پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده هنر و معماری اردکان
گروه : فرش
آبان 1393
چکیده :
برخی از قالی های معاصر (اغلب تجاری) عیوبی در رنگ دارند که بنابر درخواست مشتری، توسط مرمتگر مورد بررسی قرار گرفته و رفع عیب میشوند. این عملیات را رنگ کاری گویند. نکته مهم در این است که بخش قابل توجهی از این عملیات مرمت دوام ندارند و با گذشت زمان، تابش نور خورشید و یا اولین شستشو این پدیدهی پنهان کاری شده دوباره آشکار میشود. متاسفانه اطلاعات و روش های این عملیات فاقد کارایی آموزشی و علمی است و این روند پاسخگوی هیچ یک از اهداف علمی و استاندارد فرش دستباف نیست. این پژوهش به طراحی و بررسی امکان ساخت دستگاهی برای رنگرزی موضعی قالی های مرمتی معاصر با هدف بهینه سازی روند رنگرزی در مرمت فرش دستباف با رویکرد مرمتی و روش داده اندوزی کتابخانه ای و آزمایشگاهی و سپس به تحلیل داده ها و نتیجه گیری پرداخته می شود. شاخص مستقل شامل نوع و غلظت رنگ، میزان دبی، رجشمار قالی و شاخص وابسته میزان قدرت مکش دستگاه و مهارت کاربر است که تاثیر این فاکتورها بر روی افزایش جذب رنگ، ثبات رنگ در برابر دو عامل نور و شستشو بررسی شد. به منظور ارزیابی آزمایش های انجام شده بر روی قالی های نمونه، آزمون ثبات شستشویی و ثبات نوری انجام شده و سپس توسط دستگاه اسپکتروفتومتر انعکاسی میزان روشنایی و اختلاف رنگی آنها اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که افزایش مدت زمان مکش منجر به درصد پخش شدگی کمتر و همچنین بیشترین درصد نفوذ رنگ با بالا رفتن غلظت رنگ حاصل میشود. رنگ های طبیعی با افزایش مدت زمان رنگرزی، کمترین اختلاف رنگ را با نمونه قالی شاهد نسبت به رنگ های شیمیایی به وجود آوردند.
کلمات کلیدی : مرمت فرش_ رنگرزی_ فرش دستباف.
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1 مقدمه
برخی ازقالیهای نو و کهنه (اغلب تجاری) عیوبی در رنگ دارند که بنابر درخواست مشتری ، توسط مرمتگر مورد بررسی و رفع عیب قرار می گیرند. مجموعه این عملیات را رنگ برداری، رنگ کاری، نقاشی یا نیش قلم[1] گویند"افتخاری راد،1382، ص21". نکته مهم رنگکاری در این است که بخش قابل توجهی از این عملیات مرمتی دوام ندارند و با گذشت زمان، تابش نور خورشید و یا اولین شستشو این پدیده ی پنهان کاری شده دوباره آشکار می شود. متاسفانه اطلاعات و روش های این عملیات فاقد کارایی آموزشی و علمی است و این روند پاسخگوی هیچ یک از اهداف علمی و استاندارد نیست. زمینه فعالیت این حرفه از مرمت، در راستای تکمیل قالی های صادراتی و گاه مصارف داخلی به شدت گسترش یافته و جایگاه خوبی برای خود ایجاد کرده است. هر چند هیچ یک از یادداشت ها در این خصوص نتایج تحقیقاتی مطلوبی را در پی نداشت. "اربابی، 1386، ص 185"
عواملی که نیاز استفاده از این مرحله مرمت را ضروری می کند:
1- تابش اشعه فرابنفش خورشید که تاثیر زیادی بر کاهش رنگ قالی دارد.
2- اشتباه بافنده در زمینه انتخاب رنگ یک خامه و عوض شدن آن رنگ در یک قسمت بافت که در اصطلاح به آن رگه دار شدن قالی میگویند.
3- در میانه کار بافت، یکی از خامه ها تمام و خامه جدیدی تهیه شده که از لحاظ رنگی با خامه قبلی مطابقت ندارد و قالی دو رنگ می شود"پیتر.اف،1389، ص 38".
