پایان نامه بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر راهبرد های شناختی بر یادگیری و یادداری در دروس با ماهیت درکی، حفظی و کلامی

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته تکنولوژی آموزشی( M.A )

چکیده

هدف این مطالعه مقایسه اثربخشی آموزش راهبردهای شناختی  بر یادگیری و یادداری دروس تاریخ، علوم تجربی و زبان انگلیسی با ماهیت های حفظی، درکی و کلامی بوده. این پژوهش به روش نیمه آزمایشی (طرح گروه کنترل نابرابر) با متغیر مستقل (راهبردهای شناختی) و متغیرهای وابسته (میزان یادگیری و یادداری) اجرا شده است. داده ها به وسیله آزمون های معلم ساخته با اعتبار بالا و ضریب پایایی (آلفای کرانباخ)  81 %  درصد به دست آمده و به وسیله آزمون آماری «T»  مستقل تجزیه و تحلیل شده اند. تعداد 34 آزمودنی  (17 = N1 گروه آزمایش، 17 = N2 گروه کنترل) با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای و هدفمند از جامعه آماری دانش آموزان پسر پایه سوم راهنمایی شهرستان اسلام آباد غرب در سال تحصیلی  93/ 92 انتخاب گریده اند. طبق  نتایج بدست آمده از پژوهش، آموزش راهبردهای شناختی در درجه اول بر یادگیری و یادداری درس تاریخ با ماهیت حفظی تأثیر معنی داری داشته، و برای درس علوم تجربی با ماهیت درکی، تأثیر مثبتی بر یادگیری و یادداری داشته، اما نه به اندازه درس تاریخ، و برای درس زبان انگلیسی (کلامی)، آموزش راهبردهای شناختی تأثیر  معنی داری در یادگیری و یادداری ایجاد نکرده است.

کلید واژه ها: آموزش، یادگیری، یادداری، راهبرد، شناخت

مقدمه

مکتب شناخت گرایی که بررسی و مطالعه فراگردهای ذهنی، شامل: نحوه دریافت، کسب، پردازش، نگه داری، بازیابیو یادآوری اطلاعات را در کانون توجه خود قرار می دهد، در اوایل دهه 1960 پا به عرصه پژوهش های روانشناسی نهاد و به تدریج با پژوهش های وسیع و روز افزون به نظریه ای تبدیل شد که دارای تلویحات مهمی برای معلمان و دانش آموزان در زمینه ی آموزش مؤثر و راهبردهای یادگیری و آموزش است (کدیور، 1387).

بر اساس این دیدگاه، دانش در قالب طرح واره های گوناگون سازمان دهی شده است.یادگیرنده به فعالیت خود برای کسب دانش می کوشد و هنگامی که فرد توانستدانش جدید را در شکل معنادار درحافظه ی خود ذخیره کند، یادگیری صورت گرفته است. ذخیره کردن دانش جدید به شکل معنادار در حافظه ی شخص بدین معناست که او توانسته است مطالب آموخته شده را با ساخت شناختی خود مرتبط سازد و به فهم آن دست پیدا نماید (سیف، 1390).

یادگیرنده با داشتن توانایی هایی مانند سازمان دهی، طبقه بندی و بازیابی اطلاعات در محیط یادگیری، به پردازش اطلاعات می پردازد.پس از آن که اطلاعات در حافظهپردازش شد،یادگیرنده می کوشد تا از آن ها برای حل مسایل استفاده کند و آن ها را در موقیعت های عملی به کار گیرد. دیدگاه شناخت گرایی بر راهنمایی یادگیرنده و کمک به او در پیمودنمسیر یادگیری و تدارک بازخوردهای مناسب تأکید می ورزد (نوروزی و رضوی، 1390).سیفرت[1] می گوید: «شناخت[2] به فرایندهایی اشاره دارد که افراد به کمک آن ها یاد می گیرند، فکر می کنند، و به یاد می آورند» به طور خلاصه شناخت یعنی دانستن، و کسب شناخت درباره جهان هستی،یعنی دانستن جهان هستی (سیفرت، 1998، به نقل از سیف، 1388).

