پایان نامه رابطه خود کنترلی و عملکرد خانواده با سازگاری اجتماعی بین دانش‌آموزان دبیرستانی شهرستان آباده

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A.)

گرایش: عمومی

رابطه خود کنترلی وعملکرد خانواده با سازگاری اجتماعی

بین دانش آموزان دبیرستانی شهرستان آباده

چکیده

مطالعه حاضر با هدف بررسی رابطه عملکرد خانواده با سازگاری اجتماعی  دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان آباده انجام گرفت.این مطالعه مقطعی –همبستگی بر روی350 نفر دانش آموز انجام گرفت. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه خود کنترلی تانجنی  مقیاس سنجش عملکرد خانواده و پرسشنامه سازگاری اجتماعی استفاده شد. داده ها ازطریق آزمون تی مستقل ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون تجزیه و تحلیل شد.

تجزیه و تحلیل داده  ها نشان داد بین خود کنترلی و عملکرد خانواده با سازگاری دانش آموزان رابطه معنا داری وجود دارد به طوری که خود کنترلی وعملکردخانوده می تواندد تاحدودی  سازگاری اجتماعی را پیش بینی کنند..یافته ها نشان داد  میانگین نمره ساز گاری دختران به طور معنا داری بالاتر از میانگین نمره ساز گاری بسران است همچنین دختران از سازگاری اجتماعی بالاتری نسبت به پسران برخوردارند.

از یافته های پژوهش حاضرمی توان استنباط کرد ,هرگونه نارسایی در عملکرد خانواده تاثیرات نامطلوبی در رفتارهای تطابقی  فرزندان ایجاد میکند.  همچنین با توجه به اهمیت نقش مهارتهای خود کنتر لی در رفتارهای تطابقی و پیش بینی سازگاری اجتماعی ضرورت توجه به این عوامل هر چه بیشتر احساس میشود.

واژگان  کلیدی: دانش آموز ،عملکردخانواده، سازگاری اجتماعی

کلیدواژهها: دانش آموز ، عملکرد خانواده ، خودکنترلی ، سازگاری اجتماعی

سالهای نوجوانی مرحله مهم و برجسته رشد و تکامل اجتماعی و روانی فرد به شمار می رود. دراین دوره نیاز به تعادل هیجانی و عاطفی بخصوص تعادل بین عواطف و عقل، درک ارزش وجودی خویشتن، خودآگاهی با انتخاب هدفهای واقعی در زندگی، استقلال عاطفی ازخانواده، حفظ تعادل روانی و عاطفی خویشتن در مقابل عوامل فشارزای زندگی و محیطی و برقراری روابط سالم با دیگران، کسب مهارتهای اجتماعی لازم دردوست یابی، کنترل اضطراب، شناخت زندگی سالم و موثر و چگونگی برخورداری از آن مهمترین نیازهای نوجوان می باشد (شعاری نژاد،1386). بنابراین کمک به نوجوان در رشد و گسترش مهارتهای اجتماعی مورد نیاز برای زندگی موثر، ایجاد یا افزایش اعتماد به نفس و ماهیت خودکنترلی در برخورد با مشکلات و حل آن و همچنین کمک به آنها در رشد و تکامل عواطف و مهارتهای اجتماعی لازم جهت سازگاری موفق با محیط اجتماعی و زندگی موثر و سازنده در جامعه ضروری به نظر می رسد(شعاری نژاد،1386).

سازگاری از رفتار مفید و موثر آدمی در تطبیق با محیط فیزیکی و روانی، به گونه ای است که تنها با تغییرات محیطی همرنگی نکرده و به پیروی ناهشیار از آن کفایت نکند و خود نیز بتواند بر محیط تاثیر گذاشته و آن را به گونه ای مناسب تغییر دهد(بارلو[1]،1992 ؛ به نقل از زارع مقدم،1385). عملکرد والدین بر شکل گیری افکار، رفتار و هیجانات کودکان تأثیر معناداری دارد. بر اساس مدل آسیب پذیری- استرس[2] در آسیب شناسی روانی پژوهش های زیادی نقش عوامل مربوط به خانواده را به عنوان عامل زمینه ساز در آسیب پذیری و بهزیستی روانی فرد مورد بررسی قرارمی دهد.(هریس و کرتن[3]،2002 ؛ پیاژه[4]،1954 ؛ بالبی[5]،1969 ؛ به نقل از گانتی و بوری[6]،2008).

