پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی

word 613 KB 32736 150
1392 کارشناسی ارشد فلسفه و اخلاق
قیمت قبل:۶۴,۴۰۰ تومان
قیمت با تخفیف: ۲۴,۶۰۰ تومان
دانلود فایل
  • بخشی از محتوا
  • وضعیت فهرست و منابع
  • پایان نامه کارشناسی ارشد رشته تصوف و عرفان اسلامی

    چکیده:

    پژوهش پیش رو با عنوان «حدیث حقیقت: تحقیق ماهوی و تاریخی» در چهار فصل به روش توصیفی تحلیلی در صدد است با توجه به اسناد، نسخه ها و شروح فارسی و عربی موجود (پنج نسخه اصلی) به بررسی این حدیث بپردازد. 

    خبر کمیل ، کمیلیه ، حدیث حقیقت برخی دیگر از اسامی این حدیث هستند.

    در خصوص بررسی سندی، اگر چه عین خبر کمیل تا کنون در منابع حدیثی قدیم(منابع اولیه حدیثی) یافت نشده است اما محتوای آن از سوی بسیاری از بزرگان شیعه، مخصوصا کسانی که دارای مشرب عرفانی و فلسفی هستند، استناد و بهره برداری قرار گرفته است. و عده ای از علماء اقدام به شرح و تفسیر آن کرده اند.

    مسئله اصلی در بررسی و تبیین محتوایی حدیث، این است که آیا پرسش کمیل  [ما الحقیقۀ] که چند بار تکرار شده است و هربار امام علی علیه السلام پاسخی غیر از پاسخ قبلی داده، یک پرسش و در نتیجه یک پاسخ با تعابیر مختلف است؟ یا چند پرسش و ناظر به مراتب مختلف حقیقت است؟ از میان دیدگاه های موجود این پژوهش ضمن ترجیح دیدگاه دوم بر همین اساس به تفسیر و تبیین فقرات مختلف پرداخته است.

    با توجه به اشتهار جناب کمیل به صاحب سرّ امام علی علیه السلام و نیز دیگر احادیث معنوی و روحانی که از او در منابع معتبر به یادگار مانده است، کمیل ابن زیاد از چنان ظرفیتی برخوردار است که صاحب کلام [لو کشف الغطاء ما ازددت یقیناً] جلوه هایی از علوم الهی و تجلیات از عطایای ربانی برای کمیل باز گوید.

    کلمات کلیدی:

    حدیث حقیقت، روایت کمیل، کمیلیه، اصحاب سرّ، کمیل ابن زیاد، امام علی علیه السلام، عرفان شیعی ، عرفان درون دینی و عرفان برون دینی

     

    مقدمه:ژرفای کشش و گوناگونی کوشش انسان در طریق حقیقت

    از یک سو حقیقت جویى در همه دوره های حیات انسان از مطلوب های جدی و همیشگی و متعالى او بوده، چنانکه رسیدن به حقیقت از آرمان ها و آرزوهای دائمی او بوده است و انسان ها از گذشته های بسیار دور تاکنون هریک به گونه اى در طلب دست یابى به حقیقت بوده، آرزوی رسیدن به آن را داشته اند، و از سوی دیگر واقعیت اختلاف و تفاوت در ظرفیت ها  و استعدادهای آدمیان سبب شده است تا فهم و درک حقیقت و بازیافتن به آستان آن چه بسیار گوناگون و مختلف جلوه گر شده است

    از رسالت هاى برتر سفیران الهى «هدایت تشریعی» یعنی ارائه طریق و نشان دادن حقیقت به انسانها از یکسو و «هدایت تکوینی» یعنی ایصال الی المطلوب و رساندن آنان به حقیقت بر اساس همین ظرفیت ها از سوی دیگر است. اما از آن جا که انسانها از ظرفیت هاى وجودى متفاوت برخوردارند، همگان تحمّل همه نوع سخن،آگاهی ودرکی را ندارند.

    افزون بر امکان اثبات عقلی مراتب استعداد و تفاوت ظرفیت های آدمیان، واقعیت خارجی وعینی این گوناگونی استعداد ها  بوسیله آیات قرآن و روایات معصومان مورد تایید وتاکید قرار گرفته است. در این مقدمه تلاش خواهد شد هرچند مختصر به ابعاد قرآن و دسته ای از روایات که گویای این واقعیت است اشاره شود.

    هدف از این مقدمه فراهم آوردن زمینه صدور برخی روایات برای افرادی خاص و نیز تبیین چرایی و چگونگی تفاوت درک انسان ها از قرآن ، سنت و نظام آفرینش است.

    آیات فراوانی از جمله: 1. «یَمْحُوا اللَّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ»،[1] «تَنْزیلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمینَ»،[2] «بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجیدٌ * فی‏ لَوْحٍ مَحْفُوظٍ»،[3] «وَ إِنَّهُ فی‏ أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکیمٌ»[4]

    گواه این است که آنچه به‌ عنوان قرآن ملفوظ و در این لوح محو و اثبات آمده است، از ام‌الکتاب و از لوح محفوظ که باطن این الفاظ است آمده است و در واقع از مرتبه عالی تر و از منبعی سرشار و غنی حسب ظرفیت انسان ها جلوه ای از آن به بشریت هدیه شده است و به هیچ رو آنچه برای تربیت و تعلیم نازل بلکه تنزیل یافته همه حقیقت نیست. چنان که همه آنچه از ظاهر الفاظ مستفاد است نیز همه مراد، مقصود و هدف خداوند حکیم را شامل نمی شود . به تعبیر علامه طباطبائی رحمه الله قرآن دارای حقیقت دیگری است که به مقتضای ظرفیت مخاطبان خود، ‌به‌صورت الفاظ کنونی تنزل یافته است؛ وی می‌گوید: بیان‌های لفظی قرآن نسبت به معارف حقیقی الهی به‌ مثابه مَثَل است؛ زیرا این بیان‌ها در این آیات تا سطح فهم عموم مردم که تنها امور محسوس را درک می‌‌کنند و معانی کلی را تنها در قالب امور مادی و جسمانی در می‌یابند، تنزل کرده است.[5]

