پایان نامه برای اخذ درجه کارشناسی ارشد
رشته: جغرافیا وبرنامه ریزی توریسم
چکیده:
به دلیل افزایش جمعت و فشاری که به تبع آن بر منابع طبیعی و محیط زیست وارد می شود٬ گردشگری نیز می تواند اثرات مطلوب و نامطلوبی بر محیط زیست بر جای گذارد. شهر لاهیجان به دلیل اینکه یکی از توریست پذیر ترین شهرهای استان گیلان است و دارای پتانسیل های مطلوب طبیعی و انسان ساخت می باشد می تواند در گسترش توریست در استان موثر باشد. هدف از این تحقیق این است که پیامدهای زیست محیطی گردشگری در شهر لاهیجان است که با استفاده از مدل ICOLD انجام می شود. روش تحقیق ترکیبی توصیفی-تحلیلی و مدل ماتریس ICOLD است. نتایج نشان می دهد که آموزش گردشگران نقش مثبت و مهمی در کاهش اثرات منفی توسعه گردشگری دارد و نیز تردد خودروهای گردشگران بیشترین اثر منفی توسعه گردشگری است و نیز توسعه توریسم و درآمدزا بودن و اشتغالزایی و کاهش بیکاری از پارامترهای مثبت محیطی و هزینه بر بودن و افزایش ترافیک بیشترین اثر منفی توسعه گردشگری است.
واژگان کلیدی: پیامدهای توسعه گردشگری٬ زیست محیطی٬ شهر لاهیجان٬ ماتریس ICOLD
مقدمه :
به دلیل اینکه شهر لاهیجان یکی از مهمترین شهرهای گردشگری استان گیلان می باشد و نقش مهمی در توسعه گردشگری استان به شمار می آید، از اینرو آگاهی از اثراتی که وروود و حضور گردشگر بر محیط طبیعی و انسان ساخت شهر می گذارد مهم می باشد. که اگر به اثرات حضور گردشگر و فعالیتهای انجام شده بر محیط های اقتصادی-اجتماعی-فرهنگی و محیط بیولوژیکی و محیط فیزیکی همانگونه که در این تحقیق بررسی شده است، در ارتباط با هم مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند باعث می گردد که از اثرات مثبت ورود گردشگران به منطقه سود برده شود و از اثرات منفی آن کاسته شود.
پرسش اصلی که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت این بوده که ورود و تردد گردشگران به شهر لاهیجان برای جوامع بومی مثبت است یا منفی؟
هدف اصلی از این تحقیق این بود که عوامل اثر گذار روی توسعه گردشگری با توجه به وضع موجود و امکانات در دسترس و فعالیت های انجام شده شناسایی شوند و همچنین پیامدهای زیست محیطی حضور گردشگران ارزیابی شود و نیز بتوان با شناسایی اثرات مثبت و منفی، در جهت کاهش اثرات منفی و تقویت آثار مثبت گردشگری به یک راهبرد عملی مناسب رسید.
آنچنانکه در کتب و مقاله های زیادی افراد زیادی سعی در شناسایی و تحلیل پیامدهای زیست محیطی توسعه گردشگری در مناطق مختلف پرداخته اند و این شناسایی اثرات زیست محیطی را برای توسعه گردشگری و کاستن از اثرات منفی و تقویت آثار مثبت آن در جهت استفاده از گردشگری به عنوان یکی از راههای توسعه مهم دانسته اند.از جمله مسعود منوری که در کتاب ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح های گردشگری و طبیعت گردی خود این اثرات را در دو سطح مرحله احداث تاسیسات و امکانات مورد نیاز گردشگری و در سطح بهره برداری از این امکانات و خدمات نشان داده است. و یا اسماعیل کهرم که در کتاب اکوتوریسم خود به مواردی از پیامدهای مثبت و منفی گردشگری از لحاظ زیست محیطی اشاره کرده است. و یا ابتهال زندی که در مقاله ای با عنوان آثار و پیامدهای زیست محیطی توسعه گردشگری به اثرات توسعه گردشگری روی پارامترهای زیست محیطی تحقیق نموده است و ... . و به این دلایل است که بررسی اثرات و پیامدهای زیست محیطی گردشگری مهم و مورد نیاز توسعه پایدار توریسم در منطقه می باشد.
