مقدمه:
بيماري سرطان علي رغم ده ها سال تحقيق مستمر هنوز يك معضل بزرگ براي بشر به شمار مي رود. هر ساله بيش از يك ميليون نفر به سرطان مبتلا شده و نيم ميليون نفر در اثر ابتلا به سرطان مي ميرند. سرطان مانند بسياري از بيماريها موجب بروز اضطراب مي شود. تأثير فيزيولوژيك و رواني سرطان روي بيماران و خانواده آنها منجر به تغييرات عميقي در شيوه زندگي آنها مي گردد. (1)
سرطان سينه شايع ترين سرطان زنان در اكثر كشورهاي دنياست و در كشورهاي توسعه يافته حدود كل سرطانهاي زنان را تشكيل مي دهد. اين سرطان علت مهم مرگ و مير زنان 45-40 ساله محسوب مي شود. ( 2 )
طبق آمار بدست آمده از انيستيتو سرطان، سرطان سينه در رديف دومين سرطان شايع در ايران است.
در سال 1367 از ميان 1876 مورد بيمار مبتلا به سرطان 1339 مورد سرطان سينه تشخيص داده شده است. يعني 7% از مجموع كل سرطانهاي موجود در ايران را سرطان سينه تشكيل مي داده است. ( 3 )
از آنجايي كه 95% سرطانهاي سينه و 65% سرطانهاي ابتدايي سينه توسط خود زنان كشف مي شود، اقدام سريع براي معاينة سينه و تشخيص زودرس اين بيماري از اهميت زيادي برخوردار است. خودآزمايي سينه يك روش بدون هزينه است كه زنان بايد براي تشخيص سرطان سينه انجام دهند و در واقع مهمترين فوايد آن ارزان بودن و اجراي ساده آن در فواصل معين در منزل مي باشد. ( 4 )
از آنجا كه قدم اول در هر آموزشي، بررسي وضع موجود در برآورد سطح آگاهي جامعة مورد نظر مي باشد و در هر برنامه ريزي آموزشي ارائه آمار جديد و مستند، اساس و لازمة كار مي باشد، اميد است با به كاري گيري نتايج اين پژوهش در برنامه ريزي ها و طرح كشوري گامي در جهت ارتقاء سطح سلامت و افزايش كارايي زنان برداشته شود.
اهداف پژوهش:
1 – تعين ميزان آگاهي دبيران در زمينة خودآزمايي سينه و ارتباط بين آگاهي و خصوصيات فردي نمونه هاي پژوهش.
2 - تعيين ميزان عملكرد دبيران در زمينة خودآزمايي سينه و ارتباط بين آگاهي و خصوصيات فردي نمونه هاي پژوهش.
3 – تعيين ارتباط بين ميزان آگاهي و ميزان عملكرد دبيران در زمينة خودآزمايي سينه.
مواد و روش ها:
اين مطالعه از نوع توصيفي – تحليلي مقطعي مي باشد كه ابزار گردآوري اطلاعات، پرسشنامه اي مشتمل بر 3 بخش بود. ( برخي مشخصه هاي فردي، سؤالات سنجش آگاهي و سؤالات سنجش عملكرد ) جامعة مورد پژوهش در اين مطالعه دبيران زن منطقة 2 شهر زنجان بود كه تعداد 70 نفر از آنها به روش نمونه گيري تصادفي آسان انتخاب شدند. داده هاي بدست آمده پس از كد بندي در جدول مادر، با استفاده از نرم افزار Spss مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند.
يافته ها:
نتايج حاصل از اين پژوهش نشان داد كه 9/42% از نمونه هاي مورد پژوهش كه بيشترين درصد مي باشند، آگاهي ضعيف از خودآزمايي سينه داشتند. 2/17% از آنها بخش مسطح 3 انگشت مياني دست مخالف هر سينه را براي انجام خودآزمايي مناسب مي دانستند. 8/42% از آنها فاصلة زماني صحيح يك ماهة انجام خودآزمايي سينه را مي شناختند.
