پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد
رشته معماری
سال 1393
تعریف خانه و مفهوم مسکن
خانه جدایی ناپذیر ترین فضای موجود در پیرامون انسان است که فعالیت های روزمره ی انسان به طور مستقیم از آن نشأت گرفته و یا بر آن تأثیر می گذارد خانه مفهومی در برگیرنده مسکن است و مجموعه ای از معانی غنی ای چون فرهنگی، اجتماعی، روانی، جمعیتی، ... را در بر می گیرد و پیوسته در حال تغییر و تکامل است.[1]
خانه مرکزی است که ما از آن هر چیزی را شروع می کنیم و جهان کوچکی است در برابر جهان بزرگ پیرامون آن انسان پس از شناخت جهان پیرامونش بر اساس برداشت هایی که از آن دارد سعی در ساختن جهان پیرامون خود می کند در حقیقت دنیای بیرون را به درون منتقل می کند و سعی در ساختن خانه ای با ویژگی ها و مصالح موجود در پیرامون می نماید و این تنها از درون گرایی و نیاز ذاتی انسان به داشتن سر پناه نشأت می گیرد.
در این رابطه به بیان دیدگاه چند نظریه پرداز می پردازیم.
دید گاه نظریه پردازان خارجی در ارتباط با مفهوم خانه:
دیدگاه مور: خانه برای ساکنانش مرکز جهان است و برای محلی که در آن جای گرفته است شاخص ترین بنا در تحکیم مکان به شمار می رود.
دیدگاه گاستون باشلار: آدمی ابتدا در گهواره خانه نهاده شده خانه ای که جهان در پیرامون آن به سادگی ارزانی شده است.[2]
به تعبیر مور خانه برای ساکنانش مرکز جهان است و علت این امر به دوران کودکی باز می گردد که جهان کودک در سال های نخستین زندگی او همان خانه است این جهان کوچک است که بعدها با جهان بزرگ پیرامون آن گره می خورد و تعاملات اجتماعی را شکل می دهد لذا می توان بیان کرد با وجود آنکه در سرتاسر جهان فرهنگ ها و مذاهب گوناگونی وجود دارد هر یک به خودی خود بر آداب و رسوم و رفتار اجتماعی مردمان آن سرزمین ها تأثیر می گذارد ولی مفهوم خانه با توجه به برداشت های گوناگونی که از آن می شود در داشتن یک سرپناه برای حفظ انسان از آسیب های محیطی در تمام جوامع مشترک است.
ما بعد از فعالیت های اجتماعی روزمره به خانه بر می گردیم تا هویت فردی خود را بازیابیم و می توان گفت هویت فردی در سکونت خصوصی مستمر است زیرا شخصیت و هویت هر شخص در اولین نهاد اجتماعی که خانواده است و در خانه ای که آن خانواده به سر می برد شکل می گیرد.
در این رابطه کلیرکوپر معتقد است: خانه به طور نمادین احساسات افراد را در ارتباط با خودشان متجلی می سازد و ارتباط تنگاتنگی با شخصیت فردی و جمعی خانواده دارد.3
ضرورت وجود خانه:
1-خانه نهاد رشد و پرورش اجتماعی: خانه در وحله اول نوعی نهاد است نه سازه و چون پدیده ای فرهنگی است شکل و سازمان فضایی آن تحت تأثیر فرهنگی است که به آن تعلق دارد در همین راستا راپاپورت می گوید: جنبه مثبت خانه و ایجاد محیط مطلوب برای زندگی خانواده به مثابه ساختار و واحد اجتماعی قلمداد می شود.[3]
2-خانه نمادی از جامعه: راپاپورت می گوید: یکی از ویژگی های فرهنگی هر قوم نحوه قرارگیری واحدهای مسکونی در کنار هم است و این ویژگی های فرهنگی، از باورها و فرهنگ سنتی اقتباس می گردد [4]
کلیرکوپر: مردم خانه های مجزا مستقل و خصوصی و منحصر به فرد را به زندگی در آپارتمان ترجیح می دهند خانه فقط می تواند به طور مستقل و بر روی زمین تصور شود آپارتمان ها تصویر کهنی را که مردم از خانه در ذهن دارند را مختل می کند.
با توجه به سخن کوپر می توان بیان داشت با وجود آنکه خانه از نظر اکثر مردم نمادی از جامعه است ولی باید به طور مستقل به حیات خود ادامه دهد یعنی هم باید عضوی از جامعه بود و هم مستقل عمل کرد که این به خودی خود مشکل بزرگی را در احداث آپارتمان ها و مجتمع های مسکونی بلند مرتبه ایجاد می کند لذا باید به این نکته توجه داشت که احداث هرگونه آپارتمان نباید به استقلال شخصی یک خانه خللی وارد نماید.
