پایان نامه تاثیر کودک درون در خلق آثار اکسپرسیونیستی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (MA)

گرایش نقاشی

چکیده پایان نامه ( شامل خلاصه، اهداف، روش های اجرا و نتایج به دست آمده ):

در هنر مدرن یک جریان وسیع برای اعتبار بخشیدن به تخیلات و تصورات آزاد و خودبه‌خودی در دوران کودکی وجود دارد که هم‌زمان با جنبه‌های رویایی بین است.

وقتی نقاشی قرن بیستم را مورد بررسی قرار می‌دهیم انگاری به سوی نقاشی کودکان سرازیر می‌شویم. تحول و تکامل هنرمندان، تدریجاً نتیجه‌ای افراطی خود را که می‌توان همان خط‌خطی کردن دوران کودکی نامید، به دست می‌دهد.

در این راستا تلاش کردیم تا وجود این تخیلات و تصورات آزاد دوران کودکی در میان نقاشان اکسپرسیو پیدا می‌کنیم.

به منظور دستیابی به این موضوع سلسله مراحلی که در این تحقیق صورت پذیرفت به شرح زیر می‌باشد:

نگاهی به دوران کودکی و مسائل تأثیرپذیر در خلاقیت کودک در آن دوره

صحبت درباره کودک درون و تاریخچه آن

نگاهی کوتاه به تاریخچه سبک اکسپرسیونیسم و اکسپرسیونیسم انتزاعی و معرفی چند تن از هنرمندان اکسپرسیونیسم و اکسپرسیونیسم انتزاعی

معرفی و روانشناسی شخصیت هنرمند

و در نهایت به جستجوی کودک درون در اکسپرسیونیسم پرداختیم.

و به این نتیجه رسیدیم که رجعت به کودکی و یافتن ارزش‌ها و به کارگیری دوباره آنها به طور یقین نگاه نو و خلاقانه‌ای را در زندگی انسان‌ها به خصوص هنرمندان به وجود می‌آورد و این هنرمندان هستند که می‌توانند به ارزش‌های دوران کودکی اعم از پاکی و صداقت و مهم‌تر از همه خلاقیت و فی‌البداهگی در هنرهای تجسمی رجوع کنند.

مقدمه:

کودک درون حضوری قدرتمند دارد. در کانون هستی ما به سر می برد. با شور و شوق مدام محیطش را کشف می کند. از احساسهایش با خبر است و آشکارا آنها را نشان می دهد. وقتی آزار
می بیند، گریه می کند. وقتی خشمگین است فریاد می زند. وقتی خوشحال است لبخند می زند یا از ته دل می خندد. این کودک بسیار حساس و غریزی نیز هست. دوست دارد بازی و کشف کند و هر لحظه اش تازه و سرشار از شگفتی است: چشمه بی انتهای خلاقیت و سرزندگی؛ وجودش از این بازیگوشی شادمانه می جوشد.

با شناخت کودک نظاره گر دنیایی جدیدی می شویم که همه ما بزرگسالان داشته ایم و در آن زیسته ایم و احتمالاً به آن بی اعتنا بوده ایم. این دنیای جدید  همان دنیای قدیم دوران کودکی است. دوران جاودانگی و سر مدیت، پاکی وصداقت با بی رنگی و صراحت، تازگی و طراوت، شور و حرارت، خیال پروری و خلاقیت، انعطاف پذیری و صمیمیت و هر آنچه که از جنس یک رنگی، آزادی، بالندگی و شادابی است. دورانی که چشمه های هوش شهودی و نیروی کنجکاوی در حد بیشینه خود قرار دارد و اشتهای دانستن، اشتیاق به فهمیدن و انگیزه کشف و شهود، ذهن و دل آدمی را سرشار از شگفتی و حیرت می سازد.

