پایان نامه مقطع کارشناسی
رشته صنایع
سال 1387
امروزه با گسترش روند خصوصي سازي ، نگاه دقيق به حوادث از جايگاه خاصي برخوردار است بروز حوادث نه تنها ناشي از چيدمان و طراحي سيستم و ادوات به كار برده شده است ، بلكه مسائلي نظير نصب ، نگهداري و تعميرات را نيز در بر مي گيرد. در اين راستا ، تجزيه و تحليل حوادث به منظور دست يافتن به مراحل ايمن تر و با قابليت اطمينان بالاتر از جايگاه خاصي برخوردار است ريسك خطرات يكي از نشانگرها براي درك و نمايش خطرات و اولويت بندي آنها و تجزيه و تحليل حوادث است . امروزه ارزيابي ريسك با روش ها و متدلوژي هاي متفاوتي ارائه مي شود كه هر يك به نحوي پيچيدگي داشته يا به صورتي ساده انگارانه با مسائل برخورد مي كند .
در اين بررسي مراحل عملي اجراي يك روش كاربردي و كامل ارزيابي ريسك و تجزيه و تحليل پتانسيل هاي خطر را كه شايد به نحوي برگرفته از روش FMEA است ارائه شده است به نحوي كه به سادگي قابل اجرا و پياده سازي بوده و در عين حال مفاهيم و اطلاعات لازم را در برگرفته و الزامات سيستم مديريت ايمني و بهداشت حرفه اي (OHSAS 18001) را نيز پوشش مي دهد . در اين راستا فعاليت ها بعنوان هدف مطالعه در يك شركت توليد كاشي در نظر گرفته شدند.
-1 بيان مسئله و اهميت موضوع:
مهمترين بخش از هر برنامه ايمني و بهداشت و به عبارت كاملتر هر سيستم مديريت ايمني و بهداشت شناسايي خطرات است و در واقع موتورسيستم محسوب مي شود . ابتدا بايد خطرات را شناسايي نمود تا بتوانيم بر اساس آن راه مقابله و حذف خطر را پيشنهاد كنيم و اهداف و برنامه هاي ايمني بهداشت خود را تنظيم نماييم . هر چه شناسايي خطر دقيق تر باشد سيستم ما عملكرد بهتري را بروز مي دهد]6[
شناسايي خطر و ارزيابي ايمني روشهاي مختلفي دارد كه از جمله روشهاي شناسايي و ارزيابي خطر مي توان به گشتها و بازرسي هاي ايمني مميزي FMEA و JSA و HAZOP و ... اشاره نمود دستورالعملهاي OSHA يكي از ابزارهاي كيفيت است كه هر مدير لازم است با آن آشنايي داشته باشد. ]8[
درآمريكا هر روزه تعداد زيادي از كارگران در محيط كار كشته يا مجروح مي شوند مي توان با در نظر گرفتن شرايط محل انجام كار و تهيه روش مناسب انجام كار و آموزش مناسب همه كارگران در جلوگيري از بروز بيماريها و صدمات اقدامات مؤثري صورت داد. ]9[
بر طبق گزارش سازمان بين المللي كار (ILO)روزانه 5000 نفر در جهان به علت حوادث و بيماريهاي ناشي از كار جان خود را از دست مي دهند و ساليانه چهار درصد توليد ناخالص داخلي در جهان معادل 1 ، 51/2 ، 53/3 ميليون دلار آمريكا صرف هزينه هاي مستقيم و غير مستقيم بيماريها و حوادث ناشي از كار مي شود.
مبلغ فوق 20 برابر بيشتر از كل كمكهاي بين المللي براي توسعه كشورهاي جهان سوم است . بنابراين حوادث ناشي از كار يك زيان ملي به حساب مي آيد . لذا پيشگيري از حوادث ناشي از كار از نظر اجتماعي و اقتصادي داراي اهميت خاصي است . كارشناسان ايمني معتقدند بيش از 80% حوادث و بيماريهاي ناشي از كار با روشهاي ساده و كم هزينه قابل پيشگيري است. ]10[
اگر چه از دير باز علل حوادث و عوارض ناشي از كار اعمال نا ايمن يا شرايط نا ايمن و غير بهداشتي عنوان شده است اما چند دهه يروي اين از ديدگاه در تلاش براي بهبود شرايط ايمني و بهداشتي محل هاي كار ثابت نمود كه اين دو عامل ثانويه بوده و علل ريشه اي (اوليه) وجود آنها نقص در يك سيستم مديريت سازمانها و به عبارتي نبود يك سيستم مديريت ايمني و بهداشت در سازمان مي باشد]11[
روشهاي زيادي براي ارزيابي ريسك وجود دارد اما يك روش سودمند ارزيابي ريسك علاوه بر ساده بودن بايد متناسب با ماهيت فعاليتها فرآيندها فرهنگ و ساير ويژگي هاي سازمان مورد نظر باشد از جمله روشهاي ارزيابي ريسك موجود روش تجزيه و تحليل شكست (عوامل شكست) و آثار آن(FMEA) مي باشد. ]8[
اطلاعات حاصل از ارزيابي ريسك انجام شده به روش FMEA سه كاربرد اساسي دارد:
1- تعيين نقاطي كه نيازمند بهينه سازي از نظر ايمني و بهداشت حرفه اي هستند ، تا ريسك آنها به حداقل قابل تحمل كاهش يابد.
