پایان نامه ارائه ی مدلی برای برنامه ریزی استراتژیک در محیط های پروژه محور

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته مهندسی صنایع(M.Sc)

گرایش: صنایع

تابستان 1392

چکیده

امروزه مهمترین دغدغه‌ی اکثر شرکت‌ها در اجرای پروژه‌ها، تدوین و پیاده‌سازی استراتژی‌هایی است که موفقیت و دوام آنها را در شرایط متحول محیطی تضمین نماید‌. ‌‌‌‌‌‌‌در این تحقیق معیارهای مارسدن و اسکیدمور به عنوان ملاک انتخاب استراتژی‌ها در پروژه در‌نظر گرفته شده است.‌‌‌

این تحقیق به ارائه چهارچوبی جامع برای انتخاب بهترین استراتژی در یک پروژه پرداخته است.‌ در ابتدا یک گروه خبره شامل مدیران و مهندسان پروژه با استفاده از تجزیه و تحلیل SWOT به یافتن و استخراج نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها در راستای انجام پروژه‌ها می‌پردازند.‌ در مرحله‌ی بعد یک نظرسنجی در مورد معیارها و همچنین میزان امکان اقناع معیارها توسط استراتژی‌های استخراج شده با استفاده از مقیاس‌های زبانی صورت می‌گیرد.‌ این استراتژی‌ها به وسیله‌ی BSC به چهار منظر مالی، مشتری، فرآیندهای داخلی و رشد و یادگیری تفکیک می‌شوند. استراتژی‌ها در خانه‌ی کیفیت نقش «چه چیز‌ها/گزینه‌ها» و معیارها جهت غربال سازی نقش « چگونه‌ها/معیارها» را ایفا می‌کنند. در مرحله‌ی آخر با استفاده از روش غربال‌سازی فازی به انتخاب بهترین استراتژی پرداخته می‌شود.

واژگان کلیدی :

تجزیه و تحلیل SWOT، غربال‌‌سازی فازی، BSC

فصل اول

عنوان:کلیات

1-1 مقدمه

مدیریت استراتژیک پروژه یعنی هماهنگی مجموعه‌ای از اقدامات و فرآیندها برای رسیدن به اهداف معین پروژه که به دو نوع مدیریت اجرایی و مدیریت پروژه تقسیم می‌گردد. مدیریت با توجه به سرشت سلسله‌مراتبی‌اش به دو بخش کلی استراتژیک جزئی و عملیاتی تقسیم می‌گردد. لذا مدیریت استراتژیک بیشتر متوجه جنبه‌های کلان‌تر، بلندمدت و اساسی‌تر اهداف و وظایف مدیریتی یعنی برنامه‌ریزی، سازماندهی، کنترل و نهایتا هماهنگی است که جهت هموارسازی حرکت در این راستا، مدل‌ها و نیز ابزارهایی وجود دارند. مدیریت استراتژیک پروژه در حقیقت فرآیندی است که طی آن توجیه یا عدم توجیه پروژه در بستر زمان مشخص می‌شود و بر اساس ویژگی‌های پروژه و شرایط محیطی آن، خط مشی‌ها و جهت‌گیری‌های کلان و یکپارچه‌ی پروژه‌ی تعیین شده، مسیر دستیابی به اهداف پروژه ترسیم می‌شود و تصمیمات چندبعدی اتخاذ می‌گردد.

در این فصل سعی شده است به ارائه‌ی بیان مساله‌ی اساسی، اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، جنبه‌ی جدید بودن، سوالات تحقیق مورد نظر و اهداف آن پرداخته شود.

