پایان نامه تأثیر مخارج دولت روی سلامت و بهداشت بر رشد اقتصادی ایران

علوم اقتصادی و اداری

(جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد)

بهمن 1392

چکیده

با توجه به اهمیت رشد اقتصادی در پیشرفت جوامع، بررسی عواملی که بر رشد اقتصادی اثر می گذارند از اهمیت خاصی برخوردار است. در نظریه های اولیه رشد اقتصادی، تأکید اساسی بر نقش سرمایه فیزیکی است؛ اما امروزه نقش سرمایه انسانی به ویژه در الگوی رشد درون زا پررنگ ترمی باشد. طرح مجدد تأثیر سرمایه‌ی انسانی در مدل‌های رشد، سبب شد تا در مطالعات کاربردی، از بهداشت به عنوان جایگزین سرمایه انسانی استفاده شود.

در پژوهش حاضر تأثیر مخارج دولت روی سلامت و بهداشت بر رشد اقتصادی ایران طی سال های 1389-1357 با استفاده از روش ARDL بررسی شده است. نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان دهنده ی تأثیر مثبت و بلندمدت مخارج بهداشتی روی رشد اقتصادی ایران طی سال های مورد بررسی می باشد. به طوریکه افزایش مخارج بهداشتی به میزان یک واحد(میلیارد ریال) باعث افزایش نرخ رشد تولید ناخالص داخلی به میزان 0.0004درصد در بلندمدت می شود.

واژه های کلیدی: سرمایه انسانی، بهداشت ، رشد اقتصادی، ARDL

فصل یکم- کلیات تحقیق

1-1. مقدمه

      اثر گذاری رشد اقتصادی و تولید ناخالص ملی بر بسیاری از متغیر های کلان مانند مخارج مصرفی بخش خصوصی، درآمدهای مالیاتی، اشتغال، تورم، توزیع درآمد و. . . سبب گردیده است که رشد اقتصادی به یکی از مهم­ترین شاخص اقتصاد کلان تبدیل شود. به همین دلیل بخش قابل ملاحظه­ای از ادبیات اقتصاد و توسعه، به بررسی عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی اختصاص یافته است. با مراجعه به ادبیات مربوط به رشد و توسعه مشخص می شود که "سرمایه" از جمله کلیدی­ترین متغیر تعیین­کننده رشد اقتصادی است. طیف گسترده­ی پژوهش­های مربوط به نقش سرمایه فیزیکی (ماشین آلات و ساختمان)، سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی در رشد اقتصادی، بیانگر همین واقعیت است. مفهوم سرمایه انسانی برای اولین بار توسط شولتز[1] و دنیسون[2] در اوایل دهه 1960 معرفی شد. سلامت، تجربه و آموزش سه بعد اصلی سرمایه انسانی را تشکیل می دهند که نقش سلامت در آن قابل توجه است.

در پژوهش حاضر تأثیر مخارج دولت روی سلامت و  بهداشت بر رشد اقتصادی در ایران مورد بررسی قرار گرفته است.

