فصل اول :
طرح تحقیق
1- مقدمه
قرآن کریم ،آخرین سروش آسمانی است که پیامبر اکرم (ص)آن را برای بشریت به ارمغان آورده است . این کتاب الهی ،از جهات مختلفی مانند فصاحت و بلاغت ،معارف عالی و قوانین استوار ،خبرهای غیبی و اعجاز علمی و. . . معجزه محسوب می شود . و در باب اعجاز علمی مباحثی چون فیزیک ،شیمی ،علوم پزشکی و . . . در آیات قرآن به چشم می خورد و آنچه در این تحقیق مطرح گردیده است مباحث مربوط به بهداشت جسم انسان است که امروزه از مهمترین شاخه های علوم پزشکی محسوب می شود . آن چه در این راستا قابل توجه است این است که اصولاً بهداشت جسمی و روحی در تعالیم انبیاء جایگاه و شیوه ای داشته است تا آن جا که پیشوایان دینی عقل سالم را در بدن سالم بیان نموده اند .
امروزه بهداشت جایگاه رفیعی در بین علوم پزشکی دارد چرا که توجه به امور مربوط به بهداشت موجب سلامت اقشار مختلف جامعه خواهد شد همه شاخه های متنوعی که در بهداشت امروز مورد مطالعه قرار گرفته است همگی در جهت توسعه سلامت و امنیت افراد قرار گرفته است .
اگر به بهداشت و اصول آن توجه کافی بشود بطور یقین اقتصاد جامعه رونق بخصوصی خواهد گرفت واز ناحیه این عنایت و برنامه ریزی می توان به سمت قله های تمدن و توسعه انسانی قدم برداشت که سلامت و بهداشت جسم و روح زمینه ای برای عبادت و بندگی خداست که خود تکامل انسان محسوب می شود و بشر با آرامش خاطر بهتری می تواند در مسیر رضایت الهی گام بردارد .
در این پژوهش سعی شده است با کمک آیات و روایات بخشی از بهداشت جسم انسان در تعالیم الهی مورد بررسی قرار گیرد ،امید است که مورد رضایت حضرت حق واقع شود.
2- تعریف موضوع و لزوم پرداختن به آن
همیشه و در همه موارد پیشگیری بهتر از درمان است. بهداشت نیز یکی از موارد پیشگیری در بیماری‌ها است. لذا لازم دانسته شد که به بهداشت جسم انسان پرداخته شود تا حداقل با آگاهی از اثر برخی موارد آن، به تندرستی و سلامت جسم کمک شود و با جسم و روح سالم است که انسان می‌تواند به عبادت خداوند بپردازد و از طرفی جلوه‌ای، از جلوه‌های همسویی علم و دین نشان داده شود.
3- مروری بر مطالعات انجام شده
تا آنجا که بنده جستجو کردم در جایی کتاب یا مقاله و یا پایان‌نامه‌ای با این عنوان ندیدم ولی پایان نامه و مقاله در مورد بعضی از بخش‌های تحقیق مثل شراب و نماز کار شده بود.
4- اهداف تحقیق
هدف کلی:
بهداشت جسم انسان در قرآن
هدف جزئی:
تأثیر بهداشت غذایی بر جسم انسان
تأثیر بهداشت فردی بر جسم انسان
تأثیر بهداشت جنسی بر جسم انسان
تأثیر بهداشت محیط زیست بر جسم انسان
تأثیر بهداشت روان بر جسم انسان
5- طرح سوال و فرضیه
فرضیه:
1- اوامر و نواهی با بهداشت جسمی و روحی انسان مطابقت دارد.
2- بهداشت جسم با بهداشت روح متلازم است
سؤال:
1- آیا سلامت جسم تأثیری در عبادات فردی و اجتماعی دارد؟
2- آیا پرهیز از محرمات الهی تأثیری در سلامت جسم انسان دارد؟
6- روش تحقیق
روش تحقیق به صورت کتابخانه‌ای بوده که در ابتدا محقق آیات مربوط به موضوع را از کتب مربوطه استخراج نموده و سپس استفاده از تفاسیر و دیگر کتب ذکر شده در منابع و مأخذ میباشد و در بعضی قسمتها محقق نیز نظراتی را بیان نموده است.
