پایان نامه بررسی ارتباط بین اصول ارگونومی و استرس در شرکت گاز شاهرود

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد"MsC."

گرایش:مدیریت منابع انسانی

چکیده

اهداف این تحقیق شامل شناسایی رابطه بین اصول ارگونومی و استرس درشرکت گازشاهرود میباشد که شامل 4 هدف فرعی به شرح زیر است

1-شناسایی رابطه بین بیومکانیک شغلی و استرس 2- شناسایی رابطه بین روانشناسی مهندسی و استرس 3- شناسایی رابطه بین آنتروپومتری و استرس 4- شناسایی رابطه بین فیزیولوژی و استرس

روش تحقیق برحسب هدف کاربردی و برحسب نوع داده ها کیفی بوده است که با استفاده از تحلیل توصیفی –پیمایشی نظیر تحلیل همبستگی به بررسی داده های تحقیق می پردازد با توجه به اینکه در این پژوهش به دنبال جمع آوری اطلاعاتی درمورد ارتباط بین استرس و اصو ارگونومی هستیم بنابراین جهت گرداوری داده های تحقیق از روش توصیفی استفاده میگردد.روش همبستگی به منظور شناسایی میزان و چگونگی ارتباط بین استرس و اصول ارگونومی در شرکت گاز شاهرود مورد بررسی قرار میگیرد

نتایج این تحقیق به شرح زیر است

1-بین بیومکانیک شغلی و استرس در شرکت گاز شاهرود رابطه وجود ندارد

2-بین روانشناسی مهندسی و استرس در شرکت گاز شاهرود رابطه وجود ندارد

3-بین آنتروپومتری و استرس در شرکت گاز شاهرود رابطه وجود ندارد

4-بین فیزیولوژی و استرس در شرکت گاز شاهرود رابطه وجود ندارد

همچنین فرضیه اصلی رد شد که نتیجه ان به شرح زیر است

بین اصول ارگونومی و استرس در شرکت گاز شاهرود رابطه معنی داری یافت نشد

فصل اول

طرح تحقیق

بررسی ارتباط بین استرس و ارگونومی در شرکت گاز شهرستان شاهرود

مقدمه

در این فصل ابتدا به بیان مساله پرداخته و ضرورت و اهمیت پژوهش تشریح شده است, پس از آن به اهداف تحقیق که شامل اهداف اصلی و اهداف فرعی است اشاره شده است, در ادامه سوالات پژوهش که شامل سوالات اصلی و فرعی است و فرضیات پژوهش که شامل فرضیات اصلی و فرعی بیان شده است.

همچنین به مدل تحلیلی اولیه پژوهش و تعاریف مغاهیم و متغیرها اشاره شده است در انتهای فصل نیز مدل فرآیندی پژوهش ترسیم شده است.

1-1)بیان مساله

درجهان کنونی، علوم، بخش عمده ای از مشکلات افراد را درسیستم های کاری گوناگون حل و فصل کرده است. دراین راستا،  علوم و فنونی وجود دارند که از  زوایای مختلف سلامت و بهداشت انسانها و نیز کارایی آنها را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد، یکی از این علوم،  ارگونومی یا همان مهندسی فاکتورهای انسانی است.

ارگونومی درچهار شاخه بیومکانیک شغلی، روانشناسی مهندسی، آنتروپومتری، فیزیولوژی کارفعالیت میکند. برخی مشکلات معمول در صنایع شامل طراحی نامناسب محل کار،عدم انطباق قابلیت های کارگر و الزامات شغلی،  وجود محیط کار و مشاغل زیان آور،طراحی نامناسب سیستم انسان، ماشین و برنامه های ضعیف مدیریت می باشد این مشکلات منجربه ایجادمخاطرات درمحل کار،ضعف سلامتی کارگران، صدمات ناشی از کار باتجهیزات،  معلولیت ها و درعوض کاهش بهره وری کارگر و کیفیت تولید و افزایش هزینه می شود،  کاربرد موثر ارگونومی در طراحی درطراحی سیستم کاری می تواند تعادلی را بین ویژگیهای کارگر و نیاز های شغلی برقرارکند این علم گستره وسیعی را در زمینه طراحی کار، ابزار،  تجهیزات،  ماشین آلات،  ایستگاه کار،  سیستم ها در موارد مختلف صنعتی، آموزشی، ورزشی و...  دربرمی گیرد. هدف ارگونومی ان است که در طراحی ابزار و وسایل کار و سیستم های فنی و تولیدی نیز درطراحی محیط کار، نیازها و خصوصیات جسمی و روحی انسان ها در نظرگرفته شود تا درعین نیل به افزایش بازدهی تولید،  به سلامت و بهداشت و راحتی انسان ها نیز به بیشترین حد توجه شده باشد. ارگونومی دارای اهدافی چون بهبود بهره وری،  سلامت،  ایمنی و آسایش مردم و افزایش کارایی متقابل سیستم های انسان –ماشین –محیط است

