پایان نامه بازتاب مذهب در هنر های عامیانه نیمه دوم حکومت قاجار

فهرست:

فصل اول: کلیات پژوهش

 1-1 شرح موضوع و بیان مسئله..........................................................................................................................1

1-2 مقدمه.........................................................................................................................................................2

1-2 اهمیت و ضرورت .....................................................................................................................................4

1-3 اهداف ضروری.........................................................................................................................................4

1-4 سوالات.....................................................................................................................................................4

1-5 فرضیه ­ها....................................................................................................................................................5

1-6 قلمرو تحقیق..............................................................................................................................................5

1-7 روش تحقیق..............................................................................................................................................5

1-8 روش شناسی..............................................................................................................................................6

سازماندهی پژوهش...............................................................................................................................6

1-10 تعاریف و مفاهیم.....................................................................................................................................6

1-10-1 نظریه بازتاب......................................................................................................................................6

1-10-2 هنر عامیانه..........................................................................................................................................7

1-10-3  نقاشی پشت شیشه..............................................................................................................................7

1-10-4 نقاشی قهوه­خانه­­ای..............................................................................................................................7

1-10-5 نقاشی بقاع متبرکه..............................................................................................................................7

فصل دوم : سوابق و ادبیات تحقیق

بخش اول : تاریخ قاجار

2-1 معرفی سلسله قاجار....................................................................................................................................8

2-1-1 پادشاهان دوره­ی اول حکومت قاجار....................................................................................................8

2-1-2 پادشاهان دوره­ی دوم حکومت قاجار....................................................................................................9

بخش دوم: تحولات سیاسی و نظامی دوره قاجار

2-2-1 اوضاع شاه و اداره مملکت....................................................................................................................13

2-2-2 نقش دستگاه دیوانی(صدراعظم، وزیران و درباریان) در اداره مملکت.....................................................14

2-2-3 اوضاع نهادهای قضایی و نظامی..............................................................................................................15

2-2-4 اوضاع روابط بین الملل......................................................................................................................16

2-2-5 استعمار روسیه و انگلیس ...................................................................................................................17

2-2-5-1 اعطای امتیازات به انگلیس.................................................................................................19

2-2-5-2 اعطای امتیازات به روسیه‌....................................................................................................19
2-2-5-3 اعطای امتیازات به فرانسه....................................................................................................21

2-2-6 جنگ­های خارجی و جنبش­های داخلی.............................................................................................21

2-2-6-1 جنگ ده ساله با روسیه و معاهده گلستان و ترکمن­چای......................................................22

2-2-6-2 انگلیس و جنگ هرات و معاهده پاریس............................................................................22

2-2-7 جنبش­های داخلی..................................................................................................................23

2-2-7-1 جنبش تنباکو (واقعه­ی رژی) ........................................................................................23

2-2-7-2 مشروطه........................................................................................................................24

2-2-7-3 قیام­های پس از مشروطه  ..............................................................................................26

بخش سوم:  تحولات اقتصادی، اجتماعی دوره قاجار

2-3-1 اوضاع اقتصاد....................................................................................................................................26

2-3-2 اوضاع صنایع ....................................................................................................................................28

2-3-3 اوضاع اجتماعی و طبقه بندی اقشار مردم ...........................................................................................29

2-3-4  اوضاع درمان و تغذیه.......................................................................................................................30

   بخش چهارم: تحولات فرهنگی دوره قاجار

2-4-1 مصلحان دوره قاجار (نخبگان سیاسی، فکری و دینی ) ....................................................................32

2-4-2 تاسیس مدارس...............................................................................................................................34

2-4-3 انتشار مطبوعات..............................................................................................................................35

بخش پنجم: تحولات مذهبی دوره قاجار

2-5-1 اوضاع مذهب....................................................................................................................................37

2-5-1-1 فرقه بابیت..................................................................................................................................38

2-5-2 ترویج خرافه......................................................................................................................................39

2-5-3 علما و وضعیت آنان در دوره قاجار....................................................................................................40

2-5-4 علما، دربار و طبقه حاکم....................................................................................................................41

2-5-5 علما، مردم اصناف و هیئت­های مذهبی مردمی....................................................................................42

2-5-6 علما و نقش آنان در رهبری مردم .......................................................................................................44

2-5-7 مجالس عزاداری امام حسین (ع) ........................................................................................................45

فصل سوم: جامعه شناسی هنر و نظریه بازتاب و هنر عامیانه

3-1 جامعه­شناسی هنر.....................................................................................................................................48

