پایان نامه بررسی ویژگی های شعری منوچهر آتشی

پایان نامه برای دریافت درجه­ی کارشناسی ارشد«M.A»

چکیده

منوچهرآتشی ازنسل شاعران پس ازنیماست،زمان نیما را درک کرده است وازادبیّات گذشتۀ فارسی کوله باری ازتجربه با خوددارد،بااین وجودنویسندگانونقّادان درمورد اوحقّ مطلب راادانکردهاند.اشعاراودرجبهۀ اجتماع نفوذ چندانی نداردامّااین مسأله هرگزمنکر زیبایی وجذّابیت شعراونیست،بلکه به تأکیدمی توان گفتآتشی شاعری صاحب سبک است.لذابرای بنده بهترین بهانه جهت تحقیق پایان نامه ،اشعار اوبود.

این پایان نامه دارایپنج فصل است.فصل اوّل شامل کلّیات (پیشینۀ تحقیق، اهداف تحقیق و روش تحقیق)فصل دوم روش های بررسی سبک شناسی، فصل سوم بررسی سطح زبانی اشعار، فصل چهارم بررسی سطح ادبی اشعار، فصل پنجم بررسی سطح فکریاست.

این پژوهش به روش کتابخانه ای انجام شده ودرتدوین آن ازکتاب ومقاله به عنوان منبع استفاده شده است.

مقدّمه:

منوچهر آتشی،شاعر معاصر (1310-1384 ه-ش ) ازشاعران پرکار عصر حاضر است. ازوی دوازده دفتر شعر به جا مانده است.آثار وی چه ازلحاظ اندیشه و چه ازلحاظ شیوۀ بیان، هم پایۀ آثار خوب ادبی درحوزۀ شعر معاصر محسوب می شود .

آنچه دراین پژوهش بدان پرداخته شده است نمود ساختار ، فرم ، زبان و موسیقی درمجموعه اشعار آتشی  می باشد.

بیان شعری آتشی، بیانی است غنی،نیرومند و پرتپش، لبریز از عواطف گرم اقلیمی، تعبیرهای زیبای شاعرانه، ترکیبهای نووتازه، مضامین و استعارات بدیع، همراه زبان موزون و روان، ویژگی و اعتبارخاصّی به شعرهای آتشی بخشیده است .

عاطفۀ شعرش حماسی است وبیانگر روح خشک وخشن جنوب ایران که روح حماسی برهمۀ اندام شعری وی سایه افکنده است .

آتشی درشعر قدمایی همچون غزل نیزطبع آزمایی می کند اواندک اندک ازچارپاره سرایی صرف دور می شود وبه یمن دست داشتن قدرتمند درکلام خنیایی، درطبع آزمایی های دیگرمشتق ازشکستن افاعیل عروضی هیچ گاه ازبهره گیری ازموسیقی کلام، خود رابی نیاز نمی بیند.

علم سبک شناسی یکی ازمعیارهایی است که برای نقد و بررسی هراثر ادبی ، مورد توجّه بوده است. این علم مارا یاری می کند که آثار ارزشمند درحوزۀ شعر معاصر راچه ازلحاظ اندیشه و چه از لحاظ بلاغت و نقد ادبی بهتربشناسیم. رسالۀ حاضرپژوهشی است دربررسی ویژگی های شعری آتشی .

از آنجائیکه  شعر منوچهر آتشی درمیان اشعار معاصر ناشناخته مانده است، نگارنده کوشیده، تادرجهت شناخت ویژگی های ادبی و عناصر زیبایی آفرین، صورخیال، تصویر پردازی و سایر ویژگی های آن، گام مؤثّری درشناخت هرچه بیش تر شعر وی بردارد .