1-2.بیان مسأله

       بر اساس مطالعات صورت گرفته، سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی از عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی است. مفهوم سرمایه انسانی در ادبیات توسعه اقتصادی شامل آموزش، سلامت، مهارت(تخصص)، تجربه و دیگر سرمایه گذاری هایی است که باعث افزایش بهره وری نیروی کار و در نتیجه افزایش رشد اقتصادی می شوند. در بیشتر مطالعات صورت گرفته در مورد سرمایه انسانی بر آموزش به عنوان معیار سرمایه انسانی تمرکز داشته و کمتر به سلامت توجه شده است. هنگامی که از بهبود کیفیت نیروی کار سخن گفته می شود، مسأله منحصر به آموزش، مهارت و تجربه نمی شود بلکه بهداشت و سلامت نیروی کار نیز باید به عنوان عاملی در انباشت سرمایه انسانی در نظر گرفته شود. با توجه به رابطه هم زمان بین سلامت و رشد اقتصادی، بررسی تأثیر هر یک از این دو بدون در نظر گرفتن اثر متقابل آن ها از لحاظ روش های اقتصاد سنجی چندان معتبر نخواهد بود. افراد جامعه سالم از یک سو با نشاط تر و شاداب تر و با انگیزه بیشتری تلاش و فعالیت دارند. از طرف دیگر، هزینه های مستقیم و غیر مستقیمی که به کاهش درآمد ملی و در نتیجه رشد و توسعه منجر می گردد، کاهش می یابد. به همین دلیل جوامع توجه ویژه ای به افزایش شاخص سلامت جامعه داشته اند. سرمایه گذاری در نیروی انسانی و ارتقاء کیفیت آن بیشترین نقش را در افزایش رشد اقتصادی دارد. همچنین سلامت و بهداشت مناسب موجب بهبود و افزایش توان نیروی کار می شود; که متعاقباً منجر به افزایش تولید و رشد اقتصادی می گردد. هدف این پژوهش بررسی شاخص های سلامت بر رشد اقتصادی ایران می باشد.

1-3.حدود پژوهش

      پژوهش حاضر برای اقتصاد ایران طی سال های 1357-1389می باشد. لازم به ذکر است که داده های مورد نیاز از مرکز آمار ایران و بانک مرکزی تهیه می گردد.

1-4.فرضیه پژوهش

      مخارج دولت در سلامت و بهداشت بر رشد اقتصادی ایران تأثیر مثبت دارد.

1-5.اهداف پژوهشی:

       اقتصاد ایران طی نیم قرن اخیر نوسانات قابل توجهی را در نرخ رشد اقتصادی تجربه کرده است. افزایش بهره وری و توجه به سرمایه انسانی ازجمله مهم ترین مواردی است که در برنامه توسعه مورد توجه قرار گرفته است. لذا هدف پژوهش حاضر بررسی اهمیت بهداشت بر روی سرمایه انسانی  و اثر آن  روی رشد اقتصادی در ایران می باشد.

1-6.خلاصه و مراحل روش پژوهش:

      در پژوهش حاضر کلیه اطلاعات نخست به روش کتابخانه ای جمع آوری و سپس ادبیات موضوع تحقیق  دسته بندی می شود. به کمک بررسی ادبیات موضوع تحقیق، مدلی مناسب برای بررسی اثر بهداشت بر رشد اقتصادی طراحی می گردد، سپس با بکارگیری فنون اقتصادسنجی با بررسی ایستایی داده های مربوطه پارامترهای مدل تخمین زده شده و آزمون فرضیه تحقیق انجام می گیرد. در مرحله آخر تدوین پایان نامه انجام می گیرد.

فصل دوم- مروری بر ادبیات موضوع

1.مقدمه

      از آغاز پیدایش اقتصاد به عنوان یک علم، رشد اقتصادی مورد توجه اقتصاددان ها بوده است، هرچند که شدت و ضعف این توجه در دوره‌های مختلف، متفاوت بوده است. بخش اعظم کتاب ثروت ملل آدام اسمیت در مورد رشد اقتصادی است. بعد از جنگ جهانی دوم، توجه به رشد بلندمدت اقتصادی، حیاتی دوباره یافت. یکی از دلایل آن فراهم شدن داده‌های تولید ملی بود که ابتدا در ایالت متحده و بعداً در سایر کشورهای پیشرفته صنعتی، جمع آوری شد، این اطلاعات برای اولین بار اقتصاددانان را قادر به اندازه گیری رشد اقتصادی در سطح ملی نمود (جمشیدنژاد،1384).

