پایان نامه بررسی ویژگی های پهلوانان برای ورود به مباحث مورد نظر

چکیده :

شاهنامه فردوسی در بستری از آداب و رسوم اجتماعی ، همراه با باورهای ویژه ی قوم ایرانی سروده شده است ، پاره ای از این باورها و آیین ها عمومیت دارند و تمام طبقات اجتماعی به یکسان نسبت به آنها پایبندند . وجود طبقات ، علاوه بر الزام به رعایت فرهنگ فراگیر جامعه ، ملزم به رعایت آداب و آیین های خاص در حوزه ی طبقه و وظیفه ی اجتماعی خود می باشند .

بی تردید ، پهلوانان در مرکز حوادث شاهنامه قرار دارند .

پایان نامه حاضر که به شیوه ی سندکاوی و کتابخانه ای اطلاعات خود را جمع آوری نموده و به شیوه ی تحلیلی و توصیفی و با بهره گیری از فن تحلیل محتوا یافته های خود را ارائه کرده است ، به منظور تبیین گوشه و کنار زندگی یکی از پهلوانان شاهنامه به نام توس نوشته شده است ، از مهمترین نتایج پژوهش حاضر آن است که چهره ی یک پهلوان را از جوانب مختلف مورد بررسی قرار دهیم و نشان دهیم که پهلوانان شاهنامه غالباً پایبند به اعتقادات و آیین های خود بوده و حضور در صحنه های جنگ هیچگاه آنها را به وحشی گری ، عدم تقیّد به اخلاقیات و نیرنگ و فریب نکشانده و آن چه که گاهی اوقات حوادثی را در زندگی آنها رقم زده است از اشتباهات ناخواسته و مصلحت اندیشی آنها بوده است و آنها غالباً صلح جو ، بزرگوار ، شجاع و پایبند به اصول انسانی بوده اند . البته ، فردوسی با نگاه انسانی و بی طرف خویش ، قهرمانان برجسته ی دشمن را نیز همانگونه که بوده اند ، بزرگ و برجسته نشان داده است .

فصل اول

مقدمه و کلیات

به نام خداوند جان و خرد

پیشگفتار

پی بردن به این حقیقت که انسان ها در گذشته های دور چگونه زندگی می کرده اند و چه باورهایی داشته اند . همواره از علایق و دغدغه های ذهن انسان بوده است ، به همان اندازه که انسان به دنبال پیش بینی آینده است ، در پی کشف حقایق دوران گذشته نیز هست . من همیشه به دنبال فرصتی بودم تا اطلاعاتی درباره ی زندگی و گذشته ی ایرانیان به دست آورم و به دنیای پر رمز و راز آنان وارد شوم . همانطور که می دانیم ، آثار به جا مانده از ایران باستان ، بسیار ناچیز است و ما منابع زیادی از ایرانیان قبل از اسلام دردست نداریم و مورخین غیر ایرانی نیز اذعان دارند که ایرانیان سالیان طولانی بر بخش بزرگ از جهان آن روز فرمان رانده اند و صاحب تمدنی بزرگ و پیشرفته بوده اند حال در این پایان نامه این سؤالات پیش می آید . که در شاهنامه هویت ایرانی چگونه توصیف شده و مؤلفه های هویت فرهنگی ایرانیان چه چیزهایی است . و اینکه این ویژگیها در پهلوانانی مانند طوس چگونه و تا چه میزان وجود داشته است و این هویت چگونه با حماسه گره خورده است . شاهنامه ی فردوسی اثری منحصر به فرد است این اثر ارزشمند به زندگی ایرانیان وابسته است و شاید تنها اثر جامعی باشد که ما را تا حدود زیادی با دنیای ایران باستان آشنا           می کند. زیرا اثری حماسی است و حماسه ها نزدیکترین آثار به زندگی و اعتقادات اقدام کهن هستند .

شاهنامه و هویت ایرانی

«شاهنامه ، بی هچ گزافه و گمان ، بی هیچ چون و چند ، نامه ی ورجاوند و بی مانند فرهنگ ایران است ، دریایی است توفنده و کران ناپدید که خیزابه های هزاره ها ، در آن ، دمان و رمان ، سترگ و سهمگین ، بشکوه چون کوه ، به یکدیگر در می غلتند ؛ خیزابه هایی که از ژرفاها ، از تاریکی های تاریخ ، بر می خیزند ، سر بر می آورند ، پهنه ها و زمان را در می نوردند ؛ تا گذشته های ما را به اکنون بپیوندند و اکنون مان را به آینده ها شاهنامه ، پلی است ، استوار و ستبر و سترگ ، برآورده بر مغاک های زمان و رشته ی پیوندی است ناگسستنی که پیشینیان را با پسینیان ، پیوسته و همبسته می دارد . از آن است که این نامه ی نامور را شیرازه و شالوده ی  تار یخ و فرهنگ ایران می توانیم دانست ، تاریخ و فرهنگی گشن بیخ و گرانسنگ ، برین پایه و فزون مایه که بستر و بهانه ی ناز و نازش هر ایرانی است . راستی را ، اگر شاهنامه  نمی بود ، ما آنچه هستیم ، نمی توانستیم بود و همانند تیره ها و تبارهایی دیگر ، در سایه های دامن گستر تاریخ و گردهای گیتی نورد گسسته نشانی و شکسته نامی ، گم می شدیم و از یادها می رفتیم و بر بادها . » (کرازی ، 1379 : ص 4)

