پایان نامه تاثیر اقلیم بر صنعت گردشگری شهر یزد

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

توسعه روزافزون علوم منابع طبیعی و محیط زیست در سطح دنیا، ایجاد شاخه های نوینی از علوم و صنایع مربوط را در پی داشته که هر یک به نوبه خود قابلیت اثرپذیری از بوم سازه طبیعی را دارا هستند. دانش اکوتوریسم یا گردشگری طبیعت به عنوان یکی از پرجاذبه ترین و در عین حال پرمنفعت ترین علوم وابسته به منابع طبیعی و محیط زیست تلقی می شود که به عنوان ابزاری برای افزایش در آمد ملی کشور های کمتر صنعتی به شدت مورد توجه قرار گرفته است (امانی ،1383).

گردشگری در گستره ملی و جهانی(جهانگردی) به منظوربازدید از مناطق طبیعی، بیش از بخش های دیگر  این صنعت رشد داشته است و اکوتوریسم یا گردشگری مسئولانه در طبیعت به عنوان بخشی از این بازار با رشد 10 تا30 درصد همراه بوده است(پاپلی، 1385).

فعالیت گردشگری که بطور مطلوب طرح ریزی شده باشد می تواند در ضمن حفاظت ومدیریت بهینه طبیعت، منفعت های اضافی برای جوامع بومی و اقتصاد محلی بهمراه  داشته باشد. با توجه به تعاریف انجمن طبیعت گردی[1] اکوتوریسم (طبیعت گردی)عبارت است از سفر هدف دار به طبیعت  برای شناخت تاریخ طبیعی و فرهنگی محیط با پرهیز از ایجاد تغییردر اکوسیستم ها و تخریب محیط زیست و ایجاد فعالیت های اقتصادی که به بهره برداری صحیح از منابع زیست محیطی و اشتغال زایی برای اهالی بومی منطقه منجر شود(صارمی نائینی،1377). کشور ایران به دلیل تنوع  شرایط توپوگرافی،اقلیمی و فون وفلور و با دارا بودن تاریخ وفرهنگ کهن از لحاظ جاذبه های سیاحتی یکی از 10کشور بزرگ جهان  محسوب می شود ولی از نظر جذب گردشگر، در ردیف 120 از کشور های جهان قرار دارد (کریمی ،1379).

هوا و آب و هوا،  هم بر عرضه و هم بر تقاضای خدمات توریستی تاثیر می گذارد، بنابراین با توجه به ویژگیهای آب و هوایی و تقاضا برای خدمات توریستی، هم منابع و امکانات و هم عوامل محدود کننده باید به طور همسان مورد توجه قرار بگیرند. آب و هوا مهم ترین عامل در توسعه صنعت توریسم محسوب می شود، مسافرتهای گروهی و دسته جمعی با شرایط آب و هوایی پیوند می خورد(ذوالفقاری 1378).

امروزه یکی از پدیده‌های که تاثیرات بسیار زیادی بر توریسم و برنامه‌ریزی توریسم گذاشته و خواهد گذاشت، پدیده تغییرات اقلیمی است. هر چند تحقیقات وسیعی در رابطه با تغییرات اقلیمی صورت گرفته است، اما متاسفانه در ارزیابی‌های دراز مدت، نتایج احتمالی تاثیرات تغییر اقلیم، بیشتر بر روی عوامل بیوفیزیکی و فیزیکی(پوشش گیاهی، هیدرولوژی و ..) تاکید کرده است و به عوامل اقتصادی و اجتماعی( برنامه‌ریزی شهری، توریسم و ...) مورد غفلت قرار گرفته‌اند. منابع محدودی در رابطه با موضوع تغییر‌پذیری اقلیم و توریسم وجود دارد که بیشتر در رابطه با توریسم زمستانی و اسکی است.

از سوی دیگر با بررسی منابع راجع به تغییر اقلیم و توریسم، در‌می یابیم که بیشتر مطالعات به وسیله دانشمندان علوم طبیعی صورت گرفته تا آنکه توسط متخصصین توریسم انجام شود. مسلم است که در آینده ارزش بیشتری به تاثیرات اقتصادی و اجتماعی تغییر اقلیم بخصوص در رشته هایی مانند علوم اجتماعی و اقتصاد و توریسم داده خواهد شد. در این میان، رشته برنامه‌ریزی محیط زیست به عنوان یک میانجی مهم بین محیط طبیعی و انسانی، نقش بسیار مهمی را بر عهده دارد.