طی سا‌ل‌های گذشته سه موج مختلف درباره‌ی نظریه رشد وجود داشته است. اولین موج به کار هارود و دومار  مربوط می‌شود. دومین موج توسعه نظریه نئوکلاسیک‌ها بود. از مهم‌ترین آن‌ می‌توان به الگوی رشد بلندمدت اقتصادی سولو  اشاره کرد که بر اساس جانشینی بین کار و سرمایه مطرح شده است. سومین موج به صورت یک عکس العمل نسبت به کمبودهای موجود در الگوی نئوکلاسیک ها بوجود آمد که از جمله آن‌ها می توان نظریات رومر  و لوکاس  را نام برد. در حقیقت الگوهای رشد درون‌زا که از نیمه‌ی دوم دهه‌ی 80 وارد ادبیات رشد اقتصادی شدند، باعث شکوفایی این شاخه از علم اقتصاد شدند (همان منبع).

      سابقه پژوهش در زمینه اثر بهداشت بر رشد اقتصادی به بیش از دو دهه باز می گردد. از اولین پژوهش ها در این زمینه می توان به فوگل(۱۹۹۳،۱۹۹۱و۱۹۹۴) که به کسب جایزه نوبل برای او منجر شد، اشاره کرد. او بیان می کند که یک سوم رشد اقتصادی در انگلستان در ۲۰۰ سال اخیر ناشی از بهبود تغذیه و بهداشت بوده است. به طوری که در دهه های اخیر کاهش مرگ و میر به افزایش امید به زندگی منجر شده است.

2-2.بهداشت

      سرمایه انسانی، به عنوان یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی، دارای دو جنبه اصلی آموزش و بهداشت است. در مطالعات بین کشوری که در زمینه رشد اقتصادی صورت گرفته است، سرمایه انسانی در بیشتر موارد به مثابه آموزش در نظر گرفته شده و کمتر به بهداشت توجه شده است. اما در مطالعات اخیر، بهداشت نه تنها به عنوان جزئی از سرمایه انسانی، بلکه همزمان و به طور مستقل در مدل های رشد وارد شده و آثار آن بر رشد اقتصادی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

      بهداشت به طور مستقیم و غیر مستقیم بر رشد اقتصادی مؤثر است. ارتقاء بهداشت باعث می شود، سرمایه انسانی از طریق انباشت سرمایه بهداشتی، افزایش یافته و به صورت مستقیم بر رشد تأثیر داشته باشد. از سوی دیگر، ارتقاء بهداشت از طریق افزایش طول عمر و کاهش روزهای کاری که نیروی کار به خاطر بیماری خود یا بستگانش از دست می دهد، باعث ارتقاء بهره وری نیروی کار شده و به طور غیرمستقیم تولید را تحت تأثیر قرار می دهد. همچنین، ارتقاء بهداشت باعث افزایش امید به زندگی شده، در نتیجه تمایل به پس انداز در میان مردم افزایش یافته که باعث افزایش سرمایه گذاری و رشد اقتصادی سریع تر می شود. در مطالعات مربوط به بهداشت و رشد اقتصادی معیارهای مختلفی برای بهداشت در نظر گرفته شده است. از جمله این معیارها می توان به شاخص امید به زندگی، قد و وزن افراد، مخارج بهداشتی دولت، نرخ مرگ و میر کودکان و بزرگسالان و نرخ زاد و ولد، اشاره کرد.

      مخارج بهداشتی دولت، همانند مخارج دولت در آموزش و پرورش، کیفیت منابع انسانی را ارتقاء داده و باعث افزایش امید به زندگی و طول عمر می شود. بنابراین، تمایل به پس انداز و سرمایه گذاری را افزایش داده و باعث رشد اقتصادی سریع تر می شود. همچنین، مخارج بهداشتی دولت از طریق طولانی تر کردن عمر کاری مورد انتظار،کمیت منابع انسانی را در آینده افزایش داده و مکمل سرمایه گذاری های آموزشی خواهد بود. به بیان دیگر، افزایش مخارج بهداشتی دولت باعث ارتقاء بهداشت و سلامت عمومی جامعه شده و از طریق انباشت سرمایه انسانی به طور مستقیم بر رشد اقتصادی مؤثر است. همچنین، افزایش مخارج بهداشتی دولت از طریق افزایش بهره وری نیروی کار باعث بهبود در رشد اقتصادی می شود. در این راستا، مخارج بهداشتی دولت به عنوان معیاری مهم برای بررسی تأثیر بهداشت بر رشد اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است.

