پایان نامه رابطه بین سرمایه فکری با ریسک سیستماتیک در بورس اوراق بهادار تهران

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد) (M.A

رشته تحصیلی: مدیریت دولتی(گرایش مالی)

چکیده:

امروزه دانش به عنوان مهم‌ترین سرمایه، جایگزین سرمایه‌ های مادی به ویژه در محیط رقابتی و فناوری ‌‌شده ‌است. لذا مفهوم سرمایه فکری کاربردی مهم و گسترده یافته ‌است. سرمایه فکری در مشتریان، فرایندها، اطلاعات، علامت تجاری، منابع انسانی و سیستم‌ های سازمان متجلی می‌شود و نقش فزاینده‌ای در خلق مزیت‌های رقابتی پایدار ایفا می‌کند. از این رو هدف اصلی در این پژوهش بررسی رابطه بین سرمایه فکری با ریسک سیستماتیک در بورس اوراق بهادار تهران بوده است. در ابتدا متغیرهای پژوهش مورد شناسایی قرار گرفته که جهت سنجش متغیر مستقل از مدل پالیک استفاده شده است و جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات، از داده های بدست آمده از نرم افزار ره آورد نوین ، برای محاسبه متغیرهای پژوهش، توسط نرم افزار Excel استفاده شده است. این د اده ها جهت آزمون فرضیه ها توسط نرم افزار Spss به کمک آماره های توصیفی و استنباطی نظیر تحلیل همبستگی ، مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفتند. بنابراین 70 شرکت فعال بورسی به عنوان نمونه انتخابی در نظر گرفته شد. نتایج حاصل از آزمون فرضیه های پژوهش با استفاده از روش رگرسیون چندگانه برای فرضیه های اصلی صورت گرفته است. فرضیه اصلی اول که به بررسی رابطه بین سرمایه فکری با ریسک سیستماتیک در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های(1385 الی 1389) می پردازد از وجود رابطه معنادار بین سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک در بورس خبر می دهد. و در فرضیه اصلی دوم با در نظرگرفتن اندازه شرکت در فرضیه اصلی اول به این نتیجه رسیدیم که بین سرمایه فکری و ریسک سیستماتیک با تأثیراندازه شرکت رابطه معنادار وجود ندارد.

کلید واژه ها : سرمایه فکری، سرمایه انسانی، سرمایه سختاری، سرمایه فیزیکی، ریسک سیستماتیک.

مقدمه:

یکی از مهمترین مشکلات سیستم های حسابداری سنتی ، ناتوانی آنها در سنجش و اندازه گیری و در نظر گرفتن شفاف سرمایه فکری شرکت ها به شمار می آید . اغلب این سیستم ها از نقش و اهمیت فزاینده حق مالکیت معنوی و دانش در سازمان های عصر نوین غافل بوده و از توان سنجش ارزش واقعی دارایی های نا مشهود در محاسباتشان قاصرند. به همین دلیل تمایل به سنجش و لحاظ کردن ارزش واقعی دارایی های  نا مشهود و دانش در صورتهای مالی شرکت ها بیش از پیش افزایش یافته است . در جوامع دانش محور کنونی ،بازده سرمایه فکری به کار گرفته شده اهمیت یافته است . این به آن معنی است که در مقایسه با سرمایه های فکری ، نقش و اهمیت سرمایه های مالی در تعیین قابلیت سود آوری پایدار کاهش چشم گیری یافته است .به عبارتی دیگر می توان چنین متصور شد که میان میزان برخورداری شرکت ها از دارایی های نا مشهود و دانش از یک طرف و ارزش واقعی سرمایه فکریشان (و در نهایت ارزش بازاری سهام شرکت ها ) رابطه ی مستقیمی وجود دارد . به دلیل افزایش اهمیت نسبی سرمایه های فکری (به عنوان مهم ترین بخش از سرمایه های کل شرکت ) در سود آوری پایدار و مستمر و بلند مدت ، اکثر شرکت ها در پی یافتن جواب هایی مناسب برای سؤالات اساسی زیر هستند .

