پایان نامه نقش توسعه فیزیکی شهر بر کاهش اراضی کشاورزی

چکیده :

گسترش کالبدی یا فیزیکی روزافزون سکونتگاهها اعم از شهری و روستایی که امروزه در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه شتاب فزاینده ای یافته اند، امری اجتناب ناپذیر است.که بعضا بشکل ارگانیک در طول زمان خصوصا در مورد سکونتگاههای روستایی مشاهده می شود.که از جمله پیامدهای آن تغییر کاربری اراضی بخصوص کاربریهای مولد در بخش کشاورزی خواهد بود. در این تحقیق بررسی روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی دهستان پیربازار با تاکید بر گسترش کالبدی شهر رشت در دودهه (90-1370) مدنظر است.

مسئله های مهم در این تحقیق به گونه ایست، که تغییرات بوجود آمده در اراضی کشاورزی (زراعی) متاثراز 1- گسترش فیزیکی شهر رشت در روستاهای مورد مطالعه دهستان پیربازار است؟2- به دلیل مقرون بصرفه نبودن یا غیر اقتصادی بودن فعالیتهای کشاورزی است؟در این پایان نامه با انجام مطالعات کتابخانه ای و میدانی ، عکسهای هوایی و مقایسه آنها روند تغییر کاربری اراضی در دهستان پیربازار شهرستان رشت مورد بررسی قرار گرفته است. و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به جداول و توزیع آماری پرداخته ودر قالب نقشه های اتوکدی مقایسه این اتفاق در دو دهه آورده شده است.تغییرات حاصله در اراضی کشاورزی و تبدیل آن به کاربریهای دیگر که بورس بازی زمین و ساختمان و سیاستهای زمین شهری در نتیجه گسترش فیزیکی شهر رشت و غیر اقتصادی بودن فعالیتهای کشاورزی در دهستان پیربازار مورد بررسی قرار گرفته است.

نتایج تحقیق نشان میدهد که گسترش کالبدی شهر رشت و مقرون بصرفه نبودن فعالیتهای کشاورزی در مرتبه بعد انگیزه تغییر کاربری در میان صاحبان زمین از طریق فروش آنرابالا برده و در نتیجه در کنار یکدیگر از مولفه های تغییر بنیادی و اساسی در کاربری اراضی کشاورزی دهستان بشمار می روند.

کاهش 4/15 درصدی سطح اراضی کشاورزی روستاهای مورد مطالعه دهستان و 2/10 درصد از محدوده ادغام شده دهستان در محدوده شهر رشت نماینگر این مطلب است ، که تغییرات صورت گرفته در نتیجه مستقیم و غیر مستقیم به ترتیب گسترش کالبدی شهر رشت و غیر اقتصادی بودن فعالیتهای کشاورزی در دو دهه اخیر در دهستان پیربازاراست.     

واژه های کلیدی: تغییرات کاربری ، اراضی کشاورزی، توسعه فیزیکی شهر، دهستان پیربازاررشت

مقدمه:

امروزه تغییرات گسترده اراضی کشاورزی، بدلیل احیاء نشدن آنها نگرانیهایی را در بخش تولیدات و دگرگونیهای زیست محیطی به همراه داشته است . دلیل اصلی توجه فوق از دست دادن توانهای بالقوه طبیعی محیط است، که تهدیدهای متاثر از تغییرات اقلیمی ، جنگل زدایی و کاهش تولیدات کشاورزی می باشد . یکی از عوامل موثر در بروز تغییرات یا کاهش کاربری زمین ، که این تحقیق بدان تاکید دارد . توسعه فیزیکی یا کالبدی شهرهای بزرگ است و از اینرو توسعه بی رویه فیزیکی شهرها به همراه سیاستها و سلایق گوناگون بهره برداری از کاربریهای اراضی را منجر خواهد شد. بنابراین عدم برنامه ریزی که توسعه بی برنامه را به همراه خواهد داشت،  پیامدهای زیست محیطی ، اقتصادی و اجتماعی را به همراه خواهد داشت . در واقع از بین رفتن اراضی مطلوب کشاورزی یا خارج کردن آنها از چرخه تولید آسیب بزرگی به اقتصاد کشاورزی وارد می نماید ، از طرف دیگر افزایش شدید قیمت زمین و مسکن بدلیل تقاضا زیاد در این بخش(زمین و مسکن) پیدایش قیمت های کاذب و بورس بازی زمین بعنوان یکی دیگر ازپیامدهای توسعه شهری یا سکونتگاهی می باشد. دهستان پیر بازار در بخش مرکزی شهرستان رشت یکی از دهستان هایی است، که در سالهای اخیر بدلیل وجود محور ارتباطی رشت به آستارا و اردبیل و نزدیکی به شهر های رشت (مرکز استان) ، تولم و غیره دچار تحولات شدیدی ازنظرتغییرات کاربری اراضی شده است این تحقیق با توجه به موارد فوق درصدد بررسی روند تغییرکاربری اراضی کشاورزی دهستان پیربازار با تاکید بر توسعه فیزیکی شهر رشت در دو دهه اخیر شده و براین اساس در پنج فصل تنظیم گردیده است.

