پایان نامه نقش پیش‏ بینی کننده سلامت اجتماعی مبتنی ‏بر آموزه های اسلامی باپرخاشگری نوجوانان دوره اول متوسطه شهرستان شاهرود.

پایان نامه برای دریافت درجه ی کارشناسی ارشد  در رشته روانشناسی«M.A.»

چکیده

هدف:سلامت اجتماعی تابعی از عوامل مختلف اجتماعی و فرهنگی است و دانش آموز دوره ابتدایی پس از ورودبه دوره دبیرستان و مرحله نوجوانی و بلوغ با محیط وشرایط جدیدی روبرو می شود که بازندگی قبلی اوومحیط اجتماعی گذشته اش متفاوت می باشد. این پژوهش به منظور بررسی نقش سلامت اجتماعی مبتنی‏بر آموزه‏های اسلامی در پرخاشگری نوجوانان که فرضیات آن از تئوریهای مختلف سلامت اجتماعی و نظریه های مختلف پرخاشگری استخراج و انجام گرفته‏ است.

روش : بررسی ، تلفیقی از روش کتابخانه ای و میدانی است. در بررسی میدانی 351   نفراز دانش آموزان دوره اول دبیرستان شاهرود. ابزار پژوهش عبارت بود از پرسشنامه سلامت اجتماعی مبتنی بر آموزه های اسلامی (شمسایی، شریفی و جدیدی، 1393) و پرسش‏نامه  پرخاشگری (آیزنگ [1]وگلینویلسون[2]،1975) . نمونه این پژوهش عبارت بود از تعداد 351نفر از 4013نفر کل دانش‏آموزان دوره اول دبیرستانهای شهرستان شاهرود  که به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای [3]انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. و برای تجزیه و تحلیل داده های آماری پس از بررسی نرمال بودن توزیع در جامعه، از روش آماری همبستگی و رگرسیون استفاده شده است.

 نتایج: یافته‏های پژوهش حاضر  نشان می دهد بین سلامت اجتماعی مبتنی‏بر آموزه‏های اسلامی و هر پنج مولفه آن که شامل(صداقت و پایبندی به پیمان،به معنویت دینی،به رعایت حقوق وبرادری،به رعایت ادب وعفت،به مشارکت و همبستگی) با پرخاشگری نوجوانان رابطه معنی‏دار منفی و معکوس وجود دارد یعنی با افزایش سلامت اجتماعی پرخاشگری نیز کاهش می یابد.

 همچنین در جدول ناحیه معنی داری  و آماره آزمون f  جهت بررسی معنی داری مدل رگرسیون آمده است همانگونه که نتایج نشان می دهد ناحیه معنی داری 0.000 می باشد که از 5% سطح خطای آزمون کمتر است لذا می توان تشخیص داد مدل برازش شده معنی دار می باشد.

همچنین در ادامه با بررسی جدول  میزان عرض از مبدا مدل برازش شده 1.17 استخراج گردیده است و بدلیل آنکه ناحیه معنی داری آزمون مدل سلامت 0.000 استخراج گردیده و از 5% سطح خطای آزمون کمتر است معنی داری مدل پیشنهادی تایید می گردد.

واژگان کلیدی: سلامت اجتماعی، پرخاشگری، آموزه های اسلامی

[1].aizig

[2].ginvilson

[3].stratified random sampling

مقدمه

 امیرالمؤمنین علی علیه السلام ضمن سفارش به فرزند خود امام حسن مجتبی علیه السلام به زمینه ی بسیار مستعد روح نوجوان ان برای رشد و تکامل اشاره کرده، می فرماید:

وإِنّماقَلبُ الحَدَثِ کَالأرضِ الخالِیه ماأُلقِی فِیها مِن شَی ءٍ قَبِلَتهُ فَبادَرتُکَ بِالأدَبِ قَبلَ أن یقسُوَقَلبَکَ و یشتَغِلَ لُبُکَ؛ (نهج البلاغه،  نامه31).

بی تردید دل نوجوان چون زمین آماده و بدون کشت است وآماده ی پذیرش هر بذری است که در آن افکنده شود، پس به تربیت تو شتافتم پیش ازآن که دلت سخت شود و خاطرت به چیزی مشغول شود. بخش عمده ای از پیروزی ها، موفقیت ها و احیاناً شکست ها و نابسامانی های دوره ی بزرگسالی ریشه در کمال تربیت یاسوء تربیت در دوره ی کودکی و نوجوانی دارد.