    به نظر برخی محققان مرحوم علامه طباطبایی براساس باور به چنین نکته‌ای، نظر داشت سطح فهم مردم و مثل بودن بیان های لفظی نسبت به معارف حقیقی تعارض میان نزول قرآن در شب قدر را با نزول تدریجی آن در طی 23 سال رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حل کرده است؛ زیرا معتقد است، در شب قدر حقیقت قرآن بر قلب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به صورت دفعی فرود آمد، اما در طول رسالت، آن حقیقت به صورت الفاظ و در مرتبه‌ای نازل‌تر و تدریجاً بر زبان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جاری شده است.[6]

    امام‌خمینی رحمه الله نیز بر این باور است که قرآن از حقیقت اولیه خود نزول یافته است. ایشان این نزول را تا هفت مرتبه دانسته است وفهم ودرک هر مرتبه ای را مربوط به مخاطبان مخصوص همان مرتبه می داند.. ایشان در این رابطه می‌فرمایند: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم قرآن را نازلتهً و منزلتهً کسب کرد؛ در قلب مبارکش جلوه کرد و با نزول به مراتب هفت‌گانه به زبان مبارکش جاری شد؛ قرآنی که الآن در دست ماست نازله هفتم قرآن است.[7]

    حاصل آنکه آیات قرآن کریم در هر یک از این منازلِ تنزلات دارای تفسیر، معنا و تأویل مخصوص است؛ ودر توشه وتوان گوناگون آدمیان قابل درک و فهم است. چنان‌که پائین‌ترین مرتبه که در کسوت الفاظ در‌آمده نیز از وجوه معانی برخوردار است وانسان ها در درک این ظواهر نیز مساوی نیستند.تا چه رسد به فهم ودرک هر یک از مراتب نزول تا بالاترین و سرآغاز تنزّل که فهم و درک آن مخصوص حضرت نبی مکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اوصیای معصوم علیه السلام اوست.

     ودسته های دیگری از آیات که بر اختلاف استعداد و درجات فهم، درک و عمل انسانها دلالت دارند، عبارت است:

    2. قرآن کریم درجات ایمان و در نتیجه درجات مومنات را متفاوت و مختلف ذکر می کند، ادعای ایمان دسته ای از اعراب را که گویا نور حقیقت از دل آنها متجلی نشده و یا پرتو نور حق به نهان خانه قلب آنها نفوذ نکرده است نپذیرفته و تنها اسلام آنها را تصدیق کرده است:

    قالَتِ‏ الْأَعْرابُ‏ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإیمانُ فی‏ قُلُوبِکُمْ وَ إِنْ تُطیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لا یَلِتْکُمْ مِنْ أَعْمالِکُمْ شَیْئاً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ [8]

    و  بر این اساس مرتبه اسلام را از مرتبه ایمان که خود دارای درجاتی است و گروه مسلمانان را از مومنان متمایز می دارد. چنانکه در مرتبه بالاتر، بر اساس روایات، اهل احسان و مرتبه اهل احسان را از مرتبه اهل ایمان با همه درجاتش متمایز گردیده است.

    از منظر عرفان اسلامی اصولاً انسان و نیز جهان، مثالی از قرآن به ‌شمار می‌آید که نقوشش ظاهر و جانش خفی است. در واقع آدمی دارای لطیفه‌ای نهانی است که ابدی و باقی است و شناخت این لطیفه باقی به معرفت باقی مطلق منتهی می‌شود. چنان‌ که اتصال این لطیفه به حقیقت قرآن، اتصال به ابدیت و راه‌یافتن به سرچشمه دانش، حکمت و حیات است. تفاوت ارواح و نفوس انسان‌ها که در یکی درّ و در دیگری شبه آن نهفته‌ هست، وجه تمثیلی دیگری در ارتباط انسان با مراتب قرآن است. ملاصدرا در بحث مراتب نفوس آورده است: نهایت سبُک‌عقلی گوینده و بی‌ارزشی گفتار آن ‌کسی است که گمان کرده نفس بهترین خلایق (خاتم الانبیا)، با نفس ابوجهل در حقیقتِ نوع انسانی، همتا و همانند است.[9]

    باری؛ لازمه واقعیت اختلاف نفوس، ارواح و استعدادهای نهفته آن موجب درجات فهم، تفسیر و درک قرآن است. و هر قدر انسان بتواند از حواس ظاهری به حواس نهانی و باطنی نقب‌زده به ژرفا و عمق نفس، و حقیقت وجودی اش راه یابد، به نردبان معانی که نردبان آسمان و مقدمه شناخت حقیقی محضر قرآن است راه یافته‌اند. چنان‌که همین مراتب تودرتو و پنهانی روح و نفس است که سبب پیدایش منازل سیر و سلوک از مقامات تا فناست.

    اصولاً اصطلاحاتی چون هفت طور، هفت وادی، هفت شهر عشق، هفت خوان، هفت پیکر، ده وادی، صد مقام، صد منزل، صد میدان، هزار و یک منزل در عرفان اسلامی در تنظیر به مراتب قرآن و نیز مراتب روح و نفس ومراتب کمال واستعداد آدمی است.

    اینکه در عرفان اسلامی بزرگترین فریضه انسان در هستی، و نیز جان جمله علم‌ها خواندن کتاب خویش: «اقْرَأْ کِتابَکَ کَفى‏ بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسیبا»[10] است بخاطر مشابهت، نسبت و پیوندی است که بین کتاب خویش و کتاب خدا وجود دارد. و انسان هرقدر کتاب نفس خویش و مراتب ژرف آن را شناخت به عمق و باطن قرآن راه یافته و هر قدر انس او با قرآن و درک حضور کلام خداوند برایش میسور شد، بمثابه اقْرَأْ وَ ارْق به درک مراتب تجلیات اسماء و صفات حق موفق خواهد شد. مولوی در مثنوی چه زیبا سروده است:

     

    صد هزاران نفس داند از علوم
     

     

     

    جان خود را می‌نداند آن ظلوم
     

     

    قیمت هر کاله می‌دانی که چیست
     

     

     

    قیمت خود را ندانی زاحمقی است
     

     

    سعد‌ها و نحس‌ها دانسته‌ای
     

     

     

    ننگری سعدی تو یا ناشسته‌ای
     

     

    جان جمله علمها این است این
     

     

     

    که بدانم من کیم در یوم دین.[11]
     

     

    مرغ خویشی، صید خویشی، دام خویش
     

     

     

    صدر خویشی، فرش خویشی، بام خویش
     

     

    گر تو آدم‌زاده‌ای چون او نشین
               

     

     

    جمله ذرات را در خود ببین[12]
     

     

    ازاین‌رو چه درست گفته‌اند: انسان موجودی ناشناخته است، چنان که بدرستی توان گفت قرآن کتابی ناشناخته است.