چگونگی بازآفرینی این دوران در بزرگسالی (مخصوص هنرمندان) و هم چنین تاثیر این باز آفرینی در آثار هنرمندان مسئله اساسی این تحقیق است.

برای پرداختن به این مسئله ابتدا بازخوانی روان شناختی دوران کودکی اعم از خلاقیت در دوران کودکی، مراحل هوش شهودی در کودک، وحدت حس ها در تفکر شهودی کودک، ادراک فیزیونومی در کودک مورد بررسی قرار می گیرد و پس از آن مسئله کودک درون به طور دقیق و بسیار موشکافانه تعریف می شود.

در ادامه چون تاثیر این دوران در زندگی هنرمندان اکسپرسیونیست مورد بحث است به تعریفی دقیق از سبک اکسپرسیونیسم در نقاشی همراه با جزئیات و معرفی هنرمندان این سبک پرداخته شده می شود. در نهایت در مورد انسان هایی صحبت شده که کودکی خود را در بزرگسالی بازیافته اند و البته اینکه این بازیافتن برای کدام دسته از انسان ها مشهودتر و صد البته قابل دسترسی تر است و سرانجام تاثیر این بازیافتگی در زندگی آنها.

دلیل انتخاب موضوع:

کودک درون کلمه ای بود که ذهن من را از دوران کارشناسی ام به خود مشغول کرد. هم چنین حس و حالی که من در هنگام کشیدن آثارم هر چند آماتور و پیش پا افتاده داشتم کنجکاوی من را دو چندان کرد تا قبل از اینکه روبروی بوم سفیدم بایستم، ذهنی مشغول از مسائل مختلف هم مفید و گاهی هم خیالات واهی داشتم و خلاصه درگیری ذهنی که این روزها همه دچار آن هستند. اما به محض آماده کردن وسایلم برای شروع کار و ایستادن جلوی بوم نقاشی، دنیایم تغییر می کرد دنیایی که اتفاقات و مسائل به اصطلاح آدم بزرگ ها را نداشت راحت، پر از احساس، بدون کوچکترین مانعی احساسات درونیم بیان می شد، آن هم در چهره آدم هایی در فضای زندگی روزمره داخل و خارج خانه.جالب تر از آن این بود که همه اطرافیانم تمام آن احساسات را حتی در نقاشی های نیمه تمامم می دیدند بهتر است بگویم احساس می کردند. به این نکته هم باید اشاره کنم که من یک دانشجوی نقاشی بداهه کار بودم و اتود زدن و منطق در نقاشی هایم جایی نداشت و هم چنین یک اکسپرسیوکار نیز بودم. در نتیجه عقاید و حال و هوای خودم در هنگام کار نقاشی با وقت های عادی من را کنجکاو کرد که در این باره اطلاعات کسب کنم و مسئله زندگی تخصصی من شد و حال زمان تحقیق و کسب اطلاعات درباره این موضوع و همچنین به اشتراک گذاشتن این اطلاعات با دیگر انسانها رسیده است.

فصل اول

کلیات تحقیق

بیان مسئله:

دنیای کودکی و آزاد بودن و راحت بودن در این دنیا، زندگی به دور از هر گونه دغدغه و فراز و نشیب و این فاکتورهایی هستند که برای افراد به نوعی نقش آرزو به خود گرفته اند.

اشاره به حساسیت های دنیای کودکی و صحبت در مورد این حساسیت ها و همین طور نوع برخورد با آنها از مسائلی است که در این تحقیق به آن پرداخته خواهد شد و هم چنین وجود این چنین دنیایی در لحظه های زندگی هنرمندان به خصوص اکسپرسیونیست ها و تاثیر آن و رسوخ آن در لحظه و در کار هنرمند اکسپرسیونیست و نتیجه این تداخل که شاید تماماً بیان احساس هنرمند در لحظه ای باشد که با وجود زندگی در این دنیای صنعتی و آشفته، ناخودآگاه در دنیای دیگر به آزادی بیان احساساتش به دور از هر گونه ترس و واهمه ای رسیده و مانند کودکی که تمام خطوطش نماد و نشانه ای از اتفاقات بسیار بزرگ است، می پردازم.

