پایان نامه تبیین جنبه های آموزشی و تربیتی امید و نقش آن در سلامت روان انسان از دیدگاه اسلام

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)

رشته : تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت

چکیده پایان نامه ( شامل خلاصه، اهداف، روش های اجرا و نتایج به دست آمده):

پژوهش حاضر با هدف تهیه پاسخ مناسب برای این پرسش است که جنبه های آموزشی و تربیتی امیددر اسلام چیست ؟و چه نقشی  درسلامت روان انسان  دارد ؟روش تحقیق ، توصیفی –تحلیلی است و جامعه پژوهش (بستر تحقیق )کلیه کتب ،پایان نامه ها ،مقالات و سایتهای مرتبط با موضوع پژوهش است نمونه تحقیق ،کتب ،پایان نامه ها ،مقالات و سایتهای مرتبط با موضوع د ر حد بضاعت علمی محقق است . روش جمع آوری داده ها کتابخانه ای و از ابزار فیش برداری استفاده شده است. طرح آن از طرح های تحقیق نظری و کیفی تبعیت می کند . دراین پژوهش با توجه به هدف کلی واهداف ویژه تحقیق  به نتایجی دست یافته که امید از معرفت و شناخت نسبت به مبدا و معاد حاصل می شود وامید در سلامت روحی و روانی انسانها نقش مهمی داردو عامل مهم تلاش ورفتار های انسانی است .امید مایه حیات و ادامه دهنده زندگی است .امید رحمت و هدیه الهی برای انسان است و انسان را فعال و حرکت در آدمی ایجاد می کند .   

واژگان کلیدی : امید - سلامت روان -  آموزش _ تربیت 

مقدمه

امیدواری، حالتی نفسانی است که در آن، انسان به اموری که انتظارش را دارد دل بستگی پیدا کرده است. امید، در انتظار چیزی بودن است در حالی که بیشتر وسایل و اسباب آن فراهم شده است.(جباران  ،1378) معمولاً امید و آرزو، در فرهنگ فارسی، در کنار یکدیگر به کار می روند، اما در زبان عربی به صورت جداگانه با عنوان های (رجا) و (اَمَل) استعمال می شوند. (موسوی همدانی ،1363) با یک تحلیل می توان گفت: در هر امیدواری، آرزو هست، ولی هر آرزویی، امیدواری نیست.

یکی ازتفاوتهای مهم انسان و حیوان داشتن امید درزندگی است. امید، به زندگی انسان معنا جهت صفا شور و حرارت می بخشد. بدون امید زندگی آدمی به جهنمی غیرقابل تحمل تبدیل می شود. انسان های مثبت اندیش همیشه و در همه و حتی در بدترین شرایط امید خود را از دست نمی دهند و دنیا اطراف خود را علیرغم تمام مشکلات قابل اطمینان و زیبا ارزیابی می کنند.

آموزش و تربیت از جمله مسائل مهمی است که از دیرباز توجه معلمان و متولّیان آموزش و پرورش را به خود مشغول ساخته است. در هر دوره ای دانشمندان و متفکران درباره تربیت، فعالیت های علمی و عملی داشته و در این زمینه، نظرات کاربردی مهمی ارائه داده اند. در منابع اسلامی (قرآن و روایات) بیش از هر امری، مسئله تربیت و سازندگی انسان به چشم می خورد. رشد معنوی انسان و رسیدن او به کمالات، از مهم ترین برنامه های انبیا و کتاب های آسمانی بوده است. از «امید» به عنوان یکی از عوامل مهم در تربیت و آموزش انسان از دیدگاه اسلام و نقش سازنده آن اشاره می شود(داودی 1386)

1-2- بیان مسأله

امید یک حالت روحى و روانى و برانگیزاننده انسان به کار و فعالیت است. به طور طبیعى، انگیزه بشر در کارهاى اختیارى امید به نفع یا ترس از زیان است. در واقع، خوف و رجا به منزله نیروى اجرایى براى حرکت بوده، عامل مستقیم تلاش ها و رفتارهاى انسانى است )براندن[1]،ترجمه هاشمی ،1376(

ایمان و امید در ایجاد سلامت روحی و روانی انسان  نقش مهمی بر عهده دارد. امید به زندگی انسان معنا می‌بخشد و هنگام هجوم مشکلات و ناملایمات از فروپاشی روان آنان جلوگیری می‌کند و مانع استیلای یأس و دلسردی بر آنان می‌شود. همین که انسان به آینده ای روشن امید داشته باشد احساسی نیکو و  حالتی شاد به وی دست می دهد و باعث نشاط وی می شود و در او انگیزه کار و تلاش ایجاد کرده و او را به فعالیت صحیح زندگی وادار می کند . (مصباح ،1372)

