پایان نامه بررسی رابطه بین حل مسئله مهارتهای زندگی و سلامت روان دانش آموزان مقطع متوسطه

1مقدمه

مهارت های زندگی وحل مساله به مجموعه ای ازتوانایی ها گفته می شود که زمینه سازگاری رفتار مثبت ومفید را فراهم می آورد،این توانایی،فرد را قادر می سازد که ضمن پذیرش مسئولیت های فردی واجتماعی خود،بدون لطمه زدن به خود ودیگران بتواند به شکل موثری با خواست ،انتظارات ومشکلات روزانه در روابط بین فردی روبرو گردد وبدین طریق از گرفتار شدن به آسیب های رفتاری،روانی واجتماعی در امان باشد.(کریم زاده وهمکاران،1388).

در طول قرن اخیر شاهد تحولات زیادی در بهداشت ودرمان وروابط اجتماعی بوده ایم.مسلما درآینده نیز نیازمند تحولات وتغییرات بیشتری خواهیم بود.چون در پنجاه سال گذشته بیماریهای عفونی ،مانند فلج کودکان،سرخک و...با رعایت بهداشت کاهش ومیزان عمر انسان افزایش یافت.اما متاسفانه ،فقر،مشکل مسکن ،غذا وآب سالم وسایر نیازهای دیگر افزایش یافته واختلال در محیط زیست واختلال روانی ،اعتیاد،ناهنجاریهای اجتماعی باعث فروپاشی نظام اجتماعی شده است.سازمان بهداشت جهانی (1994)سلامتی را رفاه کامل جسمی-روانی واجتماعی تعریف می کند واینکه فرد توانایی سازگاری با محیط بیرون را داشته باشد.داردن ،گازدا[1] وگینتر[2](1996)بیان می دارندکه مهارتهای زندگی،برای زندگی اثربخش ضرورت دارد ودرتمام دوره های زندگی (کودکی،نوجوانی وبزرگسالی)موردنظر هستند،مجموعه کلی این مهارتهای زندگی براساس رشد موثردرچهاربعد زندگی خانوادگی،تحصیلی،شغلی واجتماعی می باشندکه جهت پیشگیری و درمان اصلاحی به کار گرفته می شوند ومبتنی بریک ساختار تئوریکی هستند که دارای اهداف کلی مشاوره وبهداشت روانی می باشند(به نقل از پیکلسیمر[3]،هوپر[4] وهمکاران،1998).

اجزای مهارتهای زندگی شامل مهارتهای خودمدیریتی ومهارتهای اجتماعی می باشد. مهارتهای خودمدیریتی فردی شامل توانایی تصمیم گیری وحل مسئله ،آگاهی از تاثیرات اجتماعی ومقاومت در برابر آن،مقابله با اضطراب،خشم وناکامی وتعیین هدف خود رهبری وخود تقویت دهی می باشد.مهارتهای اجتماعی نیز بخشی از مهارتهای زندگی است که شامل برقرای ارتباط اجتماعی ،مهارتهای جراتمندی کلامی وغیر کلامی،احترام گذاشتن وافزایش شایستگی اجتماعی کودکان،نوجوانان وجوانان می باشد(بوتوین[5]،کانتور[6]،2000).

مهارت حل مسئله یکی از مهارتهای اساسی زندگی است که به ما این امکان را می دهد تا با برنامه ریزی مشخص مشکلاتمان را حل کنیم.

مهمترین فایده یادگیری حل مسئله این است که به فرد کمک می کند تا هنگام رویارویی با مشکلات راه حل های متعدد را جستجو نماید.آنها را بررسی نموده وپس از تجزیه وتحلیل بهترین راه حل را انتخاب کند.مشکلات موجود افراد عمدتا شامل مسائل شخصی،امور روزانه ،تحصیلی –شغلی-اجتماعی،ارتباط با

 دوستان-خانواده ،محیط کار ودیگر موقعیت هایی است که به تناسب زندگی وایفای نقش های اجتماعی    ، فرد ناگزیر از مواجهه با آنهااست.(محمد خانی،1378).

سازمان بهداشت روانی(1999)مهارتهای زندگی را توانایی رفتار مثبت وسازگارانه ای تعریف می کندکه افراد را قادر می سازد تا به گونه ای موثربا چالش ها ودرخواست های روزمره زندگی برخورد کنند.دروافع مهارتهای زندگی به مهارت های شخصی واجتماعی گفته می شود که کودکان ونوجوانان باید آنها را یاد بگیرند تا بتوانند در مورد خود،انسانهای دیگر وکل اجتماع به طور شایسته ،موثر ومطمئن رفتار نمایند(مک تاویش[7]،2000).

