پایان نامه بررسی رویکردهای نوین رسانه ای در اثار چهار تن از هنرمندان زن معاصر ایران (رزیتا شرف جهان ، بیتا فیاضی ، ندا رضوی پور )

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A.)

گرایش :نقاشی‌

چکیده: از نیمه دوم قرن بیستم که استفاده های غیر تجاری از رسانه های تصویری روبه افزایش گذاشت، هنرمندان عرصه هنرهای تجسمی به کشف امکانات جدیدی رسیدند. از ابزار هایی برای بیان ایده های خود استفاده کردند که تا آن زمان مرسوم نبود اما به رغم گسترش تکنولوژی در حال فراگیر شدن و جایگزینی بود. این ابزارهای جدید که همان رسانه های نوین امروزی هستند و ابزاری کاملا مناسب بودند برای هنر های مفهومی که به تازگی در حال پا گرفتن بود عبارتند از: هنر ویدئو، هنر اجرا یا پرفرمنس، هنر چیدمان یا اینستالیشن، هنر زمینی یا لند آرت و... و گاه تلفیقی از این رسانه ها.

کم نیستند زنانی که در این عرصه درخشیدند و جایگاهی غنی تر برای این عرصه به وجود آوردند. در سرزمین ما ایران نیز شاهد هنرمندان زن معاصری هستیم که چه در زمینه ی ملی و چه بین المللی جای خود را یافته اند. شمار این عزیزان کم نیست اما در حجم این رساله تنها می توان به بررسی تنی چند از این هنرمندان پرداخت. سرکار خانم ها، رزیتا شرف جهان، ندا رضوی پور، بیتا فیاضی.

بررسی آثار این عزیزان مقایسه ای نبوده و به دنبال یافتن شخصی ارجح بر دیگران نیست. تنها با بررسی نوع برخورد این عزیزان با آفرینش آثارشان میتوان به نتایجی مفید و ارزنده دست یافت. این اطلاعات، چگونگی موضع گیری هنرمند زن ایرانی را در روند خلق اثر و همچنین ارتباطی که با رسانه های نوین برقرار کرده اند را مو شکافی می کند. نتایج به دست آمده از این تحقیق بیش از پیش ما را به گستردگی  آزادی ای که رسانه های نوین در اختیار هنرمندان قرار می دهد، واقف می سازد

فصل اول : کلیات طرح

1-1 بیان مسئله

نزدیک به دو دهه است که زنان ایرانی در همه ی عرصه های هنری ، حضوری فعال و چشمگیر دارند ، میدان هنرهای رسانه ای اما عرصه ایست بی رحم. در جهت پرکردن جای خالی حضور درخشان تنی چند از این هنرمندان زن این مرز و بوم در راستای معرفی هر چه بیشتر و بهتر و همچنین ارزیابی چگونگی برخورد ایشان در رابطه با خلق آثاری عجین در روح زمان که خصوصیت بدون شک بارز در آثار این هنرمندان است، تحقیق و تفحص در این رابطه لازم و همچنین آشنایی با نوع برخورد و دیدگاه و چگونگی روند شکل گیری یک اثر از دیدگاه هنرمندانی که جای خود را در این جامعه و همچنین در عرصه های بین المللی تثبیت کرده و درخشیده اند، برای هنرمندانی که به تازگی پای به این ورطه گزارده اند، ارزشمند و کار آمد پیش بینی می شود. معدود اند زنانی که در این حوزه درخشیده اند و معدود اند مطالعاتی که در زمینه ی معرفی این هنرمندان صورت گرفته باشد. بدیهیست در این رساله مجال پرداختن و مطالعه ی فعالیت های تمامی هنرمندان زن معاصر ایرانی نخواهد بود و روشن است که تعداد زنان هنرمند ایرانی که شایسته ی بررسی و تحلیل شدن را دارا باشند متناسب با حجم این رساله نیست، بنابراین در این رساله تلاش می شود با بررسی عمومی حضور زن ایرانی در هنر معاصر به ویژگی های هنری سه تن از برجسته ترین هنرمندان زن ایرانی : رزیتا شرف جهان، بیتا فیاضی، ندا رضوی پور، پرداخته شود. در این راستا ضمن بررسی دوران ارتباطات، به ویژگی های خاص ابزار بیان نوین ( هنر ویدیویی[1]  ، هنر اینستالیشن[2] ، هنر اجرا یا پرفورمنس[3] ، هنر اینترنتی[4] ، هنر دیجیتالی[5] و ... ) و مختصات خلاقیت های نوین ، پرداخته می شود و شرایط قرار گرفتن هنرمندان زن ایرانی در این ورطه ، مورد مطالعه ، تحلیل و بررسی قرار خواهد گرفت.