هر چند تحقیقات در رابطه با تاثیرات تغییر اقلیم و توریسم در مراحل ابتدایی قرار دارد، عموما این طور تصور می‌شود که تهدید‌های تغییرات اقلیمی، نتایج خطیری را برای توریسم به دنبال خواهد داشت و این را میتوان به عنوان شاهدی از وابستگی شدید توریسم به اقلیم و هوا ارزیابی نمود. تغییر اقلیم منجر به تغییرات بعدی در محیط طبیعی می‌شود، همانطوری که بسیاری از اشکال توریسم بر اساس جذابیت منابع طبیعی استوار است، این تغییرات بر توریسم نیز تاثیرات بیشماری خواهد گذاشت به طوری که تغییر در اقلیم، منجر به تغییر در جذابیت نسبی مناطق توریستی می‌شود.

1-1- طرح پژوهش

1-1-2- تبیین مساله عمومی  پژوهش و ضرورت آن

صنعت گردشگری امروزه در چهارچوب طرح های آمایشی اعم از ملی ، منطقه ای ، و محلی به عنوان یکی از ابزارها و مؤلفه های مهم توسعه و محرومیت زدایی به شمار می رود . گردشگری که از مهم ترین عوامل عمران ناحیه ای است ، فعالیتی است که موجب توسعه اقتصادی و اجتماعی در سطح منطقه و توزیع عادلانه درآمد شده و همچنین بالا رفتن سطح اشتغال رابه همراه دارد . توسعه صنعت گردشگری در ایران ضمن ایجاد اشتغال برای گروه های مختلف ، رونق صنایع دستی، توسعه حمل و نقل وابسته به گردشگری را به دنبال دارد و این امر منبع قابل توجهی جهت کسب درآمدهای ارزی و عامل بازدارنده مهم در مقابل خروج ارز از کشور است . امروزه درآمد ناشی از گردشگری به صورت یکی از بزرگ ترین منابع درآمد کشورهاست که در جهان از آن به عنوان «صادرات نامرئی» نام می برند .

نظر به اینکه ایران جزو 10 کشور تاریخی جهان محسوب می شود، می تواند سالانه میلیون ها جهانگرد و گردشگر را جذب نماید ولی از نظر میزان پذیرش گردشگر خارجی جزء 70 کشور جهان محسوب می شود. کشور ما می تواند با بسط و توسعه امکانات و تسهیلات و برنا مه ریزی مناسب جهت توریسم، به کسب درآمد هنگفتی نایل گردد به همین دلیل است که دولت به منظور ارایه الگوهای صحیح و همچنین کسب درآمد ارزی و شناسایی و ترویج فرهنگ اسلامی و ملی و همچنین معرفی جاذبه های طبیعی و فرهنگی کشورمان چند سالی است که توجه خود را به ایجاد امکانات و آمایش جاذبه های جهانگردی معطوف داشته است، لذا بدین منظور یکی از مسائلی که باید مد نظر قرار گیرد، مبحث اقلیم آسایش و تغیرات آن در طول زمان تحت تاثیر گرمایش جهانی و در نتیجه یک برنا مه ریزی مناسب برای توریسم در راستای این روند است. 

منظور از شرایط آسایش انسان مجموعه حالاتی است که از نظر رژیم دما دست کم برای 80 درصد از افراد مناسب باشد، بعبارت دیگر انسان در آن شرایط، نه احساس سرما و نه احساس گرما خواهد کرد. بعضی از پژوهشگران، در اصطلاح خنثی بودن رژیم دما را تعبیر دقیق تری می دانند( قبادیان و فیض مهدوی، 1376). در چنین شرایطی ارگانیسم انسان می تواند بیلان حرارتی خود را در بهترین شکل موجود حفظ کند، بدون آنکه دچار کمبود یا ازدیاد انرژی شود. در شکل گیری شرایط آسایش اقلیمی برای انسان، چهار عنصر دما، رطوبت، باد، و تابش نقش دارند. در بین این عنصر های دما و رطوبت تاثیر بیشتری در سلامت و راحتی انسان دارند و به این دلیل بیشتر مدل های سنجش آسایش انسان بر این دو عنصر استقرار شده است( علیجانی، 1372).

