پایان نامه بررسی رابطه بین سبک های یادگیری و گرایش به تفکر انتقادی در دانشجویان پزشکی در دو مقطع علوم پایه و پیش کارورز و مقایسه آنها در دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه علوم پزشکی مشهد

کارشناسی ارشد آموزش پزشکی

بررسی رابطه بین سبک های یادگیری و گرایش به تفکر انتقادی در دانشجویان پزشکی در دو مقطع علوم پایه و پیش کارورز  و مقایسه آنها در دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه علوم پزشکی مشهد

با وجود تأکید سازمان های برجسته آموزشی و فدراسیون جهانی آموزش پزشکی(WFME) بر اهمیت رشد تفکر انتقادی، حوزه علوم پزشکی در کشور ما نیازمند شناسایی و بررسی دقیق عوامل مرتبط با آن است. این مطالعه توصیفی- تحلیلی مقطعی به رابطه بین گرایش به تفکر انتقادی و سبک های یادگیری در میان  دانشجویان پزشکی عمومی در دو مقطع پرداخته است.

 این مطالعه به شکل سر شماری روی 456 نفر دانشجو و با استفاده از دو ابزار استاندارد شده سبک های یادگیری کلب و نسخه ویرایش شده فارسی پرسشنامه سنجش میل به تفکر انتقادی کالیفرنیا (سمتاک*) انجام شد. داده ها به نرم افزار SPSS11.5  منتقل و با استفاده از آمار توصیفی، تحلیل عاملی، آزمونهای ضریب همبستگی پیرسون، کای اسکوار تست، آنوا، آلفای کرونباخ در تجزیه و تحلیل نتایج بررسی و مقایسه  شد.

بین سبک های یادگیری و گرایش به تفکر انتقادی در کل نمونه رابطه وجود داشت(P=0.001). بعلاوه، در چهار خرده مقیاس گرایشی: آزاد اندیشی(p=0.003)، تحلیل گرایی(p=0.015)،  نظام داری(p=0/034)،  بالیدگی شناختی (p=0.028) رابطه ای معنی دار با سبک یادگیری دیده شد. این رابطه در سطح پیش کارورزی (Ppi=0.005) و در جمعیت مردان معنی دار بود(p=0.03) و همچنین در هر یک از دانشگاهها بطور جداگانه معنی دار بود(P(tums)=0.0 36، P(mums)=0.038).

به ترتیب سبک های یادگیری همگون ساز(296.3)، هنجار پذیر(295.2)، همگون گرد(278.6) و هنجار گریز(271.23) در گرایش به تفکر انتقادی در گروههای مورد مطالعه برتر بودند. جنسیت و دانشگاه محل تحصیل در در میزان گرایش افراد به تفکر انتقادی تأثیری نداشت(P=0.405، P1=0.7، P2=0.2). بیشترین فراوانی سبک های یادگیری به ترتیب با سبک های هنجار پذیر(50.4%)، همگون ساز(27.1%)، همگون گرد(17%)، و هنجار گریز(5%)  بود.  درحالیکه فراوانی سبک های یادگیری در میان دو سطح اصلی جمعیت مورد مطالعه تفاوت معنی دار داشت(p=0.024)، بین دو دانشگاه در این باره تفاوت معنی داری دیده نشد(p=0.2).

کلمات کلیدی: سبک های یادگیری، گرایش به تفکر انتقادی، دانشجویان پزشکی، علوم پایه، پیش کارورز

پیشگفتار:

حرکت نظامهای آموزشی بسوی دیدگاههای انتقادی آینده پژوهانه، جامعه نگر و پیامد محور باعث شده است تا آموزش علوم پزشکی، برای توانمند سازی دانش آموختگان  بازنگری و بازسازی شود. تبدیل پزشکان آینده به یادگیرندگانی همیشگی، خودکفا، پویا، فعال، شایسته، موثر و دارای توان بالای تشخیص، استدلال و تصمیم گیری و  قضاوت بالینی  از آرمان های نظام آموزش پزشکی نوین است.