فردوسی در حساس ترین برهه های تاریخ سرزمین ایران ، که بیم پیدا شدن یک بحران هویتی ویران کننده وجود داشت ، کوشید تا بتواند مؤلفه های شخصیت فرهنگی تاریخی ایرانیان را که از آن به «هویت فرهنگی» تعبیر می کنیم ، به تصویر بکشد و در اختیار ایرانیان قرار دهد ، تا نسلهای بعدی ، همواره مرجعی اصیل ، برای شناخت ویژگی های شخصیتی داشته باشد . برای همین است که پاسخ پرسش های بسیاری درباره ی کیستی و چیستی شخصیت فرهنگی ایرانیان ، در آن دیده می شود و هر خواننده ای به طریق خاصی با آن رابطه برقرار می کند و همچنین تقریباً تمام پژوهشگران آن را سند هویت ایران و ایرانی دانسته اند .

منوچهر مرتضوی ، ضمن آنکه فردوسی را «منادی عزت و شرف ملت ایران» و شاهنامه را « معتبرترین و موثق ترین سند هویت ملی و تاریخی ایران » می داند . درباره ی این اثر بزرگ می نویسد :

« تخمین دقیق تأثیر شاهنامه در حفظ و بقای هویت ایران از زبان و ادبیات گرفته تا روحیه ی احساس هویت ایرانی و غرور ملی ، دشوار است ولی جای کمترین شکی نیست که این اثر بزرگ و منحصر به فرد یکی از عمده ترین عوامل و مهمترین عناصر در هر دو زمینه بوده است . می توان تصور کرد که فارسی دری به چه حدی از پختگی و رسایی رسیده بود که فردوسی بتواند چنین اثری با آن زبان بیافریند و می توان پذیرفت که شاهنامه ، خود یکی از تجلیات هویت ملی مقاوم و ریشه دار این سرزمین بزرگ بوده است . ولی در قبول این حقیقت نیز می توان تردید داشت که قالب بی نظیر و محتوای شگرف این حماسه عظیم که زاییده ی چنان زبان و چنان هویتی بوده ، پس از انتشار و نفوذ در رگ ور یشه های فرهنگی ایران ، نخستین نگهبان زبان و فرهنگ و هویت ایران و ایرانی بوده و همچنان به عنوان رساترین و زنده ترین عنصر بانگ هویت دیر پای این سرزمین ، شاید ژرف ترین و اساسی ترین تأثیرها را در حفظ فرهنگی اقوام ساکنین این پهنه ی وسیع داشته است . » (مرتضوی ، 1379، 66-65)

«شاهنامه ، چه از حیث روایات کهن ملی و چه از لحاظ تأثیر شدید آن در نگهبانی زبان پارسی دری ، بزرگترین سرمایه ی فرهنگ ملی ماست و بیهوده نیست که آنرا قرآن عجم نام نهاده اند . اندیشه ها ، اندرزها و حکمت های نیاکان ، و راه و رسم آنان و دفاع از آب و خاک خود و جانفشانی شان در محافظت مرزهای ایران از دشمنان و مهاجمان ، همه در این اثر عظیم اعجاب انگیز ، که مقرون به فصاحتی معجزه آمیز است ، درج شده و اجتماع این صفات آن را به درجه ای رسانیده است که محققان جهان ، در ردیف بزرگترین حماسه های ملی جهانش درآورده اند . » (صفا ، 1374 ، ص 122)

1- « مابسیاری از چیزها را به فردوسی مدیونیم . مهم تر از همه اینکه ، احساس ایرانی بودن را ، او در دل های ما نشانده است . اگر شاهنامه نبود و زبان و تاریخ و فرهنگ ایران از این راه استمرار نمی یافت ، کشوری و ملتی واحد ، با ویژگی ها و فرهنگ کنونی ، وجود نداشت . (ریاحی ، 1375 ، ص 33)

