پایان نامه برای دریافت درجۀ کارشناسی ارشد«M.A »
گرایش حسابداری
سال 87
پیشگفتار:
بودجه ريزي عملياتي نوعي سيستم برنامه ريزي، بودجه ريزي و ارزيابي كه بر رابطه بودجه هزينه شده و نتايج مورد انتظار تاكيد مي ورزد. در چارچوب بودجه ريزي عملياتي، بخش هاي مختلف اداري براساس استانداردهاي مشخصي تحت عنوان شاخص هاي عملكرد، پاسخگو هستند و مديران در تعيين بهترين شيوه نيل به نتايج، از اختيار عمل بيشتري برخوردارند. از طرف ديگر در چارچوب چنين شيوه اي مشاركت سياستگذاران، مديران و حتي شهروندان در اغلب برنامه هاي راهبردي، اولويت هاي هزينه اي و ارزيابي عملكرد، صورت مي گيرد. شناسايي ارتباط ميان برنامه‌ريزي راهبردي و تخصيص منابع، با توجه به افق هاي بلند مدت، از اهداف ديگر بودجه ريزي عملياتي تلقي مي شود.
انديشه اي كه در وراي بودجه ريزي عملياتي قراردارد اين است كه اگر سياستگذاران، تصميمات مالي را به گونه اي عيني و بر مبناي كارآيي و اثربخشي استوار سازند، آنگاه هم آنها و هم مردم
مي توانند درباره عملكرد دولت قضاوت روشنتري داشته باشند. در واقع بودجه ريزي عملياتي، با مرتبط ساختن تصميمات بودجه اي و عملكرد دولت، پاسخگويي دولت را در مقابل قانونگذاران و مردم تقويت كند.
بطور كلي فرآيند بودجه ريزي عملياتي در پي پاسخگويي به اين پرسش هاست، جايگاه كنوني ما كجاست؟ مي خواهيم كجا باشيم؟ چگونه بايد به اين اهداف برسيم؟ چگونه بايد پيشرفت خود را بسنجيم؟
بودجه ريزي عملياتي از ديرباز در زمره پيشنهادات اصلاحي در كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه بوده و در ايران نیز ايده عملياتي كردن بودجه در سالهاي اخير اولين بار در بند " ب" تبصره " 23" قانون بودجه 1381 كل كشور مطرح شد براساس اين بند:
" معاونت برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي كشور (موظف شده بود) در راستاي اصلاح نظام بودجه نويسي نسبت به عملياتي كردن بودجه، اصلاح نظام برآورد درآمدها و هزينه ها براي سال 1382 براي تمام دستگاههاي اجرايي و شركتها و سازمانهايي كه شمول قوانين و مقررات عمومي بر آنها مستلزم ذكر نام است عمل نموده و توزيع اعتبارات مربوط به هزينه ها را براساس نياز دستگاهها و فعاليتهايي كه صورت مي گيرد انجام دهد. " اين موضوع عيناً" در بند " ر " تبصره " 1" قانون بودجه سال 1382 و بند " ز" تبصره " 1" قانون بودجه 1383 تكرار شد.
با وجود اين تعاريف همچنان اجراي بودجه ريزي عملياتي همچنان با ابهامات فراواني همراه بوده است. اين تحقيق سعي مي‌نمايد تا موانع و مشكلات پياده سازي بودجه ريزي عملياتي در بانکهای سپه استان یزد بعنوان يكي از دستگاههاي اجرايي سهيم در بودجه كل كشور را بررسي و همچنين راه حلهايي براي رفع مشكلات و تسهيل پياده سازي بودجه ريزي عملياتي در اين سازمان و ساير سازمانهاي دولتي مشابه ارائه نمايد.
اين تحقيق از پنج فصل تشكيل شده است. فصل اول مربوط به كليات تحقيق كه در اين فصل مسئله تحقيق، فرضيه‌ها، جامعه آماري، محدوديتهاي تحقيق و ... ارائه شده است. فصل دوم مربوط به پيشينه تحقيق كه اين فصل به سه بخش مجزا تقسيم شده است. بخش اول بودجه‌بندي و روشهاي بودجه‌بندي، بخش دوم عوامل مؤثر بر پياده‌سازي بودجهريزي عملياتي و بخش سوم مربوط به سابقه كشورها در زمينه بودجهريزي است. فصل سوم مربوط به روش تحقيق كه روش آزمون فرضيه‌ها در اين فصل به تفسير ارائه گرديده است. فصل چهارم تجزيه و تحليل فرضيه‌هاي تحقيق، كه هر كدام از فرضيه‌ها به تفكيك مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. و فصل پنجم نتيجه‌گيري و پيشنهادات مربوط به تحقيق كه پيشنهادات تحقيق را به سه دسته پيشنهادات مربوط به نتيجه، پيشنهادات براي تحقيقات آتي و پيشنهادات كاربردي تقسيم نموده‌ايم.
فصل اول
کليات تحقيق
1-1-مقدمه
استفاده از یک سیستم بودجه ریزی مناسب می تواند بسیار مؤثر باشد و بودجه ریزی عملیاتی نوعی سیستم بودجه ریزی است که بر رابطه بین هزینه های انجام شده و نتایج تأکید دارد ولی اجرای نظام بودجه ریزی عملیاتی همواره با مشکلاتی روبرو خواهد بود. ما در این تحقیق سعی می‌کنیم موانع و مشکلات بودجه ریزی عملیاتی در بانکهای سپه استان یزد را بررسی کنیم و راه‌حلهایی را برای رفع این مشکلات ارائه دهیم.
1-2- بيان مسئله:
بودجه يكي از پديده هاي بسيار مهم در مديريت امروزي است كه شامل ابعاد گوناگون سياسي، اقتصادي، اجتماعي، فني و مديريتي است. مسئله اصلي در نظام بودجه ريزي كارآيي نظام مربوط مي باشد. بدين معني كه براساس اطلاعات موجود برگرفته از عملكرد سيستم جاري به چگونگي كارآيي و اثربخشي سيستم پي برده شود،منابع مورد نياز اجراي برنامه ها شناسایی شود و در نهايت معيارهاي سنجش و نظارت و كنترل بدست آيد.
در كشور ما بررسي برخي شاخص هاي بودجه اي كه نشاندهنده عدم توفيق مديران مالي دولت در دستيابي به اهداف خود و هم چنين بي انضباطي هاي مالي موجب گرديد كه معاونت برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي را بر آن دارد كه اصلاح نظام بودجه ريزي را كشور از سال 1380 در دستور كار خود قرار دهد و اصلاحاتی را با هدف پياده سازي بودجه ريزي عملياتي براساس قيمت تمام شده بعنوان جايگزين بودجه ريزي سنتي در ايران آغاز كند. با اين وجود به رغم اين تاكيدات و تلاشهاي صورت گرفته آنچه كه در عمل اتفاق افتاد صرفاً به تغيير طبقه بندي اقلام درآمدي و هزينه اي خلاصه شد.
با توجه به مطالبي كه بيان گرديد مي توان دريافت كه ضرورت توجه به موانع پياده سازي
بودجه ريزي عملياتي در دستگاههاي اجرايي از اهميت خاصي برخوردار مي باشد. و در اين تحقيق به همين موضوع پرداخته شده است و بودجه بانکهای سپه استان یزد كه توسط مديران و معاونین تهیه مي گردد به صورت موردي بررسي گرديده و سعي گرديده تا مهمترين عواملي كه مربوط به مشكلات پياده سازي بودجه ريزي عملياتي مي باشند مورد بررسي و مطالعه قرار گيرند و همچنين راه كارهايي جهت كاهش موانع ارائه گردد. بنابراين سوال اصلي در اين تحقيق اين است كه آيا عوامل مديريتي بر مشكلات پياده سازﻯ بودجه ريزي عملياتي تاثير معنادار دارد؟ و كداميك از عوامل مديريتي بر پياده سازي بودجه ريزي عملياتي تاثير معنادار دارند؟ و همچنين اين تحقيق درصدد است كه اثبات نمايد هر يك از عوامل محيطي، انساني، و فرآيندي چه ميزان تاثير داشته و آيا عدم وجود هر كدام مانع اجراي موثر بودجه ريزي عملياتي دربانکهای سپه استان یزد مي گردد؟
1-3- ضرورت و اهميت تحقيق:
اداره يك واحد تجاري در شرايط اقتصادي پوياي امروز و وظيفه اي پيچيده و دشوار است. مديران حرفه اي، هر مرحله از عمليات واحد خود را از قبل به دقت طرح ريزي نموده و با اعمال روشهاي كنترل از اجراي دقيق و بموقع آن اطمينان حاصل مي كنند. بودجه بندي ركن اساسي فرآيند برنامه ريزي و كنترل مديريت به شمار ميرود.