روش های سنجش سرمایه های فکری شرکت ها کدامند ؟

از لحاظ آماری آیا رابطه ی معنی داری میان میزان سرمایه های فکری و ریسک شرکت ها و صنایع مختلف فعال در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد ؟

در این تحقیق برای سنجش سرمایه فکری شرکت ها از مدل پالیک استفاده شده و بر اساس داده ­های 5 ساله شرکت های فعال در بورس اوراق بهادار تهران بین سالهای 1385 تا 1389 ،سرمایه فکری شرکت ها محاسبه شد همچنین برای پاسخ گویی به سؤال اول ، فرضیه های اصلی تحقیق مدعی آن است که بین سرمایه فکری با ریسک سیستماتیک در سالهای ذکر شده رابطه ی معنی داری وجود دارد.

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه

تا اوایل د هه ی 1950 ، عامل اصلی عقب ماندگی کشورهای در حال توسعه ر ا عمد اً کمبود سرمایه های  مالی و فیزیکی می پنداشتند. در چارچوب چنین طرز فکر ی، این کشورها از راه های مختلف و با توسل به دوست و دشمن به کسب سرمایه می پرداختند. این امر، موجب تشدید وابستگی و تخریب بنیان های اقتصادی و سیاسی این قبیل کشورها می شد. اما امروزه ، روشن شده که تزریق مقادیر متنابهی از سرمایه های فیزیکی و مالی لزوماً تسریع روند رشد و توسعه ی این کشورها را در پی ندارد بلکه کشورهایی که از سازمان های قوی و نهادهای اداری  کارآمد و در عین حال از سرمایه های انسانی کارا و متخصص برخوردارند، می توانند سرمایه ی فیزیکی و ما لی خود را به نحو مناسب تری جذب و در تسریع روند رشد و توسعه به کار گیرند .در عصر کنونی که انقلاب دانش نامبرده شده است دانش در مقایسه با سایر عوامل تولید از قبیل زمین، ماشین آلات و ... از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. یکی از مهمترین ویژگی دانش ، نامشهود بودن آن است بدین معنا که غیر قابل لمس و نامحسوس است و تعیین ارزش واقعی و اندازه گیری آن بسیار مشکل است اگرچه در گذشته سازمانها با استفاده از روش های حسابداری قادر به اندازه گیری و محاسبه ارزش و اندازه عوامل تولید خود بوده اند. با توجه به سیر تغییرات  دانش در جهان می توان چنین نتیجه گرفت که در گذشته بیشتر دارایی های سازمان قابل لمس بوده است و امروزه بخش وسیعی از دارایی های سازمانها نامشهود است. دانش یا سرمایه فکری به عنوان یک  عامل تولید ثروت در مقایسه با سایر دارایی های فیزیکی ارجعیت بیشتری پیدا کرده است. سرمایه فکری بیشتر مبتنی بر دانش و اطلاعات می باشد و می تواند شامل هر چیزی از قبیل وفاداری مشتری گرفته تا مهارت های تکنولوژی باشد که تأثیر مهمی بر فرآیندهای نوآوری سازمانی دارد.

سرمایه فکری به دلیل اهمیت عناصر تشکیل دهنده آن سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه مشتری ،سرمایه فیزیکی تأثیر قابل توجهی بر عملکرد سازمانها خواهد داشت.(زاهدی،م و لطفی زاده،ف.1389،63-39). پژوهش ها و تحقیقات فراوان در زمینه تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد  مالی شرکت ها صورت گرفته است که می تواند به تحقیق (باسی و بورن ، 1999، 432- 414) [1].در امریکا انجام شده است اشاره کرد. از سوی دیگر دنیای امروز، اقتصاد صنعتی را پشت سر گذاشته و وارد اقتصاد مبتنی بر دانش شده است .  اقتصاد مبتنی بر دانش اقتصادی است که در آن تولید و بهره وری از دانش، نقش اصلی را در فرآیند ایجاد ثروت ایفا می کند (چن و همکارانش ، 2005، 396-385)[2]. یکی از ویژگی های متمایز اقتصاد مبتنی بر دانش، جریان هنگفت سرمایه گذاری در سرمایه انسانی و تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات است. اقتصاد دانش جدید به گونه بلقوه منابع نامحدودی ارائه می کند؛ زیرا ظرفیت انسانی برای ایجاد دانش نامحدود است . دارایی های نامشهود و سرمایه فکری سریعاً مکمل دارایی های فیزیکی می شوند.