سعدی علیه والرحمه گوید:                                            

هر که در خردی اش ادب نکنند     در بزرگی فلاح ازو برخاست

چوب تر راچنان که خواهی پیچ     نشود خشک جز به آتش راست

جامعه شناسان و روان شناسان از ابعاد گوناگون به اختلالات رفتاری پرداخته اند تا به شناسایی علل و عوامل، زمینه ها و پیامدهای آن دست یابند و در نتیجه راهکارها و شیوه های مقابله با اختلالات پرخاشگری تدوین نمایند.

کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلالات رفتاری غالبا در بزرگ سالی باارتکاب رفتارهای ناهنجار،اعمال خلاف قوانین وتجاوز به حقوق دیگران وحاکمیت موجب اختلال درنظم اجتماعی میشوند و هزینه های زیادی را به جامعه تحمیل می نمایند.

یکی از عواطف متداول کودکان و نوجوانان خشم است که دراثر برخوردآنها به مانعی که بر سر راه هدفشان قرار گیرد حاصل می شود و به پرخاشگری که یک واکنش عمومی به ناکامی امیال است، منجر می گردد(گلچین،1381).

سالهاست که محققان به اهمیت پرخاشگری کودکان و نوجوانان در پیش بینی مشکلات سازگاری روانی - اجتماعی آینده آنهاپی برده اندوبه همین دلیل پژوهشهای زیادی نیزبرای درک عوامل موثر برشیوع رفتارپرخاشگرانه درکودکان و نوجوانان انجام شده است.

 کسانی که در چارچوب تئوری رفتار غریزی فعالیت می کنند بعضا معتقدند که پرخاشگری کودکان و نوجوانان می تواند مفید باشد. استدلال آنهااین است که علیرغم اینکه پرخاشگری ممکن است برای دیگران مضر باشد اما برای فرد پرخاشگر می تواند مفید و جنبه مثبت داشته باشد. در همین زمینه فروید باطرح مفهوم پالایش هیجانی معتقداست اگر انسان برای ابراز پرخاشگری اجازه نیابدپرخاشگری در وجود وی انباشته می شود و سرانجام به شکل خشونت مفرط یابیماری روانی ظاهرمی شود (ارونسون؛ترجمه شکرکن،1387).

به طور کلی فرویددرباره امکان از بین بردن پرخاشگری نظر خوبی نداشت و معتقد بود تنها می توان شدت و مسیر آن را تغییر داد(سلحشور،1378).

 سلامت موضوعی مطرح در بسیاری از فرهنگ ها است. در واقع هر جامعه به عنوان بخشی از فرهنگ خود از سلامت مفهوم خاصی در نظر دارد،از میان تعریف هایی که هنوز هم به کار می رود، شاید دیرینه ترین تعریف آن باشد که:« سلامتی عبارت است از بیمار نبودن ». در برخی فرهنگها سلامت وهماهنگی مترادف یکدیگرند وهارمونی عبارت است از« سازگاربودن با خود، با جامعه، با خدا و با جهان » آراءهندیان و یونانیان باستان در مفهوم سلامت مشترک بوده وبیماری رابه اختلال تعادل بدنی  نسبت به آنچه « اخلاط »  می نامیدند، منتسب می کردند.سلامت بیشتر به عنوان نعمت در نظر گرفته می شود و ارزش آن به درستی شناخته نمی شود، مگرهنگامی که از دست برود.

 در سطح بین الملل تا زمانی که پس از جنگ جهانی اول اساسنامه جامعه ملل تهیه می شدسلامت  «از یاد رفته»  بود و تنها در  واپسین روزها تهیه کنندگان پیش نویس اساسنامه به یاد بهداشت جهان افتادند. در کنفرانس ملل متحد در شهر سانفرانسیسکو در سال 1945 موضوع بهداشت به عنوان یک موضوع ویژه مطرح شد. با وجود این، در چند دهه گذشته جنبش تازه ای پدید آمده وسلامت به عنوان یک حق بشری و یک هدف اجتماعی در جهان شناخته شده است؛ یعنی سلامت برای برآورده شدن نیازهای اساسی و بهبود کیفیت زندگی انسان لازم است و باید برای همه انسانها در دسترس باشد(حاتمی،1389).

دوره نوجوانی دورهای بسیار با اهمیت از نظر تربیت و شکل گیری شخصست میباشد،پس سلامت روحی روانی واجتماعی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده ودرسایه تعالیم اسلامی وتوجهات ویژه اولیاء و مربیان می توان آینده ای بهتر برای سرنوشت کشورعزیزمان رقم زد.