3-2 عوامل دخیل در جامعه شناسی هنر.........................................................................................................49

3-2-1 بنیاد و زمینه.................................................................................................................................50

3-2-2 زمینه­یابی ....................................................................................................................................50

3-2-3 بافت ..........................................................................................................................................50

3-2-4 موقعیت­ها...................................................................................................................................50

3-2-5 ایدئولوژی..................................................................................................................................51

3-2-6 جبریت اجتماعی هنر...................................................................................................................51

3-2-7 عادت­واره...................................................................................................................................52

3-3 نقش جامعه در خلق اثر هنری................................................................................................................52

3-3-1  نقش طبقه و گروه­ها در خلق اثر هنری.......................................................................................53

3-4 نظریه بازتاب و دیگر رویکردهای جامعه­شناسی هنر................................................................................55

3-5 هنر عامیانه.............................................................................................................................................57

3-5-1 هنر عامیانه در ایران......................................................................................................................58

 فصل چهارم: یافته های تحقیق

    بخش اول: هنر دوره دوم حکومت قاجار

              4-1-1 هنر دوره قاجار..........................................................................................................................61

4-1-2 هنر درباری دوره دوم حکومت قاجار........................................................................................62

4-1-2-1 ویژگی نقاشی­های درباری دوره دوم حکومت قاجار........................................................64

4-1-2 هنر عامیانه در دوره دوم حکومت قاجار.....................................................................................65

4-1-2-1 ویژگی­های هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار.......................................................67

4-1-3  تحول هنر دوره قاجار به واسطه برخورد با غرب.................................................................................68

4-1-4 هنرهای و فنون نوظهور در دوره قاجار................................................................................................70

4-1-4-1 چاپ سنگی........................................................................................................................70

4-1-4-2 عکاسی...............................................................................................................................71

4-1-4-3  تئاتر و تعزیه ......................................................................................................................72

بخش دوم-  تحولات اجتماعی و تعامل هنر و مذهب  

4-2-1 تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر مضامین مذهبی در هنر ایران...............................................................74

 4-2-2 تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر مضامین مذهبی بر هنر عامیانه نیمه دوم حکومت قاجار........................76

4-2-3  تامل هنر عامیانه و مذهب در عهد قاجار.............................................................................................77

4-2-3-1 مفاهیم مذهبی در هنرهای عامیانه قاجار.....................................................................................78

بخش سوم: تجزیه تحلیل نقاشی های عامیانه دوره دوم حکومت قاجار

4-3 معرفی هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار................................................................................79

4-3-1 نقاشی ­قهوه­خانه­ای..................................................................................................................79

4-3-2 نقاشی پشت شیشه...................................................................................................................81

4-3-3 نقاشی بقاع­متبرکه...................................................................................................................83

4-3-4  بررسی وجه ساختاری مشترک در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار..................................86

4-3-4-1 پرهیز از واقع­گرایی.................................................................................................................87

4-3-4-2 روایت­گری.............................................................................................................................87

4-3-4-3 ترکیب بندی............................................................................................................................88

4-3-4-4 رنگ و نور..............................................................................................................................89

4-3-4-5 تزیین­گرایی.............................................................................................................................89

4-3-4-6 طراحی فیگور(چهره، اندام) ....................................................................................................90

4-3-4-6-1 اصالت در چهره­پردازی..............................................................................................90

4-3-4-6-2 حالات و آناتومی پیکره­ها...........................................................................................91

4-3-5 موجودات فراواقعی......................................................................................................................92

4-3-6 بررسی وجه مفهومی مشترک در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار..........................................94

4-3-6 -1 موضوع نگاری.......................................................................................................................94

4-3-6-2 شمایل نگاری .........................................................................................................................96

4-3-7 بررسی وجه تمثیلی مشترک هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار.................................................103       

4-3-7-1 موضوع و استفاده نمادین ........................................................................................................103

4-3-7-2 ساختار بصری و استفاده نمادین ...............................................................................................104

4-3-7-3 رنگ و استفاده نمادین.............................................................................................................105

4-3-7-4 جانوران و استفاده نمادین.........................................................................................................106

4-3-7-5 باورهای عامیانه و موجودات عجیب.........................................................................................107

4-3-8  بررسی وجوه واقعیت و حضور آن در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار.................................109

4-3-8-1 مناظر و مرایا ...........................................................................................................................109

4-3-8-2  شخصیت­ها.............................................................................................................................110

4-3-8-3 چهره­پردازی............................................................................................................................111