    3. آیاتی که به تدبر در قرآن ترغیب و از تدبر نکردن در آن نکوهش کرده‌اند. مانند: «کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ»[13] و «أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى‏ قُلُوبٍ أَقْفالُها».[14]نیز دلالت بر تفاوت استعدادهای آدمیان دارد.

    آیات:

    «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إِیماناً وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ (2)الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاه َ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ‏ (3)»[15].

    نیز بر همین درجات تطبیق نشده است.

    4. دسته دیگر از آیات با تمایز نهادن میان ابرار و مقربان درجات مقربان را بالاتر و والاتر از ابرار دانسته اند. در سوره مبارکه واقعه آمده است:

    « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏ * إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَه ُ (1) لَیْسَ لِوَقْعَتِها کاذِبَه ٌ (2) خافِضَه ٌ رافِعَه ٌ (3) إِذا رُجَّتِ الْأَرْضُ رَجًّا (4) وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسًّا (5) فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا (6) وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَه ً (7) فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَه ِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَه ِ (8) وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَه ِ ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَه ِ (9) وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ (10) أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ (11) فی‏ جَنَّاتِ النَّعیمِ (12) ثُلَّه ٌ مِنَ الْأَوَّلینَ (13) وَ قَلیلٌ مِنَ الْآخِرینَ (14)

    و در سوره میارکه مطففین آمده است:

    «کَلاَّ إِنَّ کِتابَ الْأَبْرارِ لَفی‏ عِلِّیِّینَ (18) وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ (19) کِتابٌ مَرْقُومٌ (20) یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ (21) إِنَّ الْأَبْرارَ لَفی‏ نَعیمٍ (22) عَلَى الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ (23) تَعْرِفُ فی‏ وُجُوهِهِمْ نَضْرَه َ النَّعیمِ (24) یُسْقَوْنَ مِنْ رَحیقٍ مَخْتُومٍ (25) خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فی‏ ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ (26) وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنیمٍ (27) عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ (28)

    در این آیات به روشنی از مراتب کمالی و تفاوت درجه میان ابرار و مقربان سخن گفته شده است.

    5. پاره ای دیگر از آیات از برتری ظرفیت و کمالات بعضی مومنان بر بعضی دیگر و حتی سخن از فضیلت و برتری برخی انبیا الهی بر برخی دیگر دارد.

    «تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ کَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ وَ آتَیْنا عیسَى ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّناتِ وَ أَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذینَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ وَ لکِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَ مِنْهُمْ مَنْ کَفَرَ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ مَا اقْتَتَلُوا وَ لکِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ ما یُریدُ »[16]

    «انْظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَ لَلْآخِرَه ُ أَکْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَکْبَرُ تَفْضیلاً »[17]

    بر همین اساس است که رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: «إِنَّا مَعَاشِرَ الْأَنْبِیَاءِ أُمِرْنَا أَنْ نُکَلِّمَ النَّاسَ عَلَى قَدْرِ عُقُولِهِمْ»[18]

      ما پیامبران مأمور شدیم مردمان را بر جایگاه خود بنشانیم و با آنان به اندازه درک عقلی شان سخن بگوییم.

     

    و امیرمؤمنان علیه السلام فرمود:

    «وَ لَیْسَ کُلُّ الْعِلْمِ یَسْتَطِیعُ صَاحِبُ الْعِلْمِ أَنْ یُفَسِّرَهُ لِکُلِّ النَّاسِ لِأَنَّ مِنْهُمُ الْقَوِیَّ وَ الضَّعِیفَ وَ لِأَنَّ مِنْهُ مَا یُطَاقُ حَمْلُهُ وَ مِنْهُ مَا لَا یُطَاقُ حَمْلُه» .[19]

      صاحبان دانش نمى توانند همه دانش را براى مردم تفسیر کنند، زیرا برخى مردمان توانا و برخى ناتوانند؛ همان گونه که بخش هایى از دانش را مى توان دریافت و بخشى دیگر را نمى توان یافت.

    اساسا از منظر عرفان اسلامی انسان دارای نیرویی است که می‌تواند با غیب جهان و جهان غیب ارتباط برقرار کند. صفای روح و قوه فراست او، موجب می‌شود تا پای بر فرق آفرینش نهد و خروش گردون را با گوش جان بشنود.

     

    پنبه وسواس بیرون کن زگوش
     

     

     

    تا به گوشت آید از گردون خروش
     

    تا جایی که حضرت حق، چشم و گوش او می‌شود و فعل او فعل حضرت حق می‌شود.

     

    مطلق، آن آواز، خود از شه بود
     

     

     

    گرچه از حلقوم عبدالله بود
     

     

    گفت او را من زبان و چشم تو
               

     

     

    من حواس من رضا و خشم تو
     

     

    او که بی‌یسمع و بی‌یبصر تویی
     

     

     

    سرّ تویی چه جای صاحب سرّ تویی
     

     

    چون شوی من کان لله ازدِلَه
     

     

     

    من ترا باشم که کان الله له[20]
     

     

     
     

    و چون خداوند چشم و گوش و دل انسان است و قرآن کلام خداوند، از خم وجود بشری انسان راهی است به دریای احدیت سرمدی که در قرآن متجلی است و سرچشمه همه فیوضات و مخزن اندیشه‌های متعالی است و لذا انسان در عرفان اسلامی هم گوینده است و هم شنونده، هم فرستنده و هم گیرنده، در جلوه‌ای رازگوی است و در چهره‌ای رازی‌نوش، قرآن را در دل او نگاشته‌اند و لذا کتاب مبین تواند باشد که در لوح محفوظ است.

    بر همین اساس است که گفته‌اند: «اقْرَأْ وَ ارْق: بخوان و پرواز کن»؛[21] چراکه قرآن که بهین کتاب توحید است جز شرح جمال آن دل‌آرا نیست و به قول مولوی:

     

    دل چو سطر لاب شد آیت هفت آسمان
     

     

     

    شرح دل احمدی هفت مجلد رسید[22]
     

     

     

    البته بدیهی است که رسیدن به مراتب عالی تا مرتبه قاب قوسین او ادنی مخصوص رسول خاتم صلی الله علیه و آله و سلم و اوصیای معصوم اوست ولی رسیدن به مراتب پایین تر آن در دسترس اولیاء و هر سالکی است که منازل سلوک وطریقت را طی کرده باشد.چه؛ از نظر بسیاری عالمان شیعه رسیدن به مراحل عالی کشف وشهود به هیچ رو برای اولیای الاهی غیر ممکن نیست.