سیف (1390) در کتاب «روانشناسی پرورشی نوین» می گوید: «منظور از راهبرد (استراتژی) یک برنامهیا نقشه ی کلی است که از مجموعه ای عملیات تشکیل می یابد و برای رسیدنبه یک هدفمعین طراحی و اجرا می شود» و «راهبردهای شناختی راه هاییادگیری هستند».

برای مثال پاسخ به سوال های زیر به نوعی راهبردهای یادگیری را نشان می دهند:

این کتابرا چگونه می خوانید؟ آیا زیر جملات مهم خط می کشید یا با ماژیکآن ها را برجسته می کنید؟ آیا یادداشت برداری یا خلاصه می کنید؟

از زمانیکه روخوانی ابداع شده است، دانش آموزان از این روش ها و روش های دیگر استفادهکرده اند و این گونه راهبردها از دیربازمورد بررسی قرار گرفته اند. با این حال، روانشناسان پرورشی هنوز درباره ی این که کدام راهبردهای مطالعه از همه مؤثرتر هستند، مجادله می کنند. پژوهش درباره ی راهبردهای مطالعه ینتیجه بخش، در بهترین حالت گیج کننده است. معلوم شده است که معدودی از روشهای مطالعه همیشه نتیجه بخش بوده و تعدادی از آن هااصلاًنتیجه بخش نیستند. بدیهی است که ارزش راهبردهای مطالعه،به جزییات آن ها و نوع استفاده ای که از آن ها می شود، بستگی دارد (اسلاوین، ترجمه سید محمدی، 1392).

نتایج پژوهش ها نشان می دهد، دانش آموزانی که این گونه مهارت ها (مهارت استفاده از راهبردهای شناختی) به آنان آموزش داده شده (گروه آزمایش) در قیاس با دانش آموزانیکه از این مهارت ها بی بهره مانده اند (گروه گواه)، در توانایی خواندن و فهمیدن مطالب جلوتر بوده اند. پژوهش های موجود به روشنی نشان می دهند که رفتار راهبردی یا استراتژیکی، یادگیری را افزایش می دهد. هم چنین روشن شده است که یادگیرندگانماهر می دانند که چه زمانی باید استراتژیکی عمل کنند (سیف، 1389).

 از آن جا که موضوع ها و مباحث تحصیلی بسیار گوناگون اند و یادگیری هر یک از آن ها شیوه های خاصی را طلب می کند، آگاهی یافتن دانش آموزان و دانشجویان از راهبردهای مختلف مطالعه و یادگیری و تسلط یابی آنانبر چگونگی استفاده از آن راهبردها در کسب موفقیت تحصیلی بسیار یاری شان می دهد. (سیف، 1385)

راهبردهای یادگیری و مطالعه ( هم شناختی و هم فراشناختی) مهارت های قابل یادگیری هستند.مثلاً یکی از روش های موفق مطالعه و یادگیری ویژه ی متوندرسی علمی و رشی است که با نام های PQ4R یاPQRSTشناخته شده است،یا روش کاپس (CAPS) برای خواندن متن های ادبی قابل استفاده است (توماس[3] و رابینسون[4]، 1982 به نقل از سیف، 1390).

از مطالببالا چنینبر می آید که توماس و رابینسونبرای مباحث و موضوعاتگوناگونی تحصیلی ملزمبه نام گذاری هایی چون متونعلمی و ادبی شده اند. لذا با پیروی از چنین روشی بر آن شدیم که موضوعات گوناگون تحصیلی را با نام های جدید و بر اساس انواعهوش های کشف شده از سوی هواردگارنر[5] و لوئیس ترستون[6] مانندهوش های درک کلامی، سرعت ادراکی و استدلال، نام گذاری نماییم (سیف، 1391) به زبان ساده، پژوهشگر موضوعات و مباحث مختلف تحصیلی را بر اساس اسامی انواعهوش ها، تحت عناوین دروس درکی، کلامی و حفظی نام گذاری کرده است.

بیان مسأله:

چنان چه ویلیامون تیل[7] می گوید: برای جامعه ای که آموزش و پرورشآن امور را بدون بحث و انتقادمی پذیرد و بدونتفکر منعکس می نماید، اینخطر در کمین است که انسان فاقد توان و نیرو در جامعه پدید آورد (شعبانی و پورظهیر، 1385).