4-3-8-4  پوشش ...................................................................................................................................112

4-3-8-5  جایگاه ...................................................................................................................................113

4-3-9  بررسی جامعه شناسی هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار..........................................................114

4-3-9-1  بافت.......................................................................................................................................114

4-3-9-2  زمینه و موقعیت­ها...................................................................................................................115

4-3-9-3  ایدئولوژی..............................................................................................................................115

4-3-9-4  جبریت اجتماعی هنر...............................................................................................................115

4-3-9-5  عادت­واره..............................................................................................................................116

4-3-10 بررسی وضعیت هنرمندان عامیانه دوره دوم حکومت قاجار...............................................................117

4-3-10-1 طبقه اجتماعی و زندگی فردی...............................................................................................117

4-3-10-2 ایدئولوژی هنرمندان طبقه عامه...............................................................................................119

4-3-10-3 ارتباط هنرمندان با مردم.........................................................................................................122

4-3-10-4 اشتراک هنرمندان در چند عرصه هنر عامیانه...........................................................................124

4-3-11 بررسی تاثیر هنرهای دیگر بر هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار..............................................125

4-3-12 بررسی تاثیر ادبیات عامه و ذهنیات عامیانه بر هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار......................126

4-3-13 پایان راه .........................................................................................................................................128

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1 تحلیل تفسیری یافته­های پژوهش.......................................................................................................130

5-2 نتیجه­گیری............................................................................................................................................143

منابع و ماخذ..............................................................................................................................................144

منبع:

ابراهیمی ناغانی، حسین، مطالعه تطبیقی شکل انسان در نگارگری مکتب هرات و نقاشی قاجار، جلوه هنر، دوره جدید شماره یک، 1388، ص13-28.

اخوان مفرد، حمیدرضا، ایدئولوژی در نظریه­های انقلاب ایدولوژی، مفهوم و کارکردهای آن،  پژوهشنامه متین، شماره نهم، 1379، ص25-44.

اعظم زاده، محمد، پیوند نقاشی ایرانی با فرهنگ عامه(از قرن 9ه.ق تا اواخر قاجار)، پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، چاپ نشده، 1377.

افشاری، مرتضی، ویژگی های شمایل نگاری در نقاشی پشت شیشه(خیالی نگاری)، فصلنامه نگره، شماره چهارم، 1386.

افشاری، مرتضی، بررسی روند نمادگرایی شمایل ها در نگارگری اسلامی از منظر نشانه شناسی، دو فصلنامه­ مطالعات هنر اسلامی، شماره سیزدهم ، 1389.

افشارمهاجر،کامران، هنرمند ایرانی و مدرنیسم، تهران: انتشارات دانشگاه، چاپ دوم، 1391.

الهی، محبوبه، تجلی عاشورا در هنر ایران، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1377.

آدمیت، فریدون، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران: نشر گستره،1387. 

آدمیت، فریدون و ناطق، هما، افکار اجتماعی و سیاسی، اقتصادی در آثار منتشر نشده­ی دوران قاجار، تهران: انتشارات آگاه، 1356.

آریان پور، ا.ح، جامعه شناسی هنر، انتشارات دانشگاه تهران، 1354.

آشتیانی، منوچهر، درآمدی بر جامعه شناسی معرفت، تهران: انتشارات طهوری، 1335.

آقا عباسی، یدالله، نقش سیاست بر نگین نمایش عصر قاجار، فصلنامه تئاتر، شماره سی وشش، ص113 – 172.، 1382.

بامداد، مهدی، شرح رجال ایرانی (جلد چهارم)، تهران: نشر زوار، 1371.

برخوداریان، بهناز، بررسی هنر مردمی به مفهوم کنونی. پایان­نامه کارشناسی­ارشد نقاشی، دانشگاه هنر، چاپ نشده، 1386.

بلوکی­فر، علی، قهوه­خانه­­های ایران، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی، 1375.

بلوکی­فر،علی، نقاشی از نوع مردمی،کیهان فرهنگی، شماره هفتم، 1363.

بنی­اردلان، اسماعیل، معرفت شناسی آثار صناعی، تهران: انتشارات سوره مهر، 1388.

پاکباز، رویین، دایره­المعارف هنر، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر، 1390.

پاکباز، رویین، زایش سنت، نمایش تجدد، نشریه هنرهای تصویری حرفه هنرمند، شماره سیزدهم، 1384.

تاجبخش، احمد، تاریخ تمدن و فرهنگ ایران(دوره قاجار)، جلد یک، شیراز: نشر نو شیراز، 1382.

