پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد
زبان وادبیّات فارسی(M.A)
چکیده:
سفرنامه ناصر خسرو کتابی است منسوب به ناصرخسرو قبادیانی بلخی، این کتاب گزارش از یک سفر هفت ساله 2220 فرسنگی است . این سفر در ششم جمادی الاخر سال 437 قمری از مرو آغاز شد ودر جمادی الاخر سال 444 قمری با بازگشت به بلخ پایان پذیرفت .
حکیم ناصر خسرو شاعر، فیلسوف وجهانگرد ایرانی، متخلّص وملّقب به « حجّت» بود. از آن رو که شعرهایش حاوی پند ، اندرز ومطالب حکمت آمیز بود، موصوف به حکیم، حکیم ناصر یا سید الحکماء گشت. که ناصر خسرو در زمرۀ شعرایی است که قرآن را از برداشته، لذا در آثار خویش، از آیات قرآن برای اثبات عقاید خودش استفاده کرده است همچنین وی بر اغلب علوم عقلی ونقلی زمان خود از قبیل فلسفه یونانی وحساب وطب وموسیقی ونجوم وفلسفه وکلام تبحّر داشت ودر اشعار خویش به کرّات از احاطه داشتن خود بر این علوم تاکید کرده است .
این شاعر بزرگ صاحب آثار فراوانی به نظم ونثر می باشد که ما سعی کرده ایم در ابتدا بررسی وتحلیل سفرهای اجتماعی ناصر خسرو را خیلی موشکافانه جستجو کنیم. این رساله را نیز بر اساس اندیشه های پیشین مردم شناسی شکل دهیم سپس در بخش پایانی....بررسی وتحلیل سفرنامه از نظر شناخت جامعه ومردم آن عصر وعادات ورسوم آنان واوضاع اجتماعی قسمتی از دنیای اسلامی نیمه اول قرن پنجم هجری ونیز جهان بینی وقدرت دید وهنر توصیف ناصر خسرو ارزنده است.
در مسائل اجتماعی سفرش نیز مطالب سودمند وارزنده وبه عبارت بهتر واقعیتها را تصویر کرده است.
سفرنامه ناصر خسرو- حج- زیارت
الف) مقدمه:
ناصر خسرو ملقب به حجت در سال 394 ه .ق در قبادیان بلخ متولد شد ودر سال 481 ه.ق در سمنگان بدخشان درگذشت. لقب او را حجّت وحجّت زمین خراسان که عنوان درجه مذهبی او در اسماعیلیه بوده از جانب خلیفه فاطمی به او تفویض شده بود ناصر خسرو را در تذکره ها با شهرت علوی هم ذکر کرده اند شاید از این جهت باشد که نسب او را با 5 واسطه به امام علی بن موسی الرضا(ع) می رساند وشاید به واسطه عناوین به آل علی واظهار آن علاقه در آثار او باشد.
ناصر خسرو ازخاندان محتشمی ورزیده ودر جوانی به دربار سلاطین راه یافته وبه مراتب عالی رسیده وبارگاه ملوک عجم وسلاطین را مثل سلطان محمود ومسعود را دیده ودر اوایل جوانی در دستگاه های دولتی راه پیدا کرده وبه مراتب عالی رسیده وبه کار دیوانی مشغول بوده وعنوان دبیر وادیب فاضل گرفته وشاه او را خواجه خطیر خطاب می کرده است ناصر خسرو در نیمه اول زندگی در عین کسب اموال زیاد در خدمت امراء ودر لعب و کهود کسب مال وجاه گذراند سپس دچار تغییر حال شد و در اندیشه درک حقایق افتاد وبا علمای زمان خود که اغلب بود به بحث می پرداخت.