1-2 بیان مسأله اساسی

مدیریت استراتژیک پروژه شامل برنامه‌ریزی‌ها، مطالعات و تصمیمات راهبردی در ارتباط با پروژه می‌باشد که خطوط اصلی تکامل پروژه را ترسیم می‌کند.‌ اما به طور کلی در محیط‌های پروژه‌ای، تصمیم‌گیری‌های دراز مدت صورت نمی‌گیرد.‌ در بسیاری از طرح‌ها و پروژه‌ها به دلیل عدم انجام مطالعات و ارزیابی‌های دقیق و عدم انجام پیش‌بینی‌های صحیح، پروژه‌ها به صورت نیمه‌تمام رها گردیده‌اند. رها نمودن طرح‌ها و پروژه‌های بلندمدت به صورت نیمه‌تمام و یا عدم دستیابی به بازده‌ی مورد انتظار در رابطه با پروژه‌های به بهره‌برداری رسیده، می‌تواند حاکی از تصمیم‌گیری‌های نادرست مدیران و اخذ استراتژی نامناسب باشد.‌ مهمترین دغدغه‌ی اکثر سازمان‌ها در پروژه‌ها، تدوین و پیاده‌سازی استراتژی‌هایی است که موفقیت و دوام آنها را در شرایط متحول محیطی تضمین نماید. همه‌ی سازمان‌ها دائما در حال تغییر و دگرگونی هستند . سازمانی که در آن پروژه‌ها به صورت استراتژیک مدیریت می‌شود، سازمانی است که هم وضعیتی را که می‌خواهد به آن برسد مشخص کند و هم تغییرات را در پروژه از طریق یک برنامه‌ی عملیاتی برای دستیابی به آینده، مدیریت کند.

مطالعه‌ی تصمیمات استراتژیک که خط مشی‌های اصولی حرکت و تکامل پروژه را مشخص می‌کند، بسیار مهم می‌باشد. این تصمیم‌ها می‌توانند موفقیت یا شکست پروژه را از همان ابتدا رقم بزنند.

1-3 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

سرعت پرشتاب تغییرات در دنیای کنونی به این معناست که روش‌های متداول مدیریت نمی‌توانند مناسب تغییرات باشند. در شرایطی که با تغییرات جزئی مواجه بودیم، می‌توانستیم از عامل تجربه و تصمیم‌گیری‌های آنی بسیار بهره ببریم. اما اکنون تبعات تصمیمات کسب و کاری بسیار مهم هستند.

وجود فرصت‌ها و تهدیدهای متعدد با ریسک‌های متفاوت که نقاط قوت یا نقاط ضعف پروژه‌ها را هدف قرار می‌دهند، نشان‌دهنده‌ی اهمیت تصمیماتی هستند که آثار و تبعاتشان چندین سال دیگر مشخص می‌شود.‌ محیط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و تغییرات آنها نیز برپروژه اثر گذاراست. پس می‌توان گفت تصمیمات جنبه‌ی راهبردی یافته‌اند و نتایج آنها بسیار عمده و غیرقابل برگشت محسوب می‌شوند. در نتیجه نمی‌توان از تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر قضاوت‌های شهودی و تجربه‌ی مبتنی بر فلسفه‌های مدیریت سنتی در اخذ بهترین استراتژی در یک پروژه استفاده کرد. بنابراین ارائه‌ی راهکارهایی که بتواند پروژه‌ها را در سازمان‌ها، در اخذ تصمیمات بلندمدت یاری کند، حائز اهمیت می‌باشد.

1-4 جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق

فرآیند تحقیقی جدیدی که در اخذ بهترین استراتژی در پروژه استفاده می گردد عبارت است از ترکیب ماتریسSWOT، کارت امتیازدهی متوازن BSC و غربال‌سازی فازی در محیط غیر قطعی که روش اساسی مهمی را برای شناخت استراتژی برتر در پروژه که در طراحی روندهای آتی درتفکر استراتژیک لازم است، فراهم می کند.

1-5 اهداف مشخص تحقیق

- مشخص نمودن نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها در راستای پروژه‌های سازمان

-  استفاده از معیارهایی جهت غربال‌‌سازی استراتژی بهینه در پروژه نظیر قطعیت، سرعت و...