بحث روانشناختی دنیای کودک، بررسی آثار کودکان و هم چنین موضوع کودک درون و وجود این شخصیت در انسان های بالغ نیز از دیگر مسائلی است که در این تحقیق از آن صحبت خواهد شد.

هدف های تحقیق:

بررسی حالت های بیانی کودک در هنر به خصوص در نقاشی و پیدا کردن این حالت های بیانی در کار نقاشان اکسپرسیونیست.

اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن:

شناخت کودکان و احساساتشان و آشنا بودن با زبان آنها مسئله ایست که اگر در مسیر درست اتفاق بیافتد می تواند به تحقق روحیه کودکان و درست آموزش دیدن آنها کمک کند. و اما باید بدانیم که ایجاد کوچکترین خدشه ها در این دنیا ما را شاید با بزرگ ترین مشکلات در بزرگ سالی روبرو کند و این خود دلیل بزرگی است که ما را به مقایسه و بررسی این اتفاقات و تاثیر آن در دو دنیای کودکی و بزرگسالی می کشاند.

سوالات و فرضیه های تحقیق:

بررسی هنر کودکان ومطابقت آن با هنر بزرگسالان

نقش اتفاقات و خاطرات سنین کودکی هنرمند اکسپرسیونیست در خلق آثارش

مدل تحقیق

تعاریف عملیاتی متغیرها و واژه های کلیدی:

شناخت و روانشناسی هنرمند – دوران کودکی – و واژه های کلیدی: کودک درون، هنرمند اکسپرسیونیسم

روش تحقیق

کتابخانه ای

قلمرو تحقیق

حوزه روانشناسی هنرمندان به خصوص پرداختن به کودک درون و اکسپرسیونیسم در نقاشی

جامعه و حجم نمونه:

نمونه های مجزا تعاریف تیتری در مورد مسائل کلیدی خوب ولی نمونه های تطبیقی بسیار کم، تقریباً صفر بود.

1-10- محدودیت و مشکلات

در این راستا، محدودیت منابع در مورد کودک درون و همچنین محدودیت زمانی از مشکلاتی بارز بود که با آن مواجه بودم.

فصل دوم

از کودکی تا کودک درون

2-1- بازگشت به کودکی

2-1-1- بازخوانی روان شناختی دوران کودکی

برای تبیین و تحلیل چگونگی بازگشت به دوران کودکی و کشف درونی آن «گم شده دست نیافتنی» قبل از هر چیز باید به سراغ نظریه های روان شناختی رفت؛ نظریه هایی که ساختمان ماندگار شخصیت آدمی را از بنیاد در سازه های ناپیدای دوران کودکی جست و جو می کنند. نظریه پردازانی که کودک را پدر بزرگسال تعبیر می کنند و فرآیند مکانیزم تحول دوران بزرگسالی را چیزی جز میراث های به جا مانده از مراحل رشد کودکی تلقی نمی کنند. اما در میان این روان تحلیل گران معاصر، تقسیم بندی تمایز یافته ای بر اساس نوع نگاه و قرائتی که از دوران تحول کودکی به بزرگسالی دارند وجود دارد که ما را نسبت به این دنیای ناشناخته آشنا می سازد.

به عنوان مثال، «زیگموند فروید»[1] بنیان گذار مکتب روان تحلیلی گری، سخت بر این باور پای می فشارد که تحلیل و تبیین شخصیت بزرگسال بدون راهیابی به لایه های در هم تنیده دوران رشد کودکی امکان پذیر نیست. او در تاکید بر سهم تعیین کننده دوران کودکی در شکل گیری شخصیت آدمی تا آنجا پیش می رود که پرونده چرخه تحول روانی و بنیادهای اساسی شخصیت را تا پایان 5سالگی مختومه اعلام می کند و گستره و آینده عمر آدمی را چیزی جز لایه های نازک و پوسته های سطحی بر روی استخوان بندی اصلی اسکلت بنیادی شکل گرفته از دوران کودکی، نمی داند.

از دیدگاه فروید ریشه همه لایه ها و مولفه های شخصیت، چه در سطح خودآگاه و ناخودآگاه و چه در سطح عاطفی و شناختی، وام دار کیفیت رشد دوران کودکی است. این کیفیت به تناسب چگونگی تحول عناصر سه گانه شخصیت یعنی «بن»، «من» و «فرامن» از یک سو و تفاوت های فردی، نگرش های خانوادگی، و الگوهای ارتباطی از سوی دیگر بستگی دارد و می تواند جهت گیری مثبت یا منفی به خود بگیرد. مثلاً از جنبه مثبت والایش یافته آن، «هنرمند» تنها کسی است که می تواند مرحله گذر از خیال به واقعیت را به شکل خلاق و تاثیر گذار، پشت سر بگذارد. اما به راستی هنرمند چگونه می تواند بدون بازگشت به کودکی اش به آفرینش و خلاقیت دست یابد؟ چگونه ممکن است محصول شکوفا شده استعداد بدون بذر پاشی های غنی و متکثر، در دوران کودکی، امکان پدید آیی داشته باشد؟

از منظر شناخت شناسی و تحلیل مولفه های پدیدآیی هوش نیز می توان به دیدگاه دیگری در روان شناسی متکی بود. به عنوان مثال، ژان پیاژه[2]، شناخت شناس و روان شناس بزرگ معاصر گفته است که «کودک، مورخ باهوش بشر است!». معنای این تعبیر بلند و شگفت اگر با تفسیر مفهوم وجود دارد که تنها در دوره کودکی (قبل از ورود کودک به تفکر منطقی) برجستگی قابل ملاحظه ای دارد و آن هوش «فیزیونومی» است. این نوع هوش همان طرز تلقی از پدیده ها و جهان هستی است که در دنیای عرفان و شعر از طریق کشف و شهود اشراق به آدمی دست می دهد و به تدریج در مراحل بعدی تحول از بین می رود و یا بسیار کم رنگ و کم رمق می شود.

«ورنر»[3] با پژوهش های وسیعی که در این قلمرو انجام داده است، توانسته است هم سنگ و هم تراز نظریه ژان پیاژه نوعی دیگر از «شناخت شناسی» بشر از پدیده ها را، عرضه کند. همان گونه که ژان پیاژه، تحول هوش کودک را در عبور از چهار دوره اصلی – که با چهار ساختمان ذهنی (هوش حسی – حرکتی، هوش پیش عملیاتی، هوش عملیات منطقی عینی و هوش انتزاعی) همراه است – تبیین کرده است، «ورنر» نیز به موازات این ساخت ها، ساخت دیگری را در کنار هوش منطقی کشف کرده است که از سنخ دیگر و با ابزار و محتوایی متفاوت تحول می یابد. این همان نوع هوش و یا معرفتی است که عارفان، شاعران و هنرمندان توانسته اند تا دوره بزرگسالی خود آنرا تداوم بخشند.

اما چگونه است که این طرز تفکر یعنی هوش شهودی در دوره بزرگسالی کارکرد خود را از دست می دهد؟ به نظر می رسد مهم ترین عاملی که در این فاجعه فروکاهنده نقش بنیادی دارد نظام تعلیم و تربیت و روش های نادرست آموزشی است که در سن آموزشگاهی کودک، بر او تحمیل شده و مانع رشد و تحول هوش شهودی او می گردد؛ آموزش هایی که جمود تفکر، محدودیت ابتکار، از بین رفتن حس کنجکاوی، ضعیف شدن ظرفیت حیرت و کاستمندی شگفتی کودک را باعث شده و صدها بلای خانمان سوز دیگر را در واپاشی نگاه و نگرش ناب او در پی دارد.