ازطرف دیگر واژه استرس امروزه چنان نقل هر زبانی است که گویا استرس مسئله همگانی و همه گیرو مبتلابه انسان امروز و مشخصه اصلی زندگی اوست، روانشناسان و دیگر صاحب نظران استرس می گویند، روی هم جمع شدن رویدادهای  زندگی که سازگاری فرد را با موضع خویش برهم می زند، موجب استرس می شود این تشابه نزدیکی با مفهوم فیزیکی یا مهندسی استرس دارد.نزدیک به صد سال است که مفهوم استرس موردبحث و بررسی قرارگرفته است اما نخستین بررسی های استرس درحوزه دانش پزشکی انجام شده اند این مفهوم اکنون به موضوعی میان رشته ای درعلوم انسانی،  پزشکی و حوزه های وابسته تبدیل شده است. استرس ناشی از شغل،  استرسی است که فردمعین برسرشغل معینی دستخوش آن می شود.دراین تعریف چندنکته نهفته است :شخص شاغل تاجه اندازه از تجربه برخورداراست (کارآزموده و تازه کار) میزان قدرت و ضعف او درمقابله باشرایط موجود چقدراست و چه نوع شخصیتی از خود د رمحیط کار نشان می دهد.

ازآنجائیکه بین ارگونومی و استرس رابطه وجود دارد بنابراین رعایت اصول ارگونومی می تواند باعث کاهش استرس کارکنان گردد و ازآنجائیکه بیشتر شرکت های گازاستانی از وسایل ارگونومی لازم برخوردارند اما کارکنان نحوه استفاده صحیح از آن رانمی دانند محقق دراین راستا سعی دارد  تا این مساله را درشرکت گازاستان سمنان،  شهرستان شاهرود بررسی نماید و به این موضوع  بپردازد که  بین استرس و ارگونومی در شرکت گازشاهرود  چه رابطه ای برقراراست.

آیا وسایل و اصول ارگونومی به صورت کامل در شرکت گاز شاهرود برقرار شده است، میزان آگاهی پرسنل ازنحوه صحیح استفاده ازوسایل به چه میزان است و میزان استرس شغلی کارکنان درارتباط با عدم رعایت اصول ارگونومی به چه میزان است. 

1-2)ضرورت و اهمیت پژوهش:

ظهور سازمانهای اجتماعی و گسترش روزافزون آنها از ویژگی بارز تمدن بشری است به طوری که با توجه به عوامل گوناگون مکانی و زمانی و ویژگیها و نیازهای خاص جوامع مختلف همه روزه انواع سازمانهای اجتماعی ظهور و گسترش می یابد و بر تعدادشان افزوده میشود. یک ملت به واسطه شهروندانش و یک سازمان به وسیله کارکنانش شناخته میشود. پیشرفت یک سازمان بوسیله سلامتی و تندرستی کارکنان مشخص می گردد. بنابر آمار سازمان بین المللی کار سالانه 250 میلیون حادثه در جهان اتفاق می افتند که در آنها 335000 نفر جان خود را از دست میدهند. (حوادث خانوادگی و رانندگی در این آمار لحاظ نشده است). همچنین سالانه 160 میلیون بیماری شغلی در جهان دیده میشود که منجر به فوت 1100000 نفر می گردد. همچنین 4 درصد تولید ناخالص ملی در جهان به لحاظ این حوادث و بیماری ها هدر می رود. نادیده گرفتن ایمنی و بهداشت کار موجب زیان اقتصادی قابل توجهی میگردد که تاثیرات جدی بر بهره ری دارد. میزان بروز حادث شغلی منجر به مرگ در کشورهای در حال توسعه 3 تا 4 برابر کشورهای توسعه یافته است . و این حوادث معمولا به صورت غیر عمدی هستند. در کشور ما سالیانه حدود 14 هزار حادثه شغلی رخ میدهد.