امید داشتن باور به نتیجه مثبت اتفاقها یا شرایط، در زندگی می‌باشد. امید احساسی است درباره اینکه می‌توانیم آنچه را که میخواهیم، داشته باشیم یا یک اتفاق، بهترین نتیجه را برای ما خواهد داشت. امیدوار بودن با خوش‌بین بودن متفاوت می‌باشد. امید یک حالت احساسی است یعنی یکی از احساسات انسان می‌باشد اما خوش‌بین بودن نتیجه یک روش و الگوی تفکر عمدی و اختیاری(بینش)است که باعث حالت و رفتار مثبت در انسان می‌شود (نظری منتظر، 1386).

مسئله امید در فرهنگ اسلامى مطرح شده است. قرآن براى تشویق و ترغیب انسان به کارهاى شایسته، بهره فراوانى از امید برده است. همچنین از نقش های تربیتی و آموزشی امید در زندگی انسان ها سخنان زیادی هم در قرآن و هم در سخنان ائمه در اسلام آمده است. قرآن امید را عاملی مهم در حرکت و زندگی بشر برمی شمرد و بیان می کند که امید است که وی را به سوی تعلیم و تربیت سوق می دهد. از نظر جهان‎بینى توحیدى، امید تحفه الهى است که چرخ زندگى را به گردش در مى‎آورد و موتور تلاش و انگیزه را پرشتاب مى کند. اگر روزى امید از انسان گرفته شود، دوران خمودگى و ایستایى او فرا مى‏رسد و او را از آموزش باز می دارد. قرآن، مهم ترین اثر و کارکرد امید در زندگی بشر را آسان شدن سختی ها و تقویت روحیه انسان می داند. به این معنا که انسان برای هر عملی می بایست انگیزه ای داشته باشد و هرچه کار سخت تر و دشوارتر باشد. می بایست امید به بهره وری و بهره مندی نیز بیش تر باشد (مصباح، 1386).

از آن جهت که امید یک حالت انسانی است "موانع درونی" و فردی می‌تواند امید را آسیب‌زده کند. ناکامی‌های مکرر، آگاهی‌های محدود و گرفتاری‌های فراوان که فرصت اندیشیدن را به انسان نمی‌دهد از "بعد بیرونی" عدم ارایه‌ی آگاهی‌ و اطلاعات لازم ، نبود خدمات راهنمایی و مشاوره‌ی صحیح، و فراهم نکردن امکانات لازم برای رشد واقعی  را می‌توان نام برد. از نگاه دیگر عوامل آسیب‌زای امید دو دسته هستند: عوامل کنترل‌پذیر که همان عوامل اجتماعی و فرهنگی هستند و عوامل غیر کنترل‌پذیر که از دسترس فرد خارج هستند مانند مرگ، بیماری و حوادث طبیعی که دانش‌آموز را به نوعی دچار محدودیت و ضعف می‌کند یا فرصت اندیشیدن را از او می‌گیرد.

لذا با توجه به اهمیت این موضوع محقق در صدد پاسخ به این سوال است که :

 جنبه های آموزشی و تربیتی امید چیست و نقش آن در سلامت روان انسان از دیدگاه اسلام چه می باشد ؟

1-3-هدف  کلی

هدف کلی ،همان مقصود نهایی محقق از انجام پژوهش است که مستقیما از مساله ی تحقیق مشتق می شود برهمین اساس هدف کلی پژوهش حاضر از نظر می گذرد :

تبیین جنبه های تربیتی و آموزشی امید و نقش آن در سلامت روان انسان از دیدگاه اسلام

1-4- اهداف ویژه تحقیق

اصولا هدف های ویژه از هدف های کلی نشات می گیرد و عملا هر هدف ویژه در بر گیرنده ی یک مولفه یا مقوله ای از هدف کلی است . (نادری و سیف نراقی،1389)بر همین اساس هدف های ویژه این پژوهش به شرح زیر می باشد :

- تبیین اثر جنبه های آموزشی و تربیتی امید

- تبیین نقش امید در سلامت روان انسان

- ارائه راهکارهایی برای افزایش امید در انسان

1-5- سوال اصلی تحقیق

جنبه های آموزشی تربیتی امید در اسلام چیست و چه نقشی در سلامت روان انسان دارد ؟

1-6-سوالات فرعی تحقیق

1- اثر جنبه های تربیتی و آموزشی امید از دیدگاه اسلام کدامند؟

2- از نظر اسلام امید چه تأثیری در سلامت روان انسان دارد؟

3-راهکارهای افزایش امید از نظر اسلام کدام است ؟

1-7- اهمیت و ضرورت  موضوع تحقیق

امید، که از معرفت و شناخت نسبت به مبدأ و معاد حاصل مى شود، اساس همه تلاش هاى مفید و پرثمر انسانى و نیز منشأ اصلاح امور در جامعه و رسیدن شخص به سعادت ابدى است; همان گونه که ناامیدى و قطع امید نسبت به خدا و روز قیامت منشأ فسادها و تبه کارى ها و منتهى شدن کار انسان به شقاوت ابدى است (مصباح، 1376). همین که انسان به آینده اى روشن امید داشته باشد، احساس نیکو و حالتى شاد به وى دست داده، باعث نشاط وى مى شود و در او انگیزه کار و تلاش ایجاد شده، او را به فعالیت هاى صحیح زندگى وادار مى کند (کوبلر[2]،  1379).

تربیت از جمله مسائل مهمی است که از دیرباز توجه معلمان و متولّیان آموزش و پرورش را به خود مشغول ساخته است. در هر دوره ای دانشمندان و متفکران درباره تربیت، فعالیت های علمی و عملی داشته و در این زمینه، نظرات کاربردی مهمی ارائه داده اند. در منابع اسلامی (قرآن و روایات) بیش از هر امری، مسئله تربیت و سازندگی انسان به چشم می خورد. رشد معنوی انسان و رسیدن او به کمالات، از مهم ترین برنامه های انبیا و کتاب های آسمانی بوده است.(داودی ،1386)

چنانچه اشاره شد، امید در زندگى انسان، باعث انجام کارهاى شایسته و تلاش هاى مفید و پرثمر مى شود. انسان امیدوار، هم در این دنیا راحت و سالم زندگى مى کند و هم در آخرت از نعمت هاى فراوان الهى بهره مند مى گردد. در برابر امید، ناامیدى قرار دارد که زیان هاى فراوانى براى فرد و جامعه به دنبال دارد. کسى که به علل گوناگونى همچون تبلیغات دشمن، عجول بودن و فقدان آینده نگرى، احساس ناتوانى، احساس خود کم بینى و مشکلات جسمى، به زندگى در این دنیا امید ندارد، و کسى که از آمرزش پروردگار پس از مردن ناامید است، برنامه اى نیز براى بهره مندى از آن ندارد، زندگى را هیچ و پوچ مى داند. او از هم اکنون ناراحت است که چه پیش خواهد آمد، و چه سرنوشتى در انتظار اوست. از این رو، به هیچ کار مهمى دست نمى زند و هیچ اقدام مثبتى انجام نمى دهد و چون امیدى به آینده ندارد، مرتکب جنایات بزرگ و خطرناک مى شود.امید انسان را پویا نگه می‌دارد و در سایه‌ی آن به سخت‌ترین شرایط و کارها تن در می‌دهد. مربیان و معلمان باید از این اهرم قوی و سرنوشت ساز به موقع استفاده کنند.

1-8- روش تحقیق

این پژوهش به روش ، توصیفی و از نوع کتابخانه ای می باشد و ابزار مطالعه در این تحقیق فیش برداری می باشد. مطالعات نظری این تحقیق به صورت کتابخانه ای و از طریق فیش برداری از  مقالات، کتاب ها، مجلات و سایت های معتبر جمع آوری گشته است.

1-9- جامعه تحقیق

از آن جا که روش این پزوهش توصیفی می باشد لذا پژوهش یا بسترآن ، کلیه کتب ،مقالات ،پایان نامه ها و سایتهای مرتبط با موضوع پژ.هش می باشد .  

1-10-نمونه تحقیق

نمو نه شامل کتب ،مقالات  و پایان نامه ها و سایت های مرتبط  متناسب با اهداف تحقیق
می باشد ،که محقق به لحاظ علمی و موقعیتی به آن دسترسی داشته است .     

1-11-روش جمع آوری داده ها

در هر پژوهش ،محقق به گونه ای ناگزیر از جمع آوری داده ها به منظور بررسی هدف ها یا فراهم سازی پاسخ برای سوال ها یا آزمودن فرض های مورد نظر است . (نادری و سیف نراقی ،1389)در این پژوهش از راهکارهای فیش ثبت مطالعه استفاده شده و رایج ترین شیوه برای جمع اوری داده ها بهره گیری از فن کتابخانه ای است .

1-12-محدودیت های موضوع تحقیق

 تشخیص محدودیت ها دربررسی موضوعی ویژه ،علاوه بر این که محقق را در چگونگی گزینش روش تحقیق ،جامعه آماری ،ابزار،راهکارجمع آوری اطلاعات ،مقیاس اندازه گیری متغیرها وروش آماری بصیرت می دهد ،اورادر دفاع از یافته هایش مجهزترمی سازد واز القای نادرست به جامعه برحذر می دارد. (نادری و سیف نراقی ،1389)

برهمین اساس محقق نیز این محدودیت ها راکه در دودسته می باشند مشخص نموده است .

