پایان نامه شناخت میزان نقش عوامل درون¬سازمانی اتاق خبر بر کمیت و کیفیت اخبار تلویزیون

چکیده

 پژوهش حاضر با هدف شناخت میزان نقش عوامل درون­سازمانی اتاق خبر  بر کمیت و کیفیت اخبار تلویزیون انجام شده است. در این تحقیق که  از طریق روش پیمایشی با توزیع پرسش­نامه در بین نمونه آماری از میان کارکنان واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت؛ رابطه چهار عامل ساختار سازمانی، فرهنگ سازمانی، نیروی انسانی و منابع مادی و سرمایه­ای با کمیت و کیفیت خبر از منظر کارکنان واحد مرکزی خبر مورد سنجش و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بر اساس یافته­های این تحقیق تمامی عوامل درون سازمانی مورد مطالعه در کمیت و کیفیت اخبار تلویزیونی در اتاق خبر نقش دارند. البته این نقش آفرینی در ارتباط با عوامل مختلف، متفاوت است. نتایج این پژوهش نشان داد کارکنان واحد مرکزی خبر بر این باورند که ساختار سازمانی با همه ابعادش( خط مشی، حرفه­ای بودن، تصمیم­گیری، مدیریت و تکنولوژی) به عنوان موثرترین عامل در حد زیاد در کمیت و کیفیت اخبار تلویزیونی در اتاق خبر نقش دارند. فرهنگ سازمانی در این تحقیق  در حد متوسط قرار دارد. بر اساس یافته­ها در فرهنگ سازمانی، غیر از متغیر کنترل، ابعاد تعهد، ارزش، یکپارچگی و الگوهای ارتباطی در فرایند تولید اخبار نقش دارند. همچنین منابع مادی و سرمایه ای شامل: محیط فیزیکی کار، خدمات، تجهیزات و بودجه نیز از جمله عوامل تأثیرگذار در کمیت و کیفیت اخبار تلویزیون می باشند. به اعتقاد کارشناسان سه عامل محیط فیزیکی کار، تجهیزات و بودجه به میزان زیادی بر اخبار تلویزیونی اثرگذار می باشند. طبق یافته­ها، نیروی انسانی شامل چهار متغیر استخدام،  نگهداری، آموزش و جذب نیز در حد متوسط قرار دارد. اما  دو بعد استخدام و آموزش بیشتر از ابعاد دیگر در کمیت و کیفیت اخبار تلویزیون نقش ایفا می­کنند. بطور کلی می­توان گفت: ساختار سازمانی در تمامی ابعادش در کمیت و کیفیت اخبار تلویزیونی در اتاق خبر نقش دارد، اما هر یک از عوامل فرهنگ­ سازمانی، نیروی انسانی و  مادی و سرمایه­ای در تمامی ابعادشان تأثیرگذار نمی­باشند. از دیدگاه کارکنان واحد مرکزی خبر هر یک از این عوامل در یک یا چند بعد به میزان مؤثری در میزان کمیت و کیفیت اخبار نقش دارند.