1-2- بیان مسأله

سلامت اجتماعی به توانایی فرد در تعامل موثر با دیگران و اجتماع به منظورایجاد روابط ارضا کننده شخصی و به انجام رساندن نقشهای اجتماعی اشاره دارد (کییز و شاپیرو، 2004).

این ابعاد اجتماعی فرد سالم ، زمانی عملکرد خوبی دارد که اجتماع را به صورت یک مجموعه معنا دار ، قابل فهم و با امکان رشد و شکوفایی بداند (کییز،1998).

یکی از تفاوت های جدی میان سلامت اجتماعی با مفاهیم مشابه درآموزه های اسلامی، نیت است . زیرارفتارهای سالم اجتماعی تنهازمانی دارای اهمیت وارزش است که باانگیزه و نیت توحید ، در چهارچوب دستورات نبوت و غایت نگری معاد باشد. اسلام با نگرش ویژه به کیفیت سرشت و سرنوشت انسان؛ شایسته ها و انتظاراتی را برای دستیابی به سلامت و سعادت، مطرح نموده که بخش قابل توجهی ازآن به نحوه تعاملات اجتماعی فرد معطوف است (سبحانی،1383).

جنبه های اجتماعی فرد مسلمان اینطور معرفی می گردد: اگر کسى بر او ستم کرد صبر نماید، با خویشاوندان قطع رابطه نداشته باشد، از خوى خشن دوری کند، نسبت به مردم حسد نداشته باشد، از احسان و انفاق خوددارى نمى‏کند، به مظلومان یارى مى‏رساند و از بینوایان دلجویى مى‏نماید، خود را به سختى مى‏اندازد ولى مردم ازاو در آسایش مى‏باشند، از خوار شدن بى‏تابى نمى‏کند، درانجام کارهاى مردم کوشش دارد، هر کس از او مشورت بخواهد راهنمایى مى‏کند و هرکس از او مساعدت بخواهد اورا یاری مى‏نماید (علامه مجلسی،1037).

قرآن کریم مردمان را به حیات طیّبه دعوت نموده که در این زندگی پیشنهاد شده، برادرى، مشارکت در مال و امکانات، و ایثار موجب بى‏نیازى همه مردم خواهد شد. ویژگی ها وکیفیت روابط بین فردی واجتماعی سالم انسانی که روح الهی در وی دمیده شده و زندگی دنیا فرصتی است تاکیفیت زندگی جاودانه و ابدی خود را تعیین کند؛ باید چگونه باشد؟

بر اساس مبانی، آموزه ها و الگوهای ارائه شده در اسلام سلامت اجتماعی فرد مسلمان در ارتباط با دیگران (والدین، همسر، فرزندان،اقوام و بستگان، دوستان، همسایگان و به طور کلی تمامی مسلمانان به عنوان برادر دینی و غیر مسلمانان به عنوان برادر نوعی)، در برگیرنده چه شاخص ها و مؤلفه هایی می باشد؟(شمسایی، شریفی و جدیدی،1393)

سلامت اجتماعی شامل سطوح مهارت های اجتماعی ، عملکرد اجتماعی و توانایی شناخت هر شخص از خود به عنوان عضوی از جامعه بزرگ تر است. شاخص های مهم سلامت اجتماعی شامل مشارکت فعال در زندگی اجتماعی، پذیرش مسئولیت، شناخت حقوق و وظایف خود به عنوان یک شهروند، شناخت حقوق و وظایف دیگران و احترام به حقوق آنان، احترام به محیط زیست و تلاش در راه حفظ آن، شناخت فرهنگ و ارزش های اجتماعی، پرهیز از خشونت و داشتن شکیبایی و مدارا با دیگران (استون[1] و جیکوب[2]،2005).

از نظر اسلام دوران نوجوانی اهمیت زیادی دارد؛ زیرا دراین دوران، شخصیت فردی و اجتماعی نوجوانان پایه ریزی می شود. روش تربیتی اسلام براین امرتأکیددارد که نوجوان این دوران را با معرفت و پاکی سپری کند؛ زیرا در این دوران تغییرات عمومی بدن و تأثیرات روانی، آن چنان سریع و همه جانبه است که او را دچار تشویش و نگرانی و برخوردها وارتباط هایش با اطرافیان و خانواده را د‏چار مشکل می کند. ازاین رو، دراین زمان است که او شدیداً نیاز به محبت دارد و در پی یافتن یک نقطه ی اتکای روانی و روحی است و دوست دارد دیگران به شخصیت اش احترام بگذارندواو را مورد توجه قرار دهند (تبیان،1391).