پدیده هایی همچون استراتژیهای [1]SPICES ، یادگیری مادام العمر و آموزش مداوم، پزشکی مبتنی بر شواهد، استدلال و قضاوت بالینی و شایستگی یا صلاحیت بالینی پاسخی به نیاز اخیر است. اهمیت تفکر انتقادی در نظامهای آموزشی به حدی است که هدف آموزش، محسوب شده، در شمار معیارهای اعتبار بخشی مؤسسات قرار گرفته و به عنوان برون دادی برای نظامهای آموزشی ذکر شده است.(1)

تفکر انتقادی به عنوان  یکی از شاخه های مهم مقوله تفکر، توسط بزرگترین سازمانهای آموزشی، بهداشتی و پزشکی جهان(WFME[2], UNESCO[3], WHO[4]) مورد توجه قرار گرفته است..(2)

از مهمترین چالشهای موجود درباره گسترش تفکر انتقادی در نظامهای آموزشی، چگونگی گنجاندن آن در لایه های برنامه درسی است، به طوری که لزوم یاددهی و آموزش مستقیم تفکر انتقادی هنوز مورد بحث است.(3) با اینحال رویکرد نوین به آموزش ایجاب می کند تا رهبران و دست اندرکاران نظام آموزش چه در صدد ارتقای نظام فعلی آموزش باشند یا تدوین یک راهبرد برای ترویج تفکر انتقادی را جستجو نمایند و یا ایجاد یک نظام انگیزشی در این باره را دنبال کنند، به پژوهشهای تفکر در بافت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خود بپردازند.(4)

پژوهش پیش رو در شرایطی انجام می شود که با وجود همه تاکیدات ذکر شده، شواهد و مدارک اندکی درباره جایگاه تفکر انتقادی در میان دانشجویان رشته پزشکی عمومی در کشور ما وجود دارد.

تفکر:

هیچ مبحثی در آموزش بنیادی تر از تفکر نیست. این موضوع باعث شده است که بسیاری از مباحث مهم در زمینه آموزش تحت تاثیر برداشت نظریه پردازان، برنامه ریزان و نهایتا مجریان در مقوله تفکر قرار بگیرد.(5) پاول و الدر درباره  واژه تفکر و واژه های نزدیک به آن در راهنمای واژگان و مفاهیم تفکر انتقادی خود چنین می نویسند:(5)

فکر کردن(Think)، واژه عامّی است که به اعمال قوای ذهنی برای تشکیل ایده ها و دستیابی به نتایج و نظایر این ها، اطلاق می شود.

 دلیل(Reason) روندی منطقی برای تفکر است که با  چیزی معلوم یا مفروض، آغاز می شود به سوی نتایج حاصله از استنتاج پیش می رود.

  تأمل(Reflect) بازگشت افکار شخصی به ورای یک موضوع  است و ضمناً به تداوم تفکر عمیق و با تأنی(ساکت) اشاره دارد.

 اندیشیدن متحزّرانه و تؤام با حدس (Speculate) به استدلال مبتنی بر شواهد ناکامل و نامعین دلالت دارد و بنابراین بر هویت حدسی نظریات شکل گرفته دلالت می کند.

تعمّق(Deliberate) عبارتست از توجه دقیق و شامل به موضوعی برای رسیدن به نتیجه.

تفکر انتقادی تعریف و ابعاد آن:

بعضی نویسندگان، واژه‌نامه‌های تربیتی گفته‌اند، تفکر انتقادی، تفکری است که بر مبنای ارزیابی دقیق از قضایا و مشهودات پیش می رود و با ملاحظه‌ی همه عوامل مربوط به کاربرد روش معتبر منطقی به نتایج هر چه ممکن تر از جهت عینیت می رسد. در واژه‌نامه‌های روانشناختی تفکر انتقادی را راهبردی شناختی ذکر کرده‌اند که کار فردی را از راه بازبینی و آزمون پیوسته راه حل های ممکن راهنمایی می کند. (6)

اکرمی در باره پاسخ به این سوال که «آیا تفکر یک عمل انسانی واحد است یا ابعاد و سطوح گوناگون دارد؟» در مقاله ای در این باره چنین می گوید:

«بعضی دانشمندان معتقدند که تحلیل صحیح فرایند تفکر معلوم می کند که در جریان اندیشه، نقد و خلاقیت هر دو صورت می گیرند و در نتیجه می گویند، بر این اساس ما تقسیم تفکر را  به تفکر عادی و تفکر خلاق و تفکر انتقادی، منطقی تلقی نمی کنیم.