 سرمایه فکری شامل حاصل جمع دانش اعضای یک سازمان و کاربرد عملی دانش سازمان است) روس و روس  1997،426-413).[3] به بیان دیگر، سرمایه فکری عبارت است از مواد فکری  از قبیل دانش و اطلاعات و مالکیت (دارائی) معنوی وتجربه که باعث ایجاد ثروت می شوند(استیوارت،1997)[4] . این تحقیق به دنبال بررسی روابط متقابل بین اجزای سرمایه فکری و اثرات آن برعملکرد سازمانی در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. و از آنجا که سرمایه فکری مورد علاقه گروه های متعددی همچون سهامداران، مدیران، پژوهش گران و سیاستمداران است، لذا اهمیت این پژوهش ، برجسته کردن نقش سرمایه فکری در ارزیابی عملکرد مدیران شرکت های پذیرفته شده در بورس است تا بدین وسیله نتوانند از سرمایه فکری خود بیشترین بهره برداری را داشته باشند.  همچنین یافته های این پژوهش به مدیریت بهتر سرمایه فکری نیز کمک می نماید.

1-1- بیان مسأله پژوهش

امروزه برای فراهم نمودن حداکثر شرایط لازم برای دستیابی به اهداف و استراتژی ها، سازمانها نه تنها باید دارایی های نامشهود خود را شناسایی، اندازه گیری و مدیریت کنند بلکه می بایست همواره سعی کنند تا این گونه دارایی ها را بطور مستمر ارتقا و بهبود بخشند. واقعیت این است که سازمانهایی که نتوانند دارایی های دانشی خود را بطور مستمر ارتقا دهند، بقاء خود را با خطر از دست دادن و فنای خود، مبادله خواهند کرد.سرمایه فکری یک دانش سازمانی وسیع و گسترده است که مخصوص و منحصر به فرد، برای هر سازمان است که به آن اجازه می دهد که به طور پیوسته خود را با شرایط در حال تغییر انطباق دهد. سرمایه فکری به دلیل اهمیت عناصر تشکیل دهنده آن سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری تأثیر قابل توجهی بر عملکرد سازمانها خواهد داشت.(زاهدی،م و لطفی زاده،ف.1389،39-63). از طرفی ریسک یعنی  هر پدیده ای که بتواند نتیجه حاصل از آنچه سرمایه گذار انتظار دارد را منحرف سازد.ریسک به دونوع نگرشی تقسیم بندی می شود 1-نگرش بنیادی : 1-1ریسک های مالی (بازار سرمایه)، ریسک های تجاری(بازار محصول). 2-1 ریسک های مالی ، ریسک های غیر مالی 2- نگرش نظریه نوین پرتفوی : ریسک های سیستماتیک ، ریسک های غیر سیستماتیک(راعی و سعیدی، 1385، 93).

طبق دیدگاه مبتنی بر منابع شرکت، سرمایه فکری منابع مهمی هستند که شرکت ها را قادر به ایجاد مزیت رقابتی و عملکرد مالی برتر می نمایند.اندازه گیری سرمایه فکری به طور کامل و دقیق، می تواند ارزش و عملکرد شرکتها را اندازه گیری کند چون در یک جامعه مبتنی بر دانش ، دانش بخش مهمی از ارزش یک کالا و نیز بخش مهمی از ثروت یک شرکت را تشکیل می دهد، و در نهایت باید گفت که شرکتها نه تنها نیاز دارند تا دارایی های نامشهود خود را شناسایی ، اندازه گیری و مدیریت کنند، بلکه باید همواره سعی کنند تا این دارایی های نامشهود را به طور مستمر بهبود بخشند. به دلیل افزایش اهمیت نسبی سرمایه- های فکری (به عنوان مهم ترین بخش از سرمایه های کل شرکت ) در سود آوری پایدار و مستمر و بلند مدت ، اکثر شرکت ها در پی یافتن جواب هایی مناسب برای سؤالات اساسی زیر هستند.

 1- آیا رابطه ی معنی داری میان سرمایه های فکری با ریسک سیستماتیک شرکت ها و صنایع مختلف فعال در بورس اوراق بهادار وجود دارد.

2- آیا رابطه ی معنی داری میان میزان سرمایه های ساختاری با ریسک سیستماتیک شرکت ها و صنایع مختلف فعال در بورس اوراق بهادار وجود دارد .