عوامل سه گانه فردی , جمعیتی، و عوامل محیطی- موقعیتی موجب افزایش سازگاری با موقعیت جدید می شوند از جمله عوامل فردی می توان به خودکنترلی اشاره کردوازعوامل مهم محیطی-موقعیتی می توان خانواده را نام برد.  

از آنجا که سازگاری در سطوح متعدد زندگی اجتماعی تاثیر خود را نشان میدهد، رویکردهای نظری سعی در تبیین ابعاد سازگاری بر حسب عوامل مداخله کننده دارند. بنابراین پژوهش حاضر باهدف بررسی رابطه خودکنترلی و عملکرد خانواده با سازگاری اجتماعی دانش آموزان انجام گرفته تاگوشه ای از نقاط مبهم این سازه مهم روانشناختی رانشان دهد.

بیان مسئله

افراد در دوران نوجوانی و جوانی   با شرایط جدیدی به طور همزمان و یا با فاصله زمانی مواجه می شوند که تعدد این مراحل ضرورت تحلیل نظری سازگاری نوجوانان و جوانان را دو چندان می سازد. مراحل مذکور شامل ورود به دبیرستان، انتخاب رشته تحصیلی، تحصیل در دانشگاه، اشتغال، محیط کاری، انتخاب همسر و تشکیل خانواده است.

 شرایط دوره نوجوانی و جوانی و تعدد مراحل مذکور حساسیت بررسی موضوع سازگاری را افزایش می دهد. سازگاری به لحاظ نظری سازه متنوع و پیچیده ای تلقی میشود و بر این اساس اندیشمندان سعی در بررسی ابعاد گوناگون آن داشته اند. از لحاظ نظری، سازگاری محصولی اجتماعی است و شرایط و عوامل متعدد در شکل گیری آن نقش دارند(دام[7] و همکاران). بخشی از تلاش دانشمندان بررسی و تحلیل تاثیر عوامل متعدد در شکل گیری سازگاری بوده است. سازگاری فرآیندی اجتماعی است که برآیند تاثیر عوامل متعدد فردی، خانوادگی و محیطی می باشدو بنابراین پدیده ای تک علتی محسوب نمی شود. البته باید توجه داشت که تاثیر عوامل متعدد بر سازگاری نیز یکسان نیست و عوامل فردی، خانوادگی و محیطی تاثیرات متفاوتی بر شکل گیری سازگاری نوجوانان و جوانان دارد. رویکردهای نظری سعی در تبیین تاثیر هرکدام از این عوامل در سازگاری داشته است. مسئله مهم دیگر آن است که سازگاری موجب شکل گیری پدیده های دیگر فردی و اجتماعی می گردد و بر سایر فرایند ها و موضوعات اجتماعی تاثیر می گذارد. بررسی این نکته در کنار مطالب پیشین، گویای پیچیدگی تبیین نظری این موضوع است. درصورتی که سازگاری جوانان به درستی صورت گیرد، آنان در ادامه مسیر زندگی با سهولت بیشتری قادر به انجام وظایف و کارکردهای اجتماعی خواهند بود(فولادی 1383).

سازگاری توانایی آمیزش، انطباق، مصالحه، همکاری و کنار آمدن با خود، محیط و دیگران نیز تعریف شده است(فولادی، 1383). انسان سازگار کسی است که از سلامت روانی برخوردار باشد اما تغییرات فشرده و سریع، معمولا قابلیت سازگاری فرد را به طور جدی زیر سوال می برد و در نتیجه احتمال تضاد، تعارض، استرس و سردرگمی پدید می آید (بذل،1383).