در طول جنگ جهانی دوم تاکید اصلی دانشمندان علم رفتاری بر استفاده از آزمونهایی برای انتخاب افراد مناسب برای هر کار و ابداع راه کارهای تربیتی بهتر بود کانون توجه انطباق دادن شخصی با کاربود حرفه عوامل انسانی در دوران پس از جنگ زاده شد در سال 1949 انجمن پژهشی ارگونومی که اکنون انجمن ارگونومی نامیده میشود در انگلستان تاسیس شد و اولین  کتاب در باب عامل انسانی به نام روانشناسی تجربی کار بسته عوامل انسانی ذر طراحی مهندسی انتشار یافت در سال 1959 موسسه بین المللی ارگونومی با هدف برقراری ارتباط بین چندین انجمن عوامل انسانی و ارگونومی در کشورهای مختلف  جهان تاسیس شد  دوران 20 ساله بین 1960 تا 1980 شاهد رشد و بسط سریع عوامل انسانی بود.

با توجه به این که در جامعه ما بیش از هزاران سازمان و شرکت به حیات خود ادامه می دهند و تجربه‌نشان می‌دهد که این تعداد روز به روز افزایش خواهد یافت، موضوع عدم پویایی لازم دارای اهمیتی فراتر از یک موضوع صرفاً نظری و دارای ابعاد بسیار وسیعی در اقتصاد، فرهنگ و صنعت می‌باشد. اگر این موضوع به درستی تحلیل نگردد خیل عظیمی‌از صنایع و ارایه‌دهندگان خدمت در پیشرفت خود دچار مشکل خواهند شد و منافع لازم را برای نظام خود کسب نخواهند نمود. در مقابل در صورت درک صحیح از عوامل تاثیرگذار ارگونومی بر این تجربیات و عمل به آن، می‌توان انتظار داشت که درصد قابل توجهی از سازمانها در مسیر صحیح و با سرعت مناسب گام بر می‌دارند. در ادامه آنچه ضرورت انجام پژوهش حاضر را تبیین می کند این است که بکارگیری ملاحظات ارگونومیکی و بهره گیری از وسایل و تجهیزات ایمنی نقش قابل ملاحظه ای در بهره وری افراد و کاهش آسیبهای شغلی آنان در سازمان دارد.

کاربرد موثر ارگونومی در طراحی سیستم کاری می تواند تعادلی را بین ویژگی های کارگر و نیازهای شغلی برقرار کند.این علم ، گستره وسیعی را در زمینه طراحی کار ، ابزار ، تجهیزات ، ماشین آلات ، ایستگاه کار و سیستمها در موارد مختلف صنعتی ، آموزشی ، ورزشی و غیره در بر گیرد

آگاه ساختن مدیران و کارکنان نسبت به اهمیت رعایت ارگونومی تا در این زمینه  علاوه بر مهیا کردن محیط کار مطابق با اصول ارگونومی آموزشهای لازم در این زمینه به این افراد داده شود.

آگاه ساختن مدیران و کارکنان نسبت به برخی مشکلات معمول که در اثر  طراحی نامناسب محل کار ، عدم انطباق بین قابلیتهای کارگر و الزامات شغلی، وجود محیط کار و مشاغل زیان آور ، طراحی نا مناسب سیستم انسان –ماشین و برنامه های ضعیف مدیریت ایجاد می شود که این مشکلات منجر به ایجاد مخاطرات در محل کار ، ضعف سلامتی کارگران ، صدمات ناشی از کار با تجهیزات ، معلولیتها و در عوض کاهش بهره وری کارگر و کیفیت تولید و افزایش هزینه می شود.

1-3)اهداف تحقیق :

1-3-1)هدف اصلی :

شناسایی رابطه بین اصول ارگونومی و استرس درشرکت گاز شهرستان شاهرود.