3- آیا رابطه ی معنی داری میان میزان سرمایه های انسانی با ریسک سیستماتیک شرکت ها و صنایع مختلف فعال در بورس اوراق بهادار وجود دارد .

4- آیا رابطه ی معنی داری میان میزان سرمایه های فیزیکی با ریسک سیستماتیک شرکت ها و صنایع مختلف فعال در بورس اوراق بهادار وجود دارد .

5- آیا اندازه شرکت بر روابط سرمایه فکری با ریسک سیستماتیک تأثیرگذار است.

5-1- اهمیت و ضرورت پژوهش

همانطور که در مباحث قبل بیان شد امروزه  نحوه استفاده از دارایی های نامشهود تأثیر بسیار مهمی بر بقا و موقعیت سازمانها  دارد به طوری که این موضوع باعث به وجود آمدن حوزه مطالعاتی و تحقیقاتی جدیدی در مدیریت شده است. مار[5] و همکارانش دلایلی را برای توجه و اندازه گیری سرمایه فکری برشمردند که عبارت است از :

1- کمک رساندن به سازمان ها برای تنظیم استراتژیها

2- ارزیابی اجزای  استراتژی ها

3- کمک به تصمیمات گسترش و تنوع آنها

4- استفاده از نتایج اندازه گیری سرمایه های فکری به عنوان مبنایی برای جبران خدمات.

5- اندازه گیری ارزش و عملکرد شرکت ها[6].

6- هم چنین اندازه گیری سرمایه فکری به طور کامل و دقیق، می تواند ارزش و عملکرد شرکتها را اندازه گیری کند چون در یک جامعه مبتنی بر دانش ، دانش بخش مهمی از ارزش یک کالا و نیز بخش مهمی از ثروت یک شرکت را تشکیل می دهد، و در نهایت باید گفت که شرکت ها نه تنها نیاز دارند تا دارایی های نامشهود خود را شناسایی ، اندازه گیری و مدیریت کنند، بلکه باید همواره سعی کنند تا این دارایی های نامشهود را به طور مستمر بهبود بخشند. سازمان هایی که نتوانند دارایی های دانشی خود را به طور مستمر ارتقاء دهند بقاء خود را با خطر از دست دادن فنای خود مبادله می کنند. اگرچه ما قادر به اندازه گیری دقیق این سرمایه ها نیستیم ولی حداقل با توجه به آنها و اطلاع از نقش آنها در  عملکرد سازمانی سازمان ها به اهمیت سرمایه گذاری بر این دارایی هایی پی خواهیم برد(مار و همکارانش 2003،781-771).

هم چنین با توجه به اهمیت روزافزون سرمایه فکری به عنوان عاملی جهت بهبود عملکرد شرکت ها هدف این پژوهش بررسی رابطه بین مقیاس سرمایه فکری  که براساس 6 مدل مورد محاسبه قرار گرفته است.

3-1-پیشینه پژوهش

1-3-1-تحقیق های داخلی:

انواری رستمی و سراجی، به بررسی رابطه میان سرمایه فکری و ارزش بازار سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. در این راستا، با استفاده از روش های کمّی و ریاضی پیشنهادی انواری رستمی و رستمی داده های 7 ساله شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران، سرمایه فکری شرکت ها سنجیده شده و پس رابطه بین نتایج هر روش و ارزش بازار شرکت های تحت بررسی از نظر آماری مورد آزمون قرار گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از آن بود که تنها دو مورد از روش های پیشنهادی همبستگی بالا و معنی داری با ارزش بازار سهام شرکت های عضو بورس اوراق بهادار دارند. هم چنین در این مقاله به ادامه تحقیقات پیش خود پرداخته و سعی کرده است که به سؤال پاسخ دهد اول اینکه چگونه می توان ارزش سرمایه فکری را محاسبه و برآورد کرد؟ سؤال اساسی دوم آنکه آیا رابطه معنی داری میان سرمایه فکری محاسبه شده شرکت ها و ارزش بازار سهام آن ها وجود دارد و در نهایت اینکه جهت محاسبه سرمایه فکری کدام یک از روش های سنجش، از توان بالاتری برخوردار و رابطه بهتری با ارزش بازار سهام شرکت ها نشان می دهد؟(انواری رستمی و سراجی، 1384، 62-49).