به نظر می رسد آنچه فیلسوف ایرانی، حاج ملاهادی سبزواری به منظومه بیان کرده است به واقع نزدیک تر است. وی در شعری می گوید:

«النفس فی وحدته کل القوی                   و فعلها فی فعله قد انطوی.»

یعنی جان آدمی در عین دربرداشتن قوای گوناگون، یک حقیقت بیش نیست و کارهای قوای گوناگون در کار نفس یگانه ی آدمی پیچیده شده است. (6)

با توجه به این نکته می توان گفت تفکر هم از جهتی یک چیز بیش نیست، اما این حقیقت واحد گاهی در بعد تفکر منطقی، و زمانی در بعد تفکر انتقادی جلوه‌گر می شود. از این دید کثرت در وحدت ملاحظه می شود در کتب روانشناسی و برنامه درسی از انواع گوناگون فکر کردن یاد شده است. اورنشتاین و هونکینز از چهار سطح تفکر با عنوانهای زیر نام برده‌اند:

 تفکر منطقی، تفکر انتقادی، تفکر خلاق و تفکر شهودی.(6)

استرنبرگ و سورلینگ در کتاب «آموزش برای فکر کردن» از تئوری سه وجهی تفکر با عنوانهای زیر یاد کرده‌اند: تفکر تحلیلی، تفکر خلاق، تفکر عملی ».

از تعاریف مهم تفکر انتقادی تعریف انجمن ملی فلسفی آمریکا است که بر اساس یک مطالعه دلفی و با استفاده از نظرات 46 نفر متخصص در رشته های مختلف ارائه شد:

«تفکر انتقادی ، تفکری‌است هدف مند و قضاوت خود تنظیمی است که منجر به تفسیر، تحلیل، ارزشیابی و استنباط به همراه تبیین مفهومی، روش شناختی، و ملاک شناسی مبتنی بر چنین قضاوتی می شود. از طرف دیگر تفکر انتقادی نیروی رهایی بخش در تعلیم و تربیت و منبع قدرت در زندگی فردی و مدنی به شمار می‌رود. تفکر انتقادی مترادف با تفکر خوب نیست. تفکر انتقادی پدیده فراگیر و خود تصحیح است. آرمان متفکر انتقادی، کنجکاوی، ذهن باز، منعطف، دوراندیش در قضاوت و منصف و عادل در ارزشیابی، صداقت در سوگیری‌های شخصی‌، تمایل به بازبینی مجدد، مطلع بودن، حسن ظن، شفافیت در مواجهه با مسائل، سازمان یافتگی در مواجهه با مسائل پیچیده، مستدل در انتخاب ملاک، تأکید بر پژوهش و پشتکار تا حصول به نتیجه. ترکیب مهارتهای تفکر انتقادی با پرورش چنین گرایشهایی مبنایی برای عقلانیت و جامعه دموکراتیک است» (به نقل از: فاشیون،1990،ص13).(7)

ابعاد تفکر انتقادی:

در حالیکه در اکثر مقالات تنها به دو بعد مهارتی و گرایشی تفکر انتقادی بسنده می کنند، مارک ماسون در مقاله ای  با عنوان «تفکر انتقادی و یادگیری» پس از طرح نظرات پنج فیلسوف تعلیم و تربیت (رابرت انیس، ریچاردپاول، جان مک پک، هاروی سیگل، جان رونالد مارتین) به تبیین ابعاد ممکن این نوع تفکر پرداخته و چنین می گوید:(7)

هریک از فلاسفه که در اینجا به نظرات آنها پرداخته شده است، جنبه های ویژه ای از تفکر انتقادی را به عنوان مهمترین جنبه  مورد دفاع  قرار داده اند. هر یک از آنها سعی کرده اند به یکی یا دوتا ازموضوعات زیر تاکید کنند.

مهارت استدلال انتقادی نظیر توانائی بررسی درست دلایل

گرایش درجهت:

انگیزه انتقادی(شکاکیت، تمایل به پرسیدن سوالات کاوشی) و تعهد برای دادن پاسخ به این انگیزه

جهت گیری اخلاقی که بر انگیزاننده تفکر انتقادی باشد.