4- بعد از بافت یکی از رنگ های بکار رفته در قالی مورد پسند مشتری نیست و تصمیم به تغییر آن رنگ میدهد.
5- شدت رنگ های به کار رفته در در قالی مطلوب نیست.
6- رنگ بندی نامناسب و یا استفاده از رنگ های غیر مانوس وغیر عادی. "اربابی، 1386، ص6،7".
و عواملی دیگر که منجر به استفاده از عملیات رنگکاری در کارگاه مرمت میشود. معمولا این عملیات به وسیله مواد رنگزا مانند : رنگ های جوهری، مدادشمعی ، ماژیک و همچنین اکسید کننده و احیا کننده هایی مانند پرمنگنات پتاسیم، جوش شیرین (سنگ ترش) ، جوهر لیمو ( اسید سیتریک) ،هیدرو سولفیت، کلر و... استفاده می شود. ابزار این عملیات قلم مو و ظرف رنگ است"افتخاری راد،1382، ص11" .
با این تفاسیر و با توجه به اعتبار فرش دستباف در دنیا و استاندارد هایش در این مرحله از مرمت باید اعمال تغییراتی جهت بهبود بوجود آید و یا به عبارتی محققان با تلاش و شناخت باید گام هایی موثر درجهت رفع نواقص و پیشبرد کیفیت آن بردارند. انتظار میرود با ساخت دستگاهی جهت رنگرزی موضعی قالیهای مرمتی در کارگاه تکمیل این ایراد از فرش دستباف ایران رفع شود.
1-2 ضرورت انجام تحقیق
فرش دستباف یکی از هنرمندانه ترین فراورده های دستی بشر است که علاوه بر دارا بودن ارزش هنری یک منبع درآمد ارزی در اقتصاد کشور محسوب می شود. فرایند تولید این هنر صنعت بسیار گسترده بوده و در تمام مراحل کیفیت و استاندارد سازی باعث ارتقا این کالا می شده است. تمامی قالیهای تولید شده جهت ارتقا و بهبود و بر طبق استاندارد مرکز ملی فرش دستباف ایران و سلیقه بازار در فرایند تکمیل قرار می گیرند"صوراسرافیل، 1376، ص29-33". عملیاتی که در کارگاه تکمیل فرش صورت می گیرد شامل انواع شور، چرم دوزی، دو گره و زنجیره بافی، کز دادن پشت فرش، بند کشی ، لکه گذاری یا عملیات رنگ برداری میباشد."مجابی، 1389" در بین این عملیات رنگکاری به صورت غیر متعارف و به نوعی تقلب محسوب میشود بدین گونه که مرمتگر قسمت های رنگ پریده قالی را با قلم مو یا ماژیک به صورت سطحی میپوشاند که با اولین شور رنگ ها در هم ادغام و ظاهر فرش را خراب میکند"اربابی، 1386، ص24". با این تفاسیر برآن شدیم تا عملیات رنگکاری در فرش های دستباف معاصر را بررسی و در صورت امکان ارتقا بخشیم.
1-3 سوابق تحقیق
علیرغم جستجو درکتاب ها و سایت های مختلف مرتبط به فرش و رنگرزی و مرمت مطلبی راجع به عینیت تحقیق پیش رو یافت نشد اما مطالبی ارزشمند راجع به مرمت یافت شد که با ذکر منابع بیان میگردد. مرمت مجموعه ای از علوم، فنون و هنرهاست. از بین علوم مختلف علم شیمی از گروه علوم پایه بیش از بقیه علوم با مرمت مرتبط است. مرمت یعنی کلیه فعالیت هایی که برای اصلاح مواد موجود و ساختار اثر فرهنگی به منظور نشان دادن وضعیت شناخته شدهی قبلی انجام می شود. مسلم است که اصلاح مواد تشکیل دهندهی اثر و ساختار آن بدون شناخت اولیه امکان پذیر نیست و تا مرمتگر نداند که با چه چیزی سروکار دارد نخواهد توانست معایب و آسیب های آن را اصلاح و برطرف سازد"خورشیدی،1385، مجموعه مقالات". یکی از زمینه های علمی و تخصصی فرش دستباف در مرحله تکمیل، مرمت یا رفوگری می باشد"طالب پور،1381". پیشینه مرمت قالی از بدو تولد آن وجود داشته است. اگر چه به آن به عنوان یک هنر ارج داده نمی‌شده است. مرمتگر تنها با قالی کهنه سر و کار نداشته و ندارد. به عبارتی مرمتگر پوشاننده عیب نبوده بلکه کامل کنندهی قالی جهت ورود به بازار و فروش آن بوده است.
