پایان نامه بررسی و تحلیل سبک شناسی آثار علیرضا قزوه

پایان­نامه­­ برای دریافت درجه­ی کارشناسی ارشد

در رشته­ی زبان و ادبیات فارسی گرایش ادبیّات مقاومت و پایداری

چکیده

علیرضا قزوه شاعر و نویسنده­ی ایرانی متولد 1342 از جمله شاعران مقاومت و دفاع مقدس است. وی آثار زیادی در حوزه­ی مقاومت و دفاع مقدس دارد و در بیشتر آنها اعم از شعر و داستان، سفرنامه و ... بن­مایه­هایی از دفاع مقدس و اعتراض و مذهب و نهضت عاشورایی و مقاومت­، آشکارا به چشم می­خورد. هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل­ سبک­شناسی آثار علیرضا قزوه است. به همین خاطر آثار منظوم و منثور ادبی قزوه را از سه جنبه­ی زبانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار دادیم.

نخست به تعریف سبک­شناسی پرداختیم. سپس با معرفی علیرضا قزوه­، به زندگی ادبی و آثارش اشاره کردیم و بعد آثار ادبی قزوه را از سه جنبه­ی زبانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار دادیم.

قزوه در زمینه زبانی، دارای چند ویژگی زبانی است که این ویژگی­ها در آثارش بیشتر مشاهده می­شود: علیرضا قزوه هم در نظم و هم در نثر آثاری انتشار کرده­است. با بررسی آثار منثور ایشان یک ویژگی زبانی که می­شود برای قزوه بیان کرد، آمیختگی نظم و نثر ادبی است. از دیگر ویژگی زبانی آثار منثور قزوه، به کار گیری زبان محاوره در متن است. استفاده فراوان از لغات و اصطلاحات عربی ، استفاده زیاد از اسم­های اساطیری و تاریخی، تکرار کلمات، آوردن آواها و صداها در میان اشعارش یکی دیگر از ویژگی­های زبانی آثار قزوه است.

اما در مورد ویژگی­های ادبی، قزوه غزل­سراست و نیز  استفاده فراوان از تشبیه، تلمیح، تشخیص و واج­آرایی در مجموعه آثار قزوه دیده می­شود.

با بررسی آثار و اشعار قزوه در زمینه فکری، برای ایشان به پنج محور اصلی رسیدیم که بیشتر در این زمینه شعر سروده­است که به آن پنج محور اشاره می­کنیم: علیرضا قزوه و ادبیات دفاع مقدس، علیرضا قزوه و اشعار آیینی و مذهبی، علیرضا قزوه و نهضت عاشورایی، علیرضا قزوه و شعر اعتراض، علیرضا قزوه و ادبیات مقاومت و پایداری.

قزوه به خاطر سرودن شعرهای آیینی و مذهبی ازجمله شاعران آیینی به حساب می­آید. قزوه به ژانر ادبی رایج معاصر، ادبیات مقاومت و پایداری، نیزتوجه زیادی کرده­است. ازجمله اندیشه­های قزوه دفاع از مظلوم در تمام نقاط­ جهان با هر دین و مذهبی که هستند، است.

کلید واژه: علیرضا قزوه، سبک ­شناسی، ادبیات دفاع مقدس، ادبیات مقاومت

بخش اول: کلیات

1-1-1-بیان مسئله

علیرضا قزوه شاعر و نویسنده­ی ایرانی متولد 1342 از جمله شاعران مقاومت و دفاع مقدس است. او از جوانی به شعر و دین و وطن علاقه داشت و در همان دوران، شاهد اشغال فلسطین و جنگ تحمیلی به کشورش بود و مشاهده­ی این اوضاع، نوعی روحیه­ی اعتراض را در شخصیت وی به وجود آورد. به نوعی که در شعر وی نیز تأثیر گذاشته، و در شعری که باعنوان (مولا ویلا نداشت) نمود واقعی پیدا کرده­است.

او به عنوان یک شاعر انقلابی و معترض با این که در جبهه­ی حق بر باطل حضور داشته ولی از قافله­ی شهدای هشت سال دفاع مقدس جدا مانده­است و چون رفتار مخلصانه­ی آن شهیدان را به چشم خود دیده­بود، به انتقاد از اوضاع فعلی پرداخته­است و از سوء استفاده بعضی افراد از نام شهیدان زبان به شکوه گشوده­است.