واژگان کلیدی: خبر، اتاق خبر ، عوامل درون سازمانی، کمیت، کیفیت و  نظریه سیستم­ها

مقدمه

در دنیای پرشتاب امروز اطلاعات به یکی از نیازهای اساسی زندگی بشر تبدیل شده‌است. اختراع چاپ، سرآغاز ارتباطات نوین، بنیان جامعه شفاهی را درهم ریخته و ورود وسایل ارتباط‌جمعی مانند کتاب، روزنامه، رادیو، تلویزیون، ماهواره و اینترنت، فاصله‌ی زمان ارتباط میان‌فردی و جمعی‌ را تا سرحد ممکن کاهش داده است. هم­اکنون انقلاب تکنولوژی ارتباطی افزون‌تر از پیش درجریان است. تکنولوژی دیجیتال بر زندگی ما سایه افکنده و همه‌چیز درحال دیجیتالایز شدن است. با ورود سیستم­های دیجیتال رسانه‌ها دست‌خوش تغییر شده­اند، اتاق‌های خبر متحول گردیده، تحریریه اخبار، تدوین خبر، آرشیو، اتاق ضبط صدا، پخش اخبار و اتاق مدیر خبر یک­پارچه و تحت عنوان واحدی به نام «نیوزروم»[1] معرفی شده ‌است‌. «پاول(1998)»[2] از این تغییرات به عنوان «اتاق خبرتلویزیونی یک پارچه»یاد می­کند(افق،1386، ص26). امروزه، اتاق‌های خبر علاوه ‌بر تفاوت‌های ماهوی و ظاهری نسبت به گذشته از ویژگی‌ها وشاخصه‌های منحصربه‌فردی برخوردارند و پیروی آنها از اصول، سیاست‌ها وشیوه‌های مدیریتی متفاوت، باعث تمایز آشکار در پخش اخبار بین رسانه‌های صاحب نیوزروم و فاقد آن‌ شده است. بکارگیری این تکنولوژی قدرت انتخاب و گستره دسترسی مخاطبان را نیز از نظر تعیین نوع، حجم و زمان دریافت پیام متحول کرده‌است. در اتاق­های خبر جدید می‌توان حجم انبوهی از بازخوردهای مخاطبان را از طریق پست الکترونیکی، پیام کوتاه، تلفن‌های همراه و دیگر سرویس‌ها دریافت و پردازش کرد و دوباره آنها را در چرخه تولید خبر بکار گرفت. برخورداری از اینترنت نیز یکی از ویژگی‌های اتاق‌های خبر نوین است که به فعال­شدن بیشتر مخاطب و فرهنگ تعامل رسانه و مخاطب کمک نموده‌ است. در این اتاق‌ها که به سیستم دیجیتال مجهز هستند وبگاه­ها به عنوان بازتاب‌دهنده‌ی نوشتاری رویدادهای تصویری باعث تغییر و به عبارتی دست‌کاری ساختار و ماهیت خبری رسانه شده‌اند. از این رو دانش مدیریت در اتاق‍های خبر عصر دیجیتال یکی از عنوان‌های مهم حوزه مطالعات و تحقیقات ارتباطات است. «گسترش کیفی ارتباطات جمعی، توسعه کمی وسایل ارتباط‌جمعی، ابداع و بکارگیری مداوم شیوه‌های نوین و بدنبال آن افزایش سرعت انعکاس رویدادها، تلاش مستمر و پی­گیر کارکنان این وسایل را اجتناب­ناپذیر ساخته‌ است و گردانندگان این وسایل نیاز روزمره به نیروی متخصص را بشدت احساس می کنند»(معتمدنژاد، 1382،ص16). در رسانه‌های برخوردار از نیوزروم مدت­ها است بساط کاغذ برچیده شده‌‌ است، کی‌بورد بجای قلم، رایانه بجای ماشین­تحریر، فکس و تلکس وظیفه ثبت، انتقال متن و ده‌ها عمل دیگر را برعهده دارند. تمامی بخش‌های سازمان خبری بویژه اتاق خبر تحت شبکه هستند. خبرهای مکتوب و تصاویر خبری از تحریریه و اتاق تدوین خبر با سرعت بسیار زیاد به پخش ارسال می‌شوند وگویندگان خبری[3] با استفاده از تل‌پرامپتر[4] و لب‌تاپ متن‌های آماده را به آسانی قرائت می‌کنند. در اتاق‌های خبر نوین تمام اطلاعات بر روی یک ابرکامپیوتر منتقل شده‌اند و تمام سردبیران و دبیران و حتی گویندگان به آن اطلاعات و تصاویر دسترسی دارند. استفاده از ابزارهای نوین در اتاق خبر سرعت عمل کاربران را افزایش و میزان خطای آنان را تا حدود زیادی کاهش داده است. میزان نیروی انسانی در فرایند تولید با جایگزین‌شدن رایانه‌ها به حداقل رسیده، هرچند میزان کاهش نیرو به عنوان یکی از مزایای نیوزروم در همه شبکه‌ها به میزان یکسان اعمال نشده است. در این سیستم هوشمند، مدیریت هدایت‌گر اصلی است و می‌تواند بر تمام اجزای این فرایند از تولید تا پخش نظارت داشته‌ باشد. البته استفاده از مزایای نیوزروم به­طور کامل تابعی از شیوه‌های مدیریتی و تصمیم‌گیری در فرایند تولید اخبار است. برخورداری شبکه‌های تلویزیونی کشور به‌ویژه شبکه‌های محلی از دانش علمی مورد نیاز برای بهره‌گیری از امکانات دیجیتال در اتاق خبر و شیوه‌ی بکارگیری نیروی انسانی متناسب با توانایی‌ها وآموزش‌های آنها برای متحول­کردن اتاق خبر عصر دیجیتال در مقایسه با عصر آنالوگ بسیار تعیین­کننده است.