 « مبالغه نیست اگر بگوییم چنانچه فرودسی (و شاهنامه) نبود ، پیوند من و تو و ما ، با گذشته و خویشتن خویش ، اگر هم وجود می داشت ، بدین استواری نبود. »(حمیدیان ، 1372 ، ص 85)

« شاهنامه اثری است که از نظر شناخت درست درونه و ژرفای فرهنگ ایران باستان ، بسا از کتابهای دینی پهلوی که در همان زمان نوشته می شدند فراتر رفت و چه در میدان نظر و چه در پهنه ی عمل ، توانست ، بخشی از روح واقعی فرهنگ ایران را بفهماند . » (ثابت فر ، 1377 : ص 153)

 « نباید از یاد برد که شاهنامه ، نه تنها به تقویت و استمرار هویت ایرانی کمک کرده ، بلکه در احیای تاریخ اسطوره های ایرانیان ، نیز سخت کوشیده است . پس می توان گفت که ادبیات فارسی ، عنصر اساسی هویت ایرانی است و شاهنامه در محور و کانون آن قرار دارد . (مازولف ، 1380 ، ص 30)

بنابراین شاهنامه را اساس کار خود قرار می دهیم بخش بزرگی از این کتاب گرانقدر شرح پهلوانی های ایرانیان است و از آنجایی که مشت نمونه ی خروار است ، در این پژوهش برآنیم که با بررسی بخش پهلوانی شاهنامه به ویژگیهای شخصیتی توس از جوانب مختلف بپرداز یم .

بیان مسئله

هر پژوهش در واقع برای پاسخگویی به مساله ای آغاز می شود مسأله ی مورد پژوهش در این پایان نامه آشنایی با چهره و شخصیت توس در عرصه های مختلف می باشد و از آنجا که این چهره جزو طبقات پهلوانی شاهنامه است با برخی از ویژگیهای پهلوانان شاهنامه نیزآشنا می شوید .

با توجه به تاریخ حیات انسان متوجه می شویم که در زندگی افراد بشر همواره اعمال و رویدادهایی وجود داشته است که دائماً تکرار شده و می شود . مانند : تولد ، مرگ ، جنگ و ... .

پیرامون این رویدادها، به تدریج شخصیتهایی شکل گرفته است  . روح پهلوان نیز مانند جسم او در جریان گذشت زمان و به آهستگی تحول نمی یابد ، از آغاز چون پایان است و اگر دگرگون شود بیرون از آهنگ زمان است . حال باید دید که رویدادها و گذشت زمان چگونه شخصیتهایی مثبت یا منفی را رقم می زند ، در بررسی این رویدادها ، سعی در اثبات این فرضیه داریم که آیا ایرانیان در زمان های گذشته آثاری مثبت از خود به جای گذاشته اند و یا نه آنها نیز درگیراگیر حوادث گاه دچار اشتباهاتی شده اند .

ضرورت انجام تحقیق :

آثار مکتوب به جای مانده از زمان های گذشته ، اعم از نظم و نثر ، ستون های زیبا و استوار ادب هر ملتی است . این آثار بیانگر اندیشه و فرهنگ و آداب و رسوم              ملت هاست :

به قول فرخی یزدی

هر ملتی که مردم صاحب قلم نداشت                                 

(دیوان فرخی یزدی ، حسین ملکی)

ما به وسیله ی این آثار می توانیم فرهنگ و تمدن کشور خود را به جهانیان معرفی کنیم و شخصیتها و هویت فرهنگی ایرانیان را که گروهی درصدد تحریف و نشان دادن چهره ای زشت از ایرانیان هستند ، به خوبی نشان دهیم . بنابراین لزوم چنین تحقیقاتی بیشتر احساس می شود . در آثاری نظیر زندگی و مرگ پهلوانان ، حماسه سرایی در ایران ،نامه ی باستان و ... ویژگی های هویتی پهلوانان تا حدودی پرداخته شده است . اما به نظر می رسد که تا کنون پژوهش جامع و کاملی در زمینه ی شخصیت کلی و چهره ای که در شاهنامه از خود به جای گذاشته اند انجام نشده و از آنجایی که شاهنامه جزء متون و کتب درسی دوران متوسطه و دانشگاهی است ، این کار می تواند اطلاعاتی را در اختیار علاقه مندان در این سطح قرار دهد .

پرسش های اصلی تحقیق

این پایان نامه کوشیده است به این پرسش ها پاسخ دهد :

1-4-1- پهلوان کیست و ویژگی های مختلف پهلوانان

1-4-1-2- بررسی شخصیت توس با توجه به مؤلفه های فرهنگی و هویتی پهلوانان

1-4-1-3- پهلوانان شاخص شاهنامه چه کسانی بوده اند و مقایسه ی عملکرد هر یک از آنها

1-4-1-5- آشنایی با ویژگیهای سپهسالارانی چون توس