- انتخاب بهترین استراتژی حاصل از ماتریس SWOT در یک پروژه بر مبنای تلفیق نظر خبرگان

1-6 سؤالات تحقیق

-  چگونه می‌توان به ارائه‌ی یک مدل استراتژیک در محیط‌های پروژه‌ای در حالت عدم قطعیت پرداخت؟

-  نحوه‌ی تعیین و انتخاب استراتژی کارآمدتردر یک پروژه به چه صورت است؟

-  چگونه می‌توان از تلفیق نظر خبرگان، بهترین و کارآمد‌ترین استراتژی را در یک پروژه انتخاب نمود؟

-  چگونه از روش غربال‌‌سازی فازی می توان جهت انتخاب استراتژی برتر استفاده نمود؟

-  در صورت داشتن حداقل اطلاعات در مورد یک استراتژی در پروژه، چگونه می‌توان به انتخاب بهترین آن پرداخت؟

1-7 تعریف واژه‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی

SWOT

 این ماتریس برای فرموله کردن استراتژی‌های اولیه‌ی سازمان استفاده می‌گردد که این مبتنی بر تحلیل پروژه‌های سازمان و محیط اطراف آن بر اساس قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدات آن است. با استفاده ازاین ماتریس می‌توان چهار نوع استراتژی را ارائه نمود:

استراتژی‌های SO

استراتژی‌های WO

استراتژی‌های ST

استراتژی‌های WT

هرکدام از استراتژی‌هایی که در بالا نام برده شد ناظر به وضعیت خاص شرکت و محیط اطراف آن و اثراتی که آن محیط بر سازمان  دارد، می باشد که در این تحقیق، این ماتریس در راستای پروژه‌های سازمان تنظیم گردیده است. در گام اول بایستی عوامل اصلی داخلی و خارجی را مقایسه کرد. این قسمت، مشکل ترین بخش تهیه‌ی ماتریس است و توان قضاوت بالایی را می‌طلبد. میزان مناسب بودن استراتژی‌هایی که از این متد به دست می‌آید و صحیح یا نادرست بودن آنها به صحت اطلاعاتی می‌باشد که تا کنون گردآوری شده و قوت و ضعف این استراتژی‌ها بستگی زیادی دارد به دقتی که در تحلیل ارزیابی عوامل درونی و بیرونی سازمان صرف گردیده است.

 کارت امتیازدهی متوازن:

  سازمان را از چهار جنبه‌ی مالی، مشتری، فرآیندهای داخلی و رشد و یادگیری می‌سنجد. کارت امتیازدهی متوازن زبان مشترکی را پدید آورده که مدیران می‌توانند از آن برای بحث در مورد جهت‌گیری و اولویت‌های سازمان خود استفاده کنند. اهداف و شاخص‌های عملکردی در چهار وجه مستقل نیستند و ارتباطات علت و معلولی بین آنها وجود دارد. سازمان‌های نوآور و خلاق از این روش به عنوان یک سیستم مدیریت و با هدف مدیریت استراتژیک در یک دورنمای بلند مدت استفاده می کنند.

 غربال‌‌سازی فازی:

روشی است جهت انتخاب بهترین استراتژی اخذ شده در یک پروژه که شامل دو مرحله می‌باشد که در فصول بعدی به طور مفصل شرح داده خواهد شد.

استراتژی:

 استراتژی‌ها ابزاری هستند که سازمان به وسیله‌ی آن می‌تواند به هدف های بلندمدت خود دست یابد.

1-8  روش شناسی تحقیق

  انتخاب استراتژی مناسب در بسیاری از پروژه‌ها معمولا با مشکل روبرو می‌شود که در این تحقیق، رویکردی ارائه می‌شود که به صورت زیر به حل و رفع این مساله می‌پردازد.

روش پیشنهادی به شرح زیر می‌باشد:

- استفاده از ماتریس SWOT به منظور فرموله کردن استراتژی‌های حاصله در پروژه

- تفکیک استراتژی‌ها به روش کارت امتیازی متوازن به چهار منظر مالی، مشتری مداری، رشد و یادگیری و فرآیندهای داخلی