1-1-2-  تبیین مساله اختصاصی تحقیق

گسترش شهر نشینی و توسعه شهر ها به همراه افزایش شتابان جمعیت و توسعه فعالیتهای صنعتی با مصرف بی رویه سوخت های فسیلی به شدت آلودگی ها را افزایش داده است که عواقب آن در کوتاه مدت به صورت امراض و بیماریهای تنفسی، تشدید بیماریهای قلبی و ریوی، متوجه ساکنان شهرها می شود و در درازمدت بعنوان عاملی در تشدید نوسانات اقلیمی و تاثیرات زیست محیطی آن از جمله تغییر ماه های مطلوب از نظر اقلیم آسایش نقش ایفا می نماید. تغییر اقلیم مفهومی است که به سادگی نمی توان آن را تعریف کرد، ولی از دیدگاه های متفاوتی قابل مطالعه و بررسی است، از اینرو دیدگاه این پژوهش اقلیم و اثر آن در شرایط آسایش و راحتی فیزیولوژیک انسان است. لذا مفهوم تغییر اقلیم در اینجا تاثیر تغییرات دمای روزانه، میانگین حداقل، حداکثر و نیز تغییرات حداقل و حداکثر رطوبت نسبی در طول زمان است که از طریق مقایسه تفاوتهای مشاهد شده در طول پنج دوره ده ساله آماری از 1957 تا 2006 میلادی مورد بررسی قرار گرفته اند.

در این پژوهش، با استفاده از آمارهای 50 ساله اقلیمی ایستگاه یزد در چهاچوب مدل های،GIOUNY , EVANS , MAHONY ، ماه هایی که دارای آسایش اقلیمی در دوره گذشته و حال مشخص شده، سپس با توجه به روند تغییر اقلیم جهانی و گرم شدن کره زمین، تغییراتی که ممکن است درشرایط آسایش اقلیمی این ایستگاه به وجود بیاید شناسایی خواهند شد و در نهایت با توجه به این روند، پیشنهاد برنامه ریزی دقیق در جهت جذب و توسعه صنعت توریسم در شهر یزد انجام خواهد شد. برای این منظور ماه های پرگردشگر که دارای شرایط آسایش اقلیمی هستند شناسایی شده و پیشنهاداتی در جهت افزایش امکانات رفاهی و تفریحی و خدماتی در ماه های شناخته شده، ارئه خواهد شد.

با توجه به تاثیر زیاد اقلیم بر آسایش انسان، بشر در جست و جوی استفاده بهینه از آب و هوای محل زندگی خود بوده است و به همین منظور از دیرباز تا به امروز اندیشمندان زیادی از جمله گایگر، 1965، بالافوتیس و پایادی میتریو 1987، دیر 1989، گیونی 1989، مک گری گور و نیو ولت 1998، تامپسون و پری 1997 هوشور1365و1381 بدان توجه داشته اند.

 بدین ترتیب تعیین وضعیت عنصر های آب و هوایی شهر یزد و مشخص کردن بهترین شرایط آب و هوایی اعم از بهترین دما ، مناسب ترین شرایط رطوبتی و بارش و سایر متغیر ها جهت برنامه ریزی و توسعه صنعت توریسم در این شهر از اهمیت و ضرورت بسیاری برخوردار است. . لذا یکی از ضرورت های تحقیق، تعیین پتانسیل ها و محدودیت های آب و هوایی در شهر یزد است که با تعیین و شناسایی این پتانسیل ها و موانعی که اقلیم ایجاد می کند می توان یک برنا مه ریزی بهینه در جهت توسعه صنعت توریسم در این شهر انجام داد.

1-1- 3-معرفی پرسش یا پرسشهای آغازین تحقیق

الف)- کدامیک از ماه های سال از لحاظ شرایط آسایش اقلیمی، بهترین زمان برای جذب گردشگر در شهر یزد است؟

ب)- آیا شرایط اقلیمی فصول زمستان و تابستان، از موانع برنامه ریزی توریسم درشهر یزد است؟

ج)-  آیا با توجه به روند تغییر اقلیم و گرمایش جهانی در ایستگاه مورد مطالعه، ماه ایده آل برای آسایش گردشگر در حال جابجایی و تغییر است ؟

1-1- 4-تدوین فرضیه های مقدماتی تحقیق

الف)- به نظر می رسد که اردیبهشت، مهر و فروردین در شهر یزد، بهترین زمان برای جذب گردشگران باشد.