1-3-2)اهداف فرعی   

1-شناسایی رابطه بین بیومکانیک شغل و استرس درشرکت گاز شاهرود

2-شناسایی رابطه بین روانشناسی مهندسی و استرس درشرکت گاز شاهرود

3-شناسایی رابطه بین آنتروپومتری و استرس درشرکت گاز شاهرود

4-شناسایی رابطه بین فیزیولوژی کار و استرس در شرکت گاز شاهرود

سوالات پژوهش :

1-4)سوال اصلی :

آیا بین اصول ارگونومی و استرس رابطه  وجود دارد؟

1-5)سوالات فرعی :

1آبا  بین بیومکانیک شغلی (تعامل فیزیکی بین انسان و سیستم مکانیکی اطراف او از قبیل میز، صندلی)و استرس رایطه وجود دارد؟

3- آیا  بین روانشناسی مهندسی (سرو صدا، روشنایی) و استرس رابطه وجود دارد؟

4- آیا  بین آنتروپومتری (ابعاد بدن انسان از قبیل دست و پا) و استرس رابطه وجود دارد؟

5- آیا بین فیزیولوژی کار(خستگی‌، ‌کارهای استاتیک و دینامیک و رژیم‌های «کار-استراحت‌»)و استرس رابطه وجود دارد؟

1-6)فرضیه ها:

1- فرضیه اصلی : بین اصول ارگونومی و استرس  رابطه وجوددارد.

فرضیات فرعی :

1- بین بیومکانیک شغلی (تعامل فیزیکی بین انسان و سیستم مکانیکی اطراف او از قبیل میز، صندلی)و استرس رابطه وجود دارد

2- بین روانشناسی مهندسی (سرو صدا، روشنایی) و استرس کارمندان رابطه وجود دارد

3- بین آنتروپومتری (ابعاد بدن انسان از قبیل دست و پا) و استرس رابطه وجود دارد

4-بین فیزیولوژی کار(خستگی‌، ‌کارهای استاتیک و دینامیک و رژیم‌های «کار-استراحت‌»)و استرس رابطه وجوددارد.

7)مدل تحلیلی اولیه  پژوهش

متغیر مستقل

متغیر وابسته

مفهوم

مولفه

متغیرهای میانجی

مولفه

مفهوم

بیومکانیک شغلی

ارگونومی

سن

ابهام شغل

استرس

تعارض شغل

روانشناسی مهندسی

جنس

گرانباری شغل

کمباری شغل

آنتروپومتری

تحصیلات

آهنگ کار

تکرار کار

فیزیولوژی کار

سابقه خدمت

تنش شغلی

منبع: Harris. M. micheal. Bladen. Amy. Working effect in the measurement of role conflict and rol ambiguity: a meltitrail multimethod analysis includes appexndies

1-8)متغیرهای تحقیق

متغیر مستقل : ارگونومی , شاخص ها) بیومکانیک, روانشناسی مهندسی , آنتروپومتری, فیزیولوژی کار)

متغیر وابسته: استرس, شاخص ها( ابهام شغل, تعارض شغل, گرانباری شغل, کمباری شغل, آهنگ کار, تکرار کار, تنش شغلی)

متغیرهای میانجی: سن, جنس, نوع شغل, تحصیلات, سابقه خدمت

1-9)تعاریف مفاهیم و متغیرها:

1-1-9)تعاریف نظری:

ارگونومی:

اصول علمی مرتبط با فهم تعامل بین انسان و سایر عناصر یک سیستم و حرفه ای است که شامل تئوریها ، اصول و داده ها ، و روشها برای طراحی مطابق با بهینه سازی آسایش و رفاه افراد و عملکرد کامل سیستم می باشد.

بیومکانیک شغلی:

در بیومکانیک از قوانین فیزیکی مکانیک برای بدن استفاده می شود . با بکارگیری این قوانین این امکان بوجود می آید که در هنگام یک وضعیت خاص در بدن و حرکت آن ، میزان فشار مکانیکی موضعی اعمال شده بر عضلات و مفصل ها محاسبه شود(صمدی، 1385).

روان شناسی مهندسی:

 به فاکتورهای محیطی فیزیکی و شیمیایی مانند سر و صدا ، ارتعاش ، روشنایی ، آب و هوا و مواد شیمیایی می توانند بر روی ایمنی ، سلامتی و آسایش افراد تأثیر بگذارندمی پردازد(صمدی، 1385).