  1-2 هدف های تحقیق:

از آنجایی که به رسانه های نوین و چگونگی کاربرد آن در عرصه های هنری در ایران کمتر پرداخته شده است در حالی که در هنر معاصر دنیا از جایگاه ویژه ای برخوردار است و همچنین بکارگیری این رسانه ها به عنوان ابزار بیان و نمایاننده ی ایده های هنرمندان در جامعه ی کنونی ایران نیز با سرعت قابل ملاحظه ای در حال افزایش است، ضرورت پرداختن و شرح و وصف این روند در زمان معاصر غیر قابل انکار تصور می شود. به دلیل محدود بودن پژوهش های میدانی در رابطه با زنان ایرانی و همچنین حجم محدود این رساله، اینجانب سه تن از زنان برجسته ای که در این تقسیم بندی جای می گیرند انتخاب و معرفی کرده ام و با تحلیل آثارشان و مصاحبه  هایی که صورت گرفته است، صفحه ی نا نوشته ای از تاریخ هنر معاصر ایران را به تحریر در می آورم.

1-3 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن:

در این رساله تلاش می شود نکات نا نوشته و ناگفته ای از تاریخ معاصر هنر ایران بررسی شود تا ضمن روشن کردن وجوه برجسته و راهکارهای اعمال شده توسط هنرمندان ، به تئوری های موجود در راستای پیشنهاد ها و چاره اندیشی های  هنری پرداخته شود. در راستای دستیابی به این هدف و برداشت و معرفی هر چه نزدیکتر به واقعیت، مطالب این رساله با استناد بر مصاحبه ها و توضیحاتی که این هنرمندان شخصا ارائه می دهند، خواهد بود تا از هر گونه برداشت غیر واقعی در رابطه با این موضوع اجتناب شود. هدف این رساله در عین حال بررسی خلاقیت های نوین نیمی از جامعه ی ایران یعنی" زنان" است، بطوری که تنی چند از این جامعه از زبان خود و با دنیای خود به وصف آن می پردازند.

1-4 سوالات و فرضیه های تحقیق

سوالات تحقیق

آیا رویکردهای نوین رسانه ای در آثار زنان ایرانی دارای گرایشات فمینیستی است؟

انتخاب رسانه های نوین به عللی چون از کارافتادگی رسانه های پیشین و یا به علت هم گام شدن با دیگر جوامع هنری در سراسر دنیا، بوده است؟

آیا به کار گیری رسانه های نوین از سوی هنرمندان معاصر اجتناب ناپذیر است؟

 - فرضیه های تحقیق

-     بنا بر جریاناتی که در سرار دنیا در این زمینه مشاهده می شود و همچنین تجربیاتی که در گذشته توسط هنرمندان به اجرا در آمده است، می توان چنین تخمین زد که این برخورد ها می توانند از گرایش های فمینیستی متاثر باشند.

-      استفاده از رسانه های نوین به عنوان دستاورد های نوین جامعه ی صنعتی، گزینه های بسیاری را در زمینه های مختلف به هنرمندان ارائه می کند اما این مهم به این معنا نمی تواند باشد که استفاده از آنها به عنوان نفی سایرین خواهد بود. به طور مثال بدیهی است که استفاده از رنگ و بوم به مفهوم نفی عکاسی نیست تنها برخوردی متفاوت در راستای خلاقیت است.

-      آشنایی با رسانه های نوین را می توان همتای سواد آموزی  در اعصار گذشته دانست. چرا که این رسانه ها نقشی بسیار مهم در زندگی انسان معاصر بازی می کند و عدم آشنایی با این پدیده می تواند به معنای بی سوادی در عصر حاضر تلقی شود. هنرمند به عنوان یکی از تاثیرگذار ترین اقشار جامعه موظف است در بالا بردن هر چه بیشتر سطح سواد خود کوشا باشد تا به بالاترین کیفیت موفق به ایفای نقش خود شود.   

1-5 مدل تحقیق:

    در این تحقیق تلاش بر این است که در ابتدا به کلیات بکارگیری رسانه های نوین در عرصه های بین المللی و چگونگی جایگزینی این رسانه ها به عنوان ابزار بیان در گستره ی دنیای هنر و سپس به  مختصات حضور رسانه های نوین در عرصه ی خلاقیت های نوین زن هنرمند ایرانی  پرداخته و به نقاط اشتراک و افتراق در حوزه ی خلاقیت های این هنرمندان پرداخته شود.