    ملاصدرا از آن دسته از عالمانی است که رسیدن به معانی باطنی را برای هر فرد پاک‌طینت و متدبری ممکن می‌شمرد. وی در تفسیر آیه «قاتِلُوهُمْ یُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَیْدیکُم...»[23] دستیابی به حقیقت در امثال چنین آیاتی را نیازمند علومی فراتر از علوم معاملات دانسته و علوم عربی و تفسیر الفاظ را پاسخگوی آن نمی‌داند. و در ادامه برای عالمان راسخ در علم بهره‌ای از معارف قرآن، بر حسب درجات را در نظر گرفته و استیفا آن از دسترس طمع بشریت خارج دانسته است. از نظر وی، مراد از راسخان در علم، تنها ائمه علیهم السلام نیستند؛ زیرا که قرآن همواره، بر دل‌های تلاوت‌کنندگان نازل می‌شود و به حسب حالات مختلف قلب، ظهور قرآن و نزول آن نیز متفاوت است.[24] البته ایشان، معرفت حروف مقطعه را اولین علامت رهایی از حجاب اهل دنیا می‌داند[25] و نیز فهم غرائب قرآن را جز برای کسی که در مدرسه آل یاسین تعلیم دیده باشد میسر نمی‌داند.[26]

    ملا محسن فیض کاشانی، در مورد امکان راهیابی غیرمعصوم اما شاگرد و تابع او، به شگفتی های قرآن می‌نویسد:

    «درست آن است که گفته شود هر کس خالصانه برای خدا و رسولش صلی الله علیه و آله و سلم و اهل‌بیت او علیهم السلام فرمان‌برداری کند و علم خود را از آنان بگیرد و از آثارشان تبعیت کند... برای اوست که از قرآن بعضی غرائب آن را استفاده کند و بعضی از عجائب و شگفتی‌های آن را استنباط کند....[27]

    مطابق نظر سید حیدر آملی، از عرفای نامدار شیعه، گرچه وحی الهی منقطع گشته اما خداوند باب الهام را به جهت رحمت بر امت، برای آنها گشوده است و مراتبی را برای آنها مرتب ساخته و هر کس را که بخواهد، بدون حساب روزی می‌بخشد.[28] از نظر وی، «به طور کلی راسخان در علم که تأویل خاص آنان است عبارتند از: انبیا و پیامبران، ائمه علیهم السلام و در مرتبه پس از آنها علماء که در حقیقت، از وارثان آنها محسوب می‌شوند و ارباب توحید خوانده می‌شوند و جزء راسخین در علم به‌شمار می‌آیند، ‌و هیچ‌کس دیگری در زمره این گروه در نخواهد آمد؛ چراکه قرار گرفتن تحت پوشش استواران در علم، مشروط به طهارت ذاتی است و این شرط جز برای اهل توحید محقهربان است.»

     

    Abstract:

    This research entitled

    "the Hadith of Truth:  a substantive and historical research"

     consists of four chapters. Considering the documents, versions consists of four chapters. Considering the documents, versions, and the explanations of this hadith (tradition), it attempts to present an interpretation of this hadith. Although the Hadith of Truth or Hadith of Komeil has not yet been found in major tradition sources, the content of this hadith has been considered by a great many Shiite scholars, especially those who have been mystically and philosophically inclined. This tradition has been widely acknowledged and interpreted by many of these scholars. Komeil ibn Nakhaei who has narrated this hadith is one of the special companions of Imam Ali (PBUH). In addition to this hadith, he has narrated many hadiths and mystical moral supplications from Imam Ali (PBUH).

    Adopting a descriptive-analytic approach and considering the most important resources, explanations and versions of this hadith, this research examines its five versions. This research presupposes that every version of this hadith interprets one stage of the stages of Truth not that they are five interpretations of one stage.

    Keywords: Hadith of Truth, Hadith of Komeil, Komeilieh, companions of mystery, Komeil ibn Ziad, Imam Ali (PBUH), Shiite mysticism, inner and outer.     

  • فهرست:

    فصل اول: کلیات

    مقدمه:ژرفای کشش و گوناگونی کوشش انسان در طریق حقیقت.. 2

    بیان مساله و روش تحقیق.. 15

    پرسش‌های اصلی و فرعی تحقیق 17

    فرضیه‌های تحقیق: 18

    پیشینه تحقیق موضوع : 18

    فصل دوم: کمیل بن زیاد، تبار، دوره های حیات و ابعاد شخصیت

    کمیل بن زیاد، تبار و خاندان او 21

    کمیل بن زیاد در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، خلفاء و امامان اهل بیت علیه السلام 22

    کمیل، صاحب و یار دوران غربت امام علی علیه السلام 24

    کمیل فرماندار امام علی.. 27

    منزلت علمی و معنوی کمیل در نظر حضرت امیر علیه السلام 32

    دعاى کمیل‏ و برخی محورهای عمده آن. 40

    آستانه و آرامگاه کمیل بن زیاد 41

    کمیل نامه. 43

    فصل سوم: «حدیث حقیقت» اسناد، نسخه‌ها و شروح

    الف سندشناسی حدیث حقیقت.. 46

    ب   منابع کهن و حدیث حقیقت(نسخه ها و شروح) 51

    ج معرفی برخی از نسخه ها و شروح حدیث حقیقت.. 71

    شرح منسوب به علامه حلی و انتساب آن، مآخذ و نسخه ها 71

    شرح حدیث حقیقت، ابن همام شیرازى، روش تحقیق و تصحیح .. 77

    حدیث حقیقت در آثار سید حیدر آملی 81

    شرح حدیث حقیقت، خواجه محمد دهدار 84

    شرح حال و زندگینامه محمد بن محمود دهدار شیرازی.. 85

    شرح حدیث حقیقت، محمد على بن محمد حسین خلخالى و روش تصحیح آن. 88

    شرح حدیث حقیقت، شیخ على بن محمد جواد مرندى.. 91

    ب

    شرح حدیث حقیقت، قاسم علی اخگر حیدرآبادی.. 93

    شرح حدیث الحقیقه، سیدحسن مصطفوی 99

     

     

    فصل چهارم: شرح و تفسیری از «حدیث حقیقت»

    مقدمه : شرحی بر حدیث حقیقت.. 102

    «ما الحقیقۀ»، حقیقت چیست؟ 106

    «مالک و الحقیقۀ» 114

    «او لست صاحب سرّک». 116

    «بلی و لکن یرشّح علیک ما یطفح منی». 120

    «قال: او مثلک یخیب سائلاً؟». 124

    کشف سبحات الجلال من غیر اشاره 126

    «زدنی بیانا». 132

    « محو الموهوم مع صحو المعلوم». 134

    « هتک الستر لغلبه السِّر». 140

    « جذب الاحدیۀ لصفۀ التوحید». 145

    «نور یشرق من صبح الازل». 149

    «اطفی السراج فان الصبح قد طلع 155

    جمع بندی و نتیجه گیری.. 156

     

    ث

    پی نویس ها 161

     

    کتابنامه. 184

    منبع:

     

    قرآن کریم

    امام على بن ابى طالب علیه السلام، نهج البلاغه،  انتشارات دار الهجره قم‏، 1370.

    ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، دار صادر، بیروت، 1385ق.

    ابن اعثم کوفی، الفتوح، دارالأضواء، بیروت، 1991

    ابن حجر عسقلانی ، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی،

    ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابه فی تمییز الصحابه ، دار الکتب العلمیه،  

    ابن سعد، محمد بن سعد،  الطبقات الکبری، بیروت: دار بیروت، ‎‎۱۳۶۴.

    ابن ‌سینا، ابو‌علی حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ‌تصحیح حسن مشکان طبسی، مقدمه منوچهر صدوقی‌سها، تهران، کتابخانه فارابی، ‎۱۳۶۰.

    ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله، الشفاء، الالهیات ،انتشارات بیدار، قم‏، ۱۴۰۰ق

    ابن‌ سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله، الهیات از کتاب شفاء، ویراستار، مترجم، ابراهیم دادجو، امیرکبیر، 1388.

    ابن شهرآشوب مازندرانى، مناقب آل أبی طالب علیه السلام، مؤسسه انتشارات علامه قم، 1379 هجرى قمرى‏

    ابن عساکر ابوالقاسم علی بن حسن دمشقی، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق محمد باقر محمودی، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1372 ش ، ج50

    ابن‌ فنّاری، محمد بن حمزه بن محمد العثمانی، مصباح الانس فی شرح مفتاح غیب الجمع و الوجود صدرالدین قونوی، محمد بن اسحاق، مع تعلیقات میرزا هاشم بن حسن بن محمد علی الکیلانی اشکوری و حسن‌زاده آملی، تهران، فجر و اداره کل انتشارات و تبلیغات، ‎۱۳۶۳.

    ابن فهد حلى، عده الداعى، دارالکتاب الاسلامى، 1407 هجرى قمرى

    ابن‌ منظور، لسان العرب، بیروت، دارصادر، ‎۱۹۹۰م / ‎۱۴۱۰ق‌ / ‎۱۳۶۹.

    احسائى، ابن ابى جمهور، عوالی اللآلی، 4 جلد، انتشارات سید الشهداء (ع) قم، 1405 هجرى قمرى‏

    اخگر حیدرآبادی، میرزا قاسم علی، مجموعه رسائل عرفانی، با مقدّمه و تصحیح و تحقیق ملیحه کرباسیان و محمّد کریمی زنجانی اصل، تهران، 1375

    إربلى، على بن عیسى، کشف الغمه ،  چاپ مکتبه بنى هاشمى تبریز، 1381 ق. ‏

    آمدى، عبدالواحد بن محمد تمیمى، غرر الحکم و درر الکلم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى قم، 1366 .

    الآملی، السید حیدر بن علی، اسرار الشریعه و اطوار الطریقه و انوار الحقیقه ، به کوشش محمد خواجوی، تهران، 1362ش

    الآملی، السید حیدر بن علی، تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم فی تأویل کتاب الله العزیز المحکم، حققه و قدم له و علق علیه محسن الموسوی التبریزی، تهران، وزارت الثقافه و الارشاد الاسلامی، مؤسسه الطباعه و النشر، 1416 ۱۴۱۴ق‌ / 1375 ۱۳۷۳.

    آملی، سید حیدر بن علی، جامع الاسرار و منبع الانوار به انضمام نقد النقود فی معرفه الوجود با مقدمه کربن، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران، 1368.

    آملی، سیدحیدر، نص النصوص فی شرح الفصوص، تهران، انستیتوی پژوهش‌های علمی ایران و فرانسه، 1352

    الامین، السید محسن، اعیان الشیعه، حققه و اخرجه حسن الامین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ‎۱۴۰۳ ق / ‎۱۳۶۱.

    انصاری هروی، خواجه عبدالله ابن محمد، طبقات الصوفیه، مقابله و تصحیح محمد سرور مولائی، تهران، توس، ‎۱۳۶۲.

    انصاری، قاسم، مبانی عرفان و تصوف، ویرایش دوم، تهران، طهوری، ‎۱۳۷۹.

    انوار، شاه قاسم، دیوان شاه قاسم انوار، تصحیح سعید نفیسى، تهران، سنایی، 1367

    بحرانى، حسن بن شعبه، تحف العقول، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1404 هجرى قمرى‏

    بقلی شیرازی، روزبهان، ترجمه عرایس البیان فی حقایق القرآن، ترجمه و تحقیق علی بابایی، تهران، مولی، ‎۱۳۸۸.

    تهانوی، محمدبن علی، موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، رفیق عجم و دیگران، مکتبه لبنان ناشرون، 1375/1996م.

    تهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات،  ‎۱۴۲۶ق.

    تهرانی، آقابزرگ، گزیده مقالات الذریعه، ترجمه حمیدرضا شیخی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ‎۱۳۸۰.

    جزایری‌، بداللّه ‌بن‌ نورالدین،‌ التحفه السنیه فی‌ شرح‌ نخبه المحسنیه ، مشهد، نسخه خطی‌ کتابخانه آستان‌ قدس‌ رضوی‌،

    جزایری، سید نعمت‌الله،  نورالبراهین فی أخبار الساده الطاهرین، به کوشش سیدمهدی جزایری

    جعفریان، رسول، صفویه در عرصه دین، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1379

    جندی، مویدالدین، نفحه الروح و تفحه الفتوح، به کوشش نجیب مایل هروی، تهران، 1362ش

    الجوهری، اسماعیل بن حماد، مجمع الصّحاح، دارالمعرفه، بیروت، لبنان، الطبعه الثانیه، 1428 ه.ق.

    حاکم نیشابوری، ابی‌عبدالله محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق و تقدیم و دراسه محمود مطرجی، بیروت، دارالفکر، ‎۲۰۰۲م / ‎۱۴۲۲ق‌ / ‎۱۳۸۱.

    الحر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه ، اعتنی به تصحیحه و تحقیقه و تذییله عبدالکریم الربانی الشیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ‎۱۴۰۳ق / ‎۱۳۶۲.

    حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم، قم، 1411 ق.

    خوارزمی، کمالل الدین حسین بن حسن، جواهر الاسرار و زواهر الانوار، به کوشش محمد جواد شریعت، اصفهان، 1371ش

    خوانساری، سید محمدباقر، روضات الجنات، دارالکتب اسلامیه، تهران، 1360.

    خیاطان، قدرت الله، شرح حال و آثار و مقام عرفانی کمیل بن زیاد نخفی

    دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، زیرنظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، ‎۱۳۷۷.

    دیلمى، حسن بن ابى الحسن، إرشاد القلوب، انتشارات شریف رضى، 1412 ق.‏

    دیلمى، حسن بن ابى الحسن، أعلام الدین، مؤسسه آل البیت (ع) قم، 1408 ق.‏

    دیلمی، حسن بن محمد، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، 1410

    روزبهان بقلی، ابی نصر، مشرب الارواح...، گردآورنده، محرم خواجه نظیف، مطبعه کلیه الاداب، 1352/1973م.

    روزبهان بقلی، ابی‌نصر، شرح شطحیات،  شامل گفتارهای شورانگیز و رمزی صوفیان، مصحح، هانری کربن، کتابخانه طهوری؛ انجمن ایرانشناسی فرانسه در تهران، 1360، 1981م.

    زنوزی، ملاعبدالله، این شرح با نام الانوار الجلیه فی کشف اسرار الحقایق العلویه به اهتمام استاد سیدجلال الدین آشتیانی از سوی مؤسسه مطالعات اسلامی

    سازگار، غلامرضا، نخل میثم، چاپ حق بین، چاپ اول، تهران، 1370.

    السبزواری، محمد بن محمد، جامع الاخبار (معارج الیقین فی اصول‌الدین)، تحقیق علا آل‌جعفر، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ‎۱۳۷۲.

    سبزواری، ملاهادی، شرح الاسماء الحسنی، چاپ سنگی، بی‌تا،

    سپهر، محمد تقی لسان الملک، ناسخ التواریخ، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ‎۱۳۵۸.

    سجادی، سید جعفر، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، طهوری، 1379.

    سجادی، سیدضیاءالدین، مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ نهم، 1380.

    سراج طوسی، ابونصر عبدالله بن علی، اللمع فی التصوف، دار الکتب الحدیثه بمصر، 1960م.

    سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیه، گردآورنده، نورالدین شریبه، دارالکتاب النفیس، 1365، 1406ق.

    سهروردى گرّوسى، ابو نجیب ضیاءالدین، قصه الغربه الغریبه،

    سید بن طاوس، سید على بن موسى،  الإقبال بالأعمال الحسنه ، چاپ دار الکتب الإسلامیه ، چاپ دوم، تهران، 1367.

    سید رضى، خصائص الأئمه (ع)، یک جلد، مجمع البحوث آستان قدس رضوى، 1406 ق.‏

    شعیرى، تاج الدین، جامع الأخبار، انتشارات رضى قم، 1363 هجرى شمسى‏

    شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین، مجالس المومنین، اسلامیه، تهران ، 1377

    شیخ بهایی، محمد بن حسین ، کشکول، اعلمی ، بیروت، 1380

    شیخ حر عاملى، وسائل الشیعه ،  مؤسسه آل البیت علیهم‏السلام قم، 1409 هجرى قمرى

    شیروانی، علی، شرح منازل‌السائرین خواجه عبدالله انصاری، براساس شرح عبدالرزاق کاشانی، قم، آیت اشراق، ‎۱۳۸۷.

    صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدر)، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، حکمت، چاپ سوم،1385.

    صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا)، اسرار آلایات، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1360 ه.ش.

    صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا)، مفاتیح الغیب، به اشراف سید محمد خامنه‌ای، تصحیح، تحقیق و مقدمه نجفقلی حبیبی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ‎۱۳۸۶.

    الصدوق، ابی‌جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، التوحید، مصحح، هاشم حسینی، دار المعرفه، [بی‌تا].

    الصدوق، ابی‌جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، التوحید، یک جلد، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1398 هجرى قمرى، 1357.

    الصدوق، ابی‌جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، شریف رضی، 1364.

    الصدوق، ابی‌جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، علل الشرائع، یک جلد، انتشارات مکتبه الداورى قم

    الصدوق، ابی‌جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، کمال الدین، دار الکتب الإسلامیه قم، 1395 ق‏

    الصدوق، ابی‌جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، معانی الأخبار، یک جلد، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1361 .

    الصدوق، ابی‌جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی، من لایحضره الفقیه، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ‎۲۰۰۵م‌ / ‎۱۴۲۶ق / ‎۱۳۸۴.

    صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص)، قم، منشورات مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، 1362.

    طارمی، صفی الدین محمود، انیس العارفین، (تحریر فارسی شرح عبدالزراق کاشانی بر منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری)، به کوشش علی اوجبی، تهران،1377ش

    طباطبائی، سید عبد العزیز ، مکتبه العلامه الحلّى، موسسه آل البیت لاحیاء التراث،1416 ق

    طباطبایی، سید محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ‎۱۳۸۴.

    طبرسی، ابومنصور احمد بن علی بن ابی‌طالب، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ترجمه و متن کتاب شریف احتجاج، ترجمه بهراد جعفری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ‎۱۳۸۷.

    طبرى، عماد الدین، بشاره المصطفى، چاپ کتابخانه حیدریه نجف، 1383 ق.‏

    طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تحقیق السید احمد الحسینی، تهران، المکتبه المرتضویه ، [بی‌تا].

    طوسى، ابوجعفر محمد ابن حسن، مصباح المتهجد، چاپ مؤسسه فقه الشیعه ، چاپ اول، بیروت، 1411 ق

    طوسی، محمد بن محمد، کلمات المحققین، مکتبه المفید،  قم،١٣۶١.

    عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، چاپخانه علمیه تهران، 1380 .‏

    فتال نیشابورى، محمد بن حسن،  روضه الواعظین، یک جلد، انتشارات رضى قم‏ بی تا.

    فراهیدی ، خلیل بن احمد، کتاب العین، موسسه النشر التابعه لجامعه المدرسین، الطبعه الاولی، 1414.

    فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، تصحیح حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، 1361 / 1402ق.

    فیض کاشانی، محسن، کلمات مکنونه، تحقیق و تصحیح صادق حسن زاده

    قمی، شیخ عباس،  محمد باقر خوانساری، نوراللّه شوشتری ، پرتوی از زندگی کُمیل.

    قمی، شیخ عباس، سفینۀ البحار و مدینه الحکم و الاثار ؛ بیروت؛ دارالمرتضی، ۱۴۰۵ق.

    قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، تهران انتشارات اسوه، 1413 ق.

    قیصری، داوود بن محمود، رسائل قیصری: رساله التوحید و النبوه و الولایه ، اساس الوحدانیه ، نهایه البیان فی درایه الزمان، با حواشی عارف محقق آقامحمدرضا قمشه‌ای، با تعلیق و تصحیح و مقدمه جلال‌الدین آشتیانی، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، ‎۱۳۵۷.

    کاشانی، عبدالرزاق بن جلال‌الدین، اصطلاحات الصوفیه، مترجم و شارح، محمدعلی مودود لاری، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، 1376.

    کاشانی، عزالدین محمود بن علی، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه ، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران، نشر هما، ‎۱۳۶۷.

    کرمانی، مظفر علی شاه، کبریت احمر و بحر الاسرار، به کوشش جواد نوربخش

    کفعمی، تقی الدین ابراهیم بن علی، مجموع الغرائب و موضوع الرغائب، به کوشش مهدی رجایی قمی، قم، 1371ش

    الکلینی الرازی، ابی‌جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، صححه و قابله و علق علیه علی‌اکبر غفاری، بیروت، دارالصعب و دارالتعارف،‎۱۳۶۰.

    الکلینی الرازی، ابی‌جعفر محمد بن یعقوب، فروع الکافی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ‎۱۳۸۴.

    الکلینی، ابی‌جعفر محمد بن یعقوب، روضه الکافی، ضبطه و صححه و علق علیه محمد جعفر شمس‌الدین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ‎۱۳۷۰.

    گوهرین، سید صادق، شرح اصطلاحات تصوف، تهران، زوار، ۱۳۸۳ ‎۱۳۷۶.

    لاهیجی، شیخ محمد، شرح گلشن راز، به کوشش ر. حامد، با مقدمه کیوان سمیعی، تهران، 1337ش.

    مامقانی، عبد الله، تنقیح المقال فی علم الرجال، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، قم، 1408

    مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، 110 جلد، مؤسسه الوفاء بیروت - لبنان، 1404 ق.‏

    مجلسی، محمد تقی، روضه المتقین، اسلامیه، تهران ، 1377

    محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه ،  قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ‎۱۴۰۳ق.

    المزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی

    مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، سروش، تهران، ١٣۶٩.

    مصطفوی، سید حسن، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق علیه السلام سال اول، شماره 2، زمستان 1374.

    معتزلى، ابن ابى الحدید، معتزلى، شرح نهج البلاغه، 20 جلد در 10 مجلد، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى قم، 1404 هجرى قمرى‏

    معرفت، محمد هادی، التفسیر الاثری الجامع، تحقیق مؤسسه التمهید، قم، مؤسسه التمهید، ۱۳۸۷.

    معرفت، محمدهادی، التأویل فی مختلف المذاهب و الآراء، تهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب، 1427ق.

    معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: دانشگاه رضوی، 1418.

    مفید، مُحمّد بن مُحمّد بن نَعمان،  الإختصاص، انتشارات کنگره جهانى شیخ مفید قم، 1413 ق‏.

    مفید، مُحمّد بن مُحمّد بن نَعمان، الإرشاد، انتشارات کنگره جهانى شیخ مفید قم، 1413 ق‏.

    مهریزی، مهدی، میراث حدیث شیعه، (مجله حدیثی) ، دارالحدیث، شماره های 2 و 3 و 5 و 14 و 16.

    موسوی خمینی، سید روح الله (امام خمینی)، صحیفه نور، مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، تهران،  1365ش.

    مولانا، جلال‌الدین محمد بن محمد بلخی، کلیات دیوان شمس تبریزی، مطابق نسخه تصحیح‌شده استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، با مقدمه عبدالحسین زرین‌کوب، تهران، صدای معاصر، ‎۱۳۸۱.

    مولانا، جلال‌الدین محمد بن محمد بلخی، مثنوی معنوی، به کوشش توفیق ه‍. سبحانی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران، ‎۱۳۷۳.

    نراقى، ملا مهدى، قره العیون،  که با تصحیح و تعلیق و مقدمه آقاى «سید جلال الدین آشتیانى » ، دانشگاه فردوسى

    نسفی، عزیز الدین بن محمد، زبده الحقایق، طهوری، تهران، 1381.

    نسفی، عزیز الدین بن محمد، سر الإسرارفی شرح حدیث المعراج، طهوری، تهران، 1380.

    نسفی، عزیز الدین بن محمد، مجموعه رسائل مشهور به: الانسان الکامل، با پیشگفتار هانری کربن، تصحیح و مقدمه ماریژان موله، ترجمه مقدمه از ضیاءالدین دهشیری، تهران، طهوری، انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران، ‎۱۳۷۷.

    نصیری، محمد، پایان نامه دکتری، رهیافت عرفانی به فقه و آیات الاحکام قرآن، دانشگاه قم، 1390 .

    نعمت‌الله ولی، نعمت‌الله بن عبدالله، رسائل شاه نعمت‌الله ولی، گردآورنده: عبدالحسین ذوالریاستین، تاریخ اثر، بی‌تا.

    نورى طبرسی، محدث،  مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت علیهم السلام قم، 1408 ق.

    الهاشمی الخطیب، علی بن الحسین، کمیل بن زیاد النخعی، دار المفید، بیروت، 1411ه .

    هجویری غزنوی، ابوالحسن علی ‌بن عثمان، کشف المحجوب، تصحیح و تحقیق ژوکوفسکی، مقدمه قاسم انصاری، تهران، طهوری، ‎۱۳87.

    الهی قمشه ای، محیی الدین مهدی ، حکمت الهی عام و خاص، انتشارات اسلامی، تهران، 1379

    وحشی بافقی، کمال‌الدین، کلیات دیوان وحشی بافقی، مقدمه‌نویسی: سعید نفیسی، جاویدان، 1370.

    ورام بن ابى فراس، مجموعه ورام، انتشارات مکتبه الفقیه قم‏، 1400ق.

    یاقوت حموی، یاقوت بن عبد الله، معجم البلدان، دار صادر، بیروت، ۱۳۲۳

    یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب؛ تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران علمی و فرهنگی، 1382.


موضوع پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, نمونه پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, جستجوی پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, فایل Word پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, دانلود پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, فایل PDF پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, تحقیق در مورد پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, مقاله در مورد پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, پروژه در مورد پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, پروپوزال در مورد پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, تز دکترا در مورد پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, تحقیقات دانشجویی درباره پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, مقالات دانشجویی درباره پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, پروژه درباره پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, گزارش سمینار در مورد پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, پروژه دانشجویی در مورد پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, تحقیق دانش آموزی در مورد پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, مقاله دانش آموزی در مورد پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی, رساله دکترا در مورد پایان نامه تحقیق ماهوی و تاریخی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ازشد «M.A» گرایش : زبان و ادبیات فارسی چکیده حضرت علی (علیه السلام) پیشوای شیعیان است و نهج البلاغه گزیده­ای از حکمتها، نامه­هاو خطبه­های آن حضرت است که سید شریف رضی در قرن چهارم با ذوق ادبی خود آن را گردآوری کرد که شعرا و نویسندگان به روش­های مختلف از آن بهره می­برند. مولانا جلاالدین محمد بلخی شاعر و عارف قرن هفتم هجری قمری است که در بین ...

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ازشد «M.A» گرایش : زبان و ادبیات فارسی چکیده حضرت علی (علیه السلام) پیشوای شیعیان است و نهج البلاغه گزیده­ای از حکمتها، نامه­هاو خطبه­های آن حضرت است که سید شریف رضی در قرن چهارم با ذوق ادبی خود آن را گردآوری کرد که شعرا و نویسندگان به روش­های مختلف از آن بهره می­برند. مولانا جلاالدین محمد بلخی شاعر و عارف قرن هفتم هجری قمری است که در بین ...

پايان نامه کارشناسي ارشد تاريخ و فلسفه آموزش و پرورش(گرايش تعليم و تربيت اسلامي) خرداد 1394 چکيده       در جامعه کنوني مباحث پيرامون دين و اعتقاد و عدم اعتقاد به دين

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته عرفان اسلامی چکیده: از منتقدان مهم اهل سنت در قرن ششم ابوالفرج عبدالرحمن ابن جوزی (متوفی597) است. وی قسمت اعظم کتاب "تلبیس ابلیس" را به نقد آراء و آداب سلوک و رفتار صوفیان اختصاص داده است. به نظر او از جمله خدعه های شیطان با صوفیان ترک کسب و کار و نکاح، عزلت نشینی، پوشیدن خرقه و رواج سماع، نظر بر احداث اعتقاد به حلول و اتحاد و ...

پایان نامه کارشناسی ارشد رشته علوم حدیث گرایش نهج‌البلاغه چکیده: هدف نهایی همۀ ادیان الهی، برپایی حکومت عدل وفضیلت، درجهت ساختن جامعه‌ای نمونه است که درآن همۀ افراد مستعد وطالب حقیقت، امکان دستیابی به هدایت الهی را دارند ومسیر کمال وسعادت برای همگان گشوده است. امیرمؤمنان علی(علیه‌السلام) به عنوان رهبر بزرگ الهی، با گفتار وسیرۀ عملی خود، بهترین الگو را برای چگونگی دستیابی به حیات ...

چکیده ربا در اصطلاح شرعی عبارت است از زیادی که در معاملات و معاوضات با شرایط خاص حاصل می شود . ربا بر دو قسم است : الف : ربای معاملی ب : ربای قرضی . موضوع ربا در فقه اسلام ، صرف نظر از مباحث نظری ، پیامدهای عملی دارد که جامعه ما ، امروزه سخت به این مسأله مبتلا گردیده است . لذا می طلبد که پیرامون آن بحث و تحقیق صورت گیرد ، تا شبهات و ابهامات آن بر طرف شود . از آن جایی دو کتاب ...

پایان نامه تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد رشته تبلیغ و ارتباطات فرهنگی چکیده پژوهش حاضر تلاشی است برای تبیین سیره تبلیغی امام صادق(ع) برای نشر و گسترش معارف اسلامی و مخاطب­شناسی آن حضرت. در این پژوهش پس از تشریح مکاتب مختلفی ارتباطاتی، در نهایت تلفیقی از مکتب انتقال و ارتباطات آیینی برای تشریح سیره تبلیغی آن حضرت ارائه شده است. در ادامه مبتنی بر منظومه معرفتی اندیشمندان شیعه، سعی ...

پایان نامه تحصیلی جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد رشته: زبان ادبیات فارسی گرایش: ادبیات فارسی چکیده یکی از شیوه های متنوع در راستای معرفت هستی و خالق آن، عرفان است. متون نثر عرفانی برای شناخت عرفان ، کاربرد اصطلاحات عرفانی و تأثیر پذیری نویسندگان به ویژه؛از دو اصطلاح «توکّل ورضا» حائز اهمیّت است. این پایان نامه در پنج فصل کوشیده است ،با روش مطالعه ،پژوهش و تحلیل ؛به بررسی ...

پايان نامه کارشناسي ارشد فلسفه تعليم و تربيت ارديبهشت 94 چکيده:      هدف از اين پژوهش بررسي اهميت و جايگاه  چالش برانگيز و  مغفول  تربيت معنوي  و سپس

پايان نامه براي دريافت درجه کارشناسي ارشد گرايش : معماري تابستان1392 زندگي صنعتي بااشغال هرچه تمام ترزمين توسط فضاهاي صنعتي،مکانهاي کمتري براي استراحت وتفريح افرادجامعه ايجادکرده است. برا

ثبت سفارش