بين ميزان آگاهي و برخي مشخصه هاي فردي مانند سن، رشته تحصيلي و ميزان تحصيلات رابطة معني داري بدست نيامد. ولي بين ميزان آگاهي و وضعيت تأهل (005/0 P<) و ميزان آگاهي و سابقه ابتلاء بيماريهاي سينه (001/0P<) و ميزان عملكرد و سابقة ابتلا به بيماريهاي سينه ( 001/0 p< ) رابطه معني داري بدست آمد. بين ميزان عملكرد و ساير خصوصيات فردي رابطة معني داري بدست نيامد.
4/64% از نمونه هاي مورد پژوهش عملكرد ضعيف در مورد خودآزمايي سينه داشتند و در بين نمونه هاي مورد پژوهشي كه خودآزمايي را گهگاه و بدون رعايت نظم خاصي انجام مي دادند و تنها 26% از نمونه ها در فاصلة صحيح يك ماهه خودآزمايي را انجام مي دادند. 2/22% از نمونه هاي مورد پژوهش خودآزمايي را 10-7 روز پس از قاعدگي انجام مي دادند. ضمناً 8/45% از نمونه هاي مورد پژوهش منبع كسب اطلاعات خود را راديو و تلويزيون و 7/25% مراكز بهداشتي درماني عنوان كردند. اكثريت نمونه ها (9/82%) آگاهي ضعيف از عوامل خطرساز سرطان سينه داشتند.
نتيجه نهايي اينكه بين ميزان آگاهي و ميزان عملكرد رابطة معني داري از طريق آزمون ضريب همبستگي بدست آمد (01/0 P< ) ( Corrolation )
بحث:
همانطور كه مشاهده شد اكثريت نمونه هاي مورد پژوهش اين مطالعه ( 9/42% ) آگاهي ضعيف از خودآزمايي سينه داشتند، در مطالعة ديگري كه بر روي دبيران شهر كرمان نيز انجام شده، 60% از دبيران آگاهي ضعيف از خودآزمايي سينه داشتند. ( 5 )
89% آگاهي ضعيف از عوامل خطر ساز سرطان سينه داشتند كه در مطالعه مشابهي نيز نتايج نشان داده 5/61% دانش متوسط از عوامل خطر ساز سرطان سينه داشند. (6)
منبع كسب اطلاعات اكثريت زنان در جامعة مورد پژوهش، راديو و تلويزيون مي باشد. مطالعات ديگر نيز مؤيد همين مطلب است، مثلاً در يك مطالعه كه روي زنان اردبيل انجام شد، مهمترين منبع كسب اطلاعات وسايل ارتباط جمعي بود.
نتايج بدست آمده از اين پژوهش حاكي از ضعيف بودن ميزان عملكرد دبيران مي‌باشد، از طرفي مطالعات ديگر نيز اين مطلب را متذكر مي شوند به عنوان مثال در پژوهش انجام شده بر روي زنان اردبيل نتايج نشان داد كه 7/46% از نمونه ها عملكرد ضعيف داشتند. زمان انجام خودآزمايي سينه در اكثريت نمونه هاي پژوهش حاضر صحيح نمي‌باشد و معمولاً هر زمان كه فرصت داشتند ( 7/66% ) خودآزمايي سينه را انجام مي دادند. ندانستن روش انجام خودآزمايي مهمترين علت عدم انجام خودآزمايي در اين مطالعه بوده است، لذا بايد تدابيري جهت افزايش سطح آگاهي اين قشر از جامعه كه نقش كليدي در آموزش دختران به عنوان مادران آينده به عهده دارند، اتخاذ گردد.
چكيده
سرطان سينه شايع ترين سرطان زنان در اكثر كشورهاي دنياست. طبق آمار بدست آمده از انيستيتو سرطان ، سرطان سينه دومين سرطان شايع در ايران است . (اكبري) از آنجايي كه 95% سرطانهاي سينه توسط خود زنان كشف مي شود ، اقدام سريع براي معاينة سينه و تشخيص زودرس و درمان اين بيماري حائز اهميت است . خود آزمايي سينه يكي از 3 روش تشخيص زودرس سرطان سينه است . ( دو روش ديگر ماموگرافي و معاينه باليني مي باشد ) . خود آزمايي سينه ، يك روش بدون هزينه با اجراي ساده و در فواصل معين در منزل مي باشد كه انجام آن به زنان در سنين باروري توصيه شده است. (غضنفري)
تحقيق حاضر با هدف كلي تعيين ميزان آگاهي و عملكرد دبيران زن به عنوان گروهي از زنان تحصيل كردة جامعه در خصوص خودآزمايي سينه در شهر زنجان در پاييز 1382 انجام شده است . ابزار گردآوري اطلاعات در اين مطالعة توصيفي- تحليلي ، پرسشنامه اي مشتمل بر 3 بخش خصوصيات فردي ، سؤالات آگاهي و سؤالات عملكرد مي باشد كه در بين 70 نفر از نمونه هاي مورد پژوهش كه از طريق روش نمونه برداري تصادفي آسان از بين دبيران دبيرستانهاي منطقة 2 شهر زنجان انتخاب شده بودند ، توزيع شد. با تجربه و تحليل داده ها از طريق نرم افزار spss نتايج زير بدست آمد .