اسلاوین[8] در کتابی با عنوان روانشناسیتربیتی معتقد است که «رایج ترین راهبردهای مطالعه شامل یاداشت برداری، خط کشیدن زیر مطلب، خلاصه کردن، نوشتن برای یادگرفتن،چکیده نگاری و نمودار نگاری می باشد که دانش آموزان اکثراًاز زمان ابداع روخوانی تاکنون از این روش ها به تنهایی و بدون آموزش مربی استفاده کرده اند».

با این حال، روانشناسان تربیتی هنوز درباره ی این که کدام راهبرهای مطالعه از همه مؤثرتر هستند مجادله می کنند.پژوهش درباره ی راهبردهای مطالعه ی نتیجه بخش، در بهترین حالت گیج کننده می باشد و معلوم شده است که معدودی از روش های مطالعه همیشه نتیجه بخش بوده و تعدادی از آن ها اصلاً نتیجه بخش نیستند (اسلاوین، ترجمه سید محمدی 1389).

 و اما از آن جا که قبلاًمتذکر شدیم، راهبردهای شناختی راه های یادگیری هستند. این پژوهش به دنبال آن است که بعد از معرفی و تدریس راهبردهای شناختی به دانش آموزانپسر پایه سوم راهنمایی شهرستان اسلام آباد غرب، به بررسی تفاوت میزان تأثیرات مثبت، خنثی و شاید منفی اینراهبردها در یادگیری و یادداری دروس تاریخ (حفظی)، زبان انگلیسی (کلامی) و علوم تجربی (درکی) بپردازد، یا این دروس را از لحاظ مقدار تأثیری که از راهبردهای شناختی می پذیرند طبقه بندی نماید.

بدینصورت که در کلاس آزمایش (گروه آزمایش) هنگاممطالعه دروس تاریخ، زبان انگلیسی و علوم تجربی از راهبردهای شناختی استفاده می شود و در کلاس کنترل (گروه کنترل) روش یا روند همیشگی مطالعه دروس یاد شده ادامه می یابد. بنابراین متغیر مستقلدر این پژوهش، راهبردهای شناختی و متغیرهای وابسته شامل میزان یادگیری و یادداری دانش آموزان پسر پایه سوم راهنمایی در دروس تاریخ (حفظی)، زبان انگلیسی (کلامی) و علوم تجربی (درکی) می باشد.

اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

انفجار اطلاعات، پیشرفت علوم و فنون، پیچیده شدن نیازهای فردی و اجتماعی موجب شده که دیگر روش هایغیرعلمی مطالعه که برآیندیجز اتلاف وقت، هزینه و یادگیری ناقص را به دنبالندارند،قادر به رفع نیازهای پیچیده امروزی نباشند.نوآوری درفعالیت های آموزشی از جمله راه های یادگیری مقوله ای است که مقالات و کتب زیادی را به خود اختصاص داده و پژوهش های گسترده ای در این زمینه صورت گرفته است (زمانی و لیاقتدار، 1389).

از طرفی موضوع ها و مبحث های تحصیلی بسیار گوناگون اند و یادگیری هر یک از آن ها شیوه ی خاصی را طلب می کند، آگاهی یافتن دانش آموزان و دانشجویاناز راهبردهای مختلف مطالعه و یادگیری و تسلط یابی آنانبر چگونگی استفاده از آن راهبردها در کسب موفقیت تحصیلی بسیار یاری شان می دهد. آگاهی از این راهبردها به معلمان نیز کمک می کند تا در هدایت دانش آموزان و دانشجویان مؤثر عمل کنند (سیف، 1392).

علی اکبر سیف در کتاب روانشناسی پرورشی نوین می گوید: «راهبردهای شناختی راه های یادگیری هستند» از طرف دیگر سیف معتقد است که راهبردهای یادگیری و مطالعه مهارت های قابل یادگیری هستند. به عبارت دیگر راهبردهای یادگیری را می شود به دانش آموزان آموزش داد.(سیف، 1391)

اگر تیزبینانه به گفته های علی اکبر سیف توجه کنیم، متوجه خواهیم شدکه او غیر مستقیم و به طور ضمنی جمله ی معروف برونر[9] را تکرار می کند؛ «یاد بگیرید که چگونه یادبگیرند»[10].

