پایان نامه سال 1383
خلاصه
بر اساس آخرين تعريف امنيت غذايي كه توسط سازمان جهاني بهداشت و FAO ارائه شده است، "دسترسي همه مردم در تمام اوقات و نقاط به غذاي كافي و سالم به منظور زندگي سالم و فعال " چنانچه روندهاي فعلي از ناامني غذايي و سوء تغذيه ادامه يابند و مداخله موثر براي تغيير و اصلاح آنها صورت نگيرد پي آمدهاي زيانبار و نامطلوب اقتصادي و سلامتي ناشي از آن در سالهاي آينده ملموس تر خواهد شد.
منابع:
1-گرانت، ج.، "وضعيت كودكان جهان در سال 1990"، دانشگاه آكسفورد، لندن، سال 1991.
2- "وضعيت كودكان جهان"، يونيسف، سال 1993.
3-"سيماي تغذيه كودكان در استانها"، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي با همكاري يونيسف، سال 1378.
4- Iron Deficiency Anemia: Assessment, Prevention and Control, A guide for programme managers. UNICEF,WHO/united Nations university, 2001.
5- Mclaren, D-S-, Martin, F., Sight and life Manual on Vitamin A Deficiency Disorders (VADD), Switzerland, Second Edition, 2001.
6- "بررسي شيوع كمبود آهن، كم خوني و كم خوني فقر آهن در زنان سنين باروري (49-15 سال) مناطق شهري و روستايي كشور"، اداره تغذيه معاونت بهداشتي، يونيسف، سال 1374.
7- "بررسي تعيين وضعيت كمبود ريزمغذيهاي آهن، روي، ويتامين A، ويتامين D در گروههاي سني مختلف به تفكيك اقليم هاي كشور"، دفتر بهبود تغذيه جامعه، انستيتو تحقيقات تغذيه و صنايع غذايي كشور، آزمايشگاه رفرانس و يونيسف، سال 1381.
8- شيخ الاسلام، ر. "پايان نامه تخصصي كنترل اختلالات ناشي از كمبود يد در ايران و ارزشيابي مقدماتي برنامه كشوري IDD، سال 78-1377
9- شيخ الاسلام، ر. دكتر عزيزي، ف. و همكاران: تعيين شيوع گواتر و اندازه گيري يد موجود نمك ها در سطوح مختلف، دفتر بهبود تغذيه جامعه معاونت سلامت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، مركز تحقيقات غدد درون ريز و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني شهيد بهشتي. سال 1380
10- "طرح جامع مطالعات مصرف مواد غذايي و تغذيه در كشور"، انستيتو تحقيقات تغذيه و صنايع غذايي كشور، سال 74-1370.
11- "مطالعات الگوي برنامه ريزي و اجرا (مابا)، مطالعات سبد غذايي مطلوب در كشور"، انستيتو تحقيقات تغذيه و صنايع غذايي كشور، سال 1377.
12- دي ماير، اي. ام.، "پيشگيري و كنترل كم خوني فقر آهن از طريق سيستم مراقبت هاي اوليه بهداشتي، راهنماي مسئولين و مديران برنامه هاي بهداشتي، از انتشارات سازمان جهاني بهداشت، مترجم زهرا عبداللهي، اداره تغذيه معاونت بهداشتي، سال 1372.
13- Mclaren, D.S., Martin, F., "Sight and life Guide book on Vitamin A in Health and Disease", Switzerland, 2001.
14- طرح ملي بررسي سلامت و بيماري در ايران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، سال 1378.
15- Indicators for assessing vitamin A Deficiency and their application in monitoring and evaluating intervention programmes, WHO, 1996.
16- Kimiagar, M., "vitamin A status in Iran", Sights and life, (2):9-11, 1996.
17- وفا، م.ر.، انتظاري، م.ح.، تعيين سطح رتينول سرم كودكان دبستاني در منطقه 7 آموزش و پرورش تهران، سال 1379.
18- Holsted, J.A., etal, zinc deficiency in man. The shiraz experiment. Am. J. med. 43: 277, 1972.
19- بررسي وضعيت روي كودكان 60-24 ماهه روستاها و شهر كرمان، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه علوم پزشكي تهران، دانشكده بهداشت، سال 1372.
20- Mahmosi, M.R., etal, prevalence of zinc deficiency in Junior highschool students of Tehran city, Bio trace elements, 81: 93-103, 2001.
21- مطالعه قند و ليپيد تهران، مركز تحقيقات غدد درون ريز و متابوليسم دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، سال 1380.
22- عزيزي، ف. حاتمي، ح. جان قرباني، م.، اپيدميولوژي و كنترل بيماريهاي شايع در ايران، مركز تحقيقات غدد درون ريز و متابوليسم، دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، سال 1379.
23- عزيزي، ف.، مجله غدد درون ريز و متابوليسم ايران، سال چهارم، شماره 2، سال 1381.
24- Malekafzali, H., Abdollahi . Z., Mafi. A. and Naghavi, M., community- based nutritional intervention for reducing malnutrition among children under 5 years of age in the Islamic Republic of Iron, Eastern Mediterranean Health Journal, Vol. 6, No 213, 2000,
25- شيخ الاسلام، ر.، عبداللهي، ز. مينائي، م. گزارش نهايي طرح تحقيقاتي تعيين الگوي مداخله مناسب براي كاهش سوء تغذيه پروتئين انرژي در كودكان مناطق روستايي شهرستانهاي بردسير، برازجان و ايلام. دفتر بهبود تغذيه جامعه معاونت سلامت، سال 1378.
26- عبداللهي، ز. گزارش نهايي طرح تحقيقاتي مقايسه اثربخشي دوز هفتگي مكمل آهن در دو دوره 16 و 20 هفته در دختران دانش آموز دبيرستاني در منطقه ساوجبلاغ، دفتر بهبود تغذيه جامعه معاونت سلامت، سال 1381.
27- راهنماي برنامه جامع آهن ياري گروههاي سني مختلف براي كاركنان بهداشتي درماني، دفتر بهبود تغذيه جامعه معاونت سلامت، سال 1382.
28- شيخ الاسلام، ر. و همكاران، مجموعه آموزشي پيشگيري و كنترل كمبود يد و اختلالات ناشي از آن، دفتر بهبود تغذيه جامعه معاونت سلامت، سال 1381.
29- Beaton, G.H.and Mccabe, G.p., Efficacy of intermittent iron supplementation in the control of iron deficiency Anemia in developing countries, the Micronutrient Initiative, 1999.
30- Gillespie s., Mason J. and Martorell R. How Nutrition improves: A report based on an ACC/SCN workshop held on 25-27 September 1993 at the 15th IUNS International congress on Nutrition Adelaide, Austrialia.
31- Winichagoon P, Kachondham Y. Integrating Food and Nutrition into Development. Published by: Bangkok: Institute of Nutrition 1992: 7-9, 72-3.
32-Arnfried A, Kielmann CE. The Narangwal nutrition study, A summary review. Am J Cline. Nut 1988; 11:2040-52
33- Dladla N. Integrated Nutrition program, South Africa: UNICEF, 1999: 2-7.
34- Beaten GB. Ghassemi H. Supplementary feeding programs for young children in developing countries. Am J cline Nut 1982: 35: 894-916.
35- George H., Beaton and George p. McCabe, Efficacy of Intermittent Iron Supplementation in the control of Iron Deficiency Anemia in Developing countries. Final report to the Micronutrient Initiative, 1999.
36- Food fortification, Symposium report, Montreal, Canada, 1997, published by the Micronutrient Initiative, 19998.
كليه شواهد حاكي از آن است كه جامعه ايراني در يك گذر شتاب زده تغذيه اي به سرعت بطرف يك مشكل مضاعف پيش مي رود. به اين معني كه از يكطرف سوء تغذيه پروتئين انرژي در كودكان زير 5 سال كشور و كمبود ريزمغذيها (آهن، يد، روي، كلسيم، ويتامين A و D) در سهم بزرگي از جمعيت كشور مشاهده مي شود. بطوري كه بررسي ANIS توسط دفتر بهبود تغذيه جامعه در وزارت بهداشت در سال 1377 نشان داده است كه 800 هزار كودك زير 5 سال (4/15%) دچار كوتاه قدي تغذيه اي متوسط و شديد هستند كه حاكي از سوء تغذيه مزمن و طولاني است. بررسي ملي تعيين وضعيت ريزمغذيها در سال 1381 نيز نشان داده است كه از 15 تا 40 درصد كودكان، نوجوانان و زنان باردار دچار كمبود آهن هستند و كمبود روي در حدود 30 درصد كودكان و نوجوانان و 44 درصد زنان باردار كشور وجود دارد.
از طرف ديگر نشانه هاي هشدار دهنده از گسترش بيماريهاي متابوليك از جمله بيماريهاي قلبي عروقي، ديابت، چاقي و انواع سرطانها در شهرها و بخصوص شهرهاي بزرگ ديده مي شود. بر اساس آمار موجود از هر 800 مورد مرگ روزانه 300 مرگ به عـــلت بيــــماريهاي قلبي عروقي است و يكي از دلايل عمده آن تغيير الگوي مصرف غذا مي باشد.
بايد خاطر نشان كرد كه خطر ابتلاي به بيماريهاي متابوليك لزوما" منحصر به طبقات پردرآمد نيست بلكه طبقات كم درآمد نيز آسيب پذيري بالا دارند. از اينجاست كه اين روزها در حاشيه شهر تهران در ميان خانوارهاي كم درآمد يك كودك مبتلا به سوء تغذيه در كنار يك مادر فربه و در عين حال دچار كمبود ريزمغذيها فراوان ديده مي شود.
ترديدي نيست كه گسترش بيشتر دو پديده مورد بحث در كنار يكديگر از يك طرف بازده سرمايه گذاري در بخـــش آمــــوزش و كيفيت نيروي انساني را تهديد مي كند و از طرف ديگر هزينه هاي درمان را در سالهاي آينده به شدت بالا خواهد برد. بالاخره بار بيماري و اقتصادي ناشي از مشكل گفته شده در گذر شتاب زده تغذيه اي روند فزاينده خواهد داشت.
گــرچــه مشكـــلات وسيع و پيچيده هستند، در مقابل فرصتها نيز جذاب و اميدوار كننده مي باشند. از يك طرف تكنولوژي كم هزينه و موثر براي مقابله با سوء تغذيه در قالب مداخله هدفمند در سطح محله ها در دسترس است و از طرف ديگر قبل از اينكه بيماريهاي متابوليك به يك معضل بهداشتي و سلامتي پرهزينه و كم نتيجه تبديل شوند مي توان با يك حركت ملي در جهت پيشگيري، آن را مهار كرد.
حفظ سلامت تغذيـــه اي و تامين امنيت غذايي در سطح خانوار تابع چهار عامل، 1) درآمد و قيمت ها بعنوان يكي از مهمترين عوامل موثر در انتخاب و خريد غذا، 2) دسترسي به غذا در بازار و محل زندگي، 3) آگاهي و دانش خانواده در مورد غذا و تغذيه از نظر خريد، نگهداي، پخت غذا و توزيع آن در خانوار، 4) دستـــرسي به خـــــدمات بهداشتي درماني براي پيشگيري و درمان بموقع بيماريها و سلامت افراد براي بهره گيري مطلوب بيولوژيك سلولي از مواد مغذي مصرفي است.
دفتر بهبود تغذيه جامعه در معاونت سلامت اقدامات متعددي را براي كاهش سوء تغذيه كودكان، كاهش كمبود ريزمغذيها، شناسايي وضعيت موجود و ارتقاء فرهنگ و سواد تغذيه اي جامعه، افزايش دانش و مهارت كاركنان بهداشتي درماني در زمينه تغذيه صحيح گروههاي سني مختلف به اجرا در آورده است.
طرح مداخله اي بين بخشي كاهش سوء تغذيه كودكان، طرح حمايتي كودكان مبتلا به سوء تغذيه در خانوارهاي نيازمند، غني سازي آرد با آهن و اسيد فوليك، غني سازي ساير مواد غذايي (شير، روغن، بيسكويت و كلوچه و ماكاروني) با انواع ريزمغذيها و ويتامين هاي A و D بصورت پايلوت، طرح آهن ياري هفتگي و آموزش تغذيه دختران دانش آموز دبيرستاني، آموزش پزشكان و متخصصين كودكان در زمينه رشد و تغذيه كودك، پايش يد ادرار دانش آموزان 10-8 ساله بطور سالانه و برنامه هاي مداخله اي ديگر با مشاركت و همكاري ساير بخش هاي توسعه از جمله جهاد كشاورزي، آموزش و پرورش، نهضت سواد آموزي، كميته امداد امام، بهزيستي، بازرگاني و ...... در دست اجراست و آنچه كه براي موفقيت برنامه ها و بهبود وضعيت تغذيه مردم در سطح استان ضروري و حائز اهميت است، حمايت خاص از اجراي اين برنامه ها بدليل ماهيت چند بخشي بودن آنها و جلب همكاري مقامات و مسئولين استان مي باشد.
مقدمه:
نقش تغذيه در سلامت و كارآيي و يادگيري انسانها و ارتباط آن با توسعه اقتصادي طي تحقيقات وسيع جهاني به اثبات رسيده و نشان داده شده است كه سرمايه گذاري در تامين امنيت غذايي و سلامت تغذيه اي مردم نه تنها با صرفه و اقتصادي است بلكه از ضروريات غير قابل اجتناب ملي بشمار مي رود.
با وجود اينكه تلاشهاي زيادي در سطح جهان در جهت بالا بردن سطح سلامت جامعه صورت گرفته و اين اقدامات موجب كاهش مرگ و مير خصوصا" در اطفال و افزايش طول عمر در اغلب كشورهاي جهان شده است، اما سوء تغذيه انرژي پروتئين در كودكان زير 5 سال و كمبود ريزمغذيها (يد، آهن، روي، ويتامين A و .......) همچنان، مهمترين مشكلات تغذيه اي در اغلب كشورهاي در حال توسعه و از جمله كشور ما مي باشد. اين در حالي است كه آگاهي و تجربه كافي در زمينه پيشگيري از سوء تغذيه وجود دارد (1).
بر اساس اطلاعات موجود در سال 1995 حدود 200 ميليون كودك و يا به عبارتي 30% از كل كودكان زير 5 سال دنيا مبتلا به سوء تغذيه هستند. در حال حاضر، 79% از كودكان سوء تغذيه اي دنيا در آســـيا، 17% در افريقــــا و 3% در امريكاي لاتين هستند. بر اساس آمارهاي ارائه شده از سوي (WHO global data base)WHO روند شيوع سوء تغذيه در طي دهه هاي اخير رو به كاهش بوده است (2).