یکی از مهمترین عوامل رشد انسان محیط خانوادگی است. کودکان در محیط خانواده، حس محبت و امنیت و توانایی های یادگیری اجتماعی را کسب می کنند و از طریق کیفیت روابط بین والدین خود و همچنین بازی کردن با برادران و خواهران و سایر کودکان مهارت های اجتماعی لازم را برای سازگاری بهتر می آموزند(کالات، 1996). آنچه این شرایط را تحت تاثیر قرار می دهد فرایند ادراک فرد از عملکرد خانواده است. دراین فرآیند، فرد با دریافت و تعبیر محرک ها، پنداشت ها و برداشت هایش از محیط رفتار خود راتنظیم و شکل می بخشد. هرگونه نارسایی در عملکرد خانواده تاثیرات نامطلوبی در بهنجار نمودن فرزندان ایجاد می کند(ساروخانی، 1370). این ادراک ها می توانند به صورت طرحواره های ناسازگار اولیه بازنمایی هایی از محیط پیرامون پدید آورند که در صورت ناخوشایندی آنها، فرد را در معرض انواع آسیب ها قرار می دهد(استین برگ ، 2000 ؛ مارشانت ، 2001).بیشترین افراد ناسازگار و مسئله دار، وابسته به خانواده های آسیب دیده هستند و فرزندانی که مربوط به خانواده های پر کشمکش می باشند به سبب عدم برخورداری از آرامش روانی و عدم تمرکز و آشفتگی بیشتر در معرض رفتارهای ناسازگارانه قرار دارند(بارلو، 1992 ؛ به نقل از زارع مقدم، 1385). به عبارت دیگر,عامل تامین نیازهای اساسی انسانی و تعادل روانی و عاطفی در افرادخانواده است.موقعیت کودک در خانواده، نحوه ی ارتباط والدین و یا سایر وابستگان بااودر شکل گیری شخصیت وی نقش دارند(جهانگیری،1383).

از سوی دیگر یکی از مهمترین مهارت ها که مشخصه بهنجاری و سازگازی فرد است، برخورداری از صفت خودکنترلی (خودنظارتی) است. خودکنترلی یعنی فرد کنترل رفتارها، احساسات و غرایز خود را با وجود برانگیختن برای عمل داشته باشد. یک نوجوان با خودکنترلی زمانی را صرف فکر کردن به انتخاب ها و نتایج احتمالی می کند و سپس بهترین انتخاب را می کند(فرایرز و هوفمن[8]، 2009). مایر و سالووی[9](2003) خودکنترلی را تحت عنوان کاربرد صحیح هیجان ها معرفی می نمایند و اعتقاد دارند قدرت تنظیم احساسات موجب افزایش ظرفیت شخصی برای تسکین دادن خود، درک کردن اضطراب ها افسردگی ها یا بی حوصلگی های متداول می شود. افرادی که به لحاظ خودکنترلی ضعیف اند، دائماً با احساس ناامیدی، افسردگی، بی علاقگی به فعالیت دست به گریبان اند، درحالی که افراد با مهارت زیاد در این زمینه با سرعت بیشتر می توانند نا ملایمات را پشت سرگذاشته و میزان مشخصی از احساسات را با تفکر همراه نموده و مسیر درست اندیشه را بپیمایند(صفری،1387). خودکنترلی به معنی سرکوب کردن هیجانات و احساسات نیست. برعکس خودکنترلی یعنی اینکه ما یک انتخاب برای چگونگی ابراز احساساتمان داریم و چیزی که مورد تاکید است، روش ابراز احساسات است به طوریکه جریان تفکر را تسهیل کند( گلمن[10] ،1995 ،پارسا، 1380).