وی آثار زیادی در حوزه­ی مقاومت و دفاع مقدس دارد و در بیشتر آنها اعم از شعر، داستان، سفرنامه و... بن­مایه­هایی از دفاع مقدس و اعتراض و مذهب و نهضت عاشورایی و مقاومت، آشکارا به چشم می­خورد.

هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل­ سبک­شناسی آثار علیرضا قزوه است. به همین خاطر آثار منظوم و منثور ادبی قزوه را از سه جنبه­ی زبانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار دادیم.

نخست به تعریف سبک­شناسی پرداختیم. سپس با معرفی علیرضا قزوه­، به زندگی ادبی و آثارش اشاره کردیم و بعد آثار ادبی قزوه را از سه جنبه­ی زبانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار دادیم. در این بررسی از ویژگی زبانی وی: استفاده فراوان از لغات و اصطلاحات عربی، تکرار کلمات، آواها و صداها و استفاده فراوان از­اسم­های اساطیری، تاریخی بررسی شده­است. از ویژگی­های ادبی وی­، استفاده فراوان از تشبیه­، تشخیص، تلمیح، واج­آرایی و غزل­سرایی و از جنبه­ی فکری آثار او نیز، پنج محور با عناوین: ادبیات دفاع مقدس، اشعار آیینی و مذهبی، نهضت عاشورایی، شعر اعتراض و ادبیات مقاومت و پایداری، بررسی شده­است.

1-1-1-1-تعریف لغوی سبک­شناسی

از نظر لغوی، واژه­ی سبک، مصدر ثلاثی مجرد عربی است. به­معنای گداختن و ریختن و قالب­گیری کردن زر و نقره و "سبیکه" به معنی  پاره زر و نقره گداخته و قالب­گیری شده مشتق از آن است (­شمیسا، 1382: 11)

1-1-1-2-انواع مفهوم سبک

واژه­ی سبک در سه مفهوم بکار می­رود: سبک شخصی، سبک دوره  و  سبک ادبی­.

سبک شخصی: سبک خاص شاعر و نویسنده است و آثار او در طول قرون از اثر هر کس دیگری به نحو نمایانی متمایز نگاه می­دارد(مانند فردوسی، نظامی، حافظ). (همان: 9)

سبک دوره: سبک کلی کم و بیش به همه­ی شاعران و نویسندگان دوره­هایی از تاریخ ادبیات است. مثلا مختصات که در آثار شعر قرون چهارم و پنجم مشاهده می­شود. (همان: 10)

سبک ادبی: وجوه تمایز آثار ادبی از آثار غیر ادبی است. آثار ادبی در جهان مختصات خاص خود را دارند. (همان: 10)

1-1-1-3-تقسیم بندی سبک

آنچه بیشتر مورد توجه شاعران و نویسندگان و محققان است سبک دوره است. از همه مهم­تر و معمول­تر، تقسیم سبک بر اساس دوره است­. لذا ادوار شعر فارسی به صورت زیر تقسیم شده­است:

سبک خراسانی: نیمه دوم قرن سوم  قرن چهارم و قرن بنجم

سبک حد واسط یا دوره سلجوقی: قرن ششم

سبک عراقی: قرن هفتم، هشتم و نهم

سبک حد واسط یا مکتب وقوع  واسوخت: قرن دهم

سبک هندی: قرن یازدهم و نیمه اول دوازدهم

دوره بازگشت: اواسط قرن دوازدهم تا پایان قرن سیزدهم

سبک حد واسط یا دوران مشروطیت: نیمه اول قرن چهاردهم

سبک نو: از نیمه دوم قرن چهاردهم به بعد. (همان: 13)

سبک نو و یا نیمایی یکی از تحولات مهم در شعر و نثر ادبیات فارسی  به­شمار می­رود.

سبک نیمایی نوعی هنجارگریزی و سنت­شکنی است. ردیف و قافیه که درشعر فارسی یکی از ارکان است، بندی و سدی برای شاعران دانستند. به­همین خاطر ایرج میرزا با شعر "انقلاب ادبی" زمینه بروز شعر نو فارسی را فراهم آورد و نیما یوشیج با سرودن شعر عاشقانه" افسانه " از نظر شکل­ و محتوا تازگی در شعر فارسی به وجود آورد. در آن توصیفات و تعبیرات تازه­ای دیده می­شود. قوه­ی تخیل نیز در آن بیشتر شده­است. (همان: 463)

1-1-1-4-انواع سبک نو

در شعر سبک نو و نیمایی سه شیوه رایج بوده­است:

شعر آزاد: وزن عروضی دارد ولی جای قافیه­ها مشخص نیست.