ترابی، علی اکبر، جامعه­شناسی هنر و ادبیات، تبریز: انتشارات فروغ آزادی، 1379.

تنکابنی، حمید، تاثیر انقلاب مشروطه در دیوان سالاری دوره قاجار، جستارها­ی تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1389، ص21-44

تیموری، ابراهیم، عصر بی‌خبری، تهران: چاپ اقبال، 1332.

جاوید، هوشنگ، نقش عشق و خنیای راز؛ گذری برهنر پرده و شمایل خوانی در ایران، نشریه صحنه، شماره 54-55، 1387.

جلالی جعفری ، بهنام، نقاشی قاجاریه-نقد زیباشناسی، تهران: انتشارات کاوش قلم ، 1382.

چاواری، سعید، مقایسه تطبیقی بررسی و تحلیل آثار نقاشی قهوه­خانه­ای و کاشی نگاره­های تکیه معاون الملک کرمانشاه، پایان نامه کارشناسی ارشد نقاشی، دانشگاه هنر،چاپ نشده، 1389.

حسینی مطلق، ملیحه، پژوهشی پیرامون شیوه های نقاشی در عهد قاجار، کتاب ماه هنر، 1388.

حسینی، مهدی،  مفهوم فضا در نقاشی های عامیانه مذهبی، فصلنامه هنر. شماره 55، 1382،ص64-71.

خان­سالار، زهرا، پژوهشی در تصویرسازی عامیانه و کتاب­آرایی دوره قاجار، کارشناسی ارشد تصویرسازی، دانشگاه تهران، چاپ نشده، 1382.

خلیلی،اسماعیل، مدرنیته- جامعه­ی مدنی و هیات­های مذهبی، اندیشه­ی جامعه، شماره­ پنجم، 1378.

خورموجی، محمدجعفر، تاریخ قاجاریه، تهران: نشر زوار، 1344.

دست غیب، عبدالعلی، هنرمند و گذشته و آینده فرهنگی، تهران: انتشارات آگاه، 1356.

دلاواله،پیترو، سفرنامه، ترجمه محمود به­فروزی، تهران: انتشارات قطره.

دووینیو، ژان، جامعه شناسی هنر، ترجمه مهدی سبحانی، تهران: نشر مرکز، 1379.

ذکاء، یحیی، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام ایران، چاپ اول، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1376.

رابینسون، بزیل ویلیام، هنر نگارگری ایران، ترجمه یعغوب آژند، تهران: نشر مولی، 1376.

راعی گلوجه، سجاد، قاجاریه- انگلستان و قراردادهای استعماری، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1380.

راودراد، اعظم، نقد جامعه شناسی هنر، مجموعه مقالات سومین هم­اندیشی نقد هنر، انتشارات فرهنگستان هنر،1386، ص 75-94.

راودراد، اعظم، نظریه ­های جامعه شناسی هنر و ادبیات، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1382.

راودراد، اعظم، جامعه شناسی اثر هنری، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، شماره دوم، 1386.

رحیم زاده، معصومه، سقاتلارهای مازندران منطقه بابل، تهران: اداره کل میراث فرهنگی استان مازندران، 1382.

ریاضی، محمدرضا، فرهنگ مصور اصطلاحات هنر یران، تهران: چاپخانه دانشگاه الزهرا(ص)، 1375.

رمضان نرگسی، رضا، تاثیر فرهنگ سیاسی تشیع در بیداری مردم ایران در دوره قاجاریه، مطالعات انقلاب اسلامی، سال چهارم، شماره سیزدهم، 1387.

زاهد زاهدانی، سعید و گروسی، سعیده، هیات­های مذهبی و تشکل­های صنفی به مثابه سازمان­های غیردولتی مطالعه­ی موردی دوره­ قاجار. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان  شماره 30 و 31، 1381، 244-215.

زرگری نژاد، غلامحسین، تحول اندیشه­های سیاسی در دوره قاجار از آغاز تا پایان دوره ناصری، پایان نامه دکترا تاریخ، تربیت مدرس، چاپ نشده، 1373.

سایکس، پرسی، تاریخ ایران، ترجمه محمد تقی فخرداعی گیلانی، جلددوم، تهران:موسسه انتشارات نگاه، 1391.

ساریخانی، مجید، نقاشی قهوه­خانه­ای در دوره­ی قاجار، میراث جاویدان، سال سیزدهم، شماره پنجاه، 1384، ص114-119.