2- اولويت بندي درجه اهميت خطرات جهت اختصاص منابع محدود مالي فني و انساني در بر طرف سازي نقايص و بهبود شرايط .
3- تعيين محتواي آموزشهاي كلاسيك و ضمن كار در زمينه ايمني و بهداشت حرفه اي ]10[
2-1 مروري بر مطالعات مشابه
در مطالعه اي تحت عنوان شناسايي تجزيه و تحليل خطرات شغلي در يكي از شركتهاي توليد شير كه توسط زهرا رضواني انجام شد ]12[ نشان داد كه بين خطرات احتمالي موجود در اين شركت سروصداي ناشي از تجهيزات خط توليد از جمله دستگاه تترايك و دستگاه سبد شويي بيشترين فراواني نسبي (64%) و پس از آن خطراتي مثل استنشاق بخارات سود و اسيد (32%) و سوختگي ناشي از اسيد سود (32%) بيشترين فراواني نسبي را به خود اختصاص مي دهند در اين مطالعه تعداد مشاغل مورد بررسي 28 شغل و تعداد خطرات شناسايي شده 380 خطر بوده است.
در تحقيقي كه در يكي از شركتهاي پالايش نفتي تحت عنوان بررسي خطرات منجر به ايجاد حوادث در يكي از شركتهاي پالايش نفت بوسيله احمد اسدي انجام شد ]13[ نشان داد.
كه خطر سقوط از اتفاع با فراواني نسبي (12%) و سپس خطر ليز خوردن با فراواني نسبي (10%) در شركت مورد بررسي منجر به ايجاد حوادث شده است.
تعداد كل خطرات شناسايي شده 4250 خطر بوده است.
3-1 اهداف :
هدف كلي :
شناسايي خطرات و كاهش معيارهايي كه عدد ريسك بالاتري ايجاد مي كنند.
اهداف ويژه :
1- شناسايي خطرات احتمالي موجود در هر شغل.
2- تعيين شغل داراي بيشترين خطر احتمالي .
3- تعيين روشهاي كنترل خطرات موجود در شغل .
4- تدوين آئين نامه ايمني براي مشاغل مورد بررسي.
4-1 محدوده كاربرد:
محدوده كاربرد اين رويه در كليه فعاليتهاي عادي و غير مادي و اضطراري و نيز كليه افرادي كه به هر نحوي به كارخانه رفت و آمد دارند نظير پرسنل، پيمانكاران ، بازديد كنندگان و ... را در برمي گيرد.
5-1 مواد و روش ها : (Material and Method)
در اين مطالعه كه از نوع توصيفي مي باشد ابتدا مشاغل در قسمت هاي مختلف كارخانه مشخص گرديد كه ميزان كل شغل هاي موجود در اين قسمت ها 17 شغل عمده بوده و مشاغل از نظر نوع خطرات ، روتين و يا غيره روتين بودن فعاليت تجزيه و تحليل شدند و جداول مربوطه با استفاده از روش مشاهده و بررسي حوادث قبلي ، مصاحبه با كارگردان و كليه فرم و شناسايي فعاليت و خطرات تكميل گرديد.
6-1 نتايج : (Results)
نتايج بدست آمده شامل 17 كاربرگ FMEA است و نتايج حاصل از بررسي جداول نشان داد كه در بين خطرات احتمالي موجود در اين صنعت خطرات سرو صدا ، استنشاق گردو غبار و خطرات مكانيكي به ترتيب بيشترين فراواني را به خود اختصاص داده اند يعني از 60 خطر شناسايي شده در اين واحد خطرات مزبور 40 درصد فراواني را شامل مي شوند و مهمترين راهكار كنترلي پيشنهاد شده براي خطرات شناسايي شده ، تهيه دستورالعملهاي جديد، حذف يا تكرار بعضي از وظايف و اجراي برنامه هاي آموزش مداوم و بازنگري و پيگيري مجدد و مرتب فعاليتها و خطرات مي باشد .