يافته ها در مورد آگاهي دبيران نشان داد كه بيشترين درصد نمونه ها ( 9/42% ) آگاهي ضعيف از خود آزمايي سينه دارند و نيز در مورد ميزان عملكرد ، نتايج نشان دادند كه بيشترين درصد نمونه ها ( 4/64% ) عملكرد ضعيف در زمينة خودآزمايي سينه دارند . همچنين در بين نمونه هايي كه خود آزمايي سينه را انجام مي دادند (6/38% كل نمونه ها)، 1/74% داراي عملكرد متوسط بودند.
9/82% نمونه ها آگاهي كم در مورد عوامل خطرساز سرطان سينه داشتند و نيز 2/87% از كل نمونه ها آگاهي كم در مورد روشهاي مختلف تشخيص زودرس سرطان سينه داشتند . از طرفي رابطة معني داري بين وضعيت تأهل و آگاهي (005/0Anova,p< )، سابقة ابتلا به بيماري هاي سينه و آگاهي (001/0t-test,P<)، سابقة ابتلا به بيماري هاي سينه و عملكرد (001/0t-test,P<) و ميزان آگاهي و عملكرد (01/0corrolation ضريب همبستگي) بدست آمد .
از آنجايي كه بيشترين علت عدم انجام خودآزمايي سينه ندانستن روش انجام خودآزمايي سينه ذكر شده است، لذا جهت افزايش آگاهي و اصلاح عملكرد بايد تدابيري اتخاذ گردد.
دلايل انتخاب موضوع
1 – سرطان سينه دومين رتبه مرگ و مير را در ميان زنان در سنين باروري دارد. سرطان سينه يك بيماري وخيم و كشنده است كه در صورت عدم درمان مناسب مبتلايان را به كام مرگ خواهد كشيد. با توجه به اينكه تنها راه حفاظت اين نوع سرطان تشخيص سريع آن مي باشد، خودآزمايي سينه به عنوان اولين و آسان ترين و كم هزينه ترين روش تشخيص زودرس سرطان سينه خصوصاً در كشور ما است. لذا آگاهي زنان خصوصاً در سنين شيوع سرطان سينه ضروري به نظر مي رسد.
2 – تحقيق در زمينه ميزان آگاهي و عملكرد دبيران زن در زمينه خودآزمايي سينه در حد محدودي انجام گرفته است. اميد است اين مطالعه سرآغازي باشد براي مطالعات بعدي كه توسط همكاران انجام مي گيرد.
3 – جامعه مورد پژوهش در اولويت و نيز در دسترس هستند.
4 – موضوع تحقيق مشكلي را طرح مي كند كه قابل حل مي باشد.
5 – ميزان هزينه اين تحقيق در مقابل هزينه ها و مشكلات جسماني، رواني و مرگ و مير ناشي از عدم تشخيص به موقع اندك است.
6 – با انجام اين بررسي در پي آن هستيم كه با دستيابي به ميزان آگاهي زنان در زمينة خودآزمايي سينه خلأهاي آموزشي را پيدا كرده با طرح راهكارهاي مناسب جهت بالا بردن سطح آگاهي زنان چراغي پيش روي آنان روشن كنيم.
7 – نتايج بدست آمده از اين تحقيق در جامعة مورد نظر كاربردي است و مي تواند به عنوان مسائل بهداشتي در برنامه ريزيهاي بهداشتي در اولويت قرار گيرد.