ستایش، محمودی، مشروطیت ایران، تهران: نشر ثالث، 1385.

سجودی، فرزان و قاضی مردادی، بهناز، تاثیر گفتمان مشروطیت بر هنجارهای تصویری دوره قاجار، جامعه­شناسی هنر و ادبیات، سال چهارم، شماره اول،1391، ص93-122.

سخن­پرداز، کامران و امانی، حجت­الله، نقاشی قهوه­خانه­: نقاشی­پشت­شیشه: ویژگی­ها و تاثیرگذاری­ها، نشریه آینه خیال، شماره 10دهم، 1387، ص26-34.

سعد، شفق، نقاشی­های درباری ایران، فصلنامه هنر ایران، طاووس، شماره اول، 1378.

سعیدیان، عبدالحسین، فرهنگ مصور مختصر چهار زبانه هنر نقاشی و آثار نقاشان جهان، تهران: انتشارات علم و زندگی و انتشارات پیکان، 1376.

سلحشور، فریال و کازرونی، جهانگیر، نقاشی پشت شیشه، تهران: موسسه فرهنگی و پژوهشی چاپ و نشر نظر، 1387.

سلحشور، فریال، مختصری درباره نقاشی پشت شیشه، نشریه فرهنگ مردم، شماره 8و9، 1383، ص153-154.

سودآور، ابوالعلاء، هنر دربارهای ایران، ترجمه ناهید محمدشمسیرانی، تهران: نشر کارنگ، چاپ اول، 1380.

سیف، هادی، نقاشی پشت شیشه، تهران: سروش، 1371.

سیف، هادی، نقاشی قهوه­خانه­ای، تهران: انتشارات میراث فرهنگی، 1369.

سیف، احمد، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران: نشر چشمه، 1373.

سیف،عبدالرضا، نقش علماء در پیدایش ادب جهادی(جنگ­های ایران و روس، دوره­ی قاجار)، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 1382، ص73-88 .

شاد قزوینی، پریسا، بررسی مضمونی و زیباشناسی نقاشی های مذهبی عامیانه در بقعه لیچا از گیلان، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، شماره چهاردهم، 1389.

شایسته فر، مهناز، عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبه نگاری تیموریان و صفویان، تهران: انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی، 1384.

شایسته­فر، مهناز و خمسه، فرزانه، بررسی تطبیقی موضوعی و تکنیکی نقاشی درباری و قهوه­خانه­ای قاجار، نشریه نقش مایه، سال دوم، شماره سوم، 1389، ص63-83

شفیعی­کدکنی، محمد رضا، با چراغ و آینه(در جستجوی ریشه های تحول شعر معاصر ایران، تهران: نشر سخن، 1390.

شمیم، علی اصغر، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: نشر ابن سینا، 1342.

صداقت کیش، آرش،  بررسی تطبیقی نقاشی های پشت شیشه دوران قاجار با نمونه های مشابه در آلمان و کشورهای همسایه در قرن 19، پایان نامه کارشناسی ارشد تصویرسازی. دانشگاه هنر، چاپ نشده، 1389.

صدرالسادات، مهران، تعزیه در هنر نقاشی عامیانه، نشریه مشکوه، شماره 76 و 77 ، 1381، ص124-134.

صلاح،مهدی و حسن­وند،شهرام، بررسی مفهوم توسعه دراندیشه تنی­چند از روشنفکران­عصرقاجاروپهلوی، نشریه تاریخ اسلام وایران، شماره سوم، 1387.

عکاشه، ثروت، شمایل نگاری، ترجمه:  هلیا دارابی، هنرهای تجسمی، شماره 22، 1383.

عیسوی، چارلز، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشرگستره، 1369.

فروغی ابری، اصغر، تحقیقی درباره­ی سبک عزاداری، شماره 29-30، 1383، ص29-35 .

فلاندن، اوژن، سفرنامه، ترجمه حسین نور صادقی، تهران: انتشارات اشراقی، چاپ سوم، 1356.

فلور، دیلم و دیگران، نقاشی دوره قاجار، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر ایل شاهسوند بغدادی، 1381.

فورن، جان، مفهوم توسعه وابسته به مثابه کلید فهم اقتصاد ایران دوره­ قاجار، ترجمه احمد تدین، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، 1371، ص57-58.

فورن، جان، مفهوم توسعه وابسته کلید اقتصاد سیاسی ایران در دوره­ قاجار، ترجمه علی طایفی. نشریه سیاسی و اقتصادی- قسمت اول، شماره 55-56، 1371، ص34-39 و قسمت دوم، شماره 57-58، 1371، ص34-39.