 حل مسئله مستلزم راهبردهای ویژه وهدفمندی است که فرد به وسیله آن مشکلات را تعریف می کند،تصمیم به اتخاذ راه حل می گیرد،راهبردهای حل مسئله را انجام داده وبر آن نظارت می کند(الیوت وهمکاران[8]،1999).

نوجوانی وجوانی یکی از مهمترین مراحل زندگی محسوب می شود.کودکان ونوجوانان سرمایه های جامعه می باشند وسلامت روح وجسم آنها تضمین کننده سلامت جامعه آینده است.پیچیدگی وسختی های ویژه ای زندگی نوجوانان را همراهی می کند،نظیر دگرگونیهای اجتماعی وخانوادگی،بروز بیماریهای خطرناک،رقابت،استرس امتحان ومانند اینها که هر کدام به تنهایی می تواند فشار وتنش روانی را بر آنها وارد سازد وسلامت آنهارا به مخاطره افکند ولطمه های جبران ناپذیری به همراه آورد.بسیاری از نوجوانان توانایی لازم را در جهت برخورد با مشکلات وچالش ها نداشته ودر معرض بسیاری از آسیب ها و نابهنجاریهای رفتاری قرار دارند.بر این اساس آگاهی ونا آگاهی از مهارت حل مسئله ومهارتهای زندگی بر جنبه های مختلف رفتاری وشخصیتی دانش آموزان تاثیر دارد.با توجه به آنچه گفته شد پژوهش حاضر به نقش حل مسئله ومهارتهای زندگی در سلامت روان دانش آموزان می پردازد.

1-2 بیان مسئله

مهارت حل مسئله فرآیند تفکر منطقی ومنظمی است که به فرد کمک می کند تا هنگام رویارویی با مشکلات ،راحل های متعددی جستجو کند وسپس بهترین راه حل را انتخاب نماید.هنگامیکه افراد از مهارت حل مسئله برای برطرف کردن مسائل بین فردی ومسائل اجتماعی استفاده می کنند به آن مهارت حل مسئله گفته می شود(نوری قاسم آبادی، 1377).

امروز بسیاری از محققان معتقدندمهارتهای مقابله ای مانند توانایی حل مسئله،دور اندیشی وانجام ارزیابی های منطقی ودرست به افراد کمک می کند تا به طور موفقیت آمیزی با مشکلات مقابله نمایند.اما متاسفانه بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی توانایی های لازم را کسب نکرده ودر مواجهه با مشکلات روزمره آسیب پذیر می باشند.

گروه سنی در معرض خطر برای نابهنجاری های رفتاری واجتماعی نوجوانان می باشند،چرا که آنها در مقطعی قرار دارند که بحران هویت ،بلوغ ،غرور جوانی،تمایل به سرکشی ومستقل بودن و...وجود دارد.لذا ارتقای سطح آگاهی ونگرش ومتعاقبا عملکرد این گروها بر پیشگیری از این معضلات وگسترش بهداشت روان نقش مهمی می تواند داشته باشد(نجفی وهمکاران1391).

پژوهش ها نشان داده است که بسیاری از مشکلات عاطفی –روانی،ریشه های روانی-اجتماعی داشته ودرصورتی که افراد دارای چنین تواتمندی هایی باشند قادر خواهند بود تابا سایر افراد جامعه،فرهنگ ومحیط خود سارگارانه عمل نموده وبهداشت روان خود را درسطح مطلوبی تامین نمایند.(هرمن[9] وهمکاران،2008،مردانی[10] وهمکاران،2011).

مهارت های زندگی وحل مساله به مجموعه ای ازتوانایی ها گفته می شود که زمینه سازگاری رفتار مثبت ومفید را فراهم می آورد،این توانایی،فرد را قادر می سازد که ضمن پذیرش مسئولیت های فردی واجتماعی خود،بدون لطمه زدن به خود ودیگران بتواند به شکل موثری با خواست ،انتظارات ومشکلات روزانه در روابط بین فردی روبرو گردد وبدین طریق از گرفتار شدن به آسیب های رفتاری،روانی واجتماعی در امان باشد.(کریم زاده وهمکاران،1388).