مفهوم مسکن:
مقوله مسکن گسترده و پیچیده است و ابعاد متنوعی دارد و امروزه به عنوان مکانی فیزیکی و سرپناه که نیاز اولیه و اساسی انسان مانند خواب، خوراک، استراحت و حفاظت در برابر شرایط جوی را فرهم می آورد و از لحاظ روانی نیز اطمینان خاطر درونی در شخص ایجاد می کند با عوض شدن شیوه زندگی مفهوم و مصداق واحد مسکونی جای خانه و سکونت را گرفته اند.[5]
مفهوم خانه از نظر دکتر پیر نیا:
خانه جایی است که ساکنان آن احساس ناراحتی نکنند واندرون خانه یا جایی که زن و بچه زندگی می کنند می بایست تنوع زیادی داشته باشد تا احساس خستگی نکنند [6]
مفهوم مسکن چیزی بیش از یک سرپناه و چیزی بیش از محافظ انسان و فعالیت هایش از گزند عناصر طبیعی نیست پاسخ به این سئوال که نارسایی هایی این تعریف کدام است و بیش از این چیست بسیار دشوار است و با توجه به عواملی نظیر وضعیت، اقلیم، مذهب و گروه قومی، مبلغی از درآمد که باید به هزینه مسکن اختصاص داده شود و نیز گذشته تاریخی فرد در رابطه با مسکن و تمایلات و بینش های فردی او تغییر می کند.[7]
باید در اینجا به این نکته اشاره کرد که واژه های مسکن و خانه با توجه به شباهت های موجود و اینکه اکثر اوقات به جای هم به کار برده می شوند دارای مفاهیم متفاوتی اند مسکن بیشتر در بردارنده ی بار کمی است و به عبارتی بیشتر بر سرپناه بودن یک مکان که انسان را در برابر آسیب های بیرون حفظ نماید تکیه دارد و از لحاظ کیفی فضا را توصیف نمی کند ولی خانه در بردارنده مفاهیم غنی کیفی است مفاهیمی که به زندگی کیفیت می بخشد و علاوه بر تأمین نیاز عزیزی احتیاج به سرپناه، نیازهای درونی انسان مثل نیاز به آرامش و آسایش پاسخی مثبت می دهد.
سکونت و سکونت گاه:
واژه سکونت مفهوم گسترده تری از مسکن دارد و منظور آن مجموعه ای از فعالیت های زیستی خانوار است. فعالیت های زیستی خانوار، فعالیت های فردی جمعی از یکسو و فعالیت های اجتماعی- اقتصادی را از سوی دیگر در بر می گیرد.
مفهوم سکونتگاه در برابر مسکن محلی است که تمامی خدمات و تسهیلات ضروری برای بهزیستی خانواده را فراهم می سازد مانند بهداشت، آموزش، فرهنگ، روابط اجتماعی، بدون توجه به اهمیت و میزان انجام این خدمات .
تعریف سازمان بهداشت جهانی از مسکن:
سازمان بهداشت جهانی در سال 1961 مسکن را به عنوان محیط مسکونی، محله، محدود خرد یا ساخت فیزیکی ای که انسان به عنوان سرپناه مورد استفاده قرار می دهد همراه با متعلقات این ساخت از قبیل کلبه خدمات، تسهیلات و ابزار ضروری و وسایل مورد نیاز، یا طراحی شده برای سلامت فیزیکی و فکری و بهزیستی اجتماعی خانواده و فرد تعریف کرد.[8]
بر اساس این تعریف می توان بیان کرد تفاوت های موجود در بین فرهنگ ها بر تعریف مسکن تأثیر گذار است و تعریف خانه در کلیه ی فرهنگ و ملت ها و ادیان و مذاهب گوناگون دارای مفهوم مشترک است و صرفاً یعنی سرپناه ولی مسکن به نیازهای ضروری و تسهیلات و ابزارها و خدمات زندگی برای سلامت فکری و جسمی افراد ساکن تأکید دارد و این ها خود نیز متأثر از فرهنگ است.
با توجه به تعریف دکتر پیر نیا از خانه می توان دوباره یاد آور شده که در طراحی یک خانه فرهنگی بومی منطقه است که حرف اول را می زند در ایران قدیم که خانه ها دارای بخش های اندرونی و بیرونی بوده اند و نامحرمان اجازه ی ورود به بخش های خصوصی خانه را نداشته اند و خانم ها کمتر از خانه خارج می شدند تنوع در محیط خانه حرف اول را می زد البته در حال حاضر با توجه به اینکه خانم ها بیشتر در اجتماع حضور دارند و تاحدی فرهنگ تغییر یافته است ولی نمی توان انکار کرد.