روش های مرمت دو نوع است: مرمت ایتالیایی – مرمت آمریکایی : در مرمت ایتالیایی احترام به اثر هنری و احترام به مرمتگر یک اصل است. مثلا یک قالی که با زمینه کرم آسیب دیده باشد سعی میشود رنگ قسمت آسیب دیده روشن تر یا تیرهتر انتخاب شود که آثار مرمت در قالی دیده شود. این روش مرمت بیشتر شامل اشیا و بناهای تاریخی میشود. در مرمت آمریکایی قسمتی از قالی که باید مرمت شود سعی بر آن است که کاملا شبیه سازی صورت گیرد به گونه ای که تفاوت قسمت مرمت شده با قسمت مرمت نشده معلوم نباشد. این دو روش مرمت هم در قالی و هم در مورد سایر اشیای هنری کاربرد دارد. روش مرمت بازار، یا علمی است که بر مبنای علم مرمتگر میشود (همان مرمت ایتالیایی ) و یا شیوه بازاری که قالی به گونه ای مرمت میشود که ایراد قابل تشخیص نباشد (روش مرمت آمریکایی). معمولا در مرمت سن قالی ملاک مهمی است که از این نظر قالیها به سه دسته تقسیم میشوند. قالیهای ۱ تا ۳۰ سال ( نو) از ۳۰ تا۱۰۰ سال و از ۱۰۰ سال به بالا(قالیهای عتیقه ای)
ارزشیابی و تعیین سن در مورد قدمت مهم است. مثلاً قدمت قالی تا ۳۰ سال باید بر مبنای روش آمریکایی باشد و هیچ گونه تغییر رنگ نداشته باشد و مکانیزم کار به گونه ای باشد که قالی مانند روز اول شود. در قدمت ۳۰ تا ۱۰۰ سال، معمولا روش مرمت به سبک ایتالیاییست و ارزش قالی در قدمت فرش نهفته است. در قالی با سن ۱۰۰ سال به بالا، در وضعیت فعلی قالی را حفظ میکنند که خرابی بیشتر نشود مثلا ممکن است دو تکه قالی با این قدمت پیدا شود در این مواقع نمی‌توان آنها را به هم بند زد و قالی جدید ساخت. در این مواقع یک پارچه سفید بر سطحی بدون خلل و فرج پهن میکنند و تکه های قالی را روی پارچه قرار می‌دهند تا قطعات قالی بیشتر آسیب نبینند. به طور کلی مرمت یا تکمیل یک مرحله تولید فرش است که میتوان برای آن استاندارد تعریف نمود تا علاوه بر تاثیر کیفیت قالی ارزش کار مرمتگران نیز در پروسه تولید شناسانده شود. مرحله ای بسیار پر کاربرد که از زمانی که قالی از دار جدا میشود تا ورود کالا به بازار بر روی قالیهای نو حائز اهمیت است و بر روی قالیهای پا خورده و دارای قدمت، سبکی متفاوت از کار است"حاجی زاده، 1383". رنگکاری یکی از شاخه های مرمت در قالی است که متختصصان و اشخاص فنی خاص خود را دارد، اما متاسفانه روند کاری این گروه افراد مطابق استاندارد تعریف و شناخته شده نیست، و یکی از دلایل آن عدم شناخت یا عدم آزمایش های متفاوت در این زمینه است. شناخت کیفیت مواد اولیه، رنگرزی، مکانیزم بافت، آشنا بودن با کم کاری‌هایی که ممکن است در هر کدام از مراحل فرآیند قالی صورت گیرد و هر آنچه که با ساختار قالی در ارتباط است در هر چه بهتر انجام دادن کار یک مرمتگر مهم است"خورشیدی،1385، مجموعه مقالات".