خودکنترلی از طریق فرایند روش های مقابله ای در سازگاری تاثیر خود را نشان می دهد. افرادی که می توانند هدف های واقع گرایانه را اولویت بندی کنند و در زمان تصمیم گیری میان عواطف و عقل تعادل برقرار کنند، خود کنترل هستند(آقایار وشریفی درآمدی، 1385). خودکنترلی بیانگر میزان مطابقت ویژگی های رفتاری خود با شرایط و موقعیت موجود است(کریتنر و کینیکی[11]، 2007). چندین مطالعه اثر خودکنترلی را در محل کار بررسی کرده و به این نتیجه رسیده اند که افراد با خودکنترلی بالا بیشترین مهارت اجتماعی را دارند(دای و کلیدوف[12]، 2003).

   باتوجه به مطالب ذکرشده,پزوهش حاضر در پی پاسخگویی به این سوالاست .

سوال پژوهش :آیا بین خودکنترلی وعملکردخانواده باسازگاری دانش آموزان رابطه دارد؟

اهمیت و ضرورت موضوع مورد پژوهش

تبیین نظری یافته های پژوهش های انجام شده مبین آن خواهد بود که اثربخشی حمایت اجتماعی (حمایت اجتماعی می تواند در قالب عملکرد خانواده و گروه دوستان وهمتایان سنی نمود یابد) موجب افزایش سازگاری نوجوانان و جوانان با موقعیت های فشارزای جدید می گردد. هرچه نوجوانان و جوانان احساس حمایت اجتماعی بیشتری کنند، به همان نسبت بهتر می توانند خود را با موقعیت جدید سازگار نمایند. عملکردخانواده تسهیل کننده مرحله گذار و انتقال نوجوانان و جوانان به محیط جدید است و به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم موجب افزایش سازگاری آنان  می گردد.    

همچنین مبانی نظری مبین آن است که عملکرد خانواده همچون سازگاری دارای ابعاد و مؤلفه های مختلفی است و جنبه های گوناگون آن موجب ارتقاء سازگاری با موقعیت جدید می گردد. بنابراین مطالعات درباره ابعاد و سازوکار سازگاری و عوامل فردی و اجتماعی موثر بر آن در این زمینه بسیار یاری رسان است. نگرانی های موجود در مورد نوجوانان و جوانان باعث شده که رفتار ناسازگار اجتماعی مورد بحث قرار گیرد و گروه کثیری از مشکلات زمینه ای در پیدایش این رفتارها مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر آن، ضرورت پژوهش حاضر آن است که بدون داشتن اطلاعات لازم در مورد سازوکار عملکرد رفتار ناسازگارانه و عوامل زمینه ای در شکل گیری این رفتارها  نمی توان برنامه آموزشی و درمانی درستی برای آنان تدوین نمود.  بنابراین این مطالعه در راستای تبیین رابطه خودکنترلی و عملکرد خانواده با سازگاری اجتماعی دانش آموزان انجام می گیرد و با استفاده از نتایج به دست آمده می توان برنامه های آموزشی مناسبی را تدارک دید، به علاوه می توان با اعلام نظر و گزارش نتایج نهایی طرح به متخصصین و مسئولین، جهت مطالعه موثر پیرامون ناسازگاری های دانش آموزان و عوامل محیطی موثر بر ناسازگاری، جهت ارتقاء سلامت روانشناختی دانش آموزان اشاره نمود. همچنین دست آورد های این طرح می تواند برای فعالیت های فرهنگی، آموزشی و روانشناختی مورد استفاده کسانی قرار گیرد که با دانش آموزان سروکار دارند. بنابراین وزارت آموزش و پروش، مدارس، کلینیک ها ی مشاوره و روانشناسی و مراکز مشاوره خانواده می توانند از نتایج این پژوهش استفاده نمایند. 

هدف کلی پژوهش:

 تبیین رابطه خودکنترلی و عملکرد خانواده با سازگاری اجتماعی دانش آموزان

اهداف اختصاصی

تبیین قدرت پیش بینی کنندگی خودکنترلی بر سازگاری اجتماعی دانش آموزان

تبیین قدرت پیش بینی کنندگی عملکرد خانواده با سازگاری اجتماعی دانش آموزان

-3 مقایسه سازگاری اجتماعی در بین دختران و پسران.