  بسیاری از دست‌اندرکاران پخش تلویزیونی خبر در سراسر جهان استفاده از انواع گوناگون سیستم‌های خبری دیجیتال را شروع کرده‌اند و یا در حال اخذ این تکنولوژی هستند. «در اروپا استفاده از امکانات سیستم دیجیتال[5]  بصورت کامل از سال 1996 آغاز شد.

سرویس‌های خبری دیجیتال تلویزیون سوئد«اس تی وی» [6]سال 1999و پخش کننده‌های رادیو و تلویزیونی بزرگتر مانند«بی بی سی»)بنگاه سخن پراکنی بریتانیا)[7]( و«آی تی ان» درسال 1998 راه‌اندازی شدند.شبکه خبری«سی ان ان»[8] (شبکه تلویزیونی کابلی) نیز در سال 1999 تجهیزات آنالوگ ادارات مرکزی خود را در ایالت آتلانتا با سیستم‌های دیجیتال عوض کرد.اما کامل‌ترین شبکه دیجیتال به شبکه تجاری«تل­پنج»[9] اسپانیا تعلق دارد که درآگوست 1998راه­اندازی شد»(افق،1386، ص41-39). اتاق‌های خبر در روند تکاملی و مدرن شدن با یک پرسش اساسی روبرو هستند، اینکه آیا با وجود توسعه و تحولات تکنولوژیکی در این حوزه و صرف هزینه‌های گزاف برای تجهیز و بهره‌گیری ازسیستم‌های دیجیتال، می‌توان ادعا کرد علاوه برتغییرات شگرف در ساختارهای فیزیکی، در حوزه محتوای اخبار تغییرات اساسی رخ داده و اساسا با قبل، قابل مقایسه است؟

 کارشناسان و دست‌اندرکاران امر، یعنی کسانی که به عنوان نیروهای صف با مقوله بهره‌گیری از سیستم دیجیتال در اتاق‌های خبر درگیر هستند اعتقاد دارند تغییر در محتوای واقعی برنامه‌های خبری در مقایسه با قبل بسیار اندک است.«تل پنج» تبدیل تکنولوژی از آنالوگ به دیجیتال را درسال1997 زمانی که یک پایگاه خبری کوچک با منابع انسانی محدود بود با دو هدف سرعت بخشیدن و مقرون به صرفه بودن، عملیات خبری را آغاز کرد و با صرف هزینه‌ای بالغ بر 6 میلیون یورو انتظار می‌رفت این سرمایه‌گزاری باعث افزایش تعداد خبرهای تولیدی شود، اما نظرسنجی‌ها نشان داد فقط 6/11 درصد روزنامه‌نگاران شبکه‌های«تل پنج و آنتنا چهار[10] اسپانیا بر این باورند که با اجرای این برنامه تغییرات چشم‌گیری در محتوای اخبار ایجاد شده‌است (همان، ص45) ). مشاهدات عینی در روند تدریجی دیجیالی‌شدن شبکه‌های ملی و استانی کشور در دهه اخیر موید این نظر است که استفاده از تکنولوژی‌های نوین و مدرن به آن میزان که حوزه شکل و ساختار فیزیکی رسانه را متحول می‌کند در حوزه محتوا اثرگذار نیست. به‌نظر می‌رسد علت این امر را باید در ماهیت دو مقوله ساختار و محتوا جستجو کرد. تغییر و تحول در محتوا بطور مستقیم با دو عنصر دانش و خلاقیت و میزان بهره‌گیری هوشمندانه از این دو عنصر ارتباط دارد. بالتبع فراهم­کنندگان اصلی زمینه‌های دانش‌بنیان و بستر بروز خلاقیت‌ها­ی فردی و گروهی برای ایجاد تحول در ماهیت و محتوای اخبار در هر سازمان رسانه‌ای، مدیران و تصمیم‌گیران آنها هستند.