1-4 سوالات تحقیق
طراحی و بررسی امکان ساخت دستگاه یا روشی که بتواند جایگزین روش غلط لکهگذاری و رنگ کاری فرش در مرحله مرمت قرار گیرد و یا عملیات رنگ کاری را ارتقا بخشد یک ایده و پیشنهاد برای بهبود فرش دستباف با توجه به ارزش و اهمیت این کالا میباشد. با به کار گیری و بررسی روش ها امکان ارتقا در این مرحله از تولید فرش میتوان رنگ را با نفوذ و ثبات بیشتری وارد گره ها و الیافی که بی رنگ شده کرد.
با توجه ب توضیحات داده شده و روش هایی که امروزه در مرحله رنگ مرمت به صورت غیر علمی انجام میشود:
1- چگونه میشود روش و یا ایده ای علمی تعریف کرد؟
2- چگونه می توان روش یا دستگاهی را ساخت که با آن گره های بافته شده فرش را به تعداد معین و موضعی در ناحیه خاص رنگرزی کرد؟
3- کاربرد این دستگاه فقط در قسمت رنگرزی موضعی فرش های مرمتی می باشد؟
4- چگونه می توان به شید رنگی مورد نظر رسید؟
1-5 روش تحقیق
این تحقیق با رویکرد مرمتی و روش داده اندوزی کتابخانه ای و آزمایشگاهی انجام میشود که شامل این مراحل می باشد:
مرحله اول : بررسی و شناخت روش های رنگکاری و سیر روند آن در بازار فرش دستباف معاصر ایران.
مرحله دوم: تهیه چند نمونه قالی جهت آزمایش رنگرزی دستی و دستگاهی با مشخصات زیر:
- نخ پشمی خامه قالی با نمره متریک نخ 4/16 لا ، چله 9/20 لا پنبه، پود ضخیم انگلیسی 8/10 لا، پود نازک با 2/20 لا.
- قالی خام لول[2] باف تهیه شده از نخ پرز بدون رنگ، بدون طرح، نخ چله و پود پنبه، رجشمار [3]50.
- قالی مرمتی تخت باف[4] کرباس[5]، چله و پود پنبه، طرح شکسته، پرز پشم، رجشمار 16.
- قالی مرمتی با مکانیزم بافت نیم لول[6]، چله و پود پنبه، پرز پشم، طرح گردان، رجشمار25.
مرحله سوم: آزمایش دستی بر روی نمونه های بافته شده.
مرحله سوم: بررسی ثبات و جذب رنگ وارد شده در نمونه آزمایش دستی.
مرحله چهارم: بررسی امکان تهیه و ساخت دستگاه یا روشی که مرحله رنگکاری را به رنگرزی ارتقا بخشد.
مرحله پنجم: بررسی ثبات و جذب رنگ وارد شده در نمونه آزمایشی با دستگاه یا روش پیشنهادی.