بيان مسأله
بيماري سرطان علي رغم دهها سال تحقيق مستمر هنوز يك معضل بزرگ براي بشر به شمار مي شود هر ساله بيش از يك ميليون نفر به سرطان مبتلا شده و نيم ميليون نفر در اثر ابتلا به سرطان مي ميرند. سرطان مانند بسياري از بيماريها موجب بروز اضطراب مي شود. تأثير فيزيولوژيك و رواني سرطان روي بيماران و خانوادة آنها منجر به تغييرات عميقي در شيوه زندگي آنها مي گردد. سرطان ممكن است براي برخي معناي مرگ و براي برخي ديگر مفهوم فلج شدن را داشته باشد. افسانه هاي بيان كننده بيماريهاي بدخيم، اغلب باروري علاج ناپذيري بيماري متمركز بوده، ايجاد نوميدي و يأس مي كنند. علي رغم پيشرفتهاي مهمي كه در خصوص پيشگيري و درمان سرطان صورت گرفته و سبب شده ميزان بقاء 5 مساله تا تقريباً 50% افزايش يابد هنوز سرطان به عنوان دومين علت مرگ و مير در دنيا مطرح است. ( عزيزي صفحه 169 )
سرطان سينه شايعترين سرطان زنان در اكثر كشورهاي دنياست و در كشورهاي توسعه يافته حدود كل سرطانهاي زنان را تشكيل مي دهد.
ويكسون امريكايي در تأييد اين مطلب مي نويسد با وجود 000/570 مورد جديد سرطان سينه در سال در دنيا اين سرطان به عنوان شايعترين سرطان در زنان مطرح است و از علل مهم مرگ و مير زنان 45-40 ساله محصوب مي شود. (اكبري صفحة 5-3)
طي 50 سال گذشته ميزان بروز سرطان سينه به حد چشمگيري افزايش يافته است. بر اساس تحقيقات مؤسسه سرطان شناسي نيويورك امريكا ميزان بروز سرطان سينه در گروههاي مختلف سني از اواسط دهة 1940 روبه افزايش است. در دهة 1970 احتمال بروز سرطان سينه در آمريكا به ميزان 1 نفر در هر 13 خانم بود.
----
منابع داخلي:
استنلي، كن. سرطان پستان و سرطان دهانة زهدان. ترجمه لطف ا… ضيايي، مجلة بهداشت جهان، شمارة اول، آبان 1369.
اكبري، اسماعيل. حريرچي، ايرج. ادغام تشخيص زودرس سرطان سينه در نظام ارائه خدمات بهداشتي و درماني، مجله نبض، سال ششم، اسفند 1375.
ايلخاني، مهناز. روشهاي غربالگري در سرطان پستان. فصلنامة دانشكده پرستاري و مامايي شهيد بهشتي، سال ششم، شمارة بيست و يكم، بهار 1375.
برونر، سوارث. بيماريهاي زنان و پستان، پرستاري داخلي و جراحي، ترجمة: دلاورخان، مرتضي و بيشه بان، پروانه. نشر بشري، 1377.
پارك، اي. پارك، ك. درسنامة پزشكي پيشگيري و اجتماعي. ترجمة: شجاعي تهراني حسين. انتشارات دانشگاه علوم پزشكي گيلان، 1377.
سيد فاضل پور، سيد فاطمه. بررسي مقايسه اي ميزان آگاهي، نگرش دانشجويان سال آخر دبيري دانشكده هاي علوم و دانشجويان سال آخر پرستاري دانشكده هاي پرستاري و مامايي وابسته به دانشگاه گيلان از خودآزمايي پستان سال 1372. فصل نامه دانشكده پرستاري و مامايي استان گيلان، سال ششم، شماره 22، بهار 1376.
سيد فاطمي، نعيمه. تبريزي مقدم، فاطمه. بررسي دانش و نگرش دبيران زن در مورد غربالگري سرطان سينه. خلاصه مقالات اولين كنگره پيشگيري از بيماريهاي واگير، 10-7 آبان 1381، تهران، مركز همايش هاي رازي.
شوارتز، سمور. چكيدة اصول جراحي. ترجمة: زرگر، موسي.تهران، انتشارات دانش پژوه، 1372.