     به طور کلی، در بررسی رابطه بهداشت و رشد اقتصادی سه رویکرد وجود دارد. در رویکرد اول، اثر رشد اقتصادی بر بهداشت و در رویکرد دوم، اثر بهداشت بر رشد اقتصادی مورد بررسی قرار می گیرد. رویکرد سوم نیز به بررسی اثرات متقابل(همزمان) بهداشت و رشد اقتصادی اختصاص دارد. در این پژوهش، با رویکرد دوم به بررسی و تحلیل اثر بهداشت بر رشد اقتصادی پرداخته ایم.

2-1-1.نقش دولت در بهبود بهداشت و سرمایه انسانی

     گسترش عدالت اجتماعی از اهداف دولت ها ذکر می شود. دولت ها به غیر از وظایفی چون تأمین قضایی، حقوقی و حفظ و حراست از مرزهای کشور، وظایف و مسؤلیت های سنگینی در زمینه فرهنگ، آموزش، بهداشت و تأمین اجتماعی نیز به عهده دارند. مسأله بهداشت و درمان و سلامت از نیازهای اساسی و حیاتی افراد جامعه است، به همین دلیل، دولت ها در جهت تأمین خدمات اجتماعی، آموزشی و بهداشتی مشارکت مؤثری دارند. بنابرین مسأله بهداشت و سلامت توجه دولت مردان و سیاست گذاران را به خود جلب کرده است. در اقتصاد بخش عمومی، بهداشت به عنوان یک کالای عمومی مورد توجه قرار می گیرد. سرمایه گذاری دولت ها در زمینه بهداشت، به عنوان یک وظیفه اصلی شناخته شده و کمبود نارسایی در ارائه ی این خدمات در هر کشوری به منزله ی یکی از نقاط ضعف دولت ها محسوب می شود. علاوه بر این، تخصیص بهینه ی منابع در بخش بهداشت، دارای اهمیت ویژه ای است(آقاجانی1376).

     در بیشتر کشورها، بخش عمومی نقش غالب را در ارائه ی خدمات لازم آموزشی و بهداشتی برای ساخت سرمایه انسانی دارد. به این ترتیب، تأثیر این هزینه ها بر شاخص های اجتماعی و تأثیر  هزینه های بیشتر برای مداخله های سیاسی دیگر مانند بهبود در ثبات مالی، به کشورها در برآوردن اهداف توسعه ی هزاره از طریق اثرات سودمند بر رشد اقتصادی کمک می کند(بالداسی[3] 2004).

2-1-2.تأثیر سلامت بر رشد اقتصادی در سطح خرد و کلان 

      بهبود شرایط زندگی فرد که در نتیجه ی افزایش سطح سلامت رخ می دهد، تأثیراتی هم در سطح خرد با بهبود رفاه فردی و هم در سطح کلان با توسعه اقتصادی کشور دارد.

      در سطح اقتصاد خرد بحث بر سر اثرات مثبت سلامت در مهارت های اکتسابی فردی، بهره وری و درآمد است. سلامت برای افراد و خانواده ها ظرفیت توسعه ی شخصی و امنیت اقتصادی در آینده را به ارمغان می آورد(گریم[4]2010).

      در سطح کلان، چون جمعیت سالم، تولیدی بیش از جمعیت بیمار دارند، بنابرین با بهبود وضعیت سلامت مردم، رشد اقتصادی افزایش می یابد(هارتویگ[5] 2010).

     رشد هزینه های بهداشتی، نه تنها نشان دهنده ی توسعه اقتصادی است، بلکه نشان می دهد که ارتقای کیفیت زندگی افراد، یک هدف مشترک میان ملت هاست. در سال های اخیر رشد هزینه های بهداشتی بزرگتر از رشد اقتصادی شده است(ونگ2011).