فصل دوم ادبیات تحقیق
2-1 مقدمه
قالی[7] ایران با پیچ و خم طرح ها و دلفریبی رنگهایش در گوشه و کنار جهان گسترده و محیط زندگی انسان را چون باغی مصفا نموده است. نشاط کار و زندگی بافندگان در میان ترنم اشعار و صدای کوبیدن دفتین، با طرحها و رنگ های قالی آمیخته میشود تا اثری با شکوه پدید آورد و زبان هزاران بینندهی موزه های سراسر جهان را به تحسین هنر خلاق ایرانی وا دارد"بصام و همکاران، 1383، ص2". هنر ایران در مغرب زمین به مدت چند قرن بیش از هر چیز به قالی ایرانی نامبرده و شناسا بوده است. قالیهای ایرانی در تجملات زندگی درباری سهم به سزا داشته و به همین ملاحظه در چشم فرستادگان و جهانگردان خارجی از جاذبه فراوان برخوردار بوده است. از سده پانزده مسیحی به بعد همواره از آن سخن میگفتند و اغلب نیز با ستایش بسیار. گذشته از این قالی ایران چشمگیرترین تحفه ای بود که مسافران میتوانستند به آسانی به همراه آورند. زیبایی و شکوه این ارمغان به همان نگاه نخست بی مقداری و حقارت قالیهای مغرب زمین را نمایان میساخت"پوپ، 1387، ص2607". درست است که سفالهای لعابدار ایرانی از حیث ویژگیهایش دست کم از قالی ایرانی ندارد، اما ناگزیر از رقابت با فرآوردههای چینی است. همچنین شاهکارهای درخشان معماری ایران، که در بیان زیبایی شناختی عواطف ژرفتر و پهناورتر آدمی، تواناتر ازقالی است. با این همه، معماری را میتوان عرصهی تجلی عواطف عام بشری برشمرد، نه این که دستاوردی باشد از نبوغ خاص مردمانی بخصوص، وانگهی، برخی آثار معماری اقوام دیگر بسا هم تراز یا حتی برتر از آثار ایرانیان باشد. چنین است که قالی با عظمتی که نیمی از آن در کلیسای جامع کراکو در لهستان است و نیم دیگر در موزه هنرهای تزیینی پاریس، یا قالی های مشهور اردبیل، شاهکارهایی بیبدیل و به کل غیر قابل قیاسند با هر آنچه بتوان با آنها برابر نهاد. برتری و فرادستی جهانی تنها از آن هنری تواند بود که بازتاب اصیل و طبیعی تمدن و فرهنگی باشد که آن را پدید آورده است، و این درست همان چیزی است که قالیهای ایرانی در حد استثنایی از آن برخوردارند، چرا که بینش زیبایی شناختی خاصی را به کمال رساندهاند که عمیقا و به طرز بارز ایرانی است.
اهمیت و ارزش این هنر در زندگی مردمان است، چرا که قالیبافی کم و بیش هنر و صنعتی است همگانی و برخوردار از رشد و بالندگی خود جوش و طبیعی. از دیرباز اساسیترین اسباب منزل بوده است، چه در کاخ ها، خانهها و چه در خیمهها. مهارت در قالیبافی تقریبا جزء خصایص ملی ایرانیان بوده است و ایلات و عشایر، عملا و ضرورتاً، همواره به قالیبافی بافی میپرداختند.
2-2 تاریخچه قالی
2-2-1 پیش از اسلام
تاریخچه قدیمیترین دوره هنر قالی، تقریبا به کلی وابسته به منابع مکتوب و به خصوصیات نمونههای بافته شده در سرزمینهای دیگر، چون آسیای میانه، بین النهرین و مصر است. هنرهای تزیینی مرتبط نیز میتواند در هر دوره شواهدی برای چگونگی ظواهر این هنر فراهم آورد. بشر از هنگامی که به ساختن ابنیه پرداخت و حتی پیش از آن، به نوعی کفپوش که بر زمین بگستراند نیاز پیدا کرد. زمین گلی مساکن مشرق زمین مشکلات فراوانی در بردارد و چون فقط اغنیا میتوانستند کف ساختمانهای خود را با آجر، سنگ یا چوب مفروش کنند، لاجرم، زمین های خاکی و گلی را میبایست پیوسته آبپاشی کرد تا گرد و خاک از آن برنخیزد یا آنکه باید آن را با نوعی پوشش مفروش کرد. تقریبا با اطمینان میتوان گفت که همه گستردنیها از نی بوریا ساخته شده بود که در خورها و باتلاقهای جنوب بین النهرین در فرسنگها فرسنگ میروید. پوست کندن و بافتن نیهای بوریا به صورت حصیر بادوام و قابل حمل و حتی زیبا، کار دشواری برای مردم این سرزمین نبوده، مردمی که از قدیم متمدن بودند و در هزاره چهارم پیش از مسیح قادر به ساختن سفالهای منقش دلپسند بودند و دست کم سه هزار سال پیش از میلاد مسیح پارچه بافی و صنایع دستی پیشرفتهای داشتهاند. از آن زمان تاکنون تولید حصیر بدون وقفه ادامه داشته و هم حصیر و هم نی بوریای حصیربافی از جنوب بین النهرین به نقاط دوردست صادر میشده است و صنعت حصیربافی حتی در مناطق شرقی دورافتادهای چون سیرجان در ایالت سیستان [کرمان ؟] تا سده یازده هجری به این محصول بین النهرین متکی بوده است. نخستین باز نمایی یک قالی خوش طرح را میتوان در فرش های درگاهی منقوش بر سنگ آشوری یافت، به ویژه در آن قطعه معروف خرساباد (شمال شرقی موصل) که اکنون در موزه لوور است"پوپ، 1387، ص2620-2621".