الف )محدودیت های قابل کنترل توسط محقق

1- موضوع تحقیق توسط پژوهشگر به تبیین جنبه های آموزشی و تربیتی امید و نقش آن در سلامت روان انسان از دیدگاه اسلام منحصر شده است .

2 -روش تحقیق که به روش توصیفی و از نوع مطالعه کتابخانه ای انجام شده است .  

ب ) محدودیت های خارج از کنترل محقق

1- عدم تسلط کافی به زبان عربی برای استفاده بهتر از قرآن و متون اسلامی

2-محدودیت زمانی  

3-محدودیت منابع مرتبط با موضوع پژوهش

   1-13 تعاریف واژه ها و اصطلاحات

با توجه به این که واژه ها و اصطلاحات معانی گوناگونی دارند ،محقق در بهره گیری از آنها در تحقیق خود ناگزیر از تعریف آن ها بر اساس آنچه هدف و منظور دارد،است . زیرا ممکن است این اصطلاحات برای خواننده نامفهوم ویا اصولا مورد توجه محقق نباشد . بنابر این به منظور ساده نویسی گزارش های تحقیقی ،محقق به تعریف مفاهیم می پردازد . (نادری و سیف نراقی ،1389)

امید :

 به معنای آرزو،توقع وانتظار ،چشمداشت وامیدوار یعنی ارزومند ،متوقع ومنتظر  (دهخدا،1372)

امید: امید عبارت است از سرور و نشاط قلب به خاطر انتظار آنچه محبوب اوست، به شرط آنکه وقوعش متوقع و منتظر بوده و سببى عقلائى داشته، و انتظار انسان به‌ این خاطر باشد که اکثر اسباب آن فراهم است. در این صورت نام امید بر این انتظار، صادق است که در این صورت برای رسیدن به آن تلاش خواهد کرد (جباران، 1378).

سلامت روان :

سلامت :برخورداری کامل از رفاه جسمانی ،روانی ،اجتماعی ونه صرفا بیماری و نقص عضو می باشد .

 روان :در لغت به معنای روح ،جان و نفس ناطقه انسان است . (خاکپور و همکاران ،1392)

سلامت روان ،حالت کامل آسایش و کامیابی زیستی –روانی و اجتماعی است و صرف نبود بیماری یا معلولیت نمی باشد .(سازمان بهداشت جهانی )سلامت روانی در مفهوم  عام خود نیز به سلامت فکر ،تعادل روانی و دارا بودن ویژگی مثبت روانی گفته می شود و راههای دستیابی به سلامت فکر وروح که برای تعالی و تکامل فردی و اجتماعی انسان ها لازم است ،با پرداختن به آن شروع می شود پس بهداشت روان عبارت است از پیشگیری از پیدایش بیماریهای روانی و سالم سازی محیط روانی است تا افراد بتوانند در جامعه با برخورداری از یک روان متعادل در راه سازگاری با محیط و رسیدن به هدف پیروز گردند . (خاکپورو همکاران ،1392)

آموزش :

به معنای عمل آموختن ،یاد دادن ،تعلیم و تربیت (معین ،1384)

آموزش :به مجموعه فعالیت هایی گفته می شود که معولا منجر به یادگیری می گردد. (کدیور ،1382)

تربیت :

به معنای پروردن ،پروراندن ،آداب و اخلاق به کسی آموختن ،پرورش .(معین ،1384)

واژه تربیت از ریشه ربو و باب تفعیل است در این ریشه معنی زیادت و فزونی اخذ شده است .پس با توجه به ریشه آن ،به معنای فراهم آوردن موجبات فزونی و پرورش است .  (باقری ،1374)

1-Branden

Kübler-1

Abstract:

This study is done with the aim of preparing suitable answer for this question that what are the educational and training aspects of hope in Islam? What is its role in mental health? The method of study is analysis-descriptive type and the community of study (research platform) is the whole books, Theses, articles and sites related to subject of study. The sample of study is the whole books, Theses, articles and sites related to subject of study based on scientific ability of researcher. The data gathering method of study are library type by use of note taking tool and its plan follows plans of theoretical and qualitative research. In this study, according to general aim and special aims, this research has obtained some results which we can say that hope is created from knowledge and wisdom toward origin and resurrection and it has an important role in mental and psychological health of human beings and is the important factor of attempt and behaviors of human being. Hope is the lifeblood and life extender. Hope is the God’s blessing and gift for human beings and it makes human active and diligent.

Keywords: hope, mental health , educational , training