دانش قابل توجه ازموضوعات معین، خواه

مفاهیم تفکر انتقادی(نظیر شرایط لازم وکافی ) یا

رشته علمی خاصی که فرد در آن رشته  قادر به تفکر انتقادی باشد.

باید اذعان نمود که پارادایم های رشته ای منجر به کاهش انگیزه محققان در تفکر انتقادی شده است. هنوز برخی از محققان در رشته های مختلف و در کنفرانسها تنها به نقل قول از دیگران می‌پردازند (به نقل از: پل،1993؛ پرکینز، 1989).(7،9)

فهرست مهارتها و گرایشها به وسیله برخی از فلاسفه و روانشناسان دارای همپوشی است (انیس،1987؛ فاسیونه،1990؛ هالپرن،1998؛ جانسون،1994؛ پرکینز، جی و تیشمن،1993؛ کولمالز،1987). از میان فلاسفه تعلیم و تربیت صاحب نظر در مقوله تفکر انتقادی اشخاصی نظیر: انیس، پاول، سیگل، مارتین، تایلر بیکن، الستون و فلان تاکیدات متفاوتی نسبت به اهمیت گرایش به تفکر انتقادی دارند.(7)

برخی فلاسفه از انگیزه یا گرایش انتقادی به عنوان مهمترین بعد تفکر انتقادی  یاد می کنند. این گرایش مواردی از قبیل پرسیدن سوالات جستاری یا آگاهی انتقادی یا برخی از  خصایص درونی- شخصیتی را شامل می شود. 3C456E644E6F74653E3C436974653E3C417574686F723E4D61736F6E3C2F417574686F723E3C596561723E323030383C2F596561723E3C5265634E756D3E35343C2F5265634E756D3E3C446973706C6179546578743E28372C2038293C2F446973706C6179546578743E3C7265636F72643E3C7265632D6E756D6265723E35343C2F7265632D6E756D6265723E3C666F726569676E2D6B6579733E3C6B6579206170703D22454E222064622D69643D22617032323966787679707874786B657232396F7061327A75307278323076306139776664223E35343C2F6B65793E3C2F666F726569676E2D6B6579733E3C7265662D74797065206E616D653D22456C656374726F6E696320426F6F6B2053656374696F6E223E36303C2F7265662D747970653E3C636F6E7472696275746F72733E3C617574686F72733E3C617574686F723E4D61726B204D61736F6E3C2F617574686F723E3C2F617574686F72733E3C7365636F6E646172792D617574686F72733E3C617574686F723E4D61726B204D61736F6E3C2F617574686F723E3C2F7365636F6E646172792D617574686F72733E3C737562736964696172792D617574686F72733E3C617574686F723E4E61736572204661616C3C2F617574686F723E3C2F737562736964696172792D617574686F72733E3C2F636F6E7472696275746F72733E3C7469746C65733E3C7469746C653E437269746963616C205468696E6B696E6720616E64204C6561726E696E673C2F7469746C653E3C7365636F6E646172792D7469746C653E437269746963616C205468696E6B696E6720616E64204C6561726E696E673C2F7365636F6E646172792D7469746C653E3C2F7469746C65733E3C70616765733E322D31313C2F70616765733E3C6E756D6265723E313C2F6E756D6265723E3C65646974696F6E3E313C2F65646974696F6E3E3C64617465733E3C796561723E323030383C2F796561723E3C2F64617465733E3C7075626C69736865723E626C61636B2077656C6C3C2F7075626C69736865723E3C75726C733E3C2F75726C733E3C2F7265636F72643E3C2F436974653E3C436974653E3C417574686F723ED985D987D8B1D985D8ADD985D8AFDB8C3C2F417