     بهبود سلامت و افزایش طول عمر افراد فقیر هدف اساسی توسعه ی اقتصادی است و این وسیله ای برای دست یابی به اهداف مربوط به کاهش فقر است. ارتباط سلامت با کاهش فقر و رشد اقتصادی بلندمدت بسیار قوی است(هارتویگ2010).

   فقر و بهداشت می تواند اثرات نامطلوب بر بهره وری کل عوامل داشته باشد. بیماری و فقر بهداشت به شدت افراد را تحت تأثیر قرار می دهد و در مجموع تأثیر منفی بر بهره وری، رشد و در نهایت توسعه ی اقتصادی کشور دارد(کول و نیومایر2007[6]).

Abstract    

    According to the importance of economic improvement in society’s development, the study of factors which affects on the economic development is very important. In the early theories of economic development, the basic emphasis is on the physical capital. But today, the emphasis is based more on human capital, especially in endogenous growth pattern. Reopening of the impact of human capital in growth models, led to the application of the education to be used as a substitute for human capital.

    In the recent study, the effect of government expenditure on Iran’s heath care during in the years of 1357-1389 has been assessed by using ARDL method. The obtained results of this study show the positive & long term effect of government health care expenditure on Iran economic growth during the years which has been studied, so that the growth of health expenditures as much as one unit (Milliard RIL) has caused the growth rate increase of GPD as much as 0/004% in a long term.

KeyWords:

Human capital, Health, Economic Growth, ARDL

الف- منابع فارسی

آذربایجانی، کریم و آمنه شهیدی و فرزانه محمدی. (1388)، بررسی ارتباط بین سرمایه گذاری مستقیم خارجی، تجارت و رشد در چارچوب یک الگوی خودتوضیح با وقفه­های گسترده (ARDL). فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، سال نهم، شماره دوم، تابستان1388، صفحات17-1.

آقاجانی، احمد. (1376)، بررسی روند سرمایه گذاری در بخش بهداشت و درمان واثر آن بر توسعه استان گیلان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه مازندران.

ابریشمی، حمید و داوود منظور. (1378)، تحلیل مقایسه­ای الگوهای رشد نئوکلاسیک و درونزا. مجله تحقیقات اقتصادی، شماره55، صفحات64-27.

الفتی، سمن و النا بابایی. (1381)، بررسی مدل رشد درونزا در اقتصاد ایران. پژوهشنامه اقتصادی، شماره5، صفحات184-169.

تقوی، مهدی و حسین محمدی. (1385)، تأثیر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی در ایران. پژوهش نامه اقتصادی، 6، 44-15

جمشیدنژاد، امیر. (1384)، تأثیر آموزش بر رشد اقتصادی در ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد و علوم اداری، دانشگاه مازندران.

حسنی صدرآبادی، محمدحسین، زیبا آذرپیوند و ریحانه فیروزی. (1389). بررسی تأثیر مخارج بهداشتی دولتی بر رشد اقتصادی و اثر غیر مستقیم آن بر مصرف خصوصی در ایران(بررسی مدل طرف عرضه ی اقتصادی). مدیریت سلامت، 13(42)،64-57.

حسن زاده، علی و حسن حیدری. (1380)، بررسی میزان تأثیر مخارج D&R بر نرخ رشد اقتصادی در مجموعه ای متنوع از کشورهای جهان. پژوهش های اقتصادی ایران، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی ایران، شماره8، صفحات78-59.

دهمره، نظر و مهدی صفدری و مهیم شهیکی تاش. (1389)، تاثیر شاخص­های کلان بر توزیع درآمد در ایران. فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره54، بهار1389، صفحات55-25.

سبحانی، حسن. (1371)، بازدهی سرمایه­گذاری­های آموزشی. مجله تحقیقات اقتصادی، شماره45، صفحات89-76.