7- محدودیتها و پیشنهادات
محدودیت: مسلماً در هر تحقیقی برای محقق محدودیتهایی وجود دارد و محدودیتی که در این تحقیق وجود داشت کمبود منابعی که هم شامل مسائل علمی و هم قرآنی با هم باشد.
پیشنهاد:
با توجه به مطالب علمی کشف شده در قرآن که اعجاز علمی قرآن محسوب می‌شود پایان نامه‌هایی با هر کدام از عناوین علمی موجود در قرآن کار شود که در اینصورت هم یک کار قرآنی و هم یک کار علمی صورت می‌پذیرد.
در دسترس قرار دادن نرم‌افزارهای تفسیری و روایی برای دانشجو و همچنین وجود کامپیوتر در خوابگاه تا دانشجویان بتوانند راحت‌تر و با اطمینان بیشتری کارهای تحقیق خود را به انجام برسانند.
8- کلید واژه‌ها
بهداشت جسم انسان در قرآن
بهداشت:
در لغت: « نیکو نگاه داشتن ، نگاهداری تندرستی، سابقاً حفظ الصحه می‌گفتند.»[1]
در اصطلاح:«روشها و کارهای لازم برای حفظ تندرستی» [2]
جسم:
« بدن، تن ، هر چیزی که دارای طول و عرض و عمق باشد، هر چیزی که قسمتی از فضا را اشغال کند، جمع آن، اجسام و جسوم»[3]
« هر چیزی است که دارای دراز و پهنا و ژرما باشد ( طول و عرض و عمق)، اجزاء هر جسمی از جسمیت خارج نمی‌شود هر چند که تکه تکه و جزء جزء شود باز آن جزء ابعاد دارد.»[4]
«آنچه دارای حجم و وزن است و فضایی را اشغال می‌کند، ماده 2- ساختمان مادی یک زیستمند، بویژه انسان یا جانور، پیکر، کالبد، جسد، تن» [5]
انسان:
در لغت: « آدمی ، مردم، بشر، اناسی و آناس جمع»[6]
در اصطلاح : « انسان: (انسانها): 1- جانداری که طبیعدانان او را در رده پستانداران، زیر راسته آدم نمایان، بالاتیره آدم نمایان و تیره انسانها قرار میدهند و دارای ویژگی حرکت بر روی دو پا، وجود مرکز گویایی در مغز و توانایی ابزار سازی دارد. 2- شخص خوب و پای‌بند به اصول اخلاقی، آدم؛ آدمی»[7]
قرآن: « این لفظ در اصل مصدر است بمعنی خواندن . چنانکه در بعضی از آیات معنای مصدری مراد است مثل « إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ »[8] قرآن در اینجا مصدر است مثل فرقان و رحجان و هر دو ضمیر راجع بومی‌اند یعنی در قرآن عجله نکن زیرا جمع کردن آنچه وحی می‌کنیم وخواندن آن بر عهده ماست....و چون آنرا خواندیم از خواندنش پیروی کن و بخوان.
قرآن کتابی است خواندنی باید آنرا خواند در معانیش دقت و تدبر نمود.بعضی‌ها قرآن را در اصل بمعنی جمع گرفته‌اند که اصل قرء بمعنی جمع است در اینصورت می‌توانند بگویند که : آن مصدر از برای فاعل است. قرآن یعنی جامع حقائق و فرموده‌های الهی.»[9]
« کتاب آسمانی مسلمانان که شامل 6600 آیه و صدو چهارده سوره است» هشتاد و دو سوره آن در مکه نازل شده و به سوره‌های مکی معروف میباشد و سی و دو سوره هم در مدینه نازل شده و آنها را سوره‌های مدنی می‌گویند.»[10]
فصل دوم :
یافته های تحقیق
بهداشت فردی
بهداشت غذایی
بهداشت جنسی
بهداشت محیط زیست
بهداشت روان
بخش اول:
بهداشت فردی
وضو
غسل
طهارت لباس
1- وضو
مقدمه
سپاس و ستایش شایسته پروردگار هستی است که ذرات عالم وجود را مظهر جمال و جلال خویش قرار داد ،پروردگار و معبودی که همواره همه موجودات در پرتو عنایات پر مهرش قرار دارند ،کسی که شایسته یاد کردن است و برماست که نعمتهای خالصانه اش را شاکر باشیم و نمازگزاردن وپیشانی سائیدن جز بر پیشگاه او نباشد . چنانچه خداوند متعال نیز از بندگانش خواسته است که همواره او را یاد کنند و به یاد او باشند ،و در قرآن مجید خطاب به انسان آمده است :« أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاه َ لِذِکْرِی [11]»
«بدان که منم خدای یکتا هیچ خدایی جز من نیست پس مرا به یگانگی بپرست و نماز را برای یاد ما بپا دار»
«نماز به عنوان یکی از ارکان دین مبین اسلام عالیترین و کاملترین نوع نیایش و ارتباط با خداوند می باشد بطوریکه قرآن در بیش از 120 آیه از سوره های مختلف این کتاب الهی از نماز ،احکام،آداب و آثار آن به کرات یاد نموده است .