فصل اول: کلیات تحقیق

فصل دوم: مبانی  نظری تحقیق

فصل سوم: ویژگی ها جغرافیایی منطقه

فصل چهارم: یافته های تحقیق

فصل پنجم: نتیجه گیری، آزمون فرضیه ها، پیشنهادها می باشد .

بیان مسئله و ضرورت آن :

تغییر کاربری زمین بویژه اراضی مولد تحت تاثیر عوامل مختلفی صورت می پذیرد که یک یاز مهمترین آنها توسعه سکونتگاههای انسانی بویژه شهرهای بزرگ است . در طول زمان می بینیم که اراضی کشاورزی به عنوان یک کاربری ویژه  اعم از زراعی و باغی ، همواره دستخوش تغییرات و تحولات ، بعضا سوء بوده است . که بخش اعظمی از این تغییرات از طریق توسعه کالبدی (فیزیکی)سکونتگاههای زیستی (شهری وروستایی) صورت می پذیرد.

شهر رشت به عنوان بزرگترین قطب جمعیتی استان گیلان و حتی شمال کشور در چند دهه اخیر بطور فزاینده ای توسعه یافته و با توجه به توپوگرافی همگون و وجود زمینه های توسعه و پیامدهای گسترش در تغییر گسترده اراضی در تمامی جهات جغرافیایی بوده است . بنابراین در این پایان نامه دهستان پیربازار و تاثیر توسعه فیزیکی  شهر رشت بر کاهش اراضی کشاورزی را مورد بررسی قرار می دهیم ،که توسعه فیزیکی شهر تاچه اندازه موجب کاهش اراضی کشاورزی شده است، آیا توسعه پسکرانه های پیرامونی شهر در کاهش اراضی کشاورزی موثر بوده است؟ آیا مقرون به صرفه نبودن تولیدات کشاورزی موجب تغییر کاربری اراضی شده است؟ در این پژوهش سعی شده است تا متغیرهای مستقل و وابسته شناسایی و روابط متقابل آنها مورد بررسی قرار گیرد. و در نهایت مشخص گردد که آیا رابطه بین این دو متغیر تا چه اندازه بوده و میزان اثر پذیری آنها تا چه حد می باشد و راههای برون رفت آان از این معضل در بخش کشاورزی چگونه خواهد بود.

استان گیلان درسه پهنه جلگه ، کوهپایه و کوهستان قرار گرفته است. بخش جلگه ای استان با سهم اندک خود در سطح کشور جزء مرغوبترین اراضی کشاورزی محسوب می شود . با توجه به محدودیت این پهنه مساعد کشاورزی، در سطح کلان سکونتگاههای شهری و روستایی نیز بطور متراکم در آن شکل گرفته ودر حال توسعه است بگونه ای که حدود 80 درصد جمعیت روستایی استان در بخش جلگه ای یا مساحت 35 درصد استقرار دارند و مابقی مساحت استان حدود 65 درصد آن تنها 20 درصد جمعیت را در خود جای داده است که این واقعیت دلیلی بر تاکید محدود بودن وسعت سرزمین می باشد .  شهر رشت نیز به عنوان مرکز استان در سطح جلگه ای آن قرار گرفته ،بنابراین توسعه فیزیکی با توجه به افزایش جمعیت موجود و جمعیتی که به عنوان مهاجر از جهات مختلف بدان وارد می شوند اجتناب ناپذیراست . اما با توجه به اینکه روند توسعه با تاکید بربخش شمالی شهر رشت نامتوازن بوده است و این روند طی سالهای گذشته نامحسوس ودر دهه اخیر به سرعت ومحسوس صورت می پذیرد ، بنابراین تاثیر بسیار زیادی بر کاهش اراضی کشاورزی پیرامون بخصوص دهستان پیربازار با توجه به محدودیت آنها  خواهد داشت.  از طرفی تحقیق حاضر در خصوص نقش توسعه فیزیکی شهر بر کاهش اراضی کشاورزی درصد پاسخگویی به سوالات فوق می باشد.