7-1 بحث و نتيجه گيري : (Discussion and conclusion)
صرفاً انجام روش FMEA و ارائه پيشنهادات كنترلي و اصلاحي ضامن بهبود اين سيستم نيست اين تازه نقطه شروع كار است براي اينكه اصلاحات صورت بگيرد بايد شرايط را مهيا و آماده كرد . مهيا كردن شرايط يعني اينكه در سازمان يك فرهنگ ايمني مثبت ايجاد شود در يك فرهنگ ايمني مثبت همه اعضاء مجموعه از مديريت گرفته تا كاركنان همگي نسبت به رعايت و ارتقاء ايمني تعهد دارند . عوامل سازماني نيز تأثير بسزايي بر روند پيشرفت و يا پيشرفت ايمني سيستم دارند .
-2 تجزيه و تحليل حالات شكست و آثار آن (FMEA) چيست؟
تجزيه و تحليل خطا و اثرات ناشي از آن Failure modes and errect analysis (FMEA) متدلوژي يا روش است سيستماتيك كه به دلايل زير بكار مي رود .
الف: شناسايي و اولويت حالات بالقوه خرابي در يك سيستم ، محصول و فرآيند و يا سرويس
ب: تعريف و اجرا يا اقداماتي به منظور حذف و يا كاهش ميزان وقوع حالات بالقوه خرابي
ج: ثبت نتايج تحليل هاي انجام شده به منظور فراهم كردن مرجعي كامل براي حل مشكلات در آينده.]1 [
تجزيه و تحليل خطا و اثرات ناشي از ان FMEA را مي توان به يك روش ساختار يافته جهت پيدا كردن و شناخت حالات خطاي يك سيستم ، شيء يا فعاليت و محاسبه اثرات ناشي از آن خطا برروي مراحل بالاتر از آن توصيف كرد. ]2[
پايه هاي اوليه FMEA در ابتدا در ارتش ايالات متحده شكل گرفت.روش نظامي به نام Mil – p- 629 بعنوان روش هاي جهت كنترل حالت خطا ، تأثيرات و آناليز بحراني در نوامبر سال 1949 نوشته شد .
در خارج از ارتش اولين برنامه FMEA در صنعت هوا فضا براي نخستين بار بكار گرفته شد . در اوايل دهه 1980 شركتهاي خودرو سازي آمريكا شروع به كارگيري FMEA در صنايع خود شدند .
تحقيقات آكادميك سبك بر روي FMEA از حدود سال 1960 شروع شد كه تلاش براي يافتن تأثير يك خطا بر روي كل مجموعه شدت گرفت اولين توضيح درباره اين علم در سال 1969 در آكادمي علوم نيويورك داده شد و در اواخر دهه 1960 و در اوايل دهه 1970 انجمن هاي حرفه اي زيادي روش هايي را جهت انجام تجزيه و تحليل اين فرآيند ها انجام دادند ]2[
2-2 گسترش استفاده از FMEA:
FMEA به صورت گسترده اي در كارخانجات صنعتي آمريكايي ، اروپايي و ژاپني به صورت استاندارد درآمده است.FMEA يك روش سنتي براي ايجاد قابليت اطمينان و تجزيه و تحليل ايمني است كه در طول دهه هاي مختلف با كاربردهاي زيادي در صنايع مختلف وارد شده است . حدود 100 برنامه كابردي در FMEA در صنايع مختلف فقط در ژاپن ايجاد شده است.
FMEA در صنايع مختلقي مانند الكترونيك ، اتومبيل ،مواد مصرفي ، نيروگاههاي توليد برق ، راه و ساختمان ، مخابرات و غيره وارد شده است . Hosman معتقد است FMEA يك وسيله اطمينان و نگهداري كامل است]2 [.
اين تكنيك كه اساساً يك تجزيه و تحليل كيفي است سيستم يا ريز سيستم ها را براي شناسايي نقص هاي احتمالي كليه اجزاء آن بررسي كرده و تلاش مي كنيم كه اثرات نقص هاي احتمالي را بر روي بقيه بخش هاي سيستم ارزيابي كند.
FMEA يك روش استقرايي است كه براي مطالعه نظام مند نقص هاي اجزاي يك سيستم و اثرات احتمالي آنها به كار مي رود ]3 [.
يكي از عوامل موفقيت FMEA زمان اجراي آن است . اين تكنيك براي آن طرح ريزي شده است كه يك اقدام قبل از واقعه باشد نه يك تمرين براي آشكار شدن مشكلات به بيان ديگر يكي از تفاوتهاي اساسي FMEA با ساير تكنيكهاي كيفي اين است كه FMEA يك اقدام كنشي است نه واكنشي . در بسياري از موارد وقتي با مشكلي مواجه مي شويم ممكن است براي حذف آن اقداماتي تعريف و اجراء شود . اين اقدامات واكنشي در برابر آنچه اتفاق افتاده است مي باشد. در چنين مواردي حذف هميشگي به هزينه و منابع زيادي نياز دارد زيرا حركت از وضعيت موجود به سمت شرايط بهينه اينرسي زيادي خواهد داشت اما در اجراي FMEA با پيش بيني مشكلات بالقوه و محاسبه ريسك پذيري آنها اقداماتي در جهت حذف و يا كاهش ميزان وقوع آنها تعريف و اجرا مي شود . اين برخورد پيشگيرانه كنشي است در برابر آنچه ممكن است در آينده رخ دهد و مسلماً اعمال اقدامات اصلاحي در مراحل اوليه طرحي محصول يا فرآيند هزينه و زمان بسيار كمتري در برخواهد داشت]1 [.