الف)پیشینۀ تحقیق

درکتاب تاریخ تحلیلی شعر نو نوشتۀ شمس لنگرودی به هنگام بررسی دورۀ تاریخی مربوط به منوچهر آتشی اشاره های گذرا به ویژگی های شعراو انجام گرفته است.درنوشته های محمّدحقوقی درمجموعه کتاب های«شعرزمان ما» نیز اشاره ای به منوچهر آتشی شده است. امّا کتاب مستقلّی که به جنبه های مختلف شعر آتشی بپردازد تاکنون نوشته نشده است .

درمجموع اگر چه آثار محدود موجود در زمینۀ موضوع این پژوهش راه را برای تحلیل های مورد نظر در اهداف این پژوهش به عنوان منابع خام هموارتر می سازند. امّا اهداف کلّی پژوهش حاضر با آن منابع تفاوت معنادار دارد .

د)اهداف تحقیق:

این رساله در صدد آن است که به شناساندن ابعاد مختلف شعر یکی از شاعران معاصر کمک کند و ویژگی های شعر منوچهر آتشی را درقالب یک پژوهش کلّی مورد بررسی قراردهد. البتّه انگیزۀ ذوقی نگارنده به شعرمعاصرنیزدرنگارش این رساله بی تأثیرنبوده است. یقین شناساندن این ویژگی ها   می تواند کمکی به شناخت ویژگی های شعرمعاصر نیز بنماید و باتوجّه به اینکه قبلاً تحقیقی دراین مورد صورت نگرفته است می تواند به عنوان پژوهشی تجربه نشده مورد بررسی قرار گیرد.

ج)روش تحقیق

گرد آوری اطّلاعات دراین پژوهش برشیوۀ کتابخانه ای استوارشده است امّا به گاه ضرورت، ازصاحب نظران عرصۀ ادبیّات معاصر و کارشناسان و اساتید رشتۀ ادبیّات فارسی بهره گرفته شده است .

مختصری دربارۀ زندگی و شعر منوچهر آتشی

       «منوچهر آتشی در تاریخ دوم مهر ماه 1310 در روستای دهرود کوهپایه های دشتستان از توابع بوشهر به دنیا آمد. او اوّلین فرزند خانوادۀ آتشی بود.مادرش خانم پری و پدرش آقای محمّد جعفر آتشی بود. او از کودکی با خواندن آشنا بود و چون پیش از مدرسه به مکتب رفته بود و به جای کتاب اوّل ابتدائی کتاب دوم اکابر قدیم را به دستش دادند قرآن را در هشت سالگی ختم کرده بود.»(تمیمی،20:1385)

       «در خانۀ آنها پس از قرآن کریم،دو کتاب جنبۀ قدسی و معنوی داشت:اوّل دیوان حافظ و دیگری، دفترچه ای که پدرش اشعار واقعی و اصیل  فایز دشتی را به خطّی خوش نوشته بود. بنابراین اهل منزل پس از آموختن ،خواندن و نوشتن با این دو شاعر، بیشتر از شاعران دیگر، آشنا می شدند.» (همان:42)

       در دوران کودکی عوامل رضا شاه پدر و پدر بزرگش را از دشتستان به ارومیّه تبعید کردند و از آن همه برو بیا برای خانواده اش فقط یک اسب سفید خسته و وامانده باقی مانده بود. مادر منوچهر آتشی در این باره گفته است «... بچه ام به همین میراث مظلوم، دلبستگی شدیدی دارد و از دیدن زخم های دست و پا و کفل اسب بی آزار خیلی آزرده می شود...»(همان: 14)در همین فاصلۀ زمانی بود که کم کم رگه های تعلّقات و دلبستگی به محیط بومی در وجودش شگل گرفت. خود منوچهر آتشی دربارۀ دلبستگی اش به اشعار فایز می گوید: «... یک بچه دشتستانی وقتی که متولّد می شود، سر و کارش با فایزاست از لالایی مادر بگیر تا زمزمۀ پدر، عموو یا دایی که از گوشۀ نخلستان یا از میان کرت های جالیز به طنین در می آید.