1-2- اهداف تحقیق:

1-  شناسایی و تعیین میزان کاربریهای جایگزین شهری بجای اراضی کشاورزی

2- بررسی تاثیر غیر اقتصادی فعالیتهای کشاورزی در کاهش و تغییر کاربری اراضی کشاورزی

1-3- سوالات و فرضیه های اساسی تحقیق:

برای مطالعه پیرامون نقش توسعه فضایی و کالبدی کاربریهای  شهر رشت در کاهش اراضی کشاورزی، سوالهایی مطرح می شود، که پاسخ به آنها جواب مستدل و منطقی به موضوع پایان نامه است این سوال ها عبارتند از:

آیا توسعه فیزیکی شهر رشت بر تغییر کاربری  اراضی کشاورزی روستاهای دهستان پیر بازار نقش داشته است؟

آیا غیر اقتصادی بودن فعالیتهای کشاورزی در کاهش یا تغییر کاربری اراضی کشاورزی  در دهستان پیر بازار موثر است؟

فرضیه های تحقیق:

توسعه کالبدی و فیزیکی شهر رشت منجر به کاهش اراضی کشاورزی شده است.

کاهش اراضی کشاورزی و تغییر کاربری آنها به دلیل غیر اقتصادی بودن تولیدات کشاورزی است .

1-4-  روش تحقیق و مراحل آن :

1-4-1- روش تحقیق:

برای انتخاب یک روش تحقیق در مطالعات باید به سه نکته اساسی توجه کرد.

1- اهداف 2- ماهیت 3- امکانات

با توجه به اهداف کاربردی در نظر گرفته شده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی استفاده شده است که جهت ارزیابی وضع موجود از روش توصیفی و جهت تجزیه و تحلیل از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است، بنابراین روش تحقیق از نوع کاربردی بر مبنای روش (توصیفی- تحلیل) است. نوع تحقیق حاضر را براساس ماهیت، روش و نحوه انجام آن می توان در نمودارزیر  ملاحظه نمود .

شروع کنید

گزارش تحقیق را بخوانید

تحقیق تجربی است

خیر

آیا

رابطه به وحود
می آید

خیر

روش به کار رفته یا توصیفی است یا تاریخی

تحقیق، تحقیق همبستگی است

آیا

مطالعه وقایع گذشته را توصیف می کند؟

تحقیق، تحقیق علّی یا پس از وقوع است

بلی

خیر

تحقیق، تحقیق تاریخی است

تحقیق، تحقیق توصیفی است

خیر

آیا

متغیر مستقل دستکاری شده بود؟

تحقیق یا تجربی است

یا علّی است

آیا

هدف مطالعه یافتن روابط علت-معلولی بود

نمودار 1-1-شمای عملیاتی انواع تحقیقات علمی

ماخذ: حافظ نیا، 1384: 54  

1-4-2-  مراحل تحقیق

1-4-2-1-روش گردآوری اطلاعات

این تحقیق بنا به ماهیت خود و با توجه به بهره گیری از تکنیک های آماری در بررسی همبستگی بین منغیر ها از جمله تحقیقات توصیفی – تحلیلی بشمار می رودو از جنبه ای دیگر از جمله تحقیقات کاربردی است، بطوری که نتایج آن می تواند مسئولان دستگاههای اجرایی را در تصمیم گیری و برنامه ریزیها مساعدت نماید.