به­قول سایمون[11]1360،«مدیران همان تصمیم‌گیرندگانند که در زمان‌های متفاوت در مواجهه با گزینه‌های مختلف تلاش می‌کنند تا با یک تصمیم عقلانی گزینه‌ای را انتخاب کنند که نتیجه بهتری داشته باشد.»(اربطانی،1388، ص4-1) بنا بر این تعریف، نیروی انسانی اعم از مدیران و تصمیم‌گیران و مجریان در اتاق خبر در تغییر روند حرکت برنامه‌ها از وضع موجود به سوی وضعیت مطلوب نقش اساسی دارند. ساختارهای سازمانی که در قالب خط‌مشی، قوانین و مقررات نمود پیدا می‌کند نقش تعیین‌کننده‌ای در پیش‌برد اهداف سازمان دارد. در سازمان‌های رسانه‌ای جهان با توجه به تحولات و توسعه رسانه‌ها تغییر و تحول در ساختار‌های قدیمی ضرورتی اجتناب‌ناپزیر است. در واقع بحث در باره­ی ساختار رسانه‌ها تا زمانی که تکنولوژی، تمایزات مربوط به رسانه‌‌های چاپی، رسانه‌های پخش و آنلاین را از بین می‌برد ادامه‌ خواهد یافت. یکی از چالش‌های اساسی سازمان‌های رسانه‌ای تصمیم­گیری در باره‌ی اندازه‌ی تفویض و تخصیص میزان قدرت و اختیار به افراد و گروه‌های بالادستی و پایین­دستی است که معمولا در قالب سازمان‌های رسمی و غیررسمی، تمرکز‌یافته و تمرکز­نایافته‌، نظارت‌محدود و نظارت­گسترده اعمال می‌شود. برای مثال«در سازمان تمرکزگرا اصل وحدت فرماندهی مبین این است که یک زیردست بایستی زیر نظر تنها یک سرپرست کار کند، در حالی که در بسیاری از اتاق‌های خبر، گزارش­گران در مقابل چندین سرپرست مسئول می‌باشند»(همان، ص143). پیروی مدیریت سازمان از هریک از ساختارهای فوق منجر به نتایج متفاوتی خواهد شد.«در سازمان‌های رسانه‌ای امروزی، جانبداری از اصل وحدت فرمان، باعث عدم انعطاف‌پذیری و مانع عملکرد موفق می‌شود، با این وجود کارمندان باید بدانند که جهت انجام وظایف متفاوتی که ‌دارند در قبال چه کسی مسئول هستند»(همان، ص144). فرهنگ سازمانی به معنای روحیه حاکم بر افراد یک سازمان است و به عنوان الگوی کلی رفتار، باورها و ارزش‌های مشترک اعضاء سازمان را شامل می‌شود.(هافستد[12] 1980 )با توجه به تعریفی که از فرهنگ سازمانی ارایه شد؛ میزان اهمیت و نقش  آن در سازمان‌های رسانه‌ای که وظیفه ساخت برنامه متناسب با ارزش‌ها‌، سنت‌ها و باورهای مردم را بر عهده دارند بیش از پیش آشکار می‌شود. هافتست همچنین متذکر می‌شود که کشورهای ‌آمریکای شمالی و اروپای غربی بر فرد‌گرایی تاکید دارند.