اگر چه افزون بر نماز ،عبادات دیگری همچون خمس،زکات،حج،جهاد و . . . وجود دارند که هر کدام نقش سازنده و تربیتی مهمی بر روی انسان دارند ولی در این میان نقش نماز بسیار سازنده تر است زیرا نماز جلوه ای از حضور بنده در محضر ربوبیت است و ما در هیچ یک از عبادات اسلامی همچون نماز در تمامی مراحل در محضر خدا نیستیم ،تمامی حرکات،صحبتها و ذکرها همه با خداست و لحظه ای غفلت ازاحکام آن با عث ابطال نماز می گردد،در صورتیکه در دیگر عبادات مثل روزه ،اگر چه انسان به نیت قرب به خداوند و خود سازی از خوردن امساک می نماید اما در همین حال در تمامی روز می تواند اعمال روزمره خود را انجام دهد همچنین نماز تکرار بندگی انسان در برابر ذات لایزال الهی است واین تذکر و یاد مکرر خداوند در طول شبانه روز باعث می شود تا بشر کمتر از یاد خدا غافل باشد و به همان نسبت از گناه و عصیان او می کاهد»[12]
جهان ،محراب وسیعی است که همه کائنات ،درآن به تسبیح و عبادت وسجود در برابر خدا مشغولند .« تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَن فِیهِنَّ وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَکِن لاَّ تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ إِنَّهُ کَانَ حَلِیمًا غَفُورًا »[13]
«هفت آسمان وزمین و هر چه در آنها ست همه به ستایش خداوند مشغولند و موجودی نیست در عالم جز آنکه تسبیح و ستایش پروردگار می نماید ولیکن شما تسبیح آنها را فهم نمی کنید . بدرستیکه خداوند بسیار بردبار و آمرزنده است »
به نماز ایستادن ،همراهی با همه آفریده ها و فرشتگان در پرستش وذکر پروردگار است . به نماز ایستادن رنگ و بوی الهی گرفتن وجلوه و آئینه جمال حق شدن است . لحظاتی را به یاد او ،به نیایش او و راز و نیاز با او بگذرانیم و ورح آلوده را در چشمه صاف وزلا ل الهی شستشو دهیم . این است نمازی که مسلمان روزانه پنج بار می خواند .
(بهار 88)
[1]-فرهنگ عمید، سپهر، تهران، 1374، چ چهارم، حسن عمید، ج 1، ص 461
2- فرهنگ فارسی امروز، آرین، تهران، 1377، چ سوم، غلامحسین صدری اغشار، نسرین حکمی، نسترن حکمی، ص 157
3- فرهنگ عمید، حسن عمید، ج 1، ص 815
4- مفردات الفاظ قرآن، انتشارات مرتضوی،بی جا، 1357، چ دوم، ابوالقاسم حسین بن فضل معروف به راغب اصفهانی متوفاتی 502، مترجم: غلامرضا خسروی حسینی، ج 1، ص 398
[5] - فرهنگ فارسی امروز، غلامحسین صدری افشار، نسرین حکمی و نسترن حکمی، ص 727
[6] - فرهنگ عمید، حسن عمید، ج 1، ص ص 292
[7] - فرهنگ فارسی عمید، غلامحسین صدری افشار، نسرین حکمی و نسترن حکمی، ص 98
[8] - قیامت/ 17-18
[9] - قاموس،دارالکتب الاسلامیه،تهران،1376،چ دوازدهم،استاد سید علی اکبر قرشی
[10] - فرهنگ عمید،حسن عمید،ج 3،ص 1882
-[11] طه /14
[12] - اسلام بهداشت روان ،دفتر نشر معارف ،بی جا ،تابستان 1382،چ اول ،نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی ایران ،مجتبی احسان منش ،ص 52
[13] - اسراء / 44
منابع و مأخذ
قرآن کریم - ترجمه : محمد مهدی فولادوند .