سوء تغذيه پروتئين انرژي يكي از مشكلات تغذيه اي شايع در كودكان زير 5 سال كشور است. بر اساس نتايج آخرين بررسي كشوري انجام شده كه در آبانماه سال 1377 انجام شد، 7/13% كودكان زير 5 سال در مناطق روستايي 6/9% در مناطق شهري بر اساس شاخص وزن براي سن دچار سوء تغذيه متوسط و شديد هستند و كوتاه قدي تغذيه اي كه حاكي از سوء تغذيه مزمن و طولاني است در 8/21% كودكان روستايي و 11% كودكان شهري وجود دارد (3). بر اساس اين بررسي، ميزان شيوع سوء تغذيه در برخي از استانهاي كشور از جمله سيستان و بلوچستان، هرمزگان، كرمان، كهگيلويه و بويراحمد، چهارمحال و بختياري، خراسان، زنجان، كردستان، يزد، فارس، خوزستان، اصفهان، همدان و سمنان بالاتر از ميانگين كشوري است (1). ساير كمبودهاي تغذيه اي مانند كم خوني فقر آهن، اختلالات ناشي از كمبود يد، كمبود ويتامين A و B2 از ديگر مشكلات تغذي اي در جهان و ايران است.
بر اساس آخرين گزارشات سازمان جهاني بهداشت، دو ميليارد نفر از مردم جهان دچار كم خوني فقر آهن هستند (4)، تا 3 ميليون كودك زير 5 سال از علائم باليني كمبود ويتامين A رنج مي برند و 250 ميليون كودك دچار كمبود تحت باليني (Subelimical) متوسط و شديد هستند (5).
بــــررسي كشوري سال 1374 حاكي از آن است كه يك سوم زنان در سنين باروري دچار كم خوني مي باشند (6). بررسي كشوري تعيين كمبود ريزمغذيها در سال 1381 نيز حاكي از شيوع بالاي كمبود آهن، روي، ويتامين A و D در گروههاي سني مختلف مي باشد (7). مطالعه كشوري سال 1368 نشان داده اســـت كه كمبود يد بصورت آندميك در تمام نقاط كشور وجود دارد و 68% دانش آموزان 18-6 سال مبتلا به گواتر بودند(8). آخرين بررسي ملي انجام شده در سال 1380 شيوع گواتر را در كشور 9/9 درصد نشان داده است (9). بررسي هاي مصرف مواد غذايي كه طي سالهاي 74-1370 توسط انستيتــــو تحقيقات تغذيه و صنايع غذايي كشور و وزارت كشاورزي انجام شد نشان مي دهد كه كمبود دريافت ويتامين B2 در كل كشور و كمبود دريافت ويتامين A در مناطق روستايي كشور وجود دارد (10). مطالعات پراكنده حاكي از كمبود روي و مس در نقاط مختلف كشور مي باشد.
علاوه بر سوء تغذيه ناشي از فقر، شواهد موجود حاكي از آن است كه جامعه ايراني به سرعت دوران گذر تغذيه اي را پشت سر مي نهد و نشانه هاي هشدار دهنده گسترش بيماريهاي متابوليك نظير قلب و عروق، ديابت، انواع سرطانها و چاقي در شهرها بخصوص شهرهاي بزرگ ديده مي شود. بر اساس آمارهاي موجود از 800 مورد مرگ روزانه، 300 مورد مربوط به بيماريهاي قلبي عروقي است كه يكي از علل عمده آن تغيير در الگوي مصرف غذا و افزايش مصرف مواد قندي و چربي در كشور مي باشد.
آمـــارها نشان مي دهد كه 30% افراد بيشتر از مقدار توصيه شــده روزانه چربي مصرف مي كنند و مصرف مواد قندي 40% بيشتر از مقادير توصيه شده روزانه است (11).
از عوامل ايجاد كننده سوء تغذيه مي توان، بيسوادي والدين، ناآگاهيهاي تغذيه اي، اعمال روشهاي نادرست در تغذيه كودكان (زود يا دير شروع كردن غذاي كمكي، استفاده از غذاي كمكي نامناسب و ......) دسترسي ناكافي به خدمات بهداشتي و آب آشاميدني سالم، كمبود مواد غذايي، پايين بودن درآمد خانوار، افزايش بعد خانوار، رعايت ننمودن اصول بهداشتي و درگير شدن كودك در زنجيره عفونت و سوء تغذيه را نام برد.