نظام بودجه ريزي مناسب موجب افزايش بهبود همآهنگي و ارتباط مي گردد و چارچوبي مناسب براي كنترل، اندازه گيري و ارزيابي عملكرد پرسنل فراهم آورده و فعاليت هاي واحد را در جهت اهداف سازمان هدايت مي كند(سعادت، 1380).
نظام بودجه ريزي عملياتي به دنبال ايجاد پيوند ميان شاخص هاي عملكرد و تخصيص منابع است. اگر چه چنين پيوندهايي اغلب ضعيف هستند، ولي مي تواند سياستگذاري بودجه اي را تسهيل و نظارت قانونگذاران بر نتايج و دستاوردهاي مرتبط با مخارج عمومي را افزايش دهد. همچنين با تجهيز نمودن بودجه ريزان به اطلاعات بهتر درباره نتايج هر برنامه و كل برنامه هاي دولت كه براي نيل به اهداف مشخصي به كار مي روند، توانايي آنها را در ارزيابي درخواست هاي مختلف بودجه اي دستگاههاي اجرايي، افزايش مي دهد و اين كار باعث افزايش پاسخگوئي عمومي و بهبود در تخصيص منابع مي گردد (سعادت، 1380).
از طرف ديگر در چارچوب چنين شيوه اي مشاركت با سياستگذاران، مديران و حتي شهروندان در غالب برنامه هاي راهبردي ، صورت مي گيرد. شناسايي ارتباط ميان برنامه ريزي راهبردي و تخصيص منابع، با توجه به افق هاي بلند مدت از اهداف ديگر بودجه ريزي عملياتي تلقي مي شود.
انديشه اي كه در وراي بودجه ريزي عملياتي قراردارد اين است كه سياستگذاران، تصميمات مالي برنامه ها را به گونه اي عيني و بر مبناي كارآيي و اثر بخشي استوار سازند همچنين منابع مالي مورد نياز برنامه ها شناسايي و معيارهاي سنجش وكنترل نتيجه ها در مقايسه با برنامه را بدست آورند،در نتیجه هم آنها و هم مردم مي توانند درباره عملكرد دولت قضاوت روشنتري داشته باشند. در واقع بودجه ريزي عملياتي، با مرتبط ساختن تصميمات بودجه اي و عملكرد دولت، پاسخگويي دولت در مقابل قانونگذاران و مردم را تقويت مي كند و مي توان بطور خلاصه عنوان نمود كه انضباط جاي هرج و مرج، مصالح عمومي جاي منافع شخصي، برنامه ها جاي سليقه فردي را بگيرد (يانك، 2003).
1-4-اهداف تحقيق:
بطور كلي اهداف اين تحقيق با توجه به اهميت موضوع و بيان مسئله به شرح زير مي باشد:
شناسايي موانع و تنگناهاي موجود و تاثيرگذار بر بودجه ريزي عملياتي در بانکهای سپه استان یزد.
اولويت بندي هر يك از عوامل شناسايي شده و تأثير در پياده سازي بودجه بندي عملياتي .
ارائه راهكارهاي لازم جهت كاهش موانع پياده سازي بودجه بندي عملياتي در بانکهای سپه استان یزد .
1-5- فرضيه هاي تحقيق:
با توجه به بيان مسئله و اهداف تحقيق فرضيه هاي زير مطرح مي گردد تا براساس آنها اطلاعات جمع آوري و نسبت به تائيد يا رد فرضيه ها اقدام گردد.
فرضيه اصلي:
عوامل مدیریتی بر پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی تأثير معناداري دارد.
فرضیه های فرعی:
1- عامل انسانی بر پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی تأثير معناداري دارد.
2- عامل فنی و فرایندی بر پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی تأثير معناداري دارد.
3- عامل محیطی بر پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی تأثير معناداري دارد.
1-6- متغيرهاي تحقيق:
در اين تحقيق " عوامل مديريتي " با سه عامل " عامل محيطي، عامل فني و فرآيندي و عامل انساني" از طريق سئوالات پرسشنامه اندازه گيري مي شود . همچنین" مشكلات پياده سازي بودجه بندي عملياتي" متغيير وابسته كه از طريق آزمون رتبه اي طيف ليكرت اندازه گيري مي شود.