نهج البلاغه – دلشاد – قم – 386- چ دوم- سید رضی – مترجم:محمد دشتی (ره)
آیین بهزیستی اسلام- دفتر نشر فرهنگ اسلامی – تهران- 1366- چ اول – دکتر احمد صبوراردوبادی
اخلاق در قرآن- مدرسه الامام علی بن ابیطالب(ع)-بی جا-1377-چ دوم- مکارم شیرازی
اخلاق شبر (ترجمه کتاب الاخلاق)- موسسه انتشارات هجرت- بی جا– 1381- چ هشتم – مرحوم سید عبدالله شبر – مترجم :محمد رضا جباران
اسرار گناهان کبیره – انتشارات مهدی نراقی- تهران- 1385- چ سوم- علی محمد حیدری نراقی
اسلام پزشک بی دارو- دفتر انتشارات اسلامی- تهران- 1373- چ هشتم – احمد امین شیرازی
اسلام و بهداشت روان – دفتر نشر معارف-بی جا - 1382- چ اول – نهاد مقا م معظم رهبری در دانشگاه علوم پزشکی ایران-محتبی احسان منش
اسلام و مقتضیات زمان – انتشارات صدرا- تهران- 1377- چ سیزدهم – شهید استاد مرتضی مطهری
اسلام و مسائل زندگی-انتشارات اسوه- بی جا -1372- چ اول- محمد جعفر امامی شیرازی
اشارات علمی اعجاز آمیز قرآن- دفتر نشر معارف- بی جا -1383- چ اول- دکتر محمد علی رضایی اصفهانی
اعجاز علمی در قرآن کریم – رزقی – بی جا – 1381- چ اول- محمد سامی محمد علی – مترجم :سید حسن کاظمی
امالی شیخ صدوق (ره)- وحدت بخش – تهران – 1384- چ اول – ثقه المحدثین شیخ صدوق (ره)- مترجم :کریم فیضی تبریزی
اولین دانشگاه و آخرین پیامبر – بنیاد فرهنگی شهید پاک نژاد – یزد – 1361- چ سوم – دکتر سید رضا پاک نژاد-
برگزیده مفاتیح الجنان – هاتف – مشهد- 1376- چ مکرر- مرحوم حاج شیخ عباس قمی
بحارالانوار- دارالکتب الاسلامیه – تهران- 1362- چ چهارم – علامه محمد باقر مجلسی
بهداشت – بی نا- تهران- 1363- چ اول – دکتر محمد علی نیلوفرنشان – دکتر جلیل ضرابی و دکتر محمد باقر میر فتاحی
بهداشت در اسلام- موسسه انتشاراتی مختومقلی فراغی – گرگان- 1382- چ اول – علی کیا
بهداشت در فقه – همیاران جوان- مشهد – 1386- چ اول – حسین جوادی
بهداشت در قرآن – انتشارات واقفی – مشهد- 1384- چ اول – دکتر سید محمد رضا نوری
پژوهشی در اعجاز علمی قرآن- انتشارات کتاب مبین – رشت – 1381- چ دوم – دکتر محمد علی رضایی اصفهانی
پیام جاویدان «فصلنامه تخصصی قرآن پژوهی – سال دوم – شماره هفتم»- سازمان اوقاف و امور خیریه – بی جا – 1384- بی چا- مقاله روان شناسی اسلامی در قرآن – ربابه رمضانی
تحریرالوسیله – دفتر انتشارات( وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم) – قم -1386- چ بیست و سوم – حضرت امام خمینی (ره)- مترجم:علی اسلامی
تفسیر کاشف – دفتر نشر فرهنگ اسلامی – بی جا– 1362- چ اول - دکتر سید محمد باقر حجتی و عبدالکریم بی آزار شیرازی
تفسیر نمونه – دارالکتب الاسلامیه – تهران- 1376- چ بیست ونهم –ناصر مکارم شیرازی
تفسیر نور – موسسه در راه حق- بی جا- 1376- چ دوم- حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محسن قرائتی
توضیح المسائل مراجع(مطابق با فتوای دوازده نفر از مراجع معظم تقلید)- دفتر انتشارات اسلامی- 1377- چ دوم – سید محمد حسن بنی هاشمی خمینی
حلیه المتقین – گلبان- بی جا- 1380- چ چهارم – علامه محمد باقر مجلسی