2-1-2- کنجکاوی و خلاقیت در دوران کودکی

هیچ گونه خلاقیتی بدون کنجکاوی ممکن نمی شود و در عین حال کنجکاوی بدون خلاقیت نیز امکان بروز و ظهور نمی یابد؛ پس منشاء خلاقیت، کنجکاوی است. اگر بپذیریم که کنجکاوانه ترین دوره رشد آدمی، دوره کودکی است. می توان نتیجه گرفت که خلاق ترین دوره عمر آدمی نیز دوره کودکی است، ولی چه اتفاقی می افتد که این کنجکاوی کم رنگ و یا محدود می شود؟ چرا فزون جویی و شگفت زدگی کودک را در مراحل بعدی رشد، کند می شود و هر اندازه به مراحل سنی او افزوده می شود، پرسش گری و نیاز به دانستن در او کاهش می یابد؟ پاسخ به این پرسش دردناک زمانی روشن می شود که زمینه ها و علل خاموشی کنجکاوی را بازشناسیم.

کنجکاوی از طریق پاسخ های انفعالی و اقناعی خاموش می شود و آموزش و پرورش کنونی نیز به سبب همین آسیب زایی، بیش تر به خاموشی کنجکاوی در کودک کمک می کند تا به تحریک و تقویت آن. در این گونه نظام های آموزشی نحوه انتقال مطالب و یادگیری به گونه ای است که هر اندازه به سال های تحصیل افزوده می شود، نیروی خودجوش کنجکاوی، خلاقیت و انگیزه داشتن کم رنگ تر می شود؛ حال آنکه سقراط در جمله ای زیبا در تعریف آموزش می گوید: هدف آموزش، ایجاد نیاز به دانستن است و نه عرضه دانسته ها زیرا با ایجاد نیاز و علاقه به یادگیری است که قوه کنجکاوی تحریک می شود. سقراط با این روش، کنجکاوی شاگردانش را بر می انگیخت. اما بی گمان به پرسش ها پاسخ نمی داد. او همیشه تحریک کننده کنجکاوی شاگردان خود بود و ذهن جوینده را «آرام» نمی کرد. در عوض بر «ناآرامی» آن می افزود. سقراط به خوبی می دانست که پاسخ به سوال،مرگ تفکر است و تحریک کنجکاوی و ایجاد سوال، حیات ذهن و خوراک خلاقیت است. اگر ذهن آدمی از ایستایی و یکنواختی خارج شود، به خلاقیت و نوآوری روی می آورد. چه، اساس طبیعت آدمی و ساختار اندیشه او بر اصل «تعادل جویی» استوار است و هر اندازه که ذهن را از تعادل خارج کنیم، انگیزه تعادل جویی را بیش تر تحریک کرده ایم. از اینجاست که می توان گفت: «قدرت آموزش در ضعف آن است».

این جمله متناقض نما، بیانگر انقلابی بزرگ در شیوه های تعلیم و تربیت است. در واقع اعتقاد نوین  در آموزش و پرورش این است که اگر بتوانیم به جای سیراب کردن ذهن، آن را تشنه کنیم و به جای پاسخ دادن، سوال ایجاد کنیم و به جای ارضای کنجکاوی ها، نیروی کنجکاوی را از طریق ارائه و آرایه موقعیت های مجهول تحریک کنیم، به خلاقیت و بازپروری ذهن کمک کرده ایم. به گفته پوانکاره [4]فیزکیدان نابغه، بزرگسالی است که توانسته است ظرفیت های خلاق و کنجکاوی دوره کودکی خود را به جای آنکه در زیر فشارهای اجتماعی محافظه کارانه مدفون کند، همواره در خود زنده نگه داشته است.