انسانها برای مقابله سازگارانه با استرس ها،موقعیت های مختلف به کار کردهایی نیاز دارند که بسیار زیر بنایی است.کارکردهایی نظیر شناختها ،عواطف ورفتارهایی که در قالب ساختارهایی مانند عزت نفس ،خود کار آمدی،درک از خود ومهارتهای اجتماعی تجلی می کند.

بطور کلی مهارتهای زندگی یک رفتار جامع(گسترده)می باشدو در حقیقت رویکردی است که روی مهارتهایی که فرد برای زندگی نیاز داردمانندارتباطات ،تصمیم گیری ،قدرت تفکر،احساس مدیریت،توانایی مخالفت کردن در مقابل فشار زیاد دیگران ،عزت نفس ومهارتهای ارتباطی تاثیر می گذارد.از دیدگاه یونسکو می توان این برنامه هارا در قالب ده مهارت مورد بررسی قرار داد:1-خود آگاهی 2-همدلی3-برقراری رابطه موثر (ارتباطات اجتماعی)4-روابط بین فردی سازگارانه (روابط بین فردی)5-تصمیم گیری6-حل مسئله7-تفکر انتقادی8-تفکرخلاق9-مقابله با هیجان10-مقابله با استرس(نیک پور،1383).

مفهوم سلامت روانی در واقع جنبه ای از مفهوم سلامت کلی است.سازمان بهداشت جهانی سلامت را این گونه تعریف می کند:حالت سلامتی کامل جسمانی،روانی،اجتماعی،معنوی ونه فقط فقدان بیماری یا ناتوانی که در آن فرد به توانایی های خودش پی می برد،با تنیدگی معمول زندگی کنار می آید،به صورت ثمر بخش ومولد کار می کندوبه جامعه کمک می کند(بری[11] وجنکینز[12]،2007 نقل از قاسمی ،دلاور وکریمی زارچی1391).

بهداشت روانی از جمله مهمترین نیازهای انسان امروزی است که برای تامین آن لازم است فرد خود را بشناسد،دیگران را درک وروابط موثری با آنها ایجاد کند.هیجان های منفی وتنیدگی روزمره خود را شناسایی کند وآنها را تحت کنترل در آوردوبا حل مشکلات خود به شیوه موثر تصمیم های مناسبی اتخاذ کند.لازمه بر آورده شدن این نیاز ها ،تسلط بر مهارت های زندگی است(هومن[13] وهمکاران1392).

برخورداری از مهارتهای زندگی فرد را برای غلبه برتنش ها ومشکلات پیش رو که اقتضای زندگی فردی واجتماعی است،آماده می کند.عواملی نظیر عزت نفس،مهارت های بین فردی،برقراری ارتباط مطلوب،تعیین هدف،تصمیم گیری،حل مساله وتعیین وشناسایی ارزش های فردی در پیشگیری ویا کاهش ابتلای نوجوانان به انواع ناهنجاریهای رفتاری واختلالات روانی وافزایش سطح سلامت روان آنان نقش موثری دارند.فقدان این مهارتها موجب می شود که فرد دربرابر فشارها واسترس ها به رفتارهای غیر موثر وناسازگارانه روی آورد(طارمیان وهمکاران،1378).

باتوجه به آنچه شرح داده شد درپژوهش حاضر به دنبال پیش بینی سلامت روان با استفاده از پرسشنامه های حل مسئله ومهارت زندگی هستیم تا بتوانیم به سوالات پژوهش پاسخ دهیم. - آیا بین حل مسله ،مهارتهای زندگی و سلامت روان دانش آموزان دختر مقطع متوسطه  رابطه وجود دارد؟- آیا بین حل مسله وسلامت روان رابطه وجود دارد؟-آیا بین مهارتهای زندگی وسلامت روان رابطه وجود دارد؟ تابتوانیم تاثیر متغیر های مستقل(حل مسئله ومهارتهای زندگی) رابرسلامت روان بررسی کنیم.

1-3  اهمیت وضرورت تحقیق

حل مسئله یک مهارت حیاتی برای زندگی در در عصر حاضر است.امروزه در تمامی فعالیت ها ،صاحبان امر به سوی مهارتهای تفکر سطح بالا وحل مسئله ،چه در حیطه عمومی وچه در حیطه فناوری ،خواه در فعالیتهای طبیعی وخواه در فعالیتهای مسئله دار فرا خوانده می شود ودر اغلب جوامع همه بر این عقیده اند که باید بر افزایش حل مسئله تاکید کرد(وو وهمکاران[14]، 1996 ).