ABSTRACT
Some contemporary rugs (i.e. typically commercial ones) have some deficiencies in their color that are investigated based on customer's request by a darner and then restored. This process is known as stripping. An important note about this process is that a significant part of it that is not stable and deficiency in the rug color, that was made hidden, reveals again by getting exposed to the light and washing fastness. Unfortunately, information and methods of this process cannot be used for scientific and educational purposes and this process does not address any of scientific goals and rug's standards. This study investigate the possibility of designing and producing a machine for local dyeing of contemporary darned rugs in order to optimize the dyeing process in darning of handmade rugs. I use scientific-darning approach, library data collecting method and examining the laboratory samples. The independent variables include color and its density (flow rate) , knot count and the dependent variables are amount of vacuum and user skill that I evaluate the effect of these variables on increasing of color absorption and color fastness respect to light and wash. To investigate the required experiments, the light, wash fastness and color difference was done using spectrophotometer. The results showed that increase in period of vacuum leads to lower color rate. Moreover, percentage of color absorption rises by increase in the color density. Natural dye with increase in the time period of dyeing creates the lowest color difference with the control sample rugs.
KEYWORD: Dyeing- Handmade carpet - Conservation
منابع ومآخذ
کتاب ها
Puntener, Alois G. Schlesinger, U. Colorants for Non-Textile Applications. Edited by Freeman, H.S.&Peters, A.T@2000Elsevier Science B.V. All rights reserved,2000.
Buchanan, B. G, Smith, R. G, Fundamentals of expert systems, Annual Review of Computer Science, Vol. 3, 1988, pp. 23-58.
Xin,J.Total, colour management in textiles, Published by Woodhead Publishing, Cambridge CB1 6AH, England,2006.
آذرپاد حسن، حشمتی رضوی فضل الله ، فرش نامه ایران، تهران،انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، 1388.
افتخاری راد فریبا، تکنولوژی ویژه مرمت فرش، تهران،انتشارات دولتمند،1382 .
افشار ایرج، مجموعه مقالات هنربر اساس فهرست فرش ایرانی، تهران، موسسه انتشاراتی جمال هنر،1392.
افشارنیا سیمین،رنگرزی با رنگینه های طبیعی،تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور1387.
اربابی بیژن، مرمت قالی و زیر انداز، تهران،نشردانشگاه هنر،1386.
ادوارز سیسیل، قالی ایران، ترجمه مهین دخت صبا، تهران، انتشارات فرهنگسرا، 1367.
بیهقی محمد ابن حسن، تاریخ بیهقی، تهران،انتشارات مرکز، 1376.
بصام سیدجلال الدین، ذریه زهرا احمد، فرجو محمد حسین، رویای بهشت1، تهران، انتشارات سازمان اتکا و مرکزملی فرش ایران، 1383.
پوپ اَرتر اَپم ، سیردرهنرایران، جلد 6، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، 1387.
نصیری محمد جواد، سیری در هنر قالی بافی ایران، تهران، انتشارات مولف، 1374.
پیتر.اف استون،تعمیر قالی شرقی، تهران، ترجمه غلامرضا طوسیان، انتشارات جمال هنر،1389.
توانایی ح، فیزیک الیاف، اصفهان، نشر ارکان، .1376
جهانشاهی افشار ویکتوریا. فرآیند و روش های رنگرزی الیاف با مواد طبیعی، تهران، دانشگاه هنر، 1375.