خلاصه آنکه ناصر بعداز طی مقامات ظاهری در اندیشه جستجوی حقیقت افتاد وبسیاری از شهرها را گشت وبا علمای مختلف مجالست کرد وناصر خسرو متوجه ریاهای علمای مذهب افتاد که مالشان را از رشوه آورده بودند وزهد دروغین بود تا اینکه در سال 437ه.ق در جوزجانان خوابی دید که به این سرگردانی احوال خاتمه داد پس به فرمان آن کسی که اشاره به قبله کرده در خواب وحقیقت را در آن سو نشان داده بود با سفر حج بست وبا برادر کمترخود ابوسعید ویک غلام هنری روانه حجاز شد این مسافرت 7 سال طول کشید وبا عودت به بلخ در سال 444 ودیدار برادر دیگر خود ابوالفتح عبدالجلیل خاتمه یافت در این سفر 4 بار حج کرد و مناطق ایران وبلادارمنستان وآسیای صغیر حلب وطرابلس شام وسوریه وفلسطین وجزیره العرب ومصر وقیروان ونوحه وسودان را سیاحت کرده ودر مصر 3 سال به سربرد وبه مذهب اسماعیلی گردید. وبه خدمت خلیفه فاطمی المعتصم بالله ابوطنین محمدبن علی رسید وبعد از طی مراتب و مراحل ، مرتبه حجت یافت واز طرف امام فاطمیان به مقام حجت جزیره خراسان که یکی از جزایر 12 گانه دعوت اسماعیلی بود انتخاب ومامورنشر مذهب اسماعیلی ونشر آثار آن سامان گردید ناصر خسرو بعد از این سفر که 50 سال داشت به وطن خود بلخ بازگشت وبه نشر باطنیان پرداخت وبه اطراف فرستاد وبه مباحثات علمای اهل سنت پرداخت،کم کم مخالفان او در میان متعصبان زیاد شدند وکار را دشوار کردند حتی فتوی قتل او داده شد و او که ضمناً گرفتار مخالفت بسیار شدید سلاجقه با شیعه بود ناگزیر به تهمت بر دین وقرمطی وملحد ورافقعی بودن ترک وطن گفت تا از شر ناصبیان رهایی یابد اختلاف او با نواصب در همه جای دیوان او آشکار است وشکایت او از علمای سلجوقی وخراسان در سراسر دیوانش مشهور است بعد از مهاجرت از بلخ به نیشابور ومازندران وعاقبت به یمگان رفت ویمگان را محل اقامت دائمی خود برگزید ودر قلعه ای از قلعه های یمگان که شهری حصین بود در میان کوه ها استقرار یافت وتا پایان عمرخوددر آنجا به اداره دعوت فاطمیان به اداره خراسانیان مشغول شد و وفات او در این دره یمگان بدخشان درسال 481 ه.ق اتفاق افتاد.
سبک شاعری وآثار منثور و منظوم
ناصر خسرو در ابتدای جوانی در کسب علوم وفنون رنج برده وقرآن را از حفظ داشت ودر تمام علوم متداول زمان خود آگاهی داشته وعلی الخصوص علوم یونان تسلط داشت وعلم کلام وحکمت متالهین را خوب می دانست ودرباره ملل ونهل تحقیقات عمیق داشت وعلاقه شدید به کتاب ودانش داشت وهمیشه کتابهایش همراه بود در سخت ترین احوال در سفر بازگشت از عربستان به ایران کتابها را برشترحمل کرده وخود پیاده می رفت.
آثار منظوم او عبارتنداز دیوان او که برخی آنرا 30 هزار بیت دانسته اند که قصاید واشعار را در بر می گیرد.
دوم: منظومه روشنائی نامه. سوم سعادت نامه که هر دو در پند وحکمت هست دیوان او مشتعل بر کلمات وترکیباتی است که در اواخر قرن 4 متداول وخاصیت شعر او اشتمال بر مواعظ وحکمت فراوان است وناصر خسرو در این امر از کسایی مروزی پیروی کرده است او به قول خود دُر قیمتی لفظ دری در پای خوکان نمی ریخت وحاجتی به ستایش خوکان (استعاره از پادشاهان) نثار واحساس نمی کرد.