مهارت حل مسئله یکی از مهارتهای اساسی زندگی است که به ما این امکان را می دهد تا با برنامه ریزی مشخص مشکلاتمان را حل کنیم.

مهمترین فایده یادگیری حل مسئله این است که به فرد کمک می کند تا هنگام رویارویی با مشکلات راه حل های متعدد را جستجو نماید.آنها را بررسی نموده وپس از تجزیه وتحلیل بهترین راه حل را انتخاب کند.مشکلات موجود افراد عمدتا شامل مسائل شخصی،امور روزانه ،تحصیلی –شغلی-اجتماعی،ارتباط با

دوستان-خانواده ،محیط کار ودیگر موقعیت هایی است که به تناسب زندگی وایفای نقش های اجتماعی    ،فرد ناگزیر از مواجهه با آنهااست.(محمد خانی،1378).

حل مساله فرد را قادر می سازد به طور سازنده با مشکلات زندگی خود مواجه شود«مواجه سازنده» با مشکلات مهارت فوق العاده ارزشمندی است که آموزش آن برای نوجوانان کاملا ضروری است .حل مساله مستلزم چندین فعالیت است ،به طوری که ابتدا باید «مسئله » را با دقت وصحت تعریف کرد وسپس راحل های متفاوت را در کنار هم قرار داد ودر نهایت ،راحل مناسب را از میان راحل های ممکن انتخاب واجرا کرد(سیف،1371).

دانستن مهارتهای زندگی مطلوب این امکان را برای شخص فراهم می آورد که زندگی خود را در سطح مطلوب روزانه نگه دارد ودر مقابله با انسانهای دیگرفرهنگ ومحیط خود این توانایی را بصورت رفتار سازگارانه ،موثر ومثبت متبلور سازد.داشتن مهارتهای زندگی باعث افزایش قدرت سازگاری فرد و بالا رفتن ظرفیت روانشناختی او می شود.عدم اطلاع از شیوه های صحیح زندگی کردن وفقر مهارت های زندگی واجتماعی زمینه را برای بروز بیماری های روانی ومعضلات اجتماعی فراهم می کندکه علت عمده آن فقر آموزش های لازم از سوی والدین ومدرسه می باشد(کلینکه[15]،ترجمه محمد خانی،1380).

طبق دیدگاه سازمان بهداشت جهانی (1999)آموزش مهارتهای زندگی برای آماده سازی وتحول سالم کودک و نوجوان ضروری است. بنابراین فرد نوجوان می تواند تجربیاتی را فراهم کند که نه تنها انتقال به بزرگسالی را تسهیل کند بلکه به دستیابی او به رضایت از زندگی در طول گستره عمر نیز کمک کند.مهارتهای زندگی می توانند جسمانی (مثل وضعیت مناسب)،رفتاری (مثل ارتباط موثر)یا شناختی (مثل تصمیم گیری موثر)باشد.نوجوانان وجوانانی که از مهارت زندگی سطح بالایی بر خوردار باشند نسبت به سلامتی شان مسئولیت پذیر می شوند.تصمیمات بهداشتی مناسب وسبک زندگی سالمی را در طول زندگی خود اتخاذ می کنند.ماستودا[16] وچیاما[17] (2006)در پژوهشی بدین نتیجه دست یافتند که برخورداری از مهارتهای مقابله با استرس موجب پیشگیری وکاهش اختلالات روانی وبیماری های روان تنی می شود.پژوهش اسمیت[18]        (2004) نشان  می دهدکه آموزش مهارت های زندگی اضطراب و افسردگی را در نوجوانان کاهش می دهد.

1-4  اهداف تحقیق

1-4-1 اهداف اصلی

هدف اصلی ازاین تحقیق بررسی رابطه بین حل مسئله ،مهارتهای زندگی و سلامت روان دانش آموزان مقطع متوسطه می باشد.تا نتایج این تحقیق بتواند در حل مشکلات آموزشی ومسایل روزمره دانش اموزان مفید واقع گردد.

1-4-2  اهداف فرعی

-بررسی رابطه توانایی حل مسئله و سلامت روان دانش آموزان

-بررسی رابطه مهارتهای زندگی و سلامت روان دانش آموزان

1-5 سؤالات تحقیق:

1-5-1 سوال اصلی:

آیا بین حل مسله ،مهارتهای زندگی و سلامت روان دانش آموزان دختر مقطع متوسطه  رابطه وجود دارد؟

1-5-2 سوالات فرعی:

1-آیا بین حل مسله وسلامت روان رابطه وجود دارد؟

2-آیا بین مهارتهای زندگی وسلامت روان رابطه وجود دارد؟

  1-6فرضیه‏های تحقیق:

1-6-1 فرضیه اصلی:

بین حل مسئله ،مهارتهای زندگی وسلامت روان دانش آموزاندختر مقطع متوسطه رابطه وجود دارد.