سلمانی، بهزاد و علیرضا محمدی. (1388). بررسی اثر مخارج بهداشتی دولت بر رشد اقتصادی ایران. فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران.93،39-73.

سعادت، رحمان. (1379)، بررسی نقش و جایگاه سرمایه انسانی در رشد و توسعه اقتصادی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد، دانشگاه تهران.

صادقی، مسعود و مصطفی عمادزاده. (1382)، برآورد سهم سرمایه انسانی در رشد اقتصادی ایران طی سال های 1380-1345. فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران، شماره17، صفحات98-79.

قنبری، علی و مهدی باسخا. (1387). بررسی اثرات تغییر هزینه ی بهداشتی دولت بر رشد اقتصادی ایران سال های(83-1338). مجله تحقیقات اقتصادی، 187،83-224.

کشتکار، مریم. (1374). اهمیت سرمایه گذاری در بهداشت و درمان. تازه های اقتصادی،44،46-48.

گجراتی ب . دامودارا . 1385 . مبانی اقتصاد سنجی . انتشارات دانشگاه تهران . جلد دوم :644-640

لطفعلی پور، محمدرضا و معصومه برجی. (1389). بررسی تأثیر سلامت بر توسعه اقتصادی و سازگاری آن با آموزه های اسلامی. دومین همایش اقتصادی اسلامی و توسعه، 1-15.

مجتهد، احمد و سعید جوادی پور. (1383). بررسی اثر مخارج بهداشتی بر رشد اقتصادی (مطالعه موردی کشورهای منتخب در حال توسعه). فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران، 190، 54-31.

مرزبان، حسین. (1389). نقش بهداشت و آموزش در رشد اقتصادی برخی از کشورهای در حال توسعه(1990-2006). معرفت اقتصادی،1، 33-48.

مهرآرا، محسن و علی اکبر فضائلی. (1388). رابطه ی هزینه های سلامت ورشد اقتصادی در کشورهای خاورمیانه و شمال آفرقا (منا). فصلنامه ی علمی-پژوهشی مدیریت سلامت، 35، 49-83.

مهربانی، وحید. (1389). سلامت نیروی کار و رشد اقتصادی در ایران. فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی،37، 327-350.

هادیان، محمد، سعید شجاعی و داوود رجب زاده. (1385). اثر مخارج بهداشتی بر رشد اقتصادی کشور ایران طی سال های 1358-1383. فصلنامه علمی-پژوهشی مدیریت اسلامی، 39،24،9-44.

هادی زنوز، بهروز، محمدرضا فرزین و علی عرب مازاریزدی. (1376)، آزمون کاربرد الگوهای رشد درونزا در اقتصاد ایران. مجله برنامه و بودجه، شماره15.

ب- منابع لاتین

-Bakare, A.S.,& Sanmi,O. (2011). Health care Expenditure and Economic Growth in Nigeria: an empirical study. Journal of Emerging Trend in Economics and Management Sciences, (JETEMS), 2, 83-87

-Baldacu, E., Clements, B., Gopta, S., & Cui, Q. (2004). Social Spending, Human Capital, and Growth in Developing Countries: Implications for achieving the MDGs. Wشساهدلفخد یز: هدفقg the MDGs. Ws Ws., & Cui, Q. (2004). Social Spending, Human Capital, and Growth in Developing Countries: Implashinton DC: International Monetary Fund, IMF working paper, WP, 04, 217, 1-39.

-Behrman, J. (1990). The Action of Human Resources and poverty on one Another, that we have Yet to learn.World Bank Living Standards Measurement Wprking Paper 74, Washinggton,D.C.

-Bernard, Anderw. B (2001).Trends and Transition in the Long Run Growth of Nations.Tuck School of Business at Dartmouth National Bureau of Economic Research.

-Bhargava, A., Jamison, D., Lau, L., & Murray, L. (2001). Modeling the Effects of Health on Economic Growth. Journal of Health Economics, 234-240.