حیاتی مهدی، رنگرزی الیاف با رنگ های طبیعی، تهران، موسسه علمی کاربردی جهاد کشاورزی، 1384.
حشمتی رضوی فضل الله ، مجموعه مقالات ازفرش تاعرش، تهران، انتشارات امیرکبیر ،1387.
خورشیدی هادی، مجموعه مقالات مرمت، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، مقاله جایگاه شناخت فنی در مرمت آثار تاریخی، 1385.
دادگی فرنبغ. گردآوری: بهار، مهرداد، بندهش، تهران، انتشارات توس، 1369.
دین جنی، رنگ وحشی، ترجمه کوروش کریمشاهی، تهران، مرکز ملی فرش ایران، 1385.
دانشگراحمد، فرهنگ جامعه فرش یادواره(دانش نامه ایران)، تهران، انتشارات یادواره اسدی 1376.
ژوله تورج، پژوهشی در فرش ایران، تهران، انتشارات یساولی، 1381.
صوراسرافیل شیرین، فرش خوب، فرش بد، فرش استاندارد، تهران، موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، 1376.
طالب پور فریده، مرمت فرش(رفوگری)، تهران، مرکز تحقیقات فرش دستباف.
فورد جی. ای، میرجلیلی م.، احمد زاده م.، خصوصیات الیاف نساجی، یزد، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی یزد، .1386
مجابی سیدعلی، تکمیل فرش دستباف،نجف آباد، انتشارات دانشگاه آزاد نجف آباد، 1389.
میرجلیلی سیدمحمد، روش های آزمایشگاهی رنگرزی الیاف طبیعی، یزد، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی یزد، 1387.
منتظرسیدمجید، ویسیان محمد، حیدری محمد ابراهیم، رنگرزی الیاف پروتئینی(پشم و ابریشم)، تهران، انتشارات مرکز ملی فرش ایران، 1388.
نصیری محمد جواد، افسانه جاویدان فرش ایران، تهران، انتشارات فرهنگ سرای میردشتی، 1389
ورزی منصور، هنروصنعت قالی درایران، تهران، انتشارات رز، 1350.
یارشاطر احسان ، تاریخ وهنرفرش بافی درایران، (براساس دایره المعارف ایرنیکا)ترجمه ر.لعلی خمسه ، انتشارات نیلوفر 1384.
یساولی جواد، مقدمه ای بر شناخت قالی ایران، تهران، انتشارات فرهنگ سرا، 1370.
یزدانشناس محمد اسماعیل، عبقری رامین، فیزیک مواد نساجی، یزد، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی یزد، 1381.
مقالا ت :
35. Siva, R. Status of natural dyes and dye-yielding plants in India, School of Biotechnology, Chemical and Biomedical Engineering, Vellore Institute of Technology, Vellore 632 014, India. Current Science, Vol.92, NO.7, 10 April 2007,pp 916-92
ماهنامه خبری آموزشی سازمان صنایع دستی ایران / چگونه یک فرش را مرمت کنیم.
37- طالب پور فریده، مجموعه مقالات دومین سمینار ملی تحقیقات فرش دستباف، بررسی تاثیر فرایند شور صادراتی بر فرش دستباف، تهران، انتشارات مرکز ملی فرش ایران، 1386.
ماجد مسعود، مجموعه مقالات دومین سمینار ملی تحقیقات فرش دستباف، بررسی برخی از عملیات تکمیلی بر روی فرش دستباف در کارگاه های قالیشویی، تهران، انتشارات مرکز ملی فرش ایران، 1386.
کتاب ماه هنر مرداد 88 / محمد افروغ / به کارگیری میز کار مرمت فرش جهت کاهش آسیب های عضلانی بدن.
تحقیق میدانی، جوکارجلیل، 1393.
تحقیق میدانی، زمانی داوود، 1392.
تحقیق میدانی، یوسفی بهرامی، 1392.
تحقیق میدانی، یوسفی بهرامی، 1392.
44- از درس گفتارهای حاجی زاده استاد مرمت دانشکده هنر دانشگاه بیرجند.