- اتخاذ بهترین استراتژی با تکنیک غربال‌‌سازی فازی و تصمیم گیری

فصل دوم

عنوان: مروری بر ادبیات تحقیق و پیشینه ی تحقیق

مقدمه
‌ در سال‌های گذشته با تغییرات شگفت آوری که در سازمان‌ها به وجود آمده است، مدیران پروژه نیز به فراست دریافته‌اند که با تعیین و تبیین اهداف و ماموریت‌ها در راستای پروژه‌های سازمان، در درازمدت بهتر می‌توانند پروژه‌های خود را به نتیجه برسانند. از این رو استفاده از برنامه‌ریزی و مدیریت استراتژیک در پروژه‌ها به عنوان یک ضرورت مطرح شده است. ‌با وجود اهمیت‌ مدیریت‌ استراتژیک‌ هنوز در بسیاری‌ از سازمان‌ها تاثیر حیاتی‌ آن‌ در رسیدن‌ به‌ اهداف‌ پروژه‌های سازمان‌ به‌خوبی‌ درک‌ نشده‌ است. به‌ عقیده‌ی‌ بعضی‌ از اندیشمندان،‌ مدیریت‌ استراتژیک‌ بیانگر قدرت‌ خلاقیت‌ مدیران‌ و ساختن‌ آینده‌ است. دانشمندان و محققان زیادی در این زمینه به مطالعه پرداخته‌اند تا با ارائه‌ی مدلی در نهایت بتوان بهترین و کارآمدترین روش را برای تصمیم‌گیری بهترین استراتژی در پروژه‌ها در درازمدت انتخاب کرد. در این فصل به بیان پیشینه‌ی مدیریت استراتژیک و روش های آن، همچنین مطالعات انجام شده توسط سایر دانشمندان پرداخته می‌شود.

2-2 مرور ادبیات و سوابق مربوطه

در ابتدا در پژوهشی به بررسی ماهیت رقابتی صنعت با توجه به پنج عامل رقابتی پورتر[1](مشهورترین و کارآمد ترین مدل تدوین استراتژی) پرداخته شده است. در این تحقیق که به‌ وسیله‌ی آنالیزSWOT، به تدوین استراتژی‌های سازمان و تفکیک آنها در  چهار منظر BSC پرداخته شد، از خانه کیفیتQFD  برای بررسی روابط بین چه چیزها یعنی استراتژی‌هایی که در مواجهه با پنج عامل رقابتی پورتر معرفی شده اند و چگونه‌ها یعنی استراتژی‌های حاصل از SWOT استفاده شده است و نهایتا از تکنیک غربال‌سازی فازی جهت بررسی روابط بین «چه‌چیز/معیارها» و «چگونه‌ها/گزینه‌ها» استفاده گردید تا استراتژی‌های نهایی این تحقیق مشخص گردند(زهرابی[2]، 2011).

- همچنین در پژوهشی طراحی و توسعه‌ی یک رهیافت نظام‌مند و ساده با استفاده از ابزار QFD که برای طراحی راهبردهای سازمانی و تبدیل آن به استراتژی‌های وظیفه‌ای بکار می‌رود بررسی شد. در این نوشتار تلاش شده با ترکیب مفاهیمی مانند استراتژی با رویکرد مبتنی بر منابع، کارت امتیازی متوازن، استراتژی‌ عملیاتی وگسترش عملکرد کیفیت رهیافتی توسعه پیدا کند که ابزار مناسبی برای مدیران و مشاوران مدیریت و مهندسی باشد و نتیجه آنکه افزودن QFD به فرآیند طراحی استراتژی‌های کلان و خرد سازمانی می‌تواند یک نظم منطقی به این فرآیند بیافزاید و این فرآیند را از کیفی بودن صرف به حالت کمیت‌پذیری و محاسبات دقیق‌تر کمی و عددی رهنمون سازد(نجمی و بلوکی[3] ،2004).

 -  همچنین دو تن دیگر از محققان با ترکیبSWOT ، BSC و QFD که چارچوبی برای تدوین استراتژی در نظر گرفته شد نشان دادند که ترکیب کارت امتیازی متوازن، تجزیه و تحلیلSWOT وگسترش عملکرد کیفیت رویکردی عملی را جهت ساخت چارچوبی استراتژیک برای مدیران فراهم می کند(لی وآندرو،[4] 2000).