574686F723E3C596561723E313338383C2F596561723E3C5265634E756D3E39383C2F5265634E756D3E3C7265636F72643E3C7265632D6E756D6265723E39383C2F7265632D6E756D6265723E3C666F726569676E2D6B6579733E3C6B6579206170703D22454E222064622D69643D22617032323966787679707874786B657232396F7061327A75307278323076306139776664223E39383C2F6B65793E3C2F666F726569676E2D6B6579733E3C7265662D74797065206E616D653D22436F6E666572656E6365205061706572223E34373C2F7265662D747970653E3C636F6E7472696275746F72733E3C617574686F72733E3C617574686F723E3C7374796C6520666163653D226E6F726D616C2220666F6E743D2264656661756C742220636861727365743D22313738222073697A653D2231303025223ED985D8ADD985D988D8AF20D985D987D8B1D985D8ADD985D8AFDB8C3C2F7374796C653E3C2F617574686F723E3C2F617574686F72733E3C2F636F6E7472696275746F72733E3C7469746C65733E3C7469746C653E3C7374796C6520666163653D226E6F726D616C2220666F6E743D2264656661756C742220636861727365743D22313738222073697A653D2231303025223ED9BED8B1D988D8B1D8B420D985D986D8B428D8B1D988D8B42920D8AAD981DAA9D991D8B1D985D985D8AAD8A7D8B220D8A7D8B220D8B7D8B1DB8CD98220D8A8D8B1D986D8A7D985D98720DB8C20D8AFD8B1D8B3DB8C20D8B9D986D8B13C2F7374796C653E3C2F7469746C653E3C7365636F6E646172792D7469746C653E3C7374796C6520666163653D226E6F726D616C2220666F6E743D2264656661756C742220636861727365743D22313738222073697A653D2231303025223ED8A8D8B1D986D8A7D985D98720D8AFD8B1D8B3DB8C20D98820D9BED8B1D988D8B1D8B420D8AAD981DAA9D8B13C2F7374796C653E3C2F7365636F6E646172792D7469746C653E3C2F7469746C65733E3C64617465733E3C796561723E3C7374796C6520666163653D226E6F726D616C2220666F6E743D2264656661756C742220636861727365743D22313738222073697A653D2231303025223E313338383C2F7374796C653E3C2F796561723E3C7075622D64617465733E3C646174653E3C7374796C6520666163653D226E6F726D616C2220666F6E743D2264656661756C742220636861727365743D22313738222073697A653D2231303025223E3237352D3235333C2F7374796C653E3C2F646174653E3C2F7075622D64617465733E3C2F64617465733E3C7075622D6C6F636174696F6E3E3C7374796C6520666163653D226E6F726D616C2220666F6E743D2264656661756C742220636861727365743D22313738222073697A653D2231303025223ED8AFD8A7D986D8B4DAAFD8A7D98720D8AAD8B1D8A8DB8CD8AA20D985D8B9D984D98520D8AAD987D8B1D8A7D9863C2F7374796C653E3C2F7075622D6C6F636174696F6E3E3C7075626C69736865723E3C7374796C6520666163653D226E6F726D616C2220666F6E743D2264656661756C742220636861727365743D22313738222073697A653D2231303025223ED8A7D986D8AAD8B4D8A7D8B1D8A7D8AA20D8A7D986D8ACD985D98620D8A7D988D984DB8CD8A320D98820D985D8B1D8A8DB8CD8A7D9863C2F7374796C653E3C2F7075626C69736865723E3C75726C733E3C2F75726C733E3C2F7265636F72643E3C2F436974653E3C2F456E644E6F74653E00 (7, 8)