باری فایز، با لالایی و سرودهای گاهگاهی مادر به رگ هایم راه یافت، بعد هم که به مدرسه رفتم دفترچۀ پدر و دستنویس شعرهای فایز، در اختیارم بود. از کودکی با زمزمه های مادر و لالایی او آشنا بودم. تا جایی که هیچ گاه از نبود دوست و رفیق و همدم، احساس غربت و تنهایی نمی کردم. و به این نتیجه رسیده بودم که یکی از نعمتهای خدا دادۀ ذهن خیال پرور شاعر، رنج نبردن از تنهایی و گذراندن وقت به بهترین شکل آن است.(تمیمی،1385: 38-33)

       آتشی در دوران کودکی، در غیبت پدر و پریشانی خانواده، برّه ها و بزغاله های خودشان و عموها را به صحرا می برد.بارها اتّفاق افتاده بود که تنها به صحرارفته بود و بچّه های محلّه با او پی گلّه نرفته بودند.

این چوپان خرد سال تنهایی را انتخاب کرده بود او در همان روزهایی که چوپانی خردسال بود نیروی شاعرانه ای داشت که تمامیّت و یکدستی تجریه هایش را باز می ساخت. بعد ها این نیرو رشد کرد و بخشی از شمّ ذهن شاعرانه اش شد.(همان:12)

       آتشی شیفتۀ اسب بود و آرزو داشت سوار اسب شود و اسب مثل انگشتان مرد ارغنون زن حرکت کند. مسلماً نیرومندی و سرعت و شکل آن حیوان اشتیاق او را بر می انگیخت. و همیشه این بیت را زمزمه می کرد:

همی راندم فرس را من به تقریب                        چو انگشتان مرد ارغنون زن

       آتشی بعد از اتمام دبستان دو سال ترک تحصیل کرد. جوانی هم نبود که از کاشت و داشت و برداشت و کارهای کشاورزی سر رشته داشته باشد. ولی هم کلاسی هایش ترک تحصیل نکرده بودند و او همیشه از این موضوع ناراحت بود. تصمیم گرفت که دوباره به مدرسه برود و در دبیرستان سعادت ثبت نام کند.او بودجه ای نداشت که کتاب های مورد علاقه اش را بخرد. امّا شکر گزار بود که تقریباً کتابهایی را که می خواست یافته بود و می یافت.

آتشی برای بیان حرفهای دلش، محملی یافته بود : شعر! حالا دیگر چهرۀ آفتاب زدۀ جوان شانزده ساله ای که در راه مدرسه سرش توی کتاب بود، برای هم محلّی ها آشنا بود و شاهنامۀ فردوسی، دیوان رودکی و فرخی سیستانی و رباعیّات خیّام و دو بیتی های بابا طاهر را به دقّت خوانده بود، حافظ را هر شب می خواند و هر بار شگرد تازه ای در آن کشف می کرد.(تمیمی،1385 :50-40)

       «کتاب «المعجم فی معاییر اشعار عجم» را خریده بود و در بحور مختلف شعرهایی می نوشت و آن را یک نوع ورزش و تمرین در وزن های گوناگون می دانست. به همین دلیل برای دوستانش نمی خواند و دور می ریخت. در سال اوّل دبیرستان شعری سروده بود که در  یک روزنامۀ محلّی چاپ کرده بودند که مطّلع آن چنین بود:

   سلام من به تو ای گل که غایب از نظری تو      زحال بلبل عاشق نباشدت خبری تو

       شبی که شعرش چاپ شده بود، از هیجان تا صبح نخوابیده بود. خانۀ پدری آتشی جایی نزدیک به دریا بود. ساحل دریا برای نشستن و خواندن، برای خلوت کردن با خود برای اندیشیدن به زندگی و برای پرواز خیال جای خوبی بود. او در هر فرصت به آن خلوتگاه می رفت.»(همان: 23-21)