خورشیدی ، م و حمید قریشی ، دانش سازمان مستقل از افراد بوده وهنگام ترک کار توسط کارکنان درسازمان باقی می ماند. (خورشیدی ، م و حمید قریشی،1381 ،254)

رهنمای رودپشتی و زنجیردار (1387)، نیز در تحقیق خود به بررسی تبیین ضریب حساسیت با استفاده از مدل CAPM و مدل D- CAPM در شرکت ایران خودرو دیزل پرداختند و به این نتیجه رسیدند که D- CAPM تبیین دقیق تر نسبت به CAPM از رابطه بین بازده مورد انتظار و بازده بازار ارائه می دهد. همچنین بین بتای تعدیلی و بتا تفاوت معناداری وجود دارد و بازده مورد انتظار دو مدل از تفاوت معناداری برخور دارند و نهایتاً استفاده از D- CAPM نسبت به CAPM در بازار جهت ارزشیابی دارایی های مالی ، به دلیل آنکه از توان بهتری برخوردار است، مناسب تر است(رهنمای رودپشتی و زنجیردار، 1387، 12-2.(

2-3-1-تحقیق های خارجی:

چن و همکاران، نیز رابطه بین سرمایه فکری با ارزش بازار و عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس سهام تایوان در دورۀ زمانی 2002-1992 را به گونه ای تجربی بررسی کردند آن ها سرمایه فکری را با استفاده از ضریب ارزش افزوده فکری و اجزای آن مخارج تحقیق و توسعه تقسیم بر ارزش دفتری سهام عادی و هزینه تبلیغات تقسیم بر ارزش دفتری سهام عادی و ارزش بازار و عملکرد مالی را با استفاده از نسبت های ارزش بازار به ارزش دفتری، بازده حقوق صاحبان سهام، بازده دارایی ها، رشد درآمد و بهره وری کارکنان اندازه گیری نمودند (چن و همکاران، 2005، 176-159)..

وانگ ، نشان داد که ارتباط مثبت بین سرمایه فکری و ارزش بازار شرکتهای موجود در صنعت الکترونیک موجود در شاخص S&P500 امریکا وجود دارد(وانگ، 2008، 563-546).

باسی و بورن ، در بررسی 500 شرکت امریکایی یافتند که ارتباط مثبت بین سرمایه گذاری در بخش سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت ها وجود دارد (باسی و بورن ، 1999، 432-414).

گارسیا و مارتینز (2007)،در یک مطالعه تجربی به بررسی ارتباط بین اطلاعات سرمایه فکری استفاده شده در تصمیمات سرمایه گذاری در شرکت های اسپانیایی پرداختند.

پی تان و همکارانش ،در پژوهش خود دریافتند که سرمایه فکری و عملکرد شرکت به طور مثبت با یکدیگر مرتبط بوده ، بعلاوه نرخ رشد سرمایه فکری نیزبه طور مثبت با عملکرد شرکت مرتبط می باشد.( پی تن و پلومن، هنکک ، 2007، 95-76).

Relationship Between Intellectual Capital and Systematic Risk in Tehran Stockholder Exchange Bourse

Abstract:

Nowadays, knowledge as the most important capital is replaced to earthen capitals, particularly in completion and technological environment. Thus the concept of intellectual capital has an important practical and wide usage. Intellectual capital emerges in customers, process, information, brands, human resources and organizational systems; and play an excess role in creating stable competition advantages.

Therefore, the aim of this research is that investigate the relation between intellectual capital and systematic risks in stock exchange of Tehran. First, the research variables identified and then the Pulic model used for measuring the independent variable and those data that obtained from Rahavard Novin software used in Excel program for data analysis. These data analyzed by descriptive and deductive statistics (such as correlation analysis) in SPSS program. 70 active companies in Tehran stock exchange selected as our sample. The test results that obtained from research hypothesis, examined by multiple regression method. The first main hypothesis that investigate the relation between intellectual capital and systematic risk in Tehran stock exchange during 2006-2011 period, implies that there is significant relation between intellectual capital and Tehran stock exchange. In second hypothesis and respect to company size in first hypothesis, we found that there isn’t a significant relation between intellectual capital and systematic risk in regard to effect of company size.

Keywords: intellectual capital; human capital; structural capital; physical capital; systematic risk.