1-7- روش تحقيق:
اين تحقيق در دو بخش مجزا تدوين و تنظيم شده است كه بخش اول از روش مطالعات اسنادي و كتابخانه اي براي تدوين مباحث درج شده است. بخش دوم تحقيق از روش پيمايشي و همبستگي استفاده گرديده است. هم چنين تلاش شده ضمن توصيف عيني، واقعي و منظم مسائل مورد بررسي، فرضیات تحقيق از طریق آزمونهای آماری مورد سنجش قرار دهیم.
1-8- ابزار گردآوري داده هاي تحقيق:
با توجه به اينكه اين پژوهش به بررسي مشكلات پياده سازي بودجه بندي عملياتي در بانکهای سپه استان یزد مي پردازد لذا مهمترين ابزار جمع آوري اطلاعات عبارتند از:
1) منابع كتابخانه اي:
در اين تحقيق براي تدوين مباني نظري و بخشهاي تئوري از كتب و نشريات و مقالات فارسي و خارجي موجود در سايت اينترنتي و همچنيني كتابخانه سازمان راهبردهاي مديريت و برنامه‌ريزي دفتر پژوهش مجلس استفاده گرديده است.
پرسشنامه :
از طريق پرسشنامه هايي كه به اين منظور تهيه شده است و در اختيار مديران و معاونين و کارشناسان بانکهای سپه استان یزد قرار گرفته است.
1-9- جامعه آماري و نمونه گيري:
جامعه آماري كليه مديران و معاونين بانکهای سپه استان یزد مي باشند كه به نوعي با بودجه سازمان سروكار داشته اند. در اين تحقيق از كل جامعه آماري كه 70 نفر از خبرگان (مديران و معاونين و کارشناسان) هستند نمونه‌گيري كرده و حجم نمونه به دست آمده 59 نفر است.
1-10- روش تجزيه و تحليل داده ها:
به منظور بررسي آماري و تجزيه و تحليل داده هاي بدست آمده از روش آمار توصيفي (اعلام فراواني، درصد فراواني نسبي)، استفاده گرديده و همچنين براي تائيد يا رد فرضيه‌ها از آزمون فریدمن و براي آزمون رابطه بين تجربه،تحصيلات و رشته با عوامل مديريتي نيز از آزمون كروسكال واليس استفاده شده است و در پردازش اطلاعات نيز از نرم افزار SPSS بهره گرفته شده است.
1-11- قلمرو تحقيق:
با توجه به موضوع پژوهش قلمرو تحقيق بشرح زير مي باشد:
قلمرو موضوعي: بودجه (به ويژه بودجه ريزي عملياتي)
قلمرو سازماني: بانکهای سپه استان یزد
قلمرو زماني: 1386
1-12- تعاريف عملياتي واژه ها:
بودجه بندي عملياتي:
عبارتست از برنامه سالانه به همراه بودجه سالانه كه رابطه ميان ميزان وجوه تخصص يافته ها به هر برنامه و نتايج به دست آمده از آن برنامه را نشان مي دهد (پناهي، 1384).
مشكلات پياده سازي بودجه بندي عملياتي:
عوامل يا دلايلي است كه باعث عدم اجراي صحيح بودجه بندي عملياتي مي گردند.
Abstract:
According to the role of organizations and adminstrations,the governments had in mind to reform budgeting system and finally, they have used performance budgeting.But for implementing this budgeting system, they have fased many problems and obstacles practically .In this research, we have tried to recognize the problems and obstacles which are available and have an effect on performance budgeting and prioritized these problems and obstacles and finally, offered some suggestions to reduce the obstacles in implementing the performance budgeting. For doing this work, used the questionnare and we have given it to the bank's employees. To do this,we have used a questionnaire which has been distributed between the bank's employees.After that,we have tested the research's hypothesises by analyzing the information of Friedman and Kruskal – Wallis tests.The result showed that the management factors have a meaningful effect on the problems of implementing the performance budgeting.In the other word, For the successful implementing of performance budgeting,we must consider to the management factors including the human factor,technical and process factor and environmental factor.
منابع ومآخذ:
منابع فارسی:
1ـ متزبوری، ح. ، 1375، حسابداری صنعتی ، مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی ، ج دوم ، ص142.
2ـ سجادی نژاد، ح. ، 1379، حسابداری صنعتی و کاربرد آن در مدیریت، نشر پیشبرد، ص166.
3ـ عالي‌ور، ح. ، 1381، حسابداري مالي، مرکز تحقیقات حسابداری و حسابرسی، ص143.
4ـ پناهی، ع. ، 1384، بودجه ریزی عملیاتی، ص13.