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغییرهای پژوهشی

الف) تعریف مفهومی متغییرهای پژوهشی

سازگاری از رفتار مفید و موثر آدمی در تطبیق با محیط فیزیکی و روانی، به گونه ای است که تنها با تغییرات محیطی همرنگی نکرده و به پیروی ناهشیار از آن کفایت نکند و خود نیز بتواند بر محیط تاثیر گذاشته و آن را به گونه ای مناسب تغییر دهد(بارلو، 1992 ؛ به نقل از زارع مقدم، 1385). انسان سازگار کسی است که از سلامت روانی برخوردار باشد اما تغییرات فشرده و سریع، معمولاً قابلیت سازگاری فرد را به طور جدی زیر سوال می برد و در نتیجه احتمال تضاد، تعارض، استرس و سردرگمی پدید می آید(بذل، 1383).

 خودکنترلی بیانگر میزان مطابقت ویژگی های رفتاری خود با شرایط و موقعیت موجود است(کریتنر و کینیکی، 2007). مفهوم خودکنترلی که در سال1974 توسط اشنایدر گسترش یافت، به این معنی است که یک شخص در موقعیت خود چه قدر انعطاف پذیر یا چه قدر پایدار است(کاشال و کوانتس[13]، 2006).

عملکرد خانواده، موثرترین عامل محیطی در رشد و تحول شناختی کودک است و بسیاری از مشکلات کودکان از خانواده های آنها ناشی می شود(کامبرینک و گراهام، 1989). مینوچین[14]،1974(به نقل از ثنایی، 1375)، معتقد است سیستمی که بیش از همه بر رفتار فرد اثر دارد، خانواده است. در واقع، خانواده نه تنها رفتار سازشی و بهنجار، بلکه رفتارهای نابهنجار افراد را شکل می دهد. الینگورث[15](1986)، نیز نحوه برخورد والدین نسبت به کودک را در زمره عواملی می داند که وی را در معرض خطر روانشناختی قرار می دهد.

ب)تعریف عملیاتی متغییرهای پژوهشی

سازگاری نمره ای است که آزمودنی در پرسشنامه سازگاری سینها و سینگ(1993) فرم دانش آموزان دبیرستانی بدست می آورد.

خودکنترلی نمره ای است که آزمودنی در مقیاس خودکنترلی گراسمیک و همکاران[16](1993) بدست می آورد.

عملکرد خانواده نمره­ای است که آزمودنی در مقیاس عملکرد خانواده اپشتاین و همکاران(1983) بدست می آورد

[1] - Barllow

[2] - Diathesis- stress model

[3] - Harris and Curtin

[4] - Piage

[5] - Bowlby

[6] - Gunty and Buri

[7]. Dum

[8] - Fraierz and Hofman

[9] - Mayer and Solovie

[10] - Golman

[11] - Krietner and Kinicki

[12] - Day and Kilduff

[13] - Kashal and Qunstin

[14] -Minuchin

[15] - Elingorth

[16] - Grasmick et al

Abstract

This study was to investigate the relationship of self-control and family functioning with social adjustment among high school students in Abadeh, Fars Province

This cross-sectional correlation study was conducted on 350 students. A battery of questionnaires was used to collect the needed data including self-control, family, and social adjustment questioners. The collected data were analyzed by using independent samples t-test, Pearson correlation, and multiple regression analysis. The results showed a significant relationship between self-control and social adjustment. Besides, self-control can predict 10.5% of the variances of social adjustment. It was also noted that the family functioning was correlated with social adjustment and can explain 11.4% of the variances of social adjustment .The consistency of findings shows that mean score of female students’ social adjustment is significantly higher than that of male students.

Based on these findings, it can be suggested that family dysfunction has undesired effects on the children’s behavior. Given the important role of self-control skills in adaptive behaviors and prediction of social adjustment, these factors must be considered more by future research. 

Keywords: students, family functioning, self-control, social adjustment