به همین مناسبت است که پیامبر اعظم صَلَّی الله عَلیهِ وآله ضمن بیان مراحل تربیت به سه مرحله ی هفت ساله (از تولد تا هفت سالگی،از هفت تا چهارده ‏سالگی و ازچهارده سالگی به بالا)، به والدین ومربیان سفارش می فرماید که در هفت سال سوم زندگی مقدماتی انسان (که همان دوران بلوغ و نوجوانی است) به او به عنوان یک شخصیت بزرگ سال بنگرند و به او اعتماد نمایند و در کارها با وی مشورت کنند و به نظراو احترام بگذارند و به او مسئولیت دهند تا شخصیت اش شکوفا گردد، به نقل از طبرسی، قرن ششم هجری(جویباری،1387).

نوجوانی اغلب به دوره ای بین کودکی و بزرگسالی اطلاق می شود. گرچه همه ی دوران عمر مهم است ولی این دوره  مهمتر از سایرین می باشد . زیرا تأثیرات ناگهانی بر رفتار و دیدگاه فرد دارد. با در نظر گرفتن این که سایر دوره های زندگی ، به دلیل تأثیرات درازمدت آن ، پرمعنی و قابل توجه هستند ، لیکن دوره ی نوجوانی ، یکی ازدوره هایی است که از هر دو جنبه ی تأثیرات ناگهانی و درازمدت برخوردار و قابل توجه است. برخی از ادوار زندگی به دلیل تأثیرات فیزیکی و بدنی ، با اهمیت و برخی دیگر از لحاظ تأثیرات روانی قابل اعتنا هستند، لیکن نوجوانی از هر دو جهت مهم است (تبیان،1391).

نوجوانان ذخائر گران بهای جوامع بشری بوده و رشد و تکامل استعدادهای آنان ازاهداف والای جوامع است.وقتی واژه نوجوان مطرح می شود اولین چیزی که در ‏ذهن‌‏‎ تداعی می گردد رفتار های مشخصی‌‏‎ است که از نوجوانان سر می زند چون‏‎ احساسی بودن ،‌‏‎ پرخاشگری‌ ، ‏‎سرکشی‌ ، تاثیر پذیری از ‏همسالان‌‏، برهم زدن‌‏‎ قانون و امثال آن.خشونت و پرخاشگری پدیده جدیدی نیست.

نوجوانی که از سلامت روانی و اجتماعی کافی برخوردار نیست نمی تواند با چالش های ناشی از ایفای نقش های اجتماعی کنار آمده و خود را با هنجارهای اجتماعی تطبیق دهد.

احتمالاً بارها اصطلاح« پرخاشگری » را شنیده ایم ، اما هنگامی که می خواهیم آن را دقیقاً تحلیل یا تعریف کنیم ، بسیار مشکل و این اصطلاح مبهم و کلی به نظر می رسد .

 خشم به حالتی عاطفی یا هیجانی اطلاق می شود که از تهییج ملایم تا خشم وحشیانه یا عصبانیت گسترده است و اغلب هنگامی متجلی می گردد که راه نیل به اهداف یا برآوردن نیازهای افراد ، سد می شود( شعاری نژاد ، 1371).

بر اساس توافق بسیاری از صاحب نظران ، خشم یکی از هیجان های اصلی بشر است که بعد از ترس بیشترین مطالعات را به خود اختصاص داده است. در مورد خشم تعاریف متعددی از سوی فلاسفه و روان شناسان ارائه شده است ، ولی در تمام آنها می توان دو نکته مشترک را مشاهده کرد :

عامل اصلی بروز خشم ، تهدیدها و ناکامی ها و موانعی است که سر راه افراد قرار می گیرد .

 2- هدف خشم اغلب دفاع ، جنگ و تخریب است ( شفیع آبادی ، 1378 ) .

ارائه ی تعریف دقیق از پرخاشگری نیز دشوار و در زبان معمول این اصطلاح به طرق مختلف به کار رفته است . اگرچه ساختار خشم مشترکاتی با پرخاشگری و خصومت دارد اما این اصطلاحات با هم مترادف نیستند . دلوکیو و الیوری( 2005 ) عنوان می کنند خصومت به نگرش پرخاشگرانه ای اطلاق می شود که فرد را به سوی رفتارهای پرخاشگرانه هدایت می کند . در حالی که پرخاشگری به رفتار قابل مشاهده به قصدآسیب رسانی اطلاق می شود.در حقیقت پرخاشگری یک رفتاراست ( شاملو ، 1387).