که افراد خانواده بیشترین اوقات استراحت خود را در خانه می گذارند لذا باید تنوعی در محیط خانه ایجاد شود که احساس انزجار و خستگی از محیط بیرون را التیام بخشد ولی مسلماً این تنوع در آپارتمان های امروزی که مساحتی حدود 80-90 متر دارند و صرفاً بر مفهوم سرپناه بودن خانه تأکید دارند وجود ندارد و خانه از هر نوع که باشد خواه ویلایی و خواه واحدی در یک مجتمع مسکونی چندین واحدی باید علاوه بر تأمین احساس نیاز به سرپناه پاسخگوی تنوع طلبی انسان ها نیز باشد و فضاهایی متفاوت با کارکردهای گوناگون ایجاد نمود.
[1] پایان نامه طراحی مجتمع مسکونی با رویکرد معماری پایدار اجتماعی-استاد راهنما:جناب اقای دکتر شجاعی دانشجو:شهره ابریشمی
[2] پایان نامه ی بررسی خانه ی معاصر نگرش به خانه در جامعه ی مصرفی-استاد راهنما جناب اقای دکتر صحاف دانشجو:ثریا تفکر-تابستان 1384
3 پایان نامه ی طراحی مجتمع مسکونی با هدف مشارکت مردمی در فرایند طراحی-استاد راهنما:جناب اقای دکتر شجاعی استاد راهنما:جناب اقای دکتر مهدیزاده دانشجو: شیما فاطمی
[4] پایان نامه ی طراحی مجتمع مسکونی با هدف مشارکت مردمی در فرایند طراحی
[5] پایان نامه ی طراحی مجتمع مسکونی با هدف مشارکت مردمی در فرایند طراحی
[6] استاد پیر نیا
[7] پایان نامه ی طراحی مجتمع مسکونی با هدف مشارکت مردمی در فرایند طراحی
[8] پایان نامه ی طراحی مجتمع مسکونی با هدف مشارکت مردمی در فرایند طراحی
منابع و ماخذ
مقاله ی علمی-پژوهشی -اموزه های معماری ایرانی و ساختمان سازی مسکونی از دوره ی قاجاریه تا امروز دکتر حسین زمرشیدی
مقاله ی علمی-پژوهشی -ارزش های فردگرایانه و تغییرات جمعیتی نوشته ی دکتر محسن گودرزی
پایان نامه طراحی مجتمع مسکونی با رویکرد معماری پایدار اجتماعی-استاد راهنما:جناب اقای دکتر شجاعی دانشجو:شهره ابریشمی
پایان نامه ی بررسی خانه ی معاصر نگرش به خانه در جامعه ی مصرفی-استاد راهنما جناب اقای دکتر صحاف دانشجو:ثریا تفکر-تابستان 1384
پایان نامه ی طراحی مجتمع مسکونی با هدف مشارکت مردمی در فرایند طراحی-استاد راهنما:جناب اقای دکتر شجاعی استاد راهنما:جناب اقای دکتر مهدیزاده دانشجو: شیما فاطمی
پایان نامه ی طراحی مجتمع مسکونی با هدف مشارکت مردمی در فرایند طراحی
پایان نامه ی مجتمع مسکونی با توجه به مسأله ی محرمیت استاد راهنما: دکتر محمود نصیری انصاری استاد مشاور: دکتر محمد رضا بمانیان دانشجو: مجید اسمعیلی مرندی
پایان نامه ی طراحی مجتمع مسکونی با توجه به زبان های الگو استاد راهنما : دکتر یوسف تقوی زرگر استاد مشاور: دکتر خسروافضلیان دانشجو: رخساره ابراهیم نژاد
پایان نامه ی طراحی مجتمع مسکونی با تاکید بر تقویت روحیه ی جمعی ساکنین استاد راهنما: جناب اقای دکتر شجاعی دانشجو: احسان رضا زاده
کتاب طراحی اقلیمی اصول نظری و اجرایی کاربرد انرژی در ساختمان نگارش دانلد واتسون- کنت لب ترجمه ی وحید قبادیان –محمد فیض مهدوی چاپ هشتم انتشارات دانشگاه تهران
کتاب شیوه های معماری ایرانی- نوشته ی دکتر کریم پیر نیا- صفحه ی 2
کتاب سبک شناسی معماری ایرانی-نوشته ی دکتر کریم پیر نیا-صفحه ی 19
تنظیم شرایط محیطی در معماری تالیف دکتر سید یوسف هاشمی –مشخصات ناشر: تهران- بدرقه جاویدان-عطوفت،1386
مجله ی ابادی شماره ی 23
ضوابط مقررات شهرسازی -شهرداری مشهد
-
-
www.amar .org.ir
Sid.ir
Noormags.ir