1-6 تعاریف عملیاتی متغیر ها و واژه های کلیدی:

هنر جدید، رسانه های نوین، هنر مفهومی، هنر اجرا، هنر چیدمان، هنر ویدئو، هنر زمینی، هنر اینترنتی

1-7  روش تحقیق:

بنابر عنوان و موضوع انتخاب شده که مبنی بر رویکرد های نوین رسانه ای تنی چند از هنرمندان معاصر زن ایرانی است، لذا لازم دیده می شود که علاوه بر مطالعه ی مکتوبات، نقد ها و شرح و توصیفاتی که در رابطه با این هنرمندان، در گذشته صورت گرفته است، به انجام مصاحبه هایی حضوری و مستقیم با این هنرمندان نیز پرداخته شود. این مصاحبه ها و گفتگو ها با همکاری این هنرمندان صورت گرفته و در ارائه ی مطالبی هر چه موثق تر و نزدیکتر به واقعیت به این رساله یاری رسانده اند.

بنابراین این تحقیق به صورت کتابخانه ای و میدانی و مصاحبه ای به انجام رسیده است. روش اجرای این تحقیق، تحلیل تطبیقی و توصیفی- تحلیلی در نظر گرفته شده است.

1-8 محدودیت ها و مشکلات تحقیق :

همانطور که از عنوان تحقیق بر می آید، رویکرد های نوین رسانه ای در زمان معاصر مورد بررسی است، لذا به علت معاصریت این امر منابع مکتوب در این زمینه در دسترس نبوده و یا در محدوده ی مقالاتی پراکنده و نقد هایی کوتاه می باشد. بنابراین مطالب ارائه شده ای که از منابع مکتوب و کتب مرجع استخراج شده اند، بسیار محدود و با جستجوی بسیار صورت گرفته اند. بدیهی است که اینگونه تحقیقات با این دسته عناوین که حاکی از رویکرد های معاصر هستند، فاقد پیشینه ی وسیع بوده و همانطور که از واژه ی معاصر بر می آید ریشه ای در تاریخ و یا مطالعاتی با گستره ی وسیع نداشته و انجام تحقیقاتی همچون رساله ی پیش رو، در جهت پر کردن فضاهای خالی در رابطه با این موضوعات می باشد. باشد که توسط این تحقیق، برگی به این تاریخچه ی در دست تدوین، افزوده شود.

فصل دوم : مطالعات نظری

مقدمه

هنر قرن بیستم، هنری است که گستردگی کنونی اش را مدیون هنرمندانی ساختار شکن و با جسارت و همچنین پیشرفت  لحظه ای تکنولوژی در زمینه های مختلف است. تکنولوژی ای که پیشرفت خود را بی دریغ در کفه ی اخلاص قرار داده و هنرمندان قشری هستند که یکی از بیشترین بهره ها را از این مقوله برده اند. چگونگی ورود این رسانه ها به دنیای هنر و برخورد های آغازین هنرمندان با این رسانه ها به مثابه ابزار بیان هنری، یکی از مقاطع پر فراز و نشیب و همچنین متنوع تاریخ هنر معاصر است.

2-1 تاریخچه ی آغاز به کارگیری رسانه های نوین به مثابه ابزار بیان هنری

رسانه های نوین مشخصه ی تمام نمای هنر قرن بیستم، در چگونگی تحولات در تغیر زبان بیان و ابزار بیان است. هنر قرن بیستم تمایز خود را در ابداع هنرمندان در استفاده از ابزار های متفاوت بدست آورد.

ابتدا هنرمندانی چون ژرژ براک[6] و پیکاسو در اوایل قرن بیستم با استفاده از اشیای آماده بر روی بوم، آثار خلق شده بر روی بوم را فرا تر از نقاشی دو بعدی با رنگ و مدیوم ها ی متداول گسترش داداند. همین امرباعث تحولات و راه گشای دید نوینی در برخورد با اثر هنری با ابزار های جدید و غیر معمول که تا آن زمان تجربه شده بود، شد. در این اثنا سبک های انتزاعی، سوررئالیسم، مفهوم گرایی و... بوجود آمد که همگی به نوعی نقاشی به شکل سنتی را دچار دگرگونی می کرد.

در این زمان تغیر بیان، هنرمند را به سمت تغیر ابزار بیان نیز سوق داد و هنرمند دیگر در صدد بازنمایی طبیعت و عین گرایی ( به هر شکل و سبکی ) نبود واین گونه بود که هنرمند تعریف و بیان شخصی خود را در خلق آثارش مد نظر قرار داد. هنرمند به دنبال مدیوم ها و وسایلی برای خلق اثرش بود که زندگی او را بیشتر می نمایاند. هنرمند در تلاش برای بازنمایی واقعیت زندگی اش در همان زمان بود و در راه رسیدن به این هدف اشیای حاضر آماده[7]، تیکه هایی از ابزارهای روزمره و در کل اشیا و موادی که انسان در طول زندگی اش، حتی در طول یک شبانه روز از زندگی اش با آنها سر و کار داشت، بیشترین بار معنایی را برای هنرمند به ارمغان می آورد و نزدیکترین جلوه از تصویری که هنرمند قصد بیانش را داشت به او عرضه می داشت.