محققان همواره مشخص نموده‏اند که پرخاشگری هم می‏تواند سلامت انسان را در حوزه‏های جسمانی، اجتماعی, روانی ومعنوی برهم زند و هم می‏تواند بر اثر پایین بودن عوامل مرتبط با سلامت به‏وجود آید.سلامت دارای 6 بعد مختلف می باشد: سلامت جسمی، سلامت روانی، سلامت عاطفی، سلامت معنوی، سلامت جنسی و سلامت اجتماعی (سجادی، 1383).

مفهوم سلامت اجتماعی، مفهومی است که در کنار ابعاد جسمی و روانی سلامت مورد توجه قرار گرفته است، جنبه اجتماعی آن را با محور قرار دادن فرد مورد بررسی قرار میدهد. بلوک و برسلو(1972) برای اولین بار در پژوهشی به مفهوم سلامت اجتماعی پرداختند. آنها مفهوم سلامت اجتماعی را با درجه عملکرد اعضاء جامعه مترادف کرده و شاخص سلامت اجتماعی را ساختند. آنها تلاش کردند تا با طرح پرسش های گوناگون در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی سلامت فردی، به میزان فعالیت و عملکرد فرد در جامعه برسند. این مفهوم را چند سال بعد دونالد و همکارانش در سال 1978 مطرح کردند و استدلال آنها این بود که سلامت فراتر از گزارش علائم بیماری، میزان بیماریها و قابلیت های کارکردی فرد است.آنها معتقد بودند که رفاه و آسایش فردی امری متمایز از سلامت جسمی و روانی است. بر اساس برداشت آنان سلامت اجتماعی در حقیقت هم بخشی از ارکان وضع سلامت محسوب می شود و هم می تواند تابعی از آن باشد.حوزه سلامت اجتماعی از سالهای 1995 به بعد علاوه بر نگرش کلی و عامی که بر کیفیت سلامت در میان تمام افراد دارد ، در کشورهای صنعتی گرایشی خاص را در دو بعد سلامت روانی و نیز سلامت اجتماعی آغاز کرده است. گروهی از کارشناسان در این تلاش بوده اند تا باعملیاتی کردن مفهوم ارتقاءسلامت اهداف کلی شعار "بهداشت برای همه" را با زمینه های اجتماعی سلامت در مفهوم عام پیوند بزنند. آنان معتقدند که ارتقاء سلامت در حقیقت در بر گیرنده زمینه های اقدام اجتماعی برای توسعه سطح سلامت است.

[1].Aston

[2] .jacob

Abstract

Objective: Social health is a function of the different social and cultural factors and the elementary  student after entrance to high school and adolescence and maturity stage will face with the new conditions that is different with his / her life and pervious social environment. This study has been prepared for considering  the role of social health based on Islamic teachings in aggressions of adolescents that  its hypothesis has been extracted and done from various health theories and various theories of aggression .

Method: The study is a combination of library and field procedure. In the field consideration 351  of the first year high school students. The research instrument was a questionnaire of social health based on Islamic teachings (Shamsaei, and Sharifi, and Jadidi, 1393) and Aggression Questionnaire (aizig, ginvilson, 1975). The study sample consisted of 351 patients from a total of 4013 high school students in the city that have been selected by the stratified random sampling method and  have been studied. For reviewing and analyzing statistical data after considering  normal distribution in the society, the statistical procedure correlation and regression analysis were used.

Results : current research findings show that there is a  meaningful negative and inverse relation between the public health based on Islamic teachings and all the five components that include (honesty and adherence to the treaty, the spirituality of religion, the rights of the brothers, to respect gentry and virtue, to participate and correlation) with aggression in adolescent s that means  aggression is also reduced by increasing public health.

Also on the table was a  meaningful region and statistical of exam for considering meaningful of regression model. As the results show meaningful area is 0.000, which is less than 5% error level test. it can be distinguished the fitted model is meaningful.

Also following by review the table  the intercept of the fitted model was extracted 1.17 .Because the meaningful region of health model exam has been extracted 0.000 and is less than 5% the error level the meaningful of the proposed model would be confirmed.

Key words: public health, aggressive, Islamic teachings