 این امر بر نحوه‌ی تلقی کارکنان و مدیران از روابطشان با یکدیگر و نیز بین فرد و سازمان تاثیر می‌گذارد»(همان، ص61). با گسترش جمعیت، توسعه و صنعتی‌شدن جوامع و به ‌موازات آن رقابت رسانه‌‌های جمعی برای جذب مخاطب که ایجاد نیازهای کاذب و افزایش ولع مصرف در مخاطبان بخشی از اثرات این رقابت به شمار می‌رود، دست‌یابی به فناوری‌های نوین و گران ارتباطی و اطلاعاتی و نقش  امکانات مادی و سرمایه‌ای در ماندگاری، توسعه و گسترش شبکه‌های تلویزیونی را بیش از پیش آشکار می­کند. از سوی دیگر اتخاذ درست سیاست‌های مالی از سوی مدیران رسانه برای حفظ و نگهداری نیروهای موجود، جذب نیروهای متخصص و فنی جدید و برنامه‌های تشویقی رفاهی و ...بر عملکرد کارکنان و کمیت و کیفیت اخبار تاثیر دارد.

 1-2بیان مسأله

اگر خبر را اطلاع‌رسانی در باره­ی موضوعی بدانیم که می‌تواند برای گروه زیادی از مردم جالب و تازه باشد و یا به قول «لورد نورث کلیف»[13] خبر مردم است(توکلی، 1389، ص 26). تازگی و نو بودن، نقطه آغاز چینش مناسب خبر است. و یا به قول «نیکلاس داگلاس»[14] اگر توانستید توجه مخاطب را در اولین جمله در هشت ثانیه اول جلب کنید به هدف رسیده‌اید در غیر این‌صورت خواننده وقت خود را برای ادامه تلف نخواهد کرد» (همان، ص46). مخاطبان در مواجهه با بسته، بخش، بولتن و یا مجموعه خبری که حاصل دست‌پخت سردبیران خبر است با مجموعه‌ای از اخبار متفاوت مواجه هستند و بطور طبیعی قضاوت‌های متفاوتی خواهند داشت. به عبارتی بخش خبری شامل تعدادی خبر است که با وجود متفاوت‌بودن هم‌جهت است و در ‌نهایت قرار است مخاطب را برای رسیدن به یک ذهنیت از پیش تعیین‌شده رهنمون نماید. در این راستا یکی از مباحث مطرح  در حوزه خبر، مدیریت اتاق خبر است. مدیریت اتاق خبر، فرایند تولید خبر و پخش آن را برعهده دارد. اما خود متاثر از عامل‌های درون‌سازمانی و برون‌سازمانی است.

بیش از یک دهه از دوره گذار از سیستم آنالوگ به دیجیتال در کشور می‌گذرد. این تغییر با فراز و نشیب‌های فراوانی روبرو بوده‌است. تحریم اقتصادی، ضعف سرمایه‌گذاری، توجه‌‌نکردن به ساختارهای نوین رسانه‌ای و اصرار بر بومی‌کردن صنایع و تولیدات تا سرحد امکان باعث شده ‌است پروژه‌های بزرگی چون دیجیتالی شدن تلویزیون در کشور با تعلل و مشکلاتی اجرا شود. «درسالهای 1383تا1385 زمانی که طرح «اتوماسیون»[15] رادیویی کشور برای اولین‌بار به عنوان پایلوت در رادیو گیلان اجرا شد مسائل مالی، نبود تجربه قبلی، وجود ضعف‌های ساختاری در نرم‌افزارها و سخت‌افزارها، تعدد مراکز تصمیم‌گیری، مقاومت افرادی که به خاطر ترس از مخاطرات احتمالی با اجرای طرح مخالفت می‌کردند، همچنین تمارض باطنی تعدادی از کارکنان با این تغییرات، آموزش‌ناپذیری بعضی از افراد بخصوص نیروهای قدیمی، باعث شد طرح با مسائل عدیده‌ای مواجه‌ و اجرای آن طولانی شود. درسال 1386 اجرای طرح نیوزروم در تلویزیون مرکز گیلان به عنوان دهمین مرکز کشور آغاز گردید و به دلیل تنگ‌ناهای مالی تجهیزات آن به مرور خریداری و یکی پس از دیگری نصب شد»(مشاهدات عینی محقق). درحال حاضر بسیاری از شبکه‌های استانی و سراسری بین 50 تا 100 درصد از امکانات نیوزروم برخوردار هستند. شبکه العالم از ابتدای تاسیس از اتاق خبر دیجیتال یک­پارچه استفاده کرد، شبکه‌های یک، خبر ، «پرس تی وی»[16] و «هیسپان تی وی»[17] از بهترین امکانات و تجهیزات روز دنیا برای تولید و ارایه اخبار بهره‌مند هستند.با این وجود علی‌رغم موفقیت‌های نسبی در تولید و ارایه اخبار، انتقاداتی به عملکرد این شبکه‌ها وارد است. به‌عبارتی در سپهر رقابتی جدید که غول‌های رسانه‌ای چون سی ان ان، بی بی سی، فرانس24[18]‌ ، الجزیره [19]و...مخاطبان را در معرض انبوهی از اطلاعات قرار داده‌اند، سازمان صداوسیما تلاش نموده است با برنامه‌ریزی و اتخاذ استراتژی مناسب،صرف هزینه‌های کلان برای توسعه شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی داخلی و خارجی، تجهیز شبکه‌ها به تجهیزات مدرن و جذب نیروی انسانی کارآمد پاسخگوی نیازهای خبری و اطلاعاتی مخاطبان داخل و خارج از کشور باشد.

اکنون این سوال مطرح است چرا با وجود بکارگیری امکانات وتجهیزات وسیع و اجرای صدها طرح تحقیقاتی در حوزه اخبار و نظرسنجی‌های مستمر، برخی اشکالات شکلی و محتوایی کماکان در پخش اخبار به چشم می‌خورد.

1- Newsroom

2- Powell Peter

News 3-Announcers3

-Teleprompter4

-DG -  Digital Sistem5

[6]-  STV –Swedian TV

[7] - BBC – British Broadcasting Corporation

[8]- CNN-Cable News Network

[9] -Tele Five

[10] - Antena 4

  Simon- [11]

[12] - Hoftsted

[13] - Lord North Clife

[14] - Nicolas Daglas

[15] - Outomation

[16] - Press TV

[17] - Hispan TV

France24 - [18]

 Aljazira- [19]

Abstract

The survey of Newsroom inter organizational effects on TV news quantity and quality.                                                                                                               

This study aims at understanding the survey of newsroom inter organizational effects on TV news quantity and quality in personnel points of view. Central News staff's view, were measured and analyzed. However, the role of the relationship is different. The results showed that employees believe that the organization's central unit with all its dimensions (policy, professionalism, decision making, management and technology) as the most effective factor in the quantity and quality of television news in the Newsroom are. Organizational culture in the study are moderate. On the corporate culture than control variable dimensions, commitment, values, integrity and communication patterns are involved in the news production process. Material and capital resources include the physical environment, services, facilities and budgets also have an important influence on the quantity and quality of TV news. Experts believe three factors: the physical environment, equipment and funding are impacting heavily on television news. The findings include four variables manpower recruitment, retention, training and recruiting is also moderate. But two other aspects of the recruitment and training of the quantity and quality of TV news contributing to.­ In general it can be said that the organizational structure and quality in all dimensions of television news in the newsroom, but each of the elements of organizational culture, human resources and material assets are not effective in all dimensions. The Central News staff's perspective each of these factors in an effective amount of one or more of the quantity and quality of news involved.                                                                                                                           

Keywords: News, Newsroom, inter-organizational factors, the quantity, quality and systems theory