قدیانی، عباس، تاریخ فرهنگ و تمدن ایران در دوره قاجاریه، تهران: فرهنگ مکتوب، 1384.

قرشی، باقر شریف، این است شیعه، ترجمه سید محمد صالحی، تهران: نشر موعودعصر(عج)، 1387.

کدی، آر. نیکی، ریشه­های انقلاب ایران، ترجمه: عبدالرحیم گواهی، تهران: انتشارات قلم، 1369.

کِدی، آر. نیکی، ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان(1175- 1303 ه.ش)، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران: انتشارات ققنوس، 1381.

کرمانی، ناظم الاسلام، زندگی نامه تنی چند از شاهان قاجار، نشریه سیاسی- اقتصادی، شماره 276-275، 1389، ص206- 217.

کریمی زنجانی اصل، محمد. حسینی­گلسفیدی، آمنه، ناسازگاری در قدرت سیاسی: نگاهی گذرا به ساختار قدرت سیاسی در ایران عصر قاجار، سیاسی و اقتصادی، شماره 113-114، 1375، ص84-99.

کنت دوگو بینو، سه سال در ایران، ترجمه ذبیح الله منصوری، تهران: انتشارات نگارستان کتاب، 1387.

کیان­فر، جمشید، مطبوعات دولتی ایران در عصر قاجار، پیام بهارستان، شماره سوم، 1388، ص273- 299.

لسان الملک، سپهر، ناسخ التواریخ، تهران: امیرکبیر، 1327.

لوکاچ، جورج، معنای رئالیسم معاصر، فریبرز سعادت، انتشارات نیل، 1349.

مراثی، محسن و نظری، مریم، سیر تحول مصورسازی کتب و نشریات به شیوه چاپ سنگی،شماره2و3، 1385، ص67-83.

مجد، محمدقلی، قحطی بزرگ، ترجمه محمد کریمی، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی، 1387.

محمود، محمود، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم، تهران: اقبال، 1367.

محمودی، فتانه، مضامین دینی درنقوش سقانفارهای مازندران، کتاب ماه هنر، شماره 118، 1387، ص80-87.

مظلومی، رجبعلی، روزنه­ای باغ بهشت(نگارگری مذهبی در ایران)، تهران، جهاد دانشگاهی، 1366.

معتمدی، اسفندیار، «دارالفنون، هدف، سازمان، مدیریت، حاصل کار»،  پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، پژوهشنامه آموزشی شماره ۱۱۷ ، ۱۳۸۸.

ممتاز، فریده، معرفی مفهوم طبقه از دیدگاه بوردیو، نشریه شناخت، شماره 41-42، 1383، ص149-160.

موشتوری، آنتیگون، جامعه شناسی مخاطب در حوزه­ی فرهنگی و هنری، ترجمه: حسین میرزایی، تهران: نشر نی، 1386.

میرانصاری، علی، جلوه­هایی از روشنفکری ایرانی در آستانه­ی قرن بیستم(براساس رساله­ میکادونامه)،آینه میراث، سال پنجم، شماره­ چهارم، 1386، ص 138-152.

میرزایی مهر، علی اصغر، نقاشی­های بقاع متبرکه در ایران، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر، 1386.

میرمصطفی، حسین، نقاشی در قهوه­خانه­، چاپ اول، تهران: سیمای کوثر، 1387.

نادری عالم، علی و چلیپا، کاظم، بررسی تحول نقاشی به ویژه منظره­سازی در قلمدان­نگاری دوره صفوی تا اواخر دوره قاجار، فصلنامه نگره، شماره16، 1389، ص43-55.

-        ناطق، هما، تاثیر اجتماعی و اقتصادی بیماری وبا در دوره قاجار، تاریخ(ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی) جلد اول، شماره دوم، 1356، ص30 تا 62.

واتسون، رابرت، تاریخ ایران(از ابتدای قرن نوزدهم تا سال 1858)، ترجمه ع. وحید مازندرانی، کتاب­های سیمرغ، چاپ چهارم، 1354.

ولف، جانت، تولید اجتماعی هنر، ترجمه: نیره توکلی، تهران : نشر مرکز، 1367.

هدایت، مخبرالسلطنه، گزارش ایران (قاجاریه و مشروطه)، تهران: نقره، 1363.

هینیک، ناتالی، جامعه شناسی هنر، ترجمه :عبدالحسین نیک گهر، تهران: انتشارات آگه، 1384.