آثار منثور او عبارتند از :
1-خوان اخوان 2- گشایش ورهایش 3- جامع الحکمتین 4- سفرنامه 5- زاد المسافرین 6- وجه دین 7- بُستان العقول 8- دلیل المتحیرین از دو کتاب اخیر نشانی در دست نیست اما کتب دیگر او موجود است .
زادالمسافرین از مهمترین کتب کلامی اسماعیلیه شمرده می شود و وجه دین هم ا زمسائل کلامی به طریق اسماعیلیان نوشته شده است .
فصل اوّل
کلیّات تحقیق
ب) بیان مساله
مساله اصلی در این بررسی، تحلیل سفرهای ناصر خسرو در طول این هفت سال می باشد که اثر بسزایی در زمینه تکمیل نفس وپرورش روح در ناصر خسرو داشته وآشنا نمودن ما به آثار ناصر خسرو که سفرنامه او نتیجه همین سفر اوست که خود او می گوید: سفر مربی مرد است وهمینطور جامع الحکمتین او امیر بدخشان 82 بیت قصیده ابوالهیثم به نزد ناصر خسرو می فرستاده او حل می کرده وناصر خسرو به اجابت درخواست امیر کتاب جامع الحکمتین را می پردازد وحاصل این سفر هفت ساله حدود دو هزار ودویست وبیست (2220) فرسنگی یادداشتهایی نفیس وارزنده بود روزانه از دیده ها وشنیده ها برداشته است خالی از ابهام ودور از گزافه وعبارت پردازی است پس از بازگشت به خانه آنها را منظم ساخته وکتابی پرداخته که شامل اطلاعاتی ذی قیمت از شناخت قسمتی از دنیای آباد اسلامی نیمه اول قرن پنجم هجری با حالات ومعتقدات واعمال در رسوم وسنن مردم آن است.
ج) اهمیت وضرورت تحقیق
با بررسی هایی که در این مورد انجام شد ودر پی آن جستجوها به این نتیجه رسیدیم که هیچ منبع مکتوبی در این زمینه گردآوری وتدوین نشده است، بنابراین با توجه به علاقه ی شخصی اینجانب به گردآوری وتدوین این رساله (پایان نامه) پرداختم وکاری را به عنوان «بررسی وتحلیل اجتماعی سفرنامه ناصرخسرو» شروع کردم.
بخش های از این مجموعه شامل : زندگینامه ناصر خسرو(شرح حال ناصرخسرو) ، سفرهای ناصرخسرو،وضع اجتماعی زمان ناصر خسرو، تحلیل احوال روحانی ناصر خسرو که فقط برای تدوین این کار گردآوری وتهیه شده اند وسایر بخش ها که در ابعاد گسترده تر ومنظم بصورت علمی جمع آوری وبررسی شده است.
Abstract
Travel is a book attributed to Naser Khosrow Khosrow Balkhi Qbadyany , this book is a report of a seven-year journey 2,220 miles . The journey began in the sixth Jumada subjects Merv in 437 AH and 444 AH Jumada subjects in Balkh ended with the return .
Hakim Nasser Khosrow, poet , philosopher Iranian Vjhangrd , pen Vmlqb the "proof " was. Of the poems that contains advice, the advice was indicative of Vmtalb , He Hakim , Hakim Syed Nasir or were Alhkma’ . That Khusraw among the poets of the Quran done so in his work , he used ideas from the Quran to prove his most rational science as well as shipping time Greek philosophy Vhsab medicine Vnjvm music Vklam Philosophy of FITness in his poems have repeatedly surrounded himself has emphasized the sciences .
The great works of the great poet Vnsr order which we have tried to analyze the first social trips Khusraw too narrowly to search . This paper is also based on the ideas of the past to shape the final section of the people of that era .... Travel Habits analyze their Vrsvm social Vavza part of the Islamic world and the first half of the fifth century Venice of the world power see Art is valuable Khusraw described .
Useful content and also wants to visit the social realities of the image is better .