بیان مسئله :
به دلیل افزایش جمعت و فشاری که به تبع آن بر منابع طبیعی و محیط زیست وارد می شود٬ گردشگری نیز می تواند اثرات مطلوب و نامطلوبی بر محیط زیست بر جای گذارد. بهترین راه حل این است که توسعه گردشگری به صورت پایدار باشد تا هم بتوان از اثرات مثبت آن که برآورده ساختن نیازهای اقتصادی٬ اجتماعی ٬ فرهنگی و بهبود کیفیت زندگی است بهره برد و هم از محیط زیست منطقه حفظ و حراست نمود .
این پیامدها برای استانی مانند استان گیلان که هم دارای خطوط طولانی ساحلی و هم دارای جنگل های وسیع است ودر شمال رشته کوههای البرز قرار دارد و همچنین دارای آب و هوای مطلوبی برای گردشگری است این پیامدها مهم می نماید٬ در صورتیکه گردشگری پیامدهای منفی داشته باشد و موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد و موجب آلوده کردن خاک٬ آب٬ هوا و غیره شود می تواند مانع توسعه شود یعنی محیط نامطلوب خود می تواند از ورود گردشگر جلوگیری کند و برعکس اگر به محیط زیست توجه شود٬ زمینه های مساعد بهره برداری از منابع و توسعه گردشگری و اقتصادی منطقه در آینده نیز تضمین می گردد .
در استان گیلان به دلیل وجود اکوسیستم های مختلف در کنار هم ٬ چه اکوسیستم های طبیعی و چه انسان ساخت ٬ و به طور خاص در شهر لاهیجان که یکی از مراکز عمده جذب گردشگر در این استان می باشد و همچنین اینکه در بسیاری موارد انسانها در جوار یا این اکوسیستم ها ساکن هستند ٬ بر محیط های جغرافیایی خود تاثیر می گذارند و از آن تاثیر نیز می پذیرند٬ اگر به این محیط ها توجه نشود٬ در موارد زیادی این تاثیرات به صورت منفی در خواهد آمد و به صورت تخریب بروز خواهد نمود در حالیکه اگر این آثار و پیامدها مطالعه و بررسی شوند و برای هر یک راهکاری مناسب ارائه گردد زمینه توسعه پایدار را فراهم می آورد .
طرح های گردشگری و طبیعت گردی دارای اثرات و پیامدهای مستقیم وغیر مستقیم زیست محیطی می باشند . توسعه گردشگری هرچند منافع زیادی را برای نواحی توریستی به دنبال دارد لیکن توسعه بدون برنامه ریزی آن موجب ایجاد پیامدهای منفی و پایدار در منابع اکولوژیک این مناطق شده است. گردشگری در رقابت با دیگر اشکال توسعه و فعالیت های انسانی برای بهره برداری از منابع طبیعی ٬ به ویژه آب و زمین قرار می گیرد. استفاده از منابع طبیعی اکثرا به تغییر زیستگاه های اکولوژیکی و کاهش گیاهان و جانوران منتهی می شود.از مشکلات مصرف منابع ٬ بی توجهی جوامع تحت تاثیر ومردم محلی نسبت به منابع طبیعی که اساس موجودیت آنها بر این عوامل استوار است ٬ می باشد. تبدیل و تغییر زمین برای توسعه گردشگری به طور مستقیم باعث از بین رفتن زیستگاههای اکولوژیکی می شود.(منوری1383٬ ٬ صص41-36 )
1-2 . ضرورت انجام تحقیق:
حفظ محیط زیست و توسعه پایدار امر مهمی است که در تمامی محافل علمی و دانشگاهی بر آن تاکید می شود و سازمانهای بین المللی نیز کنفرانس ها و پروتکل های زیادی برگزار کرده اند و یا توصیه های زیای در مورد آن صادر نموده امد.گردشگری گرچه در زمینه های مختلف می تواند مفید باشد مثلا در اشتغالزایی٬ تغییر روحیه افراد و غیره ٬ اما اگر کنترل نشده و بدون برنامه ریزی صورت گیرد آثار منفی زیادی ببار می آورد که یکی از آثار منفی آن در نهایت تخریب محیط زیست می باشد که بنابراین مطالعه در این زمینه ضروری می نماید.
1-3 . سوال تحقیق :
اثرات تردد و ورود گردشگران به شهر لاهیجان از نظر زیست محیطی مثبت است یا منفی؟
-4 . فرضیه های تحقیق :
1. توسعه گردشگری روی محیط زیست شهر لاهیجان تاثیر منفی دارد .
2 . ترافیک زیاد در سطح شهر منجر به آثار زیست محیطی شدید تری نسبت به دیگر آثار می شود.
-5 . اهداف تحقیق:
1 . ارزیابی پیامدهای زیست محیطی توسعه گردشