پایان نامه جغرافیا :بررسی و روند تکوین و توسعه فیزیکی شهر سمیرم

پایان نامه مقطع کارشناسی

رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری

سال 1387

چکیده

در این تحقیق به بررسی روند تکوین و توسعه فیزیکی شهر سمیرم پرداخته شده است. نوع پژوهش توصیفی – تحلیلی است که جهت رسیدن به این امر متغیرهایی نظیر عوامل اقتصادی ( کشاورزی ، صنعت خدمات)، راههای ارتباطی، جمعیت، منابع آب، نقش دولت و مدیریت شهری عامل دفاع مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه ای که از این تحقیق گرفه شد نشان داد که عامل آب و دفاع نقش بسیار مهمی در پیدایش این شهر داشته و راههای  ارتباطی شمال به جنوب در مراحل توسعه و رشد شهر تا حدودی نقش داشته است. در بخش عوامل اقتصادی در زمینه های کشاورزی و خدمات از دهه 1345 به بعد باعث افزایش اشتغال در این موارد گردیده است و کشاورزی به صورت تک محصولی بود و صنعت در این منطقه رونق نداشت در زمینه مدیریت شهری شهرداری بیشترین نقش را در توسعه شهری داشته است. با توجه به مراحل توسعه شهری و محدودیت فضایی در قسمت جنوب،  قومیت گرایی، کمبود زمین در سطح شهر باعث تخریب باغات در این منطقه شده است. 

مقدمه

پس از انقلا ب کشاورزی، ایجاد شهرها است که گوردون چایلد از آن به عنوان دومین انقلاب عظیم در فرهنگ انسان نام می برد. در پیدایش و شکل گیری شهرها عوامل متعددی چون عوامل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی با اتکا به شرایط مساعد محیط طبیعی نقش مؤثری داشته است.

در میان مهمترین عوامل پیدایش شهرها، بایستی توسعه شبکه راهها را عادی ترین و مطمئناً قدیمی ترین عمل دانست. در بررسی منشأ شهرها عامل توسعه مبادلات کالا و پیشرفتهای تجاری، که منجر به یک محل قابل استفاده و دائمی در یک موقعیت مطلوب می گردد و عامل افراد بشری را که کارشان موجب پیشرفت ارگانسیم شهری شده است بایستی از جمله مواردی دانست که به ایجاد شهرها، کمک ارزنده ای نموده است. تبادلات کالا و وجود محلی برای چنین تبادلاتی که می توان بازارهای شنبه بازارها، چهار شنبه بازارها و مانند آنها را نتیجه پیدایش آن دانست، در توسعه و ایجاد شهر نقش مؤثری داشته است.[1]

به هر صورت توسعه شهری متأثر از فرآیندهای طبیعی، اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی،‌ سیاسی است که در طول تاریخ، مراحل گوناگون را طی کرده است. شهرها در طول زمان، رشد می یابند و آنچه که امروزه به مشکلات شهری معروف است روز به روز بالاتر می شود.

شهر یکی از تکامل یافته ترین پدیده های جغرافیایی است که عبارت از چشم اندازیهای ساخته شده به دست انسان که نتیجه آخرین دخالت ها و پیشرفته ترین عملکردهای انسان در محیط زیست خود به شمار می رود. در حقیقت شهر آخرین مظاهر پیشرفت فنی، اقتصادی و فرهنگی را در محیط های مساعد طبیعی نشان می دهد که تراکم جمعیت، دوری از اقتصاد  بسته کشاورزی، نقش یابی، ارتباط و شکل گیری اکولوژی شهری از ویژگی های اصلی آن محسوب می شود.[2]

همچنین شهر الگوی کاملی از زندگی اجتماعی است، اجتماعی که از سینه جوامع روستایی قد کشیده است.[3]

 امروز رشد فزاینده جمعی شهرها و تغییر و تحولات سریع اجتماعی و اقتصادی آنها شکل تازه ای از شهر و شهرنشینی را به وجود آورده است. این شکل شهر نشینی با آنچه که در قبل از سالهای 1300 در شهرها دیده می شد تفاوت بسیار زیادی دارد. از این رو امروز در بررسی های جغرافیای شهری، سیاستهای حاکم بر شهرها، تحلیل تصمیمات حکومتی در مورد خلق فضاهای فیزیکی و اجتماعی و فرهنگی کیفیت دسترسی مردم شهرها به نیازهای اساسی و چگونگی توزیع فضایی مراکز خدمات شهری، عدالت اجتماعی در شهر و نیز توسعه پایدار شهری از مهمترین مسائل مورد توجه محققان است[4]

تحقیق حاضر در هفت فصل به شرح زیر گرد آوری شده است:

فصل اول شامل طرح تحقیق می باشد در این فصل با طرح مسأله و تبیین آن و همچنین اهداف و ضرورت  و اهمیت آن فرضیه های تحقیق مشخص گردیده است. در فصل دوم به ویژگی های طبیعی، اجتماعی و اقتصادی اشاره ای شد و درفصل سوم عوامل موثر در پیدایش و توسعه شهر سمیرم مورد بررسی  و تحلیل قرار گرفته است. در فصل چهارم به بررسی و  ارزیابی شاخص های زمین شهری پرداخته شده در فصل پنجم به بررسی سهم کاربری های شهری در فرایند گسترش شهر ( سال 1375 تا 1385)، فصل ششم نتایج مثبت و منفی رشد فیزیکی شهر و در فصل هفتم به جمع بندی و نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات پرداخته شده است.

[1] - شیعه، اسماعیل، مقدمه ای بر برنامه ریزی شهری، انتشارات علم و صنعت ایران 1385، ص 11

[2] - مستوفی الممالک،‌رضا، شهر و شهرنشینی در بستر جغرافیای ایران، مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، ص 18

[3] - همان منبع، 1380، ص 224  

[4] - شماعی، علی،‌اثرات توسعه فیزیکی شهر یزد در بافت قدیم و راهکاریهای ساماندهی و احیای آن پایان نامه دکتری، دانشگاه تهران 1380، ص 234

-1- بیان مسأله

گسترش زندگی اجتماعی و توسعه و تغییر نیازهای بشری همراه با انباشت سرمایه وروی آوردن انسان به زندگی تجملاتی همچنین رشد فرهنگ و تمدن، منجر به گسترش هر چه بیشتر روستاها و سرانجام پدید آمدن شهرها شد، دو عامل تجارت و امنیت سرآغاز ایجاد شهرها بود. بازار و دژ هسته های اولیه­ پدید آورنده ی شهرهای بزرگ گردید و سرانجام با به وقوع پیوست انقلاب صنعتی در غرب و تمرکز عامل صنعت در شهرها و تغیر درسیمای شهرها پدیدار گشت. اکنون عامل اصلی تعریف شهر یعنی معیشت منحصر به صنعت و خدمات آن را از روستا مجزا ساخت.[1]

این خلدون منشأ بنیاد شهرها را خصوصیات تجمل خواهی بشر و زندگی در ناز و نعمت می داند و در این مورد ابتدا نحوه زندگی بادیه نشینی را بررسی می کند و بادیه نشینی را به منزله اصل و منشأ شهرها و مقدم بر شهرنشینی می داند[2]

 پدیده شهر نشینی که شامل رشد جمعیت شهرها، افزایش تعداد شهرهای بزرگ و ظهور شهرهای تازه می شود تحولاتی را در ساختار فیزیکی، اقتصادی و فرهنگی  اجتماعی آنها به وجود آورده است. تردیدی نیست که با گرایش روز افزون شهر نشینی توجه به مسائل فضایی، تدارکات و چگونگی شکل گیری آنها همچنین ارتباط با محیط اطراف و روستاها از اهمیت شایانی برخوردار است.[3]

شهرها با توجه به مراحل متفاوت توسعه به گونه های متفاوت قابل طبقه بندی هستند:

شهرهای اولیه : شهری است که نیازهای بشر را تولید می کند. نظیر روستاهای کشاورزی یا شهری که نقش اصلی آنها تولید کشاوزی است

 شهرهای ثانویه: شهری است که به عنوان مرکز مبادلات عمل می کند مثل شهرهای بازاری

 شهر های نوع سوم : شهری است که امکانات گذراندن اوقات فراغت، امکانات محیطی و سکونتی را برای ساکنان خود فراهم می آورد.[4]

به نظر می رسد تاکنون تحقیقات عمیق و گسترده ای در مورد اینکه سمیرم در چه سالی و توسط چه کسی و به چه منظوری در این موقعیت مکانیابی شده صورت نگرفته است. همچنین به درستی مشخص نیست که اولین ساکنان این شهر از کجا به این مکان آمده اند.

به نظر می رسد عوامل متعددی در شکل گیری و توسعه شهری سمیرم دخالت داشته اند. به طوری که فضای این شهر در طول پیدایش تاکنون بیانگر تأثیرات عوامل مختلفی چون منابع آب، راهها، توسعه اقتصادی، فرهنگی، توسعه مراکز آموزشی، مدیریت و سیاست گذاری صحیح و امنیتی مهمترین عوامل تأثیر گذار بر توسعه فیزیکی سمیرم بوده است.

برای انجام این تحقیق سوالات پژوهشی  به شرح ذیل عنوان می شود:

1- آیا بخش های عمده اقتصادی ( کشاورزی، صنعت و خدمات) در توسعه فیزیکی شهر سمیرم تأثیر داشته اند؟

2- آیا موقعیت راههای ارتباطی و منابع آب در پیدایش و شکل گیری شهر سمیرم نقش داشته است؟

آیا علت تخریب باغات در این شهر به علت کمبود زمین در جهت رشد و توسعه فیزیکی شهرستان سمیرم بوده است؟

آیا عوامل طبیعی مانعی برای رشد و توسعه فیزیکی شهر سمیرم بوده است؟

1-2- تعاریف عملیاتی

توسعه: به معنای ارتقاء ظرفیتهای اجتماعی، اختیار می گردد. بدین معنی که در حین جوابگویی بهتر به نیازهای جامعه، که در راستای پالایش و تعالی نیازهای جامعه نیز برنامه ریزی می شود و مالاً ظرفیتهای مادی و معنوی جامعه افزایش می یابند.[5]

توسعه فضایی : عبارتست از انعکاس اتفاقات و اقدامات جهت توسعه یک جامعه در محیط فیزیکی مورد عمل آن جامعه[6]

توسعه  فیزیکی : فرایندی است پویا و مدوم که طی آن محدوده های فیزیکی و فضاهای کالبدی آن در جهات عمودی و افقی از حیث کمی و کیفی افزایش می یابد.[7]

توسعه شهری : به کارگیری امکانات بالقوه اجتماعی، اقتصادی و کالبدی برای بالابردن کیفیت محیط زیست شهری و برقراری توازن در کیفیت و کمیت زندگی شهری است.[8]

برنامه ریزی شهری ، فرایندی است که در واقع  جهت تأمین نیازهای خدمات شهری و در نظر گرفتن عوامل مختلف اقتصادی و اجتماعی در یک سیستم برنامه ریزی شهری جامع و پویا، مشخص کردن سیاست ها و برنامه های توسعه شهری، هماهنگ کردن آنها با سایر برنامه های عمرانی در سطح منطقه و کشوری و تنظیم برنامه ها و طرحها  در دوره زمانی معین است.[9]

 1-3- فرضیه ها

1- به نظر می رسد عوامل اقتصادی ( کشاورزی، صنعت و خدمات) تا حدودی در توسعه فیزیکی سمیرم تأثیر داشته است.

2- به نظر می رسد موقعیت راههای ارتباطی و منابع آب در پیدایش و شکل گیری شهر سمیرم نقش داشته است.

3- به  نظر می رسد علت تخریب باغات در این شهر به علت کمبود زمین در جهت رشد و توسعه فیزیکی شهر سمیرم بوده است.

4- به نظر می رسد عوامل طبیعی در مواردی مانع رشد و توسعه فیزیکی شهر سمیرم بوده است.

1-4- روش تحقیق

نوع تحقیق کاربردی- توسعه و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است محدوده جغرافیایی تحقیق شهرستان سمیرم در جنوب اصفهان است. اطلاعات مورد نیاز به صورت کتابخانه ای و با استفاده از اسناد و مدارک و نتایج سرشماری ها و آمار نامه ها  جمع آوری گردید. علاوه بر آن از اطلاعات و تحقیقات میدانی هم استفاده می گردد. برای محاسبه داده ها از نرم افزار رایانه ای excel و بر نمایش دادن نقشه ها از نرم افزار اتوکد استفاده شده است و مرحله آخر نتیجه گیری و ارائه راه حل مناسب جهت رسیدن به وضعیت مطلوب و سازماندهی بهتر شهر است.

1-5- پیشینه تحقیق

اکثر پژوهش های صورت گرفته در زمینه تحقیق حاضر به صورت پانامه کارشناسی ارشد و کتب تاریخی است. رابوت پارک ( 1864- 1944( از بنیانگذاران مکتب اکولوژی اجتماعی شهر بوده و بینش اکولوژیکی عمیقی نسبت بر توسعه فضائی- کالبدی و تحولات جامعه داشته و تحت تأثیر نظریات داروین معتقد بود که در هر اجتماع زنده یک یا چند نوع مسلط بوجود می آیند.[10]

[1] - ویژنامه از بلدیه تا شهرداری یزد کمیته علمی تحقیقاتی ستاد بزرگ داشت یکصدمین سالگرد تأسیس شهر داریها، استان یزد، 1387، ص 2

[2] -  عابدین دورکوش، سعید، درآمدی بر اقتصاد شهری، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، چاپ ششم، 1381، ص 12

[3] - رضوانی ، علی اصغر، روابط متقابل شهر و روستا با تأکید بر ایران، انتشارات پیام نور، چاپ چهارم 1380

[4] - هیراسکار، تکنیکهای برنامه ریزی شهری جزو درسی دانشگاه یزد، ص 30

[5] - صرافی، مظفر، سیری درمباحث توسعه فضایی با نگاهی یژه بر طرح آمایش سرزمین وزارت برنامه و بودجه. چاپ 1364 ص1

[6] - همان منبع ص  5

[7] - هاتفی، محمد رضا، بررسی و ند تکوین و توسعه فیزیکی شهر اردکان، پایان نامه کارشناسی ارشد، ص 7

[8] - زیاری، کرامت ا…، اصول وروشهای برنامه ریزی منطقه ای ، انتشارات دانشگاه یزد، ص 54

[9] - زیاری، کرامت ا…، اصول وروشهای برنامه ریزی منطقه ای ، انتشارات دانشگاه یزد، ص 54 و 55

[10] - شماعی، عی، توسعه ناموزون فضائی، کالبدی شهر یزد و اثرات آن بر ساخت اکولوژی شهر یزد، پژوهش های جغرافیایی دانشگاه تهران، 1380 

منابع و مأخذ

1- اداره کل مسکن و شهرسازی استان اصفهان، مهندسین مشاور سپاهان طرح آرا، طرح جامع شهر سمیرم، 1375

2- اداره کل مسکن و شهرسازی استان اصفهان، مهندسین مشاور سپاهان طرح آرا، طرح تفضیلی شهر سیمرم، 1385

3- اعتماد، گیتی، شهر و شهر نشینی در ایران، انتشارات آگاه، 1379، ص 43

4- جهاد کشاورزی سمیرم، واحد باغبانی، 1386

5- رهنمائی، محمد تقی، مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی، جغرافیا، مرکز تحقیقات شهرسازی و معماری و وزارت مسکن و شهرسازی 1369

6- رضوانی، علی اصغر، روابط متقابل شهر و روستا با تأکید بر ایران، انتشارات پیام نور، 1380

7- رضویان، محمد تقی، برنامه ریزی کاربری ارضای شهری، نشر منشی، چاپ اول 1381

8- زیاری، کرامت الله، اصول و روش های برنامه ریزی منطقه ای، انتشارات دانشگاه یزد 1378

9- زیاری، کرامت الله، اصول و روش های برنامه ریزی کاربری اراضی شهر، انتشارات دانشگاه یزد 1381

10- زنجانی، حبیب الله، مجموعه مباحث و روشهای شهر سازی ( جمعیت) وزارت مسکن و شهرسازی تهران 1370

11- سرایی، محمد حسین، توسعه فیزیکی شهر وشهرهای جدید، جزوه درسی دانشگاه یزد.

12- سعیدنیا، احمد، کاربری اراضی شهری، انتشارات سازمان شهرداریها و دهیارهای کشور 1383،

13- سعیدنیا، احمد، مدیریت شهری، انتشارات سازمان شهرداریها و دهیارهای کشور1383

14- سمینار توسعه و ارتقاء و مدیریت شهری،‌سخنران (سید علی اکبر میروکیلی) شهردار یزد اردیبهشت 1387

15-شیعه، اسماعیل، مقدمه ای بر برنامه ریزی شهری، علم و صنعت ایران 1385

 16- شماعی ،علی، اثرات توسع فیزیکی شهر یزد در بافت قدیم ور اهکارهای ساماندهی و احیای آن دانشگاه تهران 1380

17- شهردای سمیرم ، واحد فنی، 1386

18- صرافی، مظفر سیری در مباحث توسعه فضایی با نگاهی ویژه بر طرح آمایش سرزمین، وزارت برنامه و بودجه 1364

19- عابدینی دورکوش، سعید، درآمدی بر اقتصاد شهری، مرکز نشر دانشگاهی 1380

20- فرید، یدالله، جغرافیا و شهر شناسی، دانشگاه تبریز، 1384

21- مستوفی الممالک، رضا، شهر و شهرنشینی در بستر جغرافیایی ایران، مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، 1383

22- مهدوی، مسعود، مقدمه ای بر جغرافیای روستایی ایران، انتشارات سمت سال 1377

23- مشهدی زاده دهاقانی، ناصر، تحلیلی بر ویژگی های برنامه ریزی شهری در ایران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت  1385

24- نظریان، اصغر، جغرافیای شهری ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور 1374

25- وزارت نیرو، دفتر مطالعات شرکت آب و منطقه ای سمیرم، گزارشات سال 1386

26- ویژنامه از بلدیه تا شهرداری یزد، کمیته علمی تحقیقاتی ستاد بزرگداشت یکصدمین سالگر تأسیس شهرداریها استان یزد 1387

26-  هاتفی اردکانی، محمدرضا، بررسی روند تکوین و توسعه فیزیکی شهر اردکان، پایان نامه ارشد 1384

27- هیراسکار، تکنیکهای برنامه ریزی شهری، جزوه درسی دانشگاه یزد

28- سایت  WWW, iran doc. Ac.ir

29- سایت  WWW. Semirom. Com