پایان نامه تاثیر اجرای برنامه خود مدیریتی بر درد زانو ،خودکارآمدی مراقبت از خود و عملکرد سالمندان مبتلا به استئوارتریت مراجعه کننده به درمانگاه ارتوپدی شهر خرم اباد

         پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد

چکیده

هدف : این پژوهش با هدف تعیین تاثیر برنامه خود مدیریتی بر درد زانو ،خودکارآمدی مراقبت از خود وعملکرد سالمندان مبتلا به استئوارتریت زانو انجام شد.

روش مطالعه :این پژوهش  یک مطالعه نیمه تجربی پیش و پس آزمون با گروه کنترل از نوع کاربردی است که در سال ۱۳۹۳ در درمانگاه ارتوپدی شهر خرم آباد بر روی ۸۰ مددجوی سالمند مبتلا به استوآرتریت زانو انجام شد.نمونه ها بصورت تصادفی در دو گروه مداخله و کنترل تقسیم شدند. ابزارهای جمع آوری داده ها شامل : پرسشنامه مشخصات دموگرافیک ،مقیاس آنالوگ دیداری درد ،پرسشنامه عملکرد و پرسشنامه خودکارآمدی می باشد .مداخله شامل آموزش برنامه خودمدیریتی ۴هفته هر هفته ۱جلسه ۷۰ دقیقه ای می باشد.بعد از مداخله بیماران به وسیله تماس تلفنی در منزل پیگیری میشوند . مداخله مشتمل بر: ارائه اطلاعاتی در زمینه بیماری ،تشخیص،درمان،برنامه رژیم غذایی، روشهای کاهش درد و تمرینات ورزشی. پرسشنامه ها بعد از مداخله تکمیل شد و از طریق نرم افزار SPSS   وبا استفاده از روشهای آماری کای دو، تی مستقل  و آنالیز واریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت .

یافته ها : در تجزیه و تحلیل داده ها ، تفاوت معنی داری بین میانگین  درد زانو ،عملکرد و خودکارآمدی قبل از مداخله، بین دو گروه مداخله و کنترل نشان نمی دهد (p>0/05) . این در حالی است که بعد از مداخله در میانگین درد زانو ،عملکرد و خودکارآمدی در دو گروه مداخله و کنترل تفاوت آماری معنی داری دیده شد(P<0/05) .

نتیجه گیری : نتایج نشان داد اجرای برنامه خودمدیریتی در بهبود وضعیت درد زانو ،عملکرد و خودکارآمدی بیماران مبتلا به استوآرتریت زانو موثر می باشد ، لذا به کارگیری این روش غیردارویی و حمایتی می تواند مفید بوده و به عنوان یک روش موثر،جهت مدیریت بیماری و مشکلات ناشی از بیماری استوآرتریت زانو و توانمندسازی آنان بکارگرفته شود.

کلیدواژه ها : استوآرتریت زانو، درد ، عملکرد، خودکارآمدی، خودمدیریتی، سالمندان

مقدمه:

افزایش امید به زندگی و کاهش میزان باروری باعث افزایش تعداد افراد سالمند در سراسر جهان گردیده است بگونه ای که پیر شدن جمعیت به یکی از مهمترین چالش های بهداشت عمومی در سالهای کنونی تبدیل گشته است(1) . به نظر روانشناسان، سالمندی دوره ای از زندگی است که معمولا از سن ۶۰تا ۶۵سالگی اغاز میشود .سالمندی به هیچ وجه بیماری تلقی نمی شود بلکه ضرورتی اجتناب ناپذیر در گذرگاه زندگی و مسیر طبیعی رشد است(۲). برای تعریف سالمندی از نظر سنی نقطه برشی که مورد توافق همه باشد وجود ندارد در کشورهای توسعه یافته سن 65 سالگی که دران فرد شرایط دریافت حقوق بازنشستگی پیدا میکند به عنوان سن سالمندی در نظر می گیرند.سازمان ملل متحد سن 60سالگی را به عنوان نقطه برش پذیرفته است(۳). افزایش جمعیت سالمند مختص کشورهای پیشرفته نیست بلکه پدیده ای است که کشورهای توسعه یافته ودر حال توسعه هر دو با آن مواجه اند. در کشور ایران نیز بررسی ها و شاخص های آماری  حکایت از رشد پرشتاب جمعیت سالمند می کند بطوری که پیش بینی میشود که جمعیت سالمند ایران تا سال 2025 به 5/10 درصد و تا سال 2050 به 7/21 درصد برسد. با افزایش جمعیت سالمندان مشکلات سلامت آنان نیز افزایش یافته و ضرورت توجه به مشکلات آنان را افزایش می دهد(۴).

۱-۱. بیان مساله

افراد سالمند بطور فزاینده ای در معرض بیماریهای مختلف قرار دارند زیرا تغییرات فیزیولوژیکی که در طی فرایند سالمندی رخ می دهد مثل تغییرات مشخص در سیستم های مختلف بدن(قلبی عروقی،عضلانی اسکلتی، گوارشی،تنفسی و...)عملکرد طبیعی بدن راضعیف می سازد(۵)و توانایی سالمندرا در مراقبت از خود کاهش میدهد که این امر احتمال افزایش ابتلا به بیماری ها ومرگ ومیر رادر سالمندی به همراه دارد(۶). بعد از سن میانسالی هر ساله بطور میانگین5/1درصد از کارائی عملکرد جسمی وذهنی افراد کاسته میشود.به این ترتیب وقتی فرد به سن 70سالگی می رسد26درصد از تواناییهای خود را از دست میدهد.و اکثر مردم با رسیدن به کهنسالی با ناتواناییهاو بیماریهای متعددی روبرو میشوند.یکی از این بیماری های شایع استئوآرتریت است که عملکرد سالمندان را متاثر میکند(۷).

بیماری های مزمن از جمله مشکلات شایع بهداشتی در سراسر جهان به شمار میرود( ۸ )که عادات و رفتارهای بهداشتی  افراد بطور چشمگیری بر میزان ابتلا و شدت آنها تاثیر دارند(۹ ). بیماری های مزمن یکی از نگرانیهای اصلی و مهم در جمعیت سالمندان است و شیوع بیماری های مزمن در جمعیت سالمندان در حال افزایش است(۱۰). افزایش جمعیت سالمندان و شیوع بیماری های مزمن، یک چالش اصلی در سیستم مراقبت و سلامتی محسوب میشود. ارتریت[1] یکی از بیماریهای مزمن شایع است(1۱) و استئوارتریت[2] شایع ترین بیماری مفاصل در سراسر دنیا است( ۱۲).استوآرتریت بعنوان آرتریت دژنراتیو شناخته می شود که با کاهش پیشرونده غضروف مفصلی به همراه نوسازی استخوان ساب کندرال و حاشیه مفصل و یک سری تغییرات زیستی در سینوویوم مشخص میشود(۱۳) که باعث درد، ناتوانی،خشکی مفاصل و تغییر شکل مفاصل میشود(۱۴) . استئوآرتریت ممکن است اولیه ، ایدیوپاتیک ، یا ثانویه به دنبال تروما،عفونت، جراحی و سایر بیماریها باشد. درمانهای شایع در استئوارتریت شامل : درمانهای دارویی مانند:استفاده از داروهای ضد درد و ضد التهابی، استامینوفن،ضد التهاب های غیر استروئیدی[3] و مخدرها ودرمانهای غیر دارویی و عمل جراحی است(۱۵). اگرچه اعمال جراحی مانند تعویض مفصل در تقلیل میزان درد و بهبود عملکرد در استئوآرتریت پیشرفته ، موثر هستند ولی به سبب خطرات جراحی، تنها گروه اندکی از بیماران، استفاده از این روشها را ترجیح می دهند. درمان  غیر دارویی بیماران  مبتلا به استئوارتریت  در انجمن آرتریت روماتوئید شامل : آموزش بیماران  ، کنترل وزن ، ورزش ، درمانهای فیزیکی است(۱۶ ).شیوع و بروز استئوآرتریت با افزایش سن افزایش می یابد. در ایران 25% افراد بالای 65 سال به استئوآرتریت  مبتلا هستند و مفاصل زانو شایعترین مفاصل درگیر در این بیماری هستند.( ۱۷).استئوآرتریت  از مهمترین علل منتهی به ناتوانی است که در ایالت متحده تقریبا 43 میلیون نفر را تحت تاثیر قرار داده است . بطوریکه 24 % از کل ترخیص های بیمارستانی  و 4 هزار روز مراقبت در بیمارستان را به خود اختصاص داده است . این مبتلایان  9/38  میلیون بار مراجعه به مطب پزشکان ، 9/2 میلیون بار  به درمانگاه ها و 2/2 میلیون بار مراجعه به اورژانس ها را دارند ( ۱۸ ). استئوارتریت در زنان شایع تر از مردان است.  تخمین زده شده است که  در امریکا 15- 10 % افراد  بالای  35 سال  و 45 -30 %  افراد 65  سال به استئوارتریت  زانو مبتلا هستند(۱۹ (.

سن قوی ترین عامل خطرساز برای این بیماری است.از عوامل خطرساز دیگر این بیماری می توان به چاقی، نوع شغل، بیماریهای متابولیک و تروما اشاره کرد.این بیماری موجب اختلال در قدم زدن ، بالارفتن از پله و تحمل وزن می شود که به نوبه خود سبب محدودیت حرکتی به ویژه در افراد سالمند می گردد(۲۰ ). در امریکا حدود یکصد هزار نفر به علت استئوآرتریت زانو یا ران بدون کمک قادر به رفت و آمد بین رختخواب و دستشویی نیستند. هیچ دارویی یافت نشده است که باعث جلوگیری، تاخیر بیماری و برگشت تغییرات پاتولوژیک ناشی از استئوآرتریت در انسان شود .با این حال استئوآرتریت که شایع ترین وضعیت محدودکننده فعالیت در بین افراد مسن است، نسبت به تعدادی از بیماری ها که جدی تر تلقی می شوند مانند سرطان یا سکته مغزی، می توان آن را مسئول موارد بیشتری از ناتوانی کامل در افراد مسن در نظر گرفت(۲۱). مطالعات گذشته نشان داده است که دردهای  فیزیکی مانع اصلی برای فعالیت فیزیکی در سالمندان است . در دوره  سالمندی این سوء برداشت وجود دارد که استئوآرتریت یک پیامد طبیعی پروسه افزایش سن است ولی  مطالعات نشان می دهد که اگرچه افزایش سن یک عامل خطر قوی برای بیماری استئوآرتریت است ولی باعث ایجاد استئوآرتریت نمی شود و همه سالمندان به آن مبتلا نیستند (۲۲-۲۱).

یکی از رویکردهای اخیر در درمان و مراقبت استئوآرتریت خودمدیریتی[4] است .تعاریف متعددی از خودمدیریتی در بیماری های مزمن ارائه شده است اما تعریف ذیل تقریبا تمام مفاهیم خودمدیریتی را در بر میگیرد . در رویکرد خود مدیریتی، افراد به انجام فعالیتهایی که موجب ارتقاء سلامت می شوند، ترغیب شده و علائم و نشانه های بیماری را کنترل و درمان می کنند و بر اتخاذ روشهایی که بر عملکرد ، احساسات و ارتباطات بین فردی و تبعیت از رژیم درمانی اثر می گذارند ، تشویق می شوند(۲۳ ).همچنین خودمدیریتی یک استراتژی است که فرد بتواند توالی رفتار خود راحفظ کند یا یک رفتار مثبت ویا مهارت را افزایش دهدو یا یک رفتار نامناسب را کاهش دهد .در صورت موفقیت در یادگیری خودمدیریتی ، افراد ضرورت تغییر در رفتار  یا سبک زندگی را احساس خواهند کرد (۲۴).خودمدیریتی بهترین روش برای متقاعد کردن بیماران به انجام تغییرات رفتاری و درمان دارویی در دوره زمانی طولانی می باشد. در صورتیکه بیماران مزمن از اجرای برنامه خود مدیریتی اجتناب کنند در مراقبت از خود به صورت فعال شرکت نکننددسترسی به نتایج مثبت بالینی سخت و یا غیر ممکن خواهد بود(۲۵) .در برنامه خودمدیریتی که یکی از روشهای توان بخشی است ، تمام فعالیتهای مراقبتی و درمان بر بیمار تاکید دارد  و بیمار نقش اصلی و محوری دارد و هدف آن دستیابی به حداکثر استقلال ، خود تصمیم گیری و بهبود سلامت فرد مبتنی بر توانایی ها و شیوه زندگی فرد است .خودمدیریتی استئوآرتریت ، فرایندی است که طی آن دانش ، مهارت  و توانایی لازم برای رفتارهای خودمدیریتی تسهیل می گردد(۲۶)

Abstract

Introduction : The aim of this study was  to determine the effect of the self-management program on the knee pain, self-efficiency of self-care and the physical  performance among older adults with knee-osteoarthritis .

Methods : This research was  a pre-test and post-test semi-experimental study with the control  group of the applied type conducted in the orthopedic clinic of Khorram-Abad on 80 diseased senile suffering from knee- osteoarthritis in 2014. We randomly assigned them in intervention and control groups. The instrument to collect data include: demographic features questionnaire, Vas (visual analogue  scale),  WOMAC(Western Ontario and MCmaster  Universities Arthritis Index) and RASE(Rheumatoid Arthritis self-efficacy ) . Intervention includes  4 weekly 70 min group educational sessiaus regarding knee-osteoarthritis  afted that patients followed the training program at their own   home and researcher followed them by phone. Intervention includes the training of self-management program in the diseased suffering from knee- osteoarthritis such as providing information on the disease , diagnosis ,treatment ,pain relief methods diet regimen and knee exercises . data was collected in the beginning and end of intervention . Data analysed  by spss(version 16) software by deseriptive and inferential statistical test such as t-test and  X2- variance analysis were analyzed

Results : The results indicated non statistical significaul difference among control and interventional group before intervention in knee pain, physical performances and self-efficacy .(p>0/05). After intervention these differences between groups were significant(p<0/05)

Conclusion: The results show that the self-management program is effective in improving knee pain condition, performance and self-efficiency of the senile suffering from knee-osteoarthritis. Therefore, applying this non medicinal treatment  is useful  and could be applied  as an effective method to  disease management for senile patients with knee- osteoarthritis.

Key words: knee-osteoarthritis, pain, performance, self-efficiency, self-management