       «در شهریور سال 1320 مقدّمات نام نویسی در دانش سرای مقدّماتی شیراز برایش فراهم آمد و باید به شیراز می رفت ولی فکر دور شدن از بوشهر و زندگی در آن جا او  را می آزرد. بوشهر که برای او شعر و شروه و شرجی بود. در مهر ماه 1320 از دبیرستان«سعادت» سیکل اوّل را دریافت کرد و در آزمون دانش سرای مقدّماتی شیراز پذیرفته شد. دانش سرا شبانه روزی بود و می توانست در شیراز بماند. این شرایط موقعیّت مناسبی را برای او فراهم می کرد، تا به کتب و نشریّات دسترسی پیدا کند و بتواند کار شعر و شاعری را جدّی تر دنبال کند.»(همان:65)

       او ماهنامه های ادبی از جمله ماهنامۀ«سخن»را می خواند. همیشه شعرهای نادر نادرپور، فریدون تولّلی و فریدون مشیری و گاهی نیز شعرهای دکتر پرویز ناتل خانلری را می خواند. به نظر آتشی، موضوع ماهنامۀ«سخن» در قبال شعر نو،محافظه کارانه به نظر می رسید.

کم کم تکلیفش را با خودش روشن کرد و سنگ هایش را با مخاطب استعداد و ذوق خویش واکند. به عقیدۀ او، در کشوری که سعدی و حافظ حضور داشتند، غزل سرایی چنگی به دل نمی زند و اذهان نوجو را ارضاء نمی کند. آتشی تصمیم گرفت نوآوری های نیما یوشیج را در افسانه پی گیری کند و شعر خود را متحوّل سازد و خودش اعتراف می کرد که در این زمینه، رهروی بیش نیست و راهی سخت و دراز در پیش دارد.

       «روز اوّل مهر ماه 1333 بعد از اتمام دانش سرای مقدّماتی، برای تدریس در مدرسۀ ابتدایی «بندر ریگ» قدم به کلاس گذاشت. در همین سال شعر «مار» را در مجلۀ فردوسی به چاپ رساند. و سال 1334 دبیر دبیرستان شریعتی شهر بوشهر شد و دروس ادبیّات، جبر، هندسه، انگلیسی و عربی درسمی داد.»(بهبهانی،1388: 10-8)

       «در سال 1333 شعرهای نوآوران در هفته نامه های «فردوسی»،« روشنفکر »و« سپید و سیاه» منتشر می شد. شعرهای نوآوران جوان، همچون : فروغ فرّخزاد و نصرت رحمانی در این مجلّات به چاپ      می رسید. در این میان شعر این شاعر بوشهری، حرفهای تازه تری داشت. او در نگاه به زندگی، صفا و کمال یک بینندۀ روستایی را داشت. اشعار او، همه درفضای بومی و واقعی و در عین حال رمانتیک، با الفاظی درشت و زمخت و گاه نرم و لطیف شکل گرفته و این تضادّ در جاهایی که شاعر سخنی تازه داشت، اسلوب و شیوه ای ویژه می ساخت، که شاخصۀ  شعر آتشی و دیگر سرایندگان خطّۀ بوشهر و سرزمین های ساحلی جنوب ایران بود.» (دستغیب،1386: 163)

Abstract

Manuchehr Atashi is of generation after Nima, he has understood the time period of Nima and has a great experience of past Persian literature. In spite of that, literary authors and critics didn’t pay enough attention to his works. His poems don’t have much influence in social perspective; however, this issue doesn’t deny the beauty of his poetry and one can emphasize the fact that Atashi owns a specific style. That’s why it was a great excuse for me to carry out the present thesis.

The present thesis has five chapters. The first chapter includes introduction being comprised of literature review, research purpose and methodology. The second chapter includes the methods of investigating styles. The third chapter is devoted to the investigation of linguistic level of poems. Chapter four includes the investigation of literary level of poems and chapter five includes the investigation of their intellectual levels.

The present research has been carried out in a process of library survey and books and articles have been used as its references.