ب)- به نظر می رسد که شرایط اقلیمی فصول زمستان و تابستان، برای اجرای برنامه های گردشگری در شهر یزد دارای محدودیت زیادی باشد.

ج)- با توجه به روند گرمایش جهانی، به نظر می رسد که مناسب ترین ماه گردشگری در شهر یزد در حال  تغییر و جابجایی زمانی باشد.

1-1- 5- هدف‌های تحقیق

مهم ترین اهداف این پایان نامه به صورت خلاصه در موارد زیر ارایه می گردد:

الف)- ارایه یک برنامه مناسب با توجه به شرایط اقلیمی، جهت توسعه صنعت توریسم در شهر یزد.

ب)- معرفی مناسب ترین میزان دما، رطوبت، تابش و ... به ویژه از نظر زمان رخداد جهت برنامه ریزی و توسعه صنعت گردشگری  در شهر یزد.

ج)- معرفی مناسب ترین فصل از سال، جهت برنامه ریزی جذب توریسم در شهر یزد

د)- معرفی محدودیت های اقلیمی شهر یزد،  جهت شناسایی موانع برنامه ریزی

ه)- معرفی جاذبه های طبیعی به گردشگران که این جاذبه ها در ارتباط با اقلیم است .

و)- برآورد میزان احتمال رخداد بلایای طبیعی آب و هوایی مثل توفان های تندری، سیل، یخبندان، بادهای شدید و غیره که از محدودیت های مهم در برنامه ریزی جهت توسعه گردشگری هستند.

1-1-6-  معرفی روش تحقیق  وتحلیل اطلاعات:

در این پژوهش ویژگیهای اقلیم آسایش در شهر یزد به وسیله مدل های آسایش اقلیمی تعیین و مشخص شده و تاثیرات روند تغییر اقلیم بر آن نیز تشریح می گردد، سپس تاثیرات این تغییر و جابجایی ماه های آسایش اقلیم بر توریسم این شهر مشخص خواهد شد.

در ابتدا نگرش کلی از مولفه های اقلیمی منطقه ارایه شده و سپس همبستگی تغییرات این مولفه ها با عامل زمان محاسبه شده است. در مرحله بعد با کمک چندین مدل مختلف مربوط به آسایش اقلیمی، درجه آسایش، برای دوره 50ساله شهر یزد (1957-2006)برآورد گردیده و سپس این مدل ها با یکدیگر مقایسه خواهند شد، و در نهایت با استفاده از روش همبستگی خطی و نیز مدل های مختلف آسایش اقلیمی (GIOUNY , MAHONY , EVANS ) ماه هایی که مناسب ترین و بهترین شرایط آسایش را دارا هستند مشخص خواهند شد.سپس با توجه به کارهای انجام شده، برنامه ریزی زمانی مناسب جهت توسعه صنعت توریسم در شهر یزد ارایه می شود.

1-1-7-  پیشینه انجام تحقیق در ایران وجهان:

در زمینه آب و هوا و گردشگری منابع مختلف فارسی و انگلیسی وجود دارد که در اینجا به ذکر تعدادی از این منابع پرداخته می‌شود.

1-  فارسی

-  خسروی(1379) در مقاله‌ای تحت عنوان اثرات اقلیم و تغییرات اقلیمی بر صنعت توریسم، به ارایه اطلاعاتی در رابطه با تاثیرشرایط مطلوب جوی و اقلیمی بر صنعت توریسم پرداخته و جهت سهولت کار، توریسم را به دو نوع زمستانی و تابستانی تقسیم بندی کرده و برای هر یک از این انواع توریسم شرایطی را ذکر کرده است.

-  ذوالفقاری (1378 ) در مقاله ای تحت عنوان ارزیابی تأثیرات آب و هوا بر صنعت  توریسم، مطرح کرده که تغییر آب و هوا بر توریسم نتایج مهمی دربر خواهد داشت که اولاً درجه اهمیت گردشگری و نوع آن و ثانیاً به ویژگی تغییرات آب و هوایی بستگی دارد. سپس وی به مشکلات روش شناختی تحقیق در این زمینه  اشاره می کند.

-  شکویی (1354)در کتاب مقدمه ای بر جغرافیای جهانگردی  نیز در مورد تأثیر آب و هوا و توریسم اشاراتی کرده و توریسم را با توجه به فصول سال به توریسم زمستانی و فصل سال و توریسم تابستانی ذکر کرده است.