شعر سپید: هر چند آهنگین است ولی وزن عروضی ندارد و جای قافیه­ها مشخص نیست.

شعر موج نو: نه­تنها وزن عروضی ندارد بلکه آهنگ و قافیه نیز ندارد و فرق آن با نثر معمولا در ارائه مطالب و نحو خاص بیان و بطور کلی در تخیل شعری­است. (همان: 346)

آنچه در­ بررسی سبک­شناشی یک اثر ادبی بیشتر مورد توجه قرار می­گیرد، ویژگی­های زبانی، ادبی و فکری آن اثر است. (غلامرضایی، 1377: 249)

در ویژگی زبانی به لغات و کلمات توجه می­شود و در ویژگی­های ادبی به صناعات و آرایه­های ادبی و در ویژگی­های فکری به اندیشه­ها ودیدگاه­های نویسنده و یا شاعر توجه می­گردد. (همان: 256)

1-1-2-سؤالات اصلی پژوهش

1_ویژگی اصلی زبان شعری علیرضا قزوه چیست؟

2_ پرکاربردترین قالب در آثار علیرضا قزوه کدام است؟

3_مهم­ترین ویژگی­های ادبی و مهم­ترین خصیصه­ی فکری علیرضا قزوه کدام است؟

4-ویژگی­های زبانی، ادبی، فکری آثار منثور علیرضا قزوه کدام است؟

1-1-3-پیشینه­ی تحقیق

در مورد موضوع تحقیق تاکنون کتاب یا مقاله­ی با این عنوان به صورت مستقل نوشته نشده­است. بیشتر مقالاتی که در مورد قزوه هست، درباره­ی معرفی آثار و زندگی وی است. اما در مورد سبک­شناسی پژوهش­های قابل توجه­ی صورت گرفته­است که می­تواند راهنما و الگوی بحث سبک­شناسی ما در این پژوهش قرار گیرد که به چند مورد اشاره می­کنیم:

درگاهی، در مقاله­ی «جایگاه معنی در سبک شعر فارسی» (1383)، ارزش معنا در سبک­شناسی شعرفارسی را مورد بررسی قرار داده­است. مقاله با این دعوی آغاز می­شود که دانش سبک­شناسی بیشتر به مختصات ظاهری و مباحث صوری و زبان­شناختی شعر اعتبار می­دهد و در این کار معانی اندیشه­ها و درون مایه­های اشعار را یکسره نادیده می­گیرد. در حالی که هم در سرآمدان شعر کهن و هم درتعبیر، شاخه­ی مهمی از نقادان دو سده­ی اخیر، معنی یکی از دو پایه­ی اساس سبک­ها و گاه حتی "تنها پایه­ی آن" به شمار آمده­است و قالب و محتوا کیفیت یک جوهر واحد. (همان: 36) 

درپر، درمقاله­ی «سبک شناسی انتقادی» (1391)، به تعریف سبک پرداخته و با رویکرد نوین در بررسی سبک بر اساس تحلیل گفتمان انتقادی، به بحث وارد شده­است. وی در چکیده­ی این مقاله چنین آورده­است که امروزه سبک­شناسی فارسی به وضعیت رکودی، پژوهش­های منفردی که اغلب سبک را جدا از بافت موقعیتی  متن بررسی می­کنند، دچار شده که خروج از آن ضروری ­است. راه­حلی که در این مقاله پیشنهاد می­شود، معرفی شاخه­های جدید سبک­شناسی و بازیابی ابزارهای مناسبی جهت تجزیه و تحلیل متون فارسی است.

1-1-4- اهداف پژوهش

1_ آشنایی با زندگی  و آثار علیرضا قزوه.

 2_ بررسی ویژگی­های زبانی، ادبی و فکری آثار منثور علیرضا قزوه.

3-بررسی ویژگی­های زبانی، ادبی و فکری آثار منظوم علیرضا قزوه.

1-2-بخش دوم: چشم اندازی به زندگانی علیرضا قزوه

1-2-1-معرفی علیرضا قزوه

علیرضا قزوه شاعر و نویسنده­ی ایرانی متولد 1342از جمله شاعران مقاومت و دفاع مقدس است او از جوانی به شعر و دین و وطن علاقه داشت و در همان دوران شاهد اشغال فلسطین و جنگ تحمیلی به کشورش بوده و مشاهده این اوضاع نوعی روحیه اعتراض را در شخصیت وی به وجود آورده­است به نوعی که در شعر وی نیز تأثیر گذاشته، و در شعری که باعنوان (­مولا ویلا نداشت­) نمود واقعی پیدا کرده­است.

1-2-2-زندگی ادبی

وی مدتی در جراید و رسانه­های کشور از جمله روزنامه­ی جمهوری اسلامی، روزنامه­ی اطلاعات، مجله­ی امید انقلاب، ادبستان و اهل قلم و برنامه رادیو کارکرده­است.

قزوه ازسال 1377 تا 1379 به عنوان وابسته­ی فرهنگی در تاجکستان بوده­است. ایشان همچنین با راه­اندازی نخستین جشواره شعر فجر، قدمی جدی برای معرفی و ارتقاء شعر ایرانی برداشته­است.

قزوه به مدت یکسال نیز عهده­دار ریاست شورای شعر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. وی از سال1386 تاکنون به عنوان وابسته­ فرهنگی و مدیر مرکز تحقیقات فارسی دهلی نو مشغول به فعالیت      است­.

1-2-3-آثار

از قزوه حدوداً40 کتاب شعر و نقد و سفرنامه و نثر و تحقیق به چاپ رسیده­است. کتاب­هایی با عناوین­:

از نخلستان­تا­ خیابان، شبی در آتش، این همه یوسف، عشق علیه­السلام، قطار اندیمشک، ترانه­های جنگی، با کاروان نیزه، سفرنامه­ی قونیه در قطار، دو رکعت عشق، من می­گویم شما بگریید، گزیده­ی ادبیات معاصر، چمدان­های قدیمی، صبح بنارس، پشت هر­سنگ خداست، از­خیبر جنوب، سوره­ی انگور.

1-2-4-مسؤولیت‌ها

مسؤولیت صفحه ادبی روزنامه­ی اطلاعات (بشنو از نی)

همکاری با رایزنی فرهنگی ایران در کشور تاجیکستان.

دبیر کنگره­ی سراسری شعر دفاع مقدس در استان کرمانشاه.

دبیر نخستین جشنواره­ی بین المللی شعر فجر.

مسئول دفتر شعر و موسیقی وزارت ارشاد.

Abstract:

Alireza Ghazve poet and writer born in 1342 Iranian poets including resistance and Sacred Defense. He works a lot in the field of resistance and the sacred defense and in most of them including poetry and story, and Travels.some parts of the holy defense and protest movement and religion and Ashura rituals and resistance to openly. The purpose of this research study and analysis-style-biology of Alireza Ghazve. For this reason verse and literary prose Ghazve of  three aspect language and literary thought.

In the first definition stylistics we dealt with. Then by introducing Alireza Ghazve, the literary life and his works were mentioned and then Ghazve literary works of three aspect language and literary thought.

Ghazve language in the field Several characteristics is a language that these features are in his works is seen more: Alireza Ghazve in order and in prose works publishing. By studying the works of prose a language feature that is Ghazve, mixing order and literary prose. The other characteristic prose language Ghazve, using language in the text conversation. Many use the Arabic vocabulary and use a lot of mythological and historical real titles repeated words, "sounds in between his poems and one other language features of Ghazve.

But in the case characteristics of literary Ghazve sonnet chattering and compared using the allusion caved the diagnosis and phoneme ballots in the collection of Ghazve seen.

By studying the works of poetry and intellectual Ghazvein the field for them to five the ain pivot of reached in this field more poetry which is five axis pointing: Alireza Ghazve and Holy Defense literature, Alireza Ghazve poems and ritual and religious movement and Alireza Ghazve Ashura rituals, Alireza Ghazve and poetry protest, Alireza Ghazve and resistance literature and resistance.

Ghazve for  some verses or thodoxy and religious poets including ritual is considered. The Ghazve common literary genre contemporary literature and resistance resistance also a lot. Including thoughts of Ghazve defense of oppressed people in all parts of the world with any religion and religious as they are

Keywords: Alireza Ghazve, stylistically , Sacred Defense literature , literature of resistance