اطلاعات استفاده شده در این تحقیق از طریق عملیات میدانی و روش اسنادی (کتابخانه ای) جمع آوری شده است. در روش میدانی، از عکسبرداری و فیلمبرداری، پرسشنامه و مشاهده استفاده شده است و در روش کتابخانه ای از منابع اسنادی مانند گزارشات سازمانها، نهادها، کتب، مقالات داخلی، نشریات، آمارنامه ها و عکسهای هوایی، سایت های اینترنتی، برخی طرحهای پژوهشی مرتبط و  پایان نامه های مرتبط استفاده شده است.

1-4-2-2- سازمان دهی و طبقه بندی داده ها و اطلاعات

برای سازماندهی و طبقه بندی اطلاعات، بخشی از آمار و اطلاعات از طریق ادارات خدماتی از جمله معاونت برنامه ریزی استانداری گیلان، سازمان مسکن و شهرسازی ، بنیاد مسکن انفلاب اسلامی استان گیلان و مراکزی که بیشترین مراجعه کننده را دارند حاصل گشته، همچنین در مطالعات اسنادی، کتابخانه های دانشگاه آزاد اسلامی، معاونت برنامه ریزی، استانداری، سازمان مسکن و شهرسازی، شهرداری رشت، از مهمترین مراکز تامین منابع مورد نیاز پژوهش بودند. ضمناً برای بکارگیری اطلاعات میدانی در پژوهش از روش مشاهده مستقیم، عکس برداری، تکمیل پرسشنامه و مصاحبه استفاده گردید و برای تهیه نقشه ها و اطلاعات مندرج در این نیز از عکسهای هوایی و طرح جامع شهر رشت که توسط نگارنده بهنگام و اصلاح گردید، استفاده شده است.

1-4-2-3-تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات:

در تجزیه و تحلیل آماری داده ها ، ازمدل آماری استفاده شده است.

1-5- جامعه آماری ، نمونه گیری و تعداد نمونه های  پژوهش

 در این تحقیق جامعه آماری شامل  5 روستای دهستان پیربازار از بخش مرکزی شهرستان رشت می باشد.با توجه به روش نمونه گیری مورگان از این تعداد جامعه آماری، 5  روستا نمونه به صورت تصادفی ساده انتخاب و مورد پژوهشگری قرار گرفت.که نمونه ها در جدول ذیل مشخص گردیده است.

جدول 1-1  :  روستاهای دهستان بر اساس جمعیت و خانواربر اساس سرشماری 1385

نام روستا

نام دهستان

تعدادخانوار

تعدادجمعیت

سیاه سطلخ

پیربازار

1194

4415

پستک

پیربازار

37

126

پیله داربن

پیربازار

240

809

فخب

پیربازار

1039

3851

کماکل

پیربازار

211

775

1-5-1- متغیرهای تحقیق:

متغیر به ویژگی یا صفت یا عاملی اطلاق می شود که بین افراد جامعه مشترک بوده ولی می تواند مقادیر کمی و ارزشهای متفاوتی داشته باشد. بنابراین در هر تحقیق شناخت متغیرها، اندازه گیری آنها و بررسی روابط آنها با یکدیگر مورد نظر است (حافظ نیا، 1387 ص 41)

از اینرو در انجام تحقیق حاضر ضمن بهره گیری از منابع کتابخانه ای جهت دستیابی به اطلاعات و داده های مورد نیاز از روش مطالعه میدانی برخی دیگر از داده های مورد نیاز جمع آوری خواهد شد .همچنین باید به متغیرهای وابسته و ثابت اشاره نمود که متغیروابسته تغییر کاربری اراضی کشاورزی است و متغیر های مستقل آن عبارتند از :

رشد جمعیت ، توسعه ساخت و سازهای شهری، اقتصادی نبودن فعالیت کشاورزی، سیاستهای زمین شهری، افزایش قیمت زمین با کاربری شهری نسبت به کشاورزی و ......

 علاوه بر این تعدادکاربریهای خدماتی، ظرفیت معابر، مساحت کاربریهای جایگزین، نیز به عنوان متغیرهای کمی (متصل و منفصل) در این تحقیق شناسایی شده است.

1-6- واژه ها و مفاهیم:

 روستا:

ده یا قریه به معنی سرزمین است که از نظر تقسیمات کشوری به عنوان کوچکترین واحد جغرافیایی از نظر سکونتی ، اجتماعی ، سیاسی است.(حسینی ، 1389: 43).

- کاربری زمین:

کاربری زمین معادل فارسی اصطلاح Land use در انگلیسی و به معنی استفاده از زمین می باشد.

کاربری زمین در مفهومی عام عبارت است از هر گونه فعالیت معین که در یک بنا ، سطح زمین یا یک ناحیه معین صورت می پذیرد(مشیری و سعیدی ، 1389 :106).

- توزیع فضایی:

فضا معادل کلمه place به معنای جای و محل و مکان گفته می شود. که دارای سه بعد است که می تواند بعد چهارم زمان را هم دربرگیرد، بنابراین تمامی کاربریهای شهری دارای سازمان فضایی هستند و توزیع فضایی، پراکنش و پخشایش فضایی کاربریها که تحت تأثیر شرایط اقتصادی، نظام سیاسی، نظام ایدئولوژیکی و پیوندهای این عوامل تحت تأثیر عملکردهای اجتماعی شکل گرفته است.

1- 7- تنگناها و محدودیتهای تحقیق:

در این پژوهش به دلیل اینکه تغییرکاربری اراضی کشاورزی  بویژه زراعی از مهمترین عوامل مورد بررسی می باشند، لذا دستیابی به اطلاعات آنها اهمیت زیادی داشت اما متأسفانه اغلب ادارات و سازمانها حاضر به ارائه اطلاعات نبودند، بنابراین دسترسی به این اطلاعات همواره یکی از مشکلات اساسی این پژهش بود و نگارنده مجبور به تهیه اطلاعات از راههای غیرمستقیم و زمان بر است که این مسئله سرعت تحقیق را به شدت کاهش خواهد داد. از طرفی نقشه های مورد نیاز در این پژوهش از نوع پایه و از طریق تبدیل و تفسیر عکسهای هوایی و ماهواره ای شهر رشت، بوسیله نرم افزار Autocad اقدام به ترسیم و محاسبه مساحت محدوده های مورد نظر با بهنگام نمودن و لحاظ اطلاعات جدید در آن، نقشه های موردنیاز را تهیه نماید. بنابراین موضوعات فوق از مهمترین تنگناها و محدودیتهای تحقیق بوده و  علاوه بر آن نبود اطلاعات کامل بصورت مدون در مراکز مرتبط از دیگر محدودیتها و تنگناهای تحقیق می باشد. برهمین اساس برای بدست آوری اطلاعات از روشهای میدانی استفاده گردید.

Abstract

Increasing physical expansion of settlements , both rural and urban settlements , that today accelerators are increasingly popular in underdeveloped and developing countries is inevitable. Sometimes seen as organically over time especially in rural settlements .
 . That the consequences would be land use change especially productive agricultural land.In this research is considered Study the effect of Rasht physical development over reduction of agriculture lands use  during three ages 1964 - 1984- 2004 .

Important issue of this study is that changes in agricultural land (arable) affected 1 - the physical development in Rasht of the villages studied is Pyrbazar district? 2 - Due to the lack of cost-effective or non-economic feasibility agricultural activities? This thesis has been examined by library and field studies, aerial photographs and compare them to the land use change in Pyrbazar district in the city of Rasht . It has been compares two decades uing descriptive - analytical method for tables and statistical distributions paid and in the form of AutoCAD drawings .In this research has been studied the resulting changes in agricultural land and convert it to other applications , the land and building speculation and urban land policies as a result, the physical expansion of the city of Rasht
and of non-agricultural economic in the Pyrbazar district .

The results show the physical expansion of the city of Rasht and not cost-effective agricultural activities in the next increase motivation to change among land owners
by selling it and the results are being considered together component of fundamental change agricultural land use in the district.

This represents a 15/4 %  reduce of agricultural land in rural district studied and 10/2 % of the incorporated area of district within the city of Rasht which changes result in direct and indirect in order the physical expansion of the city of Rasht and non-economic feasibility agriculture activities in the past two decades in the Pyrbazar district .

Keywords:  Land use change, Agricultural land, Physical development of the city, Pyrbazarrsht district