رفته رفته گسترش و پیشرفت فناوری و تکنولوژی، این دستاوردها را نیز به گوشه ای از روزمره ی انسان ها تبدیل کرد و تکنولوژی، بهترین و آشنا ترین و آسان ترین و در دسترس ترین راه برای ارائه ی بیان شخصی هنرمند شد. چرا که همانطور که علم و تکنولوژی حاصل از آن ارتقا میافت، خلاء ایجاد شده در ارتباطات انسان ها نیز از او پیشی می گرفت و در نتیجه تکنولوژی و دستاورد هایش مونس و یار بی دریغ انسان ها می شد. عکس، فیلم، روزنامه، تابلو های تبلیغاتی الکترونیکی و ... اشیایی بودند که راه ارتباط با مخاطب را به بهترین نحو در ذات خود داشتند و سهم بزرگی را در زندگی انسان این عصر به خود اختصاص داه بودند.

 هنرمند که به عنوان یک شهروند نیز دستخوش این پیشرفت ها بود و نیز به خوبی تاثیرات و جایگاه تکنولوژی را در زندگی اش درک می کرد، ابزار جدیدی را در دست خود می دید. در واقع گستردگی دید هنرمند از تحول صورت گرفته در انتقال از عینیت به سمت بیان شخصی هنرمند، دست او را در انتخاب ابزارش چنان باز می کرد، که هنرمند می توانست دنیایی از رسانه ها را به عنوان ابزارش  برگزیند و از این رو ابزار هایی که در دست هنرمند قرار گرفت، ابزار هایی آشنا، روزمره و آمیخته با روح زمان هم خودش و هم مخاطبش بود و هنرمند هر وسیله ای را از منظر خود بکار می گرفت و به بیان دیگر، پیشرفت تکنولوژی و فناوری روز دنیا، پیشرفت ابزار بیان هنرمند تلقی می شد.

یکی از مهمترین و شاخص ترین هنرمندانی که در این روند تاثیر عمیقی داشت بی شک " مارسل دوشان[8] " است. در اصل مارسل دوشان با انتخاب ابزار هایش، به نوعی تعریف دیگری از هنر و زیبایی شناسی را ارائه داد. تعریفی بسیار گسترده تر و عمیق تر. اساسا تاکید دوشان به اشیاء و درونمایه ی اشیاء از منظر مصرف کنندگان آنها بود تا ارائه ی مفهومی از بیرون.

در اصل دوشان ایده هایش را به نمایش می گذاشت و می فروخت ( که در ابتدا این امر به گونه ای غیر ممکن بود اما با پیشرفت این دیدگاه و جایگاهی که در جامعه ی هنری معاصرش پیدا کرد این وضع رفته رفته تغیر کرد که در ادامه به شرح آن خواهیم پرداخت. )

بنابراین شروع این جنبش توسط مارسل دوشان صورت گرفت و با تلاش هنرمندان دیگری همچون رابرت راشنبرگ[9]، جوزف بویز[10]، جان کیج[11]، مرس کانینگهام[12]، دیوید تادور[13]، دیمن هرست[14] و ... گسترش و مقبولیت یافت.

2-2 پایه گذاری اجرا

اتفاق، کنش و اجرا های زنده، در میان نقاشان، ابتدا توسط جکسون پولاک[15] که رنگ را روی بوم می پاشید و یا بدن خود و یا همکارانش، رنگ را به روی بوم نقش می داد و یا لوچیو فونتانا[16] که بوم را پاره می کرد و دستی دیگر از این ابداعات، به دنیای هنر وارد شد. اما این اتفاقات هنوز در غالب نقاشی و بر روی بوم اجرا می شد. در این مقطع زمانی بود که فعل نقاشی و چگونگی نقاشی کردن بر موضوع چیره شد.

A Study on the Approach to the Modern Media in the Works of Three Contemporary Iranian Female Artists

Abstract                                         

The none-business usages was increased from second half of twenty century, the artists discovered many new facilities in visual Arts areas. They used many instrumentations to give their ideas that they were not habitude, but were breaking out and superseding by developing of technology. These new tools are called "the modern media", are suitable gadgets to flourish conceptual arts like: Video Arts, Performance Arts, installation Arts, land Arts, etc, and combinations of these medias in many cases.

There are many women who are lightened and created worthwhile perches in these arenas. There are also many women artists in our country, Iran, who have proved their arts around the world. In this project, we just can study the art works of several these artists: Rozita Sharaf'Jahan, Neda Razavi'Poor and Bita Faiazi.

Study on their art works is not comparative. We don't want to find a women    artist who is better than others. Because we can reach to helpful and useful results by study their approach with their art creations. This information analyze the lodgment manner of the Iranian women artists in their process of art creations and the results of this survey aware us about the development of the freedom that this modern media and instruments give artists.