1-6-2 فرضیه های فرعی:

1-بین حل مسله وسلامت روان رابطه وجود دارد0

2- بین مهارتهای زندگی وسلامت روان رابطه وجود دارد.

1-7 تعریف نظری و عملیاتی متغیرها:

تعریف نظری حل مسئله: فرآیند شناختی ،عاطفی،رفتاری است که بواسطه ان افراد تلاش می کنند،برای مسائلی که در زندگی روزمره با آن مواجه می شوند ،راحل موثر وانطباقی پیدا کنند(دیزریلا  ونزو[19]،1990،جفه دیزریلا[20]،2009).

تعریف عملیاتی حل مسئله: در این تحقیق برای جمع آوری داده های مورد نیاز از پرسشنامه هپنر وپترسن (1982)استفاده شده است .با توجه به زیر مقیاس های پرسشنامه،دامنه نمرات زیر مقیاس اعتماد به حل مسائل بین 11-66 ،دامنه نمرات زیرمقیاس سبک گرایش –اجتناب16-96،دامنه نمرات زیر مقیاس کنترل شخصی5-30 ودامنه نمره کل پرسشنامه 32-192می باشد.این پرسشنامه برمبنای 6سطح مقیاس لیکرت با نمرات پایین نشان دهنده بالاترین سطح آگاهی از توانایی های حل مساله است.

تعریف نظری مهارتهای زندگی: مهارتهای زندگی به مهارتهای شخصی واجتماعی گفته می شود که کودکان و نوجوانان باید آنها را یاد بگیرند تا بتوانند در مورد خود ،انسانهای دیگر وکل اجتماع به طور شایسته ،موثر و مطمئن رفتار نمایند(نجفی وهمکاران1391).

تعریف عملیاتی مهارتهای زندگی:در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از پرسشنامه ده   مهارت زندگی دانش آموزان دبیرستانی(خدادادی1390)استفاده شده است .عبارات پرسشنامه چهارگزینه ای بوده وبه روش لیکرت به طورت مستقیم ومعکوس نمره گذاری می شود.عبارات هر خرده مقیاس،ده عبارت است.در سوال هایی که به روش مستقیم نمره گذاری می شوند،برای گزینه کاملا موافقم4،موافقم3،مخالفم2،و کاملا مخالفم1نمره تعلق می گیرد.سوال هایی که به روش معکوس نمره گذاری می شود.برای گزینه کاملا موافقم1،موافقم2،مخالفم3،و کاملا مخالفم4نمره تعلق می گیرد.نمره نهایی عبارت است از مجموع امتیازات فرددر پاسخ به سوالهای پرسشنامه که دامنه آن بین 100تا 400است.

تعریف نظری سلامت روان:سازمان بهداشت جهانی (1994)سلامتی را رفاه کامل جسمی-روانی واجتماعی تعریف می کندواینکه فرد توانایی سازگاری با محیط درون وبیرون را داشته باشد(گاطع زاده1390).

تعریف عملیاتی سلامت روان:در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات مربوط به سلامت روان دانش آموزان از پرسشنامه گلدنبرگ[21] وهیلر[22](1972)استفاده شده است.این پرسشنامه 28 ماده ودارای چهارزیر مقیاس است.دامنه نمرات زیر مقیاس ها 0-6(هیچ یا کمترین حد)7-11(خوب)12-16(متوسط)17-21(شدید)می باشد.همچنین دامنه نمرات در کل پرسشنامه 0-22(هیچ یا کمترین حد)23-40(خوب) 41-60(متوسط) 61-84(شدید) است.

نمره 17 به بالا در هرزیرمقیاس ونمره 41 به بالا در مقیاس کلی وخامت وضع آزمودنی را نشان می دهد.

1- Gazda

2-Gyntr

3- Pyklsymr

4-hopper

1- Bvtvyn

2- Contour

3- Mc Tavish

4- Elliott et al

Herrman  -1

-Mardani 2

1-Barry

2-Vjnkynz

3-Homan et al.                

1-Wu et al

1-Klinke

2-Mastvda

Vchyama-3

4-Smith

1-Dyzryla Vnzv

Jfh Dyzryla 2-

1-Goldenberg

2-hylr