  - به علاوه دو تن دیگر از محققان به برقراری ارتباط بین BSC و SWOT و استراتژی‌های سان تزو[5] (قدیمی ترین استراتژی‌دان نظامی که 500 سال قبل از میلاد مسیح می‌زیسته است.) و QFD  پرداخته‌اند، به این شکل که پس از تعیین استراتژی‌ها به کمک SWOT آنها را در چهار جنبه‌ی BSC تفکیک نموده و سپس آنها را به عنوان What ها در خانه کیفیت QFD  قرار  داده اند. از طرفی استراتژی‌های سان تزو نیز به عنوانHow  ها به‌کار گرفته شده است تا نهایتاً استراتژی‌های حاصل از SWOT  بر اساس استراتژی‌های سان تزو رتبه بندی شوند(لی و کو[6] ،2000).

  -  همچنین در تحقیق دیگری، ترکیب تجزیه و تحلیل SWOT، BSC، استراتژی‌های سان تزو و QFD را به عنوان چهارچوبی جامع برای تدوین استراتژی در صنعت بانکداری هنگ کنگ به‌کار بردند(لی و کو، 2000).

 - از طرفی در پژوهشی بیان شد که ضرورتی برای به‌کارگیری استراتژی‌های سان تزو برای تدوین استراتژی وجود ندارد و به‌جای آن از چک لیست کاتلرکه به آنالیز داخلی سازمان مربوط می‌شود استفاده کردند(لی و سای اون کو، 2004).

2-3 استراتژی چیست؟

 واژه‌ی استراتژی[7] از ریشه‌ای یونانی[8] به معنای فرمانده‌ی ارتش، مرکب از استراتوس[9] به معنای ارتش و اگو[10] به معنای رهبر گرفته شده است. مفهوم استراتژی ابتدا به معنای فن هدایت، تطبیق و هماهنگ‌سازی نیروها برای نیل به اهداف جنگ در علوم نظامی به‌کار گرفته شد. سپس نظریه‌پردازان علم مدیریت، استراتژی را چگونگی تخصیص مطلوب منابع کمیاب، برای رسیدن به اهداف اقتصادی تعیین کردند.

ایگور آنسوف[11] اولین دانشمندی است که استراتژی را به شکل جامع و معنادار توضیح داد. وی معتقد است که هرچه بین اهداف و فعالیت‌های فعلی سازمان سازگاری بیشتری وجود داشته باشد، نرخ رشد و توسعه بزرگتر و منظم‌تر خواهد بود. به عقیده‌ی این متفکر، اولین موضوع در تعیین استراتژی، انتخاب زمینه‌های فعالیت است که باید منطبق با اهداف باشند. از سوی دیگر مهمترین مساله‌ای که باید در این انتخاب مورد توجه قرار گیرد، ایجاد رابطه‌ای مشترک بین فعالیت‌های انتخاب شده است. به عبارت دیگر، استراتژی، تعیین‌کننده‌ی انجام فعالیت هایی است که برای تحقق و دست یابی به اهداف، ضروری به نظر می‌رسد.

شرکت جنرال الکتریک اولین شرکتی بود که مطالعات استراتژیک را بر روی فعالیت‌های خود اجرا کرد. بر اساس نظر جک ولش، مدیر عامل این شرکت، استراتژی به صورت زیر تعریف می شود:

"استراتژی عبارت است از تلاش برای درک این مطلب که در جهان امروزی چه جایگاهی را به خود اختصاص داده‌ایم و نه پرداختن به این موضوع که آرزو داشتیم در چه جایگاهی می‌بودیم؛ در عوض باید ببینیم به کجا می‌خواهیم برسیم. استراتژی به ارزیابی تغییرات رقابتی بازار پرداخته، پتانسیل‌های سرمایه‌گذاری شرکت برای رسیدن به سرمنزل مقصود را در شرایط واقعی مشخص می‌کند."(گلابچی و فرجی 36،1389)

Abstract

Nowaday, the most important challenges in most companies during execution of projects, is implementation of strategies which guarantees the success and durability of them in different environments. In this research, Marsden and Skidmore criteria are considered as a scale of choosing strategies in projects.

This research proposes a comprehensive framework to choose the best strategy in a project.

Firstly, a group of experts including managers and project engineers extracted the strength points, weaknesses, threats and opportunities of projects using SWOT matrix. Then, an opinion poll was carried out about the criteria and also the level of criteria satisfaction rate using the extracted strategies and linguistic scale. These strategies were divided into four perspectives such as financial, customer, learning and growth, and internal process through BSC. Strategies in the House of Quality are as “Whats” and Marsden and Skidmore criteria are roling as “Hows”.