خواسته ها و ناخواسته های الهی – مکتب اهل بیت (علیهم السلام)- قم-1380- چ اول – حاء- عین
رساله توضیح المسائل امام خمینی(ره)-موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) –تهران- 1384- چ پنجم- امام خمینی(ره)
رساله نوین فقهی پزشکی (بهداشت)- دفتر نشر فرهنگ اسلامی- تهران- 1374- چ چهارم – عبدالکریم بی آزار شیرازی
شادی ونشاط در منابع و متون اسلامی – بی نا- تهران – 1385- چ دوم- شکرالله دانش
شرح و تفسیر لغات بر اساس تفسیر نمونه – آستان قدس رضوی – مشهد – 1381- چ دوم – جعفر شریعتمداری
طب در قرآن- انتشارات پیام- بی جا- 1370-چ سوم- دکتر عبدالحمید دیاب و دکتر احمد قرقوز- مترجم:علی چراغی
الفروع من الکافی- داراالکتب الاسلامیه – تهران- 1367- چ سوم- ثقه الاسلام ابن جعفر محمد بن بعقوب بن اسحاق کلینی رازی
فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی- بی نا- تهران- 1370- بی چا- غلامعلی حداد عادل
فرهنگ فارسی امروز- آرین- تهران- 1377- چ سوم- غلامحسین صدری افشار- نسرین حکمی و نسترن حکمی
فرهنگ فارسی عمید (سه جلدی)- چاپخانه سپهر – تهران- 1374- چ سوم- حسن عمید
فرهنگ لغات و اصطلاحات فقهی – انتشارات سروش- بی جا – 1382-چ اول – دکتر سید محمد حسینی
فلسفه احکام- چاپخانه اسلام- اصفهان- 1344- چ اول- احمد اهتمام
قرآن و طب نوین- پیام- تهران- 1378- چ اول– محمود نوری شاد کام-
قاموس قرآن- داراالکتب الاسلامیه – تهران- 1376- چ دوازدهم- استاد سید علی اکبر قرشی
گناهان کبیره – انتشارات هلال- بی جا- 1378- چ مکرر- شهید آیت الله دستغیب
لغت نامه دهخدا- موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران – 1377- چ دوم از دوره جدید- علی اکبر دهخدا
مجمع البیان فی تفسیر القرآن- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- تهران- 1380- چ اول – ابوعلی الفضل بن الحسن الطبرسی – مترجم:حجه السلام علی کرمی
مستدرک آثار الصادقین- ستاد برگزاری نماز جمعه گیلان- جاوید-رشت- 1379- چ اول – حاج شیخ صادق احسانبخش
مسئله حجاب- انتشارات صدرا- تهران- 1385- چ شصت و نهم- شهید استاد مرتضی مطهری
معارف و معاریف (دایره المعارف جامع اسلامی)- بی نا- تهران –1379- چ سوم– سید مصطفی حسینی دشتی
مفردات الفاظ قرآن (راغب اصفهانی)- انتشارات مرتضوی-بی جا- 1357- چ دوم – ابوالقاسم حسین بن فضل معروف به راغب اصفهانی-مترجم:دکتر سید غلامرضا خسروی حسینی
المیزان- دفتر انتشارات اسلامی( وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)- قم – بی تا- بی چا- سید محمد حسن طباطبایی- مترجم: سید محمد باقر موسوی همدانی
میزان الحکمه- دارالحدیث – قم- 1377- چ اول-محمد محمدی ری شهری- مترجم :حمید رضا شیخی
نسخه های شفا بخش- انتشارات مهدی نراقی- تهران- 1382- چ دوم- علی محمد حیدری نراقی
وسائل الشیعه – دار احیاءالتراث الغربی- بیروت/ لبنان- بی تا- بی چا- شیخ محمد بن حسن حر عاملی
هدایت – موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی – مشهد- 1378- چ اول – سید محمد تقی مدرسی- مترجم:پرویز اتابکی
www.porsojo.com
لوح فشرده جامع تفاسیر نور(2)