-Bloom, D., Canning, D., Hu, L., Liu, Y., Mahal, A., & Yip,  W. (2010). The contribution of population Healthh and Demographic change to Econommic Growth in china and India. Journal of Comparative Economics, 38, 16-33.

-Canton, Erik. , B. Mime, A. Nieuwenhuis, B. Smide & M. Van Der steeg. (2005). Human Capital , R&D and Competition in Macroeconomic Analysis. ENEPRIworking paper, 38.

-Casanovas, G., Rivera, B., & Currais, L. (1999). Health and Economic Growth Findings and Policy Implications, 1-25.

-Cole, M., Neumayer, E. (2007). The Impaet of poor Health on Factor productivity: an Empirical Investigation. Journal of Development studies., 42 (6), 918-938

-Elmi, Z.& Sadeghi, S. (2010) Health care Expenditures and Economic Growyh in Developing Countries: panel Co-Integration and Causality. Middle-East Journal of Scientific Research, 12 (1), 88-91.

-Fogel,R.W.(1994). Economic Growth, population Theory, and physiology: the bearing of long-term processes on the Making Economic policy. NBER working paper series, 4638, 1-39.

 -Grimm, M. (2010). Does Inequality in Health Impeda Growth?. Working paper, 501, 1-28.

-Grossman, G. & E, Helpman. (1991). Quality Ladders in the Theory of Growth. Review of Economic studies,  43-61.

-Hartwig, J. (2010). Is Health Capital Formation good for long-term Economic Growth?Panel Granger-causality evidence for OECD Countries. journal of macroeconomics, 32, 314-325.

-Jones, Charles I. (1995). R&D – Based Models of Economic Growth. The Journlof Political Economy, 103, Issue 4.

-Kaldaru, H., Kerem, K., & Vork, A. (2001).Health as Factor of Economic Growth:The Estonian Case. TUTWPE (MME), 04/110, 103-116

-Li, H., & Huang, L. (2009). Health, Education, and Economic Growth in China: Empirical Findings and Implicatins. China Economic Review, 20, 374-387.

-Lucas, J. Robert. E. (1988).On the Mechanics of Economic Development.Journal of Monetary Economics, 22, 3-42.

-Malik, G (2006). An examination of the relation ship between Health and Economic Growth. ICRIR Working paper, 185. 1-40.

-Mayer, D. (2001). The long-term Impact of Health on Economic Growth in Latin America. World Development, 29 (6), 1025-1033.

-McCoskey, S., & Selden, T. (1998). Health care expenditures and GPP: panel data unit root test results. Journal of Health Economics, 17, 369-376.

-Narayan, S., Narayan, P. & Mishra, S. (2010). Investigating the Relationship between Health and Economic Growth: Empirical Evidence from a panel of 5 Asian Countries. Journal of Asian Economics, 21, 404-411.

-Poveda, A. (2011). Economic development and growth in colombia: An empirical analysis with super-efficiency DEA and panel data models. socio-economic planning sciencec, 45, 154-164.

-Romer, P. (1990). Human capital and growth theory and evidence.Carnegie-Rochester Conference Series on public policy, 32, 251-286.

-Scheffer, R. (2004). Health Expenditure and Economic Growth: An International perspective.  Occasional papers on Globalization. University of south Florida. Globalization Research Center, 10, 1548-4467.

-Stefano, B., & Thierry, 1. (2011). Health, growth and welfare: A theorical appraisal of the long run impact of medical R& D.Working paper, center for Econommic policy studies (EPEE), Department of Economics, university of paris, 33789, 1-29.

-Wang, K. (2011). Health care Expnditure and Economic Growth: Quantile panle-type Analysis. Economic modeling. 28, 4, 1536-1549.

-Wheeler, D. (1980). Human Resource delopment and Economic Growth in dereloping Countries: A Simultaneous Model. world bank staff working paper (SWP), 407, 1-131.