برونر معتقد است که یادگرفتنیادگیری برای دانش آموزانی که در عصر انفجار اطلاعات زندگی می کنند ضروری است (کدیور، 1387).

معنای یادگرفتن نحوه ی یادگیری، پی بردن به ساختار بنیادی دانش، و منظور از ساختار بنیادی دانش ارکانمهم هر نظامعلمی یعنی مفاهیم، اصولیا تعمیم ها، و روش های پژوهش آن نظام علمی است. (سیف، 1392).

 در واقع رابطهبین یادگرفتن یادگیری و ساختار بنیادی دانش دوطرفه است؛ یعنی ساختار بنیادی هر علمی اگر توسط دانش آموز درک و فهمیده شود، نتیجه این می شود که به او کمک شده است که یادبگیرد که چگونه یاد بگیرد. و این یعنی رسیدن به اهداف آموزش، که مهم بودن جایگاه پژوهش فعلی را درباره ی راهبردهای شناختی می رساند.

هدف کلی پژوهش

بررسی میزان تأثیر آموزش مبتنی بر راهبردهای شناختیبر یادگیری و یادداریدروس حفظی، درکی و کلامی دانش آموزانپسر سال سوم راهنمایی شهرستان اسلام آباد غرب درسال تحصیلی 93/ 92 می باشد.

اهداف ویژه

1.بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر راهبردهای شناختی بر یادگیری و یادداری درس درک کردنی علوم تجربی پایه سوم راهنمایی.

2. بررسی تأثیر آموزشمبتنی بر راهبردهای شناختی بر یادگیری و یادداری درس حفظ کردنی تاریخ پایه سوم راهنمایی.

3. بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر راهبردهای شناختی بر یادگیری و یادداری درس کلامی زیان انگلیسی پایه سوم راهنمایی.

سوالات پژوهش

1. آیا آموزش مبتنی بر راهبردهای شناختی، می تواند در درس علوم تجربی با ماهیتدرک کردنی،از نظر میزان یادگیری و یادداری تفاوت معنی داری را ایجاد نماید؟

2. آیا آموزش مبتنی بر راهبردهای شناختی، می تواند در درس تاریخ با ماهیت حفظ کردنی،از نظر میزان یادگیری و یادداری تفاوت معنی داری را ایجادنماید؟

3. آیا آموزش مبتنی بر راهبردهای شناختی، می تواند در درس زبان انگلیسی با ماهیت کلامی، از نظر میزان یادگیری و یادداری تفاوت معنی داری را ایجاد نماید؟

فرضیه های پژوهش

1. آموزش راهبردهای شناختی در یادگیری و یادداریدرس تاریخ (حفظی)، تفاوت معنی داری ایجاد می کند.

2. آموزش راهبردهای شناختی در یادگیری و یادداری درس علوم تجربی (درکی)، تفاوت معنی داری ایجاد می کند.

3. آموزش راهبردهای شناختی در یادگیری و یادداری درس زبان انگلیسی (کلامی)، تفاوت معنی داری ایجاد می کند.

تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی و تخصصی (به صورت مفهومی و عملیاتی)

یادگیری:یادگیری به فرآیند ایجاد تغییرات نسبتاًپایدار در رفتار بالقوه فرد اطلاق می شود که بر اثر تجربه حاصل آید(شعبانی، 1387).

منظور از یادگیری در این پژوهش، میزان رشد آموخته های دانش آموزان که حاصل تفاوتنمرات آن ها در پیش آزمون و پس آزمون است، می باشد.

یادداری: یادداری یعنی توانایی یادآوری اطلاعات از حافظه بلند مدت است (اُلسون و هرگنهان،ترجمه سیف، 1390).یادداری در این پژوهش، میزان اطلاعاتی است که دانش آموز پس از گذشت دو هفتهاز پس آزمون اول در پس آزمون دوم ارایه می دهد.