3-2 مراحل تهيه FMEA
تهيه FMEA نيازمند فعاليت تيمي است . تعداد تركيب اجزاء در تيم FMEA به پيچيدگي فرآيند يا محصول تحت بررسي بستگي دارد . اما توصيه مي كنيم كه تعداد اجزاء تيم بيشتر از 6 نفر نباشد . در صورت پيچيدگي محصول يا فرآيند بهتر است كميته هاي متعددي تشكيل شوند و هر تيم فرعي قسمتي از موضوع را به عهده بگيرد . تيم ها از افراد خبره كه بيشترين شناخت را از محصول يا فرآيند دارد تشكيل مي شود. اين تيم ها از مراحل آغازين كار تا زمان اجراي پيشنهادي و بررسي نتايج آنها و نهايتاً تكميل FMEA مسئوليت تمام فعاليت هاي مربوط را به عهده دارند . يكي از فوايد اين رويكرد تيمي اين است كه هر فعاليتي كه تعريف مي شود همواره مورد توافق همه واحدهاي سازمان خواهد بود و بنابراين اجراي آنها هيچ گونه مشكل و يا مقاومتي را در پي نخواهد داشت]2 [.
منابع و مآخذ :
1- آناليز خطرات بالقوه و خرابي آن FMEA و پنج-مين همايش بانك اطلاعات كشور
Http: //www.it mportal . com / modules. Php? News & file = atricale & sid= 376
2- محتسبي امير حسين . حالات خطا و اثرات ناشي از FMEA . سايت مهندسي صنايع و نرم افزار و مقالات بتسا ويرايش شده در سه شنبه 7 شهريور 1385 .
http://www.WIZACT.COM
3- ستاره هاشم ، كوهپايي عليرضا . ارزيابي ريسك حريق . نشر فن آوران چاپ اول 1384. صفحه 40-41
4- Toehp. C: casek failure mode and affect analysis through Knowledge
محمد فام ايرج مهندس ايمني، نشر فن آوران ، چاپ ا.ل 1382 همدان ، صفحات 113- 110
5- modeling . journal of material processing the chnology 2004 , 12: 273-285
6-Kapp, s.'whay job safety analy sis work , Aprill 998 : 54
7- Prilel. J : Taylor N.S: Automated multiple failyre FMEA Relibility Engimeering and safety- 2002 :13:131 -175
8- j.joy .occupat ipnal medicine: doi : 10.1093 / occmed/ kgh 2004 : 074: 311-315
9- Job Hazard Analysis : U.S. Deprtment of labor : occupational safety and Health Administration : 2001 : OSHA Publization 3701 645
10- مهندس حيدري محمد حسن ، مهندس سلماني حسن ، مهندس نظري يعقوب بررسي ايمني يك شركت دارو سازي با استفاده از روش تجزيه و تحليل حالات شكست و آثار آن مجله سلامت كار ايران شماره 2 بهار 84 صفحات (73-67)
11- خسروي شهرزاد . استفاده از روش FMEA در ارزيابي و تحليل ريسك حوادث در يك شركت برق منطقه اي نشريه فني تخصصي قدس نيرو – شماره 14 تابستان 84 صفحات (25- 37)
12- رضواني زهرا شناسايي تجزيه و تحليل خطرات شغلي در يكي از شركتهاي توليد شير مقاله ارائه شده در اولين همايش HSE دانشگاه صنعتي شريف 1384
13- اسدي احمد . بررسي خطرات منجر به ايجاد حوادث در يكي از شركتهاي پالايش نفت مقاله ارائه شده در اولين همايش ايمني و بهداشت حرفه اي شركتهاي پالايش نفت كشور 1382
14- OHSAS 18001: 1999 ' occupational Heathg safety management systems specification ' : British standard Institute.
15- A. Sneor : 'tifying FMEA the intercrossing mothed .' Reliability and Reliability and maintainability symposium : 2003 : pp . 371- 373
16- تجزيه و تحليل حالات خطا و اثرات ناشي از آن تاليف دكتر كامران رضايي و مهندس مجيد سيدي و مهندس بهروز نوري ناشر:شركت مشاركتي ار- و- توف ايران با همكاري نشر ساپكو