And finally, the best strategy in project was extracted by Fuzzy Screening method.

Keywords: SWOT matrix, Fuzzy Screening, BSC

منابع و مآخذ

فهرست منابع فارسی:

1- الوانی،مهدی(1385).مدیریت عمومی.تهران:نشر نی.

2- خورشید،صدیقه. و رضا ذبیحی.1389. تلفیق تکنیک های کارت امتیازی متوازن و غربال‌‌سازی فازی یاگر به منظور شناسایی شاخص های کلیدی ارزیابی عملکرد.فصلنامه ی مدیریت صنعتی دانشکده ی علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج،دوره 5،شماره14.

3-دورسی،رابرت.1388.‌سیستمهای اجرای پروژه در صنعت ساختمان.ترجمه‌ی محمود گلابچی.تهران:انتشارات دانشگاه تهران.

4- رضایی،کامران. و [دیگران]. 1380 . مبانیQFD رویکردی مشتری مدار.تهران:نشر آتنا.

5- عالمی،مهرداد . و هدایت الله منصوری. 1384. کارت امتیاز متوازن (BSC).اصفهان:انتشارات رنگینه.

6- فردآر، دیوید.1386.مدیریت استراتژیک.ترجمه‌ی علی پارساییان و محمد اعرابی.تهران:انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی.

7-گلابچی، محمود. و امیر فرجی.1389.مدیریت استراتژیک پروژه. تهران: موسسه‌ی انتشارات دانشگاه تهران.

References:

Carlsson, C., Fuller, R.1995. On fuzzy screening systems. In: proceeding of EUFIT 95 Conference, August 28-31.Aachen, Germany, Verilog Mainz, Aachen.1995. pp .1261-1264.

Ip, Y.K., Koo, L.C. (2004). BSQ strategic formulation frameworkA hybrid of balanced scorecard, SWOTanalysis and quality function deployment. Managerial  Auditing Journal, Vol. 19 No. 4, 533-543.

Kaplan, R.S., & Norton,D.P.1996a.Using the balanced scorecard as a strategic management system. Harvard business review.74:1.pp.75-85.

 Ko, Andrew Sai On.,& Lee,S.F. (2000). Implementing the strategicformulation.

 Lee, S.F., & KO, Andrew Sai On. (2000). Building balanced scorecard with  SWOT analysis, and implementing ``Sun Tzu's The Art of Business Management Strategies'' on  QFD methodology. Managerial Auditing  Journal, 15/1/2 , 68-76.

Najmi, Manochehr . Lashkar boluki Mojtaba. (2004). Development model on Base QFD Design Strategyes.Conference International Strategic Management.

R.R.Yager, Fuzzy Screaning Systems, in: R.Lowen and M.Roubens eds., Fuzzy Logic: State of the Art, Kluwer, Dordrecht, (1993) 251-261.

Yager, R.R. Fuzzy Screening Systems . (1993). in R. lowen and M. Roubenseds., Fuzzy Logic:  State of the Art, Kluwer, Dordrecht . pp. 251-261.

R.R.Yager, Aggregation operators and fuzzy systems modeling, Fuzzy Sets and Sys-tems, 67(1994) 129-145.

R.R. Yager, On ordered weighted averaging aggregation operators in multi-criteria decision making, IEEE Transactions on Systems, Man and Cybernetics 18(1988) 183-190.

Syedjavadein, syedreza. Shahhoseini, MohammadAli. (2007) . Organizational training Needs desing by QFD: productivity improvement approach, Irainian Accounting and Auditing Reviw, No46, pp.28-43.

Zohrabi, Abazar . (2011) . Applying a compound model of swot analysis ,balanced scorecard, quality function depoloyment and generic strategies with fuzzy screening approach  for formulating strategic planning  , M.A Thesis Industrial Management, Islamic Azad University, Shiraz.

Zohrabi, Abazar.Manteghi, Nikzad. (2011). A proposed model for strategic planning in educational organizations. Department of industrial management, Islamic Azad University, Shiraz.