آنتروپومتری:

شامل جمع آوری و تفسیر داده های مربوط به شکل و اندازه ابعاد بدن انسان ( ابعاد طولی ، عرضی ، محیطی و وزن ) می باشد(صمدی، 1385).

فیزیولوژی کار:

بخشی از دانش ارگونومی که تطبیق انسان با کار را در مصرف انرژی و همچنین تغییرات پارامترهای فیزیولوژیکی بدن در حین انجام کار مورد توجه قرار می دهد به فیزیولوژی کار معروف است(ولی پور، 1388).

استرس شغلی:

استرس ناشی از شغل ، استرسی است که فرد معین بر سر شغل معینی دستخوش آن می شود. (راندال، 1377).

تعاریف عملیاتی:

در این پژوهش منظور از ارگونومی میزان نمره ای است که پاسخگویان از پرسشنامه پژوهش گر ساخته بدست می آورند و شامل مولفه های آنتروپومتری، روان شناسی مهندسی، بیومکانیک شغلی و فیزیولوژی کار می باشد.

بیومکانیک شغلی:

در این پژوهش منظور از بیومکانیک شغلی میزان نمره ای است که پاسخگویان از پرسشنامه پژوهش گر ساخته بدست می آورند و شامل مولفه های تعامل فیزیکی بین انسان و سیستم مکانیکی اطراف او از قبیل میز، صندلی می باشد.(سوالات 22 الی 26).

روان شناسی مهندسی:

در این پژوهش منظور از روان شناسی مهندسی میزان نمره ای است که پاسخگویان از پرسشنامه پژوهش گر ساخته بدست می آورند و شامل مولفه های سرو صدا، روشنایی می باشد.(سوالات 1 الی 10).

آنتروپومتری:

در این پژوهش منظور از آنتروپومتری میزان نمره ای است که پاسخگویان از پرسشنامه پژوهش گر ساخته بدست می آورند و شامل مولفه های ابعاد بدن انسان از قبیل دست و پا می باشد.(سوالات 16 الی 21).

فیزیولوژی کار:

در این پژوهش منظور از فیزیولوژی کار میزان نمره ای است که پاسخگویان از پرسشنامه پژوهش گر ساخته بدست می آورند و شامل مولفه های خستگی‌، ‌کارهای استاتیک و دینامیک و رژیم‌های (کار-استراحت‌) می باشد.(سوالات 11 الی 15).

استرس شغلی:

در این پژوهش منظور از استرس  میزان نمره ای است که پاسخگویان از پرسشنامه پژوهش گر ساخته بدست می آورند

1-10)روش شناسی و تجزیه تحلیل

این تحقیق به بررسی ارتباط بین استرس و ارگونومی در شرکت گاز شاهرود می پردازد.

این نوع تحقیق از نوع توصیفی و پیمایشی است و در آن رابطه میان ارگونومی و استرس شغلی بین کارکنان ادارات مورد بررسی قرار گرفته است.

جامعه آماری مورد مطالعه در این تحقیق کلیه کارکنان و  و مدیران شرکت گاز شاهرود می باشد.

با توجه به اینکه پژوهش حاضر در میان کلیه کارکنان و مدیران شرکت گاز شاهرود صورت می پذیرد

N: تعداد جامعه آماری است که در این تحقیق 48نفراست.

n: حجم نمونه که در این تحقیق 48نفراست و کل جامعه در نظر گرفته شده .

 P :کدرصد توزیع صفت در جامعه یعنی نسبت درصد افرادی که دارای صفت مورد مطالعه می باشند. (P=0/5)

مطالب موجود شامل کتب – مقالات- مجلات به ویژه نسخ الکتکرونیکی و اینترنتی – گزارش ها و رسالات علمی دانشاهی

مطالب دست اول که در برگیرنده داده های جمع آوری شده از پرسشنامه ها می باشد قسمت اعظم اطلاعات مورد نیاز در پژوهش  حاضر نیز به همین روش بدست آمده است.

متغیرها: بیومکانیکگ شغلی, روانشناسی مهندسی, آنتروپومتری, فیزیولوژی کار, ابهام شغل, تعارض شغل, گرانباری شغل, کمباری شغل, آهنگ کار, تکرار کار, تنش شغلی