پرکینز درباره گرایش در تفکر چنین می گوید: «عادات و منش ها و روش های تفکر، مهارت ها یا راهبرد های تفکر نبوده و چیزی بیش از آن هستند. در حالیکه  راهبردها معمولاً معرّف یک فرآیند گام بندی شده (تکنیک ها) می باشند که مثلاً ناظر به چگونگی تقویت مهارت تفکر خلاق یا نقّاد است. عادات و منش تفکر ناظر به کیفیت های عام فراگیر فکر هستند که در جهت دست یابی به هر مهارت فکری، اجرای هر راهبرد تفکر یا مستقل از آنها کاربرد دارند. به نظر پرکینز این عادات تفکر هستند که نقش کلیدی و زیر بنایی در تحقّق قوای ذهنی دانش آموزان ایفا می کنند.»(8)

فاشیون گرایش را «انگیزش پایای درونی برای پرداختن به مسئله و تصمیم گیری با استفاده از تفکر نقادانه» می داند.(10)

چت مایرز عناصر عاطفی را به اندازه مهارت ها مهم می داند. او عناصر عاطفی را شامل:

< >گرایش های مربوط به طرح پرسش هاوقفه موقتی در قضاوت های شخصیوقوف بر وجود اسرار در پیچیدگی ها می داند. مایر معتقد است تا زمانی که شاگردان انگیزه ای برای به کار گیری تفکر انتقادی نداشته باشند، تعلیم چارچوب برای تجزیه-تحلیل کاری عبث خواهد بود.(9)

اگرچه گرایشات هفتگانه تفکر انتقادی به عنوان یک حوزه مستقل شکل گرفت، هر یک از این گرایشات بسته به زمینه در میان رشته های علمی و حرفه های مختلف، قابل تفسیر است. فاشیون و دیگران(1994) درباره هر گرایش در حیطه کار پرستاری بحث کردند. پاول(1993) خصایص گرایشی تفکر انتقادی را در الگوی تفکر انتقادی خویش به عنوان خصایص منشی- عقلانی مشخص کردند. پاول معتقد است که تسلط در استدلال در بالاترین سطح خود مستلزم پیشرفت در شماری از خصایص منشی وابسته به هم است:(10)

فروتنی عاقلانه، جرأت عقلانی، نجابت عقلانی، امانت عقلانی، کنجکاوی عقلانی، مسئولیت پذیری(پاسخگویی) عقلانی، استقلال عقلانی، انصاف و منطق پذیری(ایمان به خرد)

علاوه بر این پاول معتقد است که تمامیت خصایص گرایشی در الگوی تفکر انتقادی یا تعیین راههای اساسی فرد برای دانستن را نمی توان از راه های اساسی اش در شخصیت یا جوهره اش جدا نمود.

رابرت انیس(1987) - پیشگام در جنبش مهارت های فکری- نیز اهمیت شمول گرایشات در تفکر انتقادی را دریافت و در تعریفش گنجانید. وی چهارده گرایش برای تفکر انتقادی که در ساختار، مشابه مجموعه گرایشات مطرح شده توسط فاشیون(1992) و الگوی پاول هستند، معرفی نمود.

Abstract:

The  relationship between learning styles and critical thinking dispositions in basic science and pre_ internship medical students at  TUMS* and MUMS*

Although  Educational organizations such as WFME* emphasize the importance of critical thinking, Preliminary studies  are just being designed in the field of medical education.

It will Also be imperative  to identify aspects associated with critical thinking and review factors  helping to achieve that goal carefully. 

 The present cross-sectional descriptive-analytic study targeted the relationship between critical thinking disposition and learning styles among medical students(n=456) in  two level(basic science and pre_ internship)  at two university of TUMS and MUMS.

They completed SAMTAK* inventory and Kolb learning style inventory under  the supervision of the researcher. The analysis of the collecting data included common descriptive statistics, and Cronbach reliability coefficient and exploratory factor analysis for each of the seven subscales and for the overall SAMTAK questionnaire, chi-square test, anova, for assessing relationship between learning styles and critical thinking disposition scores. In addition t-test analysis were conducted at  two levels  and between the two universities  to  compare  variables situation.

Results showed that learning styles and critical thinking in all cases had significant relationship statistically (P = 0.001). furthermore a significant relationship was seen  in four critical thinking disposition subscales: Open-Mindedness (p = 0.003), Analyticity (p = 0.015), Systematicity (p = 0 / 034), Cognitive Maturity (p = 0.028) with learning styles.

This relationship was significant in males(p=0.03) and in pre_ internship level of study(Ppi=0.005).

This relationship(between critical thinking dispositions, and learning styles) was significant at each university separately(P(TUMS)=0.0 36، P(MUMS)=0.038).

Besides other findings indicate descending tendency on critical thinking disposition as follows: assimilating(296.3), converging(295.2), accommodating(278.56) and diverging(271.23). Anova test showed significant difference between assimilating and converging learning styles behaviors in contrast with accommodating and diverging styles on critical thinking disposition score(p=0).

The dominant learning style frequencies in population of study were respectively converging(50.4%), assimilating(27.1%), accommodating(17%) and diverging(5%). Whereas significant differences were seen between the two main levels of study(p=0.02), There was no significant difference on learning styles frequencies between two universities(P=0.2).

Key words: critical thinking disposition, learning styles, subscales, medical students, basic sciences, pre-internship

*Tehran  University of Medical Science

*Mashhad University of Medical Science