عابد زاده، معصومه. بررسي دانش و نگرش و عملكرد ماماهاي شاغل در مراكز بهداشتي و درماني وابسته به وزارت بهداشت و درمان تهران در مورد معاينة كلينيكي پستان. پايان نامة اخذ مدرك ارشد مامايي، دانشكده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي تهران، 1372.
عزيزي، فريدون. اپيدميولوژي بيماريهاي شايع در ايران، انتشارات نشر اشتياق، سال 1379.
علي محمدي، محمد و دادخواه. بررسي آگاهي، نگرش و عملكرد زنان شهر اردبيل در مورد خودآزمايي پستان. مجلة آموزشي پژوهشي نسيبه ساري، دانشكده پرستاري و مامايي، سال دوم شماره سوم و چهارم، تابستان و پاييز 1381.
غضنفري، زهرا و همكاران. بررسي ميزان آگاهي و نگرش آموزگاران زن شهر كرمان در زمينة خودآزمايي پستان. مجلة پزشكي دانشگاه علوم پزشكي كرمان، سال دوم، شماره ششم، 1374.
عميد، حسن. فرهنگ لغات عميد. انتشارات امير كبير، چاپ دوم، 1359.
فقيه صفايي، سكينه. بررسي ميزان و نحوه انجام خودآزمايي پستان در پرستاران بيمارستانهاي دانشگاه علوم پزشكي تهران. پايان نامه ارشد پرستاري، دانشكده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي ايران، تهران، 1373.
قنبري خانقاه، عاطفه. بررسي ارتباط باور خويشتنداري و خويشتن پنداري با انجام خودآزمايي پستان در پرستاران بيمارستانهاي وابسته به وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي. پايان نامه ارشد پرستاري، دانشگاه علوم پزشكي تهران، 1371.
كمالي فرد، مهين. ملكوتي، جميله. بررسي آگاهي و نگرش و عملكرد كادر بهداشتي درماني زن شاغل در مراكز بهداشتي شهر تبريز دربارة خودآزمايي پستان و پاپ اسمير در سال 1381. خلاصه مقالات اولين كنگره پيشگيري از بيماريهاي غيرواگير، 10-7 آبان، تهران، مركز همايش هاي رازي.
راماچاندران، ل. دارمالينگهام، ت. آموزش بهداشت. ترجمة: شفيعي، فروغ و آذرگشب، اذن ا… . انتشارات دانشگاه تهران، آبان 1370.
ماهوري، خاطره و همكاران. بررسي ميزان آگاهي و عملكرد زنان مراجعه كننده به مراكز بهداشتي درماني شهرستان شيراز در رابطه با غربالگري سرطان پستان. خلاصه مقالات اولين كنگره بيماريهاي غير واگير،10-7 آبان، تهران، 1381.
هدايتي، گيتي افروز. بررسي ميزان آگاهي زنان در مورد سرطان پستان و خودآزمايي پستانها و انجام آن. پايان نامة كارشناسي ارشد پرستاري، دانشكده پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي ايران، تهران، 1361.
منابع خارجي:
v Bener A, Alwash R, Miller Cy Denic S. Dunn E V. Knowledge attitudes, and practices related to breast cancer screening: a survey of Arabic women. J Cancer Educ. 2001 winter 16(4): 215–20.
v Budden-L. Young women’s breast self examination knowedge and practice. J– community– Health– Nurse. 1995; 12(1); 23-32.
v Drakshyani– Devi– K; Venkata– Ramaih– p. teacher’s Knowledge and practice of breast self– examination. In dian– J– Med Sci 1994, 48 (12); 284-7.
v Harris DM , Miller JE. Davis DM “Racial diffrences in breast cancer screening. Knowledge and compliance”. J Nat ( Med Assoc. 2003 Aug: 95 ( 8 ): 693 – 701.
v Marinho LA. Costa– Gurgel Ms. cecatt: JG, osis My. [Knowledge attitade and practice of breast self- examination in Health centers] [Article in portuguese]. Rev saude publica. 2003 oct: 37 (5): 576-82. Epub 2003 oct 09.
v S. Nevid , Jeffry and other. Helth in the new millennium. work publishers , Inc. 1998.
v www. Cancer. Org
v www.4 woman. gov