می‌آیند؛ فراهم‌کرد.

اطلاعات ونتایج چنین پژوهشی می‌تواند برای دستگاه‌های سیاستگذار و برنامه ریزان فرهنگی از جمله شورای عالی فضای مجازی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی و وزارت آموزش و پرورش مورد استفاده قرار گیرد.

Anthony Giddens 1.

Post Industrial Society .2

Network Society .3

Information Society .4

Postmodernism Society .5

Virtual Society .6

 1.  Identity

[8] البته تا لحظه آخرین ویرایش پایان‌نامه (19/04/91) هنوز ریز اطلاعات آماری سرشرماری نفوس و مسکن سال 90 از سوی مرکز آمار ایران اعلام نشده است و اطلاعات ارائه شده بر مبنای سرشماری سال 85 می‌باشد.

 1.Bill Gates

1.Semantic web

[11] وب معنایی جایی است که ماشین ها صفحات وب را همانگونه که ما می‌خوانیم می‌خوانند و موتورهای جستجو می‌توانند بهتر درون وب کاوش کرده و نتایج دقیق تری ارائه کنند.

ABSTRACT

The present study investigates the relationship of networks and religious identity of users, using the survey method.

This research is conducted across the universities of Tehran among students of various courses of study. Findings analysis, examining the religious identity of the users in five domains of feeling, belief, intimate relationship with family, parent`s educational performance in the field of religion, and parental commitment to the values and religious beliefs, shows that the mere presence in and application of virtual social networks do not have any meaningful effect on religious identity weakening. But, the manner of using in terms of functional and/or recreational application, long time presence in the networks, user`s goal for this application, as well as their social status have effect on weakening user`s religious identity and their willingness to move from traditional and authentic religious identity towards a reflective and modern identity, and at the very least casts doubt upon user`s authentic identity in some areas.

It seems that acceptance of presence in these networks is inevitable. But with a comprehensive pathology and an accurate planning while using all communicative capabilities, it is possible to make benefit of it as an opportunity in the way of religious identity enhancement.

Keywords: Internet, social networks, Facebook, identity, religious identity