5ـ حافظ نیا ، م. ، 1384، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی ، سمت ، ص155.
6ـ انصاری، ش. ، 1384، بودجه ریزی دولتی در ایران با تأکید بر بودجه عملیاتی، انتشارات ترمه.
7ـ فرزیب, ع. ، 1384، نظام نوین بودجه ریزی در ایران، کارآفرینان فرهنگ و هنر.
8ـ انواری، ح. ، رستمی، ر. ، 1382، ارزیابی مدلها و روشهای سنجش و ارزشهاي سرمایه های فکری شرکتها ، بررسی های حسابداری و حسابرسی.
9ـ سعیدی، ر. ، مزیدی، ع. ، 1385، بودجه ریزی عملیاتی ( مبانی ، مفاهیم و التزامات قانونی)، انتشارات فرهنگ.
XVI
10ـ باباجانی، ج. ، 1382، تحلیل نظری پیرامون سیستم نظارت مالی کشور از منظر پاسخگوی، انتشارات دانشگاه تهران، ص 4.
11ـ قاسمي، ع. ، 1385، بودجه سال 85 و تحولی به نام بودجه ریزی عملیاتی ، انتشارات ماهنامه نفت، ص 3.
12ـ پناهی، ع. ، قاسمی، م. ، 1384، بودجه بندی عملیاتی الزامات و موانع آن در ایران، مرکز پژوهشهای مجلس.
13ـ جلال آبادی، ا. ، سید نورانی، م. ، صانعی، م. ، 1381، تأثیر اصلاح طبقه بندی اقلام بودجه کشور بر بودجه بندی دانشگاههای وابسته به وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری، ص 14.
14ـ اسعدی، م. ، ابراهیمی، م. ، باباشاهی، ج. ، 1386، شناسایی موانع استقرار بودجه عملیاتی در گمرک جمهوری اسلامی ایران براساس مدل شه. كنفرانس بودجه ريزي عملياتي
15ـ سپهردوست، ح. ، ذکوری، و. ، 1386، بررسی موانع اجرایی بودجه ریزی عملیاتی، كنفرانس بودجهريزي عملياتي، ص 16.
16ـ قاسمی، ب. ، 1382، مدیریت استراتژیک، انتشارات توحيد، ص 46.
17ـ شیروانی ، م. ، 1377، بررسی تأثیر مشارکت در بودجه بندی بر عملکرد مدیریت در صنعت نفت ایران، پايان‌نامه كارشناسي‌ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
18ـ محمدی، ا. ، 1381، بررسی موانع بودجه بندی استان ایلام و ارائه راهکار مناسب، پايان‌نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تهران.
19ـ سعادت، م. ، 1380، بودجه و بودجه ریزی، انتشارات وحدت.
20ـ وزیری، م. ، 1382، بررسی سیستم بودجه بندی فعلی سازمان توانیر و ارائه یک مدل مناسب بودجه بندی عملیاتی برای آن، پايان‌نامه كارشناسي‌ارشد، دانشگاه تهران.
XVII
منابع انگلیسی:
1- Chod O., Consul T. , 2004, Budget Needs Assessment, Journal of Monetotry Economics, P.25
2- Mark B., 2003, Performance – Based Bused Budgeting Beyond Rohetoric ,World Bank, p.14
3- Marc R., Jim B., 2005, Does Performonce Budgeting Work, Accountiny review, p.18-22.
4- Robert, m., Francois m. , 2001, Examining the Prospects for Performance Budgeting in the Federal Goveernment, Journal Management.
5- Tyrone, M., 2004, Output Based Badgeting the Managment of Performance, IMF.
6- Gack d., 2003, Performance Budgeting Managing the Reform process , p.10-14.
7- Gack d., 2003, From Program to Performance Budgeting the Challenge for Emerging Morket Economies, Accounting and Business research, P.25-28
8- Brech, M., 1995, The Principle and Practice of Manoyment , IMF.
9- Hogh w., 1987, Budgeing and the Manerial Process,Gao, P2.
10- Frank. J., 2004, Application of Budgeting Methods , Accountiny review.
11- Francio.y. , 2005, Planing , Prograning and Budgeting System, Sons.
12- Kahneman, T. , 2005, Comprace Budyet Country Exprence, Gao.
13- Laverne, M., 2005, An Examination and Analysis of the Application of Performance Based Budgeting Systems in California Urban Transit Agencies, OCED, p:21-26.