پیش آزمون: آزمونی است که در آنمعلوم می شود یادگیرندگانچه مقدار از هدف ها و محتوای درس تازه را قبلاًیادگرفته اند. هدف از اجرای این آزمون تعیین میزان اطلاعات یادگیرندگاناز مطالبی است که قرار است به آنان آموزش داده شود (سیف، 1389).

منظور از پیش آزمون در این پژوهش، آزمونی است که توسط معلم تهیه و در اولین جلسه کلاس روی دانش آموزان اجرا گردید.این آزمون شامل 30سوال و در ارتباط با مباحث مورد نظر برای تدریس بودند.

راهبرد: راهبرد یا استراتژی، یک برنامه یا نقشه ی کلی است که از مجموعه عملیاتتشکیل می یابد و برای رسیدن به یکهدف معین طراحی و اجرا می شود.

منظور از راهبرد در این پژوهش فعل هایی مانندیادداشت برداری، خلاصه سازی، خط کشیدن زیر عبارات مهم و... است که باعث می شوندسطح پردازش اطلاعات دانش آموزان را بالا برده و در نهایت منجر به افزایش یادگیری و یادداری در آنان خواهد شد.

پس آزمون: منظور از پس آزمون این است که تمامی آموخته های دانش آموزان در طول یک دوره آموزشی تعیین می شوند و هدف آن نمره دادن به دانش آموزان و قضاوت درباره ی اثربخشی کار معلم و برنامه ی درسی یا مقایسه ی برنامه های مختلف درسی با یکدیگر است (سیف، 1389).

در این پژوهش دو پس آزمون داریم که پس آزمون اول برای نشان دادن میزان افزایش یا کاهش یادگیری و پس آزمون دوم برای نشان دادن میزان افزایش یا کاهش یادداری روی دانش آموزان اجرا می شود. از 30 سوال پس آزمون 15 سوال از پیش آزمونمطرح شده است.

شناخت: شناخت از لحاظ لغوی یعنی دانستن و کسب آندرباره ی جهان هستی،به عبارت دیگر یعنی دانستن جهان (سیفرت 1998، به نقل از سیف 1386).

راهبردهای شناختی به هرگونه رفتار، اندیشه یا عمل یادگیرنده اطلاق می شود که او در ضمن یادگیری مورد استفاده قرار می دهد و هدف آن کمک به فراگیری، سازماندهی و ذخیره سازی است (واینستاین و هیوم، 1998).

آموزش:هرگونه فعالیت یا تدبیر از پیش مطرح شده ای که هدف آن آسانکردن یادگیری در یادگیرندگاناست. در این پژوهش منظور از آموزش همان آموزش کلاسی است که کنش متقابل یا تعامل بین معلم و یادگیرندگانعنصر اصلی آن به حساب می آید (سیف، 1390).

[1]- seifert

[2] -Cognition

[3]- Thomas

[4] -Robinson

[5]- Louis Thurston

[6] - Howard Gardner

[7] - William vantil

[8] - slavin

[9]- Bruner

[10] -Learn how to learn

Title: Consideration of effect cognitives strategies – centered instruction on learning and retention in holding essence textbooks conceptual, memorizing and verbal

Abstract:

This research aims to Compare teching effectiveness Cognitive Strtaegies on learning and retention at three-textbooks;History,Natural Science and  English Language With assence’smemorizing,Conceptual and  Verbal;the research’s method is quasi –experimental (unequalControl group design) With independent Variable(Cognitive Strategies ) anddependent Variable (rate of learning and  retention) to be  performed that by teacher making tests with  high validity and  reliability Coefficient (Cronbach Alpha) 0.81 ,to be gathering enterprise  information (data),and statistical T- test be analysed. number of  subjects  (34) be  reached (expriment group= 17 & Control group =17); the  method Cluster random Sampling and  purposive Sampling from inter Subjects’ Son grade Third guidance West Islam Abad township in academic year 92/93 to beSelected; Conseqence of research indicated that education cognitive strategies in the first place on learning and retention textbooks’History(memorizing)to be affected significant , and for textbooks’ NaturalScience(Conceptual) be positive effect ; but no amount to text booksHistory, and for textbooks’ English language(verbal) to be not affected Significant at learning and retention.

Key Words : Learning,retention, Cognition, strategy, education