-  کسمایی در کتاب اقلیم و معماری(1363)، در مورد شناخت عنصر های و عوامل اقلیمی، منطقه آسایش، ساختمان و تاثیر عوامل اقلیمی بر آنها، مهمترین شاخصهای زیست اقلیمی حوضه های اقلیمی ایران و اصول طراحی اقلیمی بحث کرده است. او در کتاب پهنه بندی اقلیمی ایران، اقلیم ایران را در ارتباط با ساختمان و آسایش انسان، طبقه بندی کرده است. همچنین کسمایی در کتاب دیگری به نام (( اقلیم معماری خوزستان- خرمشهر)) به نمونه موردی پرداخته است، ایشان با استفاده از داده های اقلیمی شهر خرمشهر، منطقه آسایش در این شهر را با استفاده از مدلهای آسایش از جمله نمودار بیوکلیماتیک ساختمانی و جدول ماهانی به دست آورده و با توجه به آنها، معماری این شهر را در ارتباط با دما، رطوبت، بارندگی و باد مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.

-  محمود رازجویان در کتاب ((آسایش به وسیله معماری همساز با اقلیم)) (1367) در مورد آسایش گرمایی( راههای تبادل گرمای بدن با محیط و عوامل محیطی موثر در تبادل حرارت بدن با محیط) و شاخص های آن یعنی شاخصهای دمای موثر و دمای موثر نوین، نمودار زیست اقلیمی ساختمانی، معیارهای ماهانی، روش اوانز و همچنین نحوه استفاده از این معیارها، یعنی سنجش وضعیت گرمایی یک مکان به وسیله یکی از معیارهای آسایش، تهیه تقویم نیاز آب و هوایی و در نهایت تحلیل این تقویم و اجرای آن در مورد شهرهایی همچون سوسنگرد و بندر انزلی بحث کرده است.

-  رازجویان در کتابی دیگر به نام ((آسایش در پناه باد)) (1379) به صورت تخصصی به بحث در مورد نحوه تاثیر باد بر ساختمان و آسایش انسان پرداخته است.

-  توسلی در کتابی به نام (( ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران)) (1360) به بررسی عوامل تارخی از یک سو و تاثیر عوامل آب و هوایی از سوی دیگر، بر سازمان فضایی شهرها و مجموعه های روستایی و همچنین معماری نواحی گرم و خشک و نیز نحوه برخورد با مسائل شهری و روستایی پرداخته است.

- بهلول علیجانی(1372) در مقاله ای به نام (( نگرشی نو در کاربرد آب و هواشناسی در مدیریت منابع و توسعه کشور(نقش آب و هوا در طراحی مسکن) )) در مورد وابسته بودن شرایط رضایت یا ناراحتی انسان در مسکن خود، به میزان سازگاری با شرایط آب و هوایی و ضرورت بهره برداری از شرایط آب و هوایی در برنامه ریزی توسعه و عمران که یکی از موارد مهم آن، آب و هوا و مسکن بوده، بحث کرده است. بحث اصلی ایشان در مورد مراحل مختلف طراحی ساختمان، یعنی بررسی شرایط آب و هوایی محل از نظر آسایش انسان و طراحی کالبدساختمانی بوده و روش های ماهونی و نمودار بیوکلیماتیک ساختمانی را در مورد شهر تبریز اجرا کرده است.

- حسین محمدی(1386) در کتابی تحت عنوان ((آب و هوا شناسی کاربردی)) به بررسی رابطه آب و هوا با توریسم پرداخته و همچنین به تاثیرات پدیده گرمایش جهانی و تغییر اقلیم بر توریسم نیز اشاراتی کرده است.  

- لایقی (1382) در مقاله بررسی نحوه تاثیر عنصر های اقلیمی بر صنعت گردشگری در استان گیلان ضرایب آسایش 15 ایستگاه در شمال کشور را مورد بررسی قرار داده که با توجه به میانگین ماهانه داده‌ها و محاسبه نحوه تغییر آنها، بهترین اقلیم را در ماه های گرم و در ماه های سرد از نظر آسایش بررسی کرده است.

- عسگری (1381) در مقاله گردشگری و جنبه‌های دمایی و رطوبتی اقلیم در رامسر با استفاده از داده‌های آماری سی ساله دما و رطوبت و تاثیر‌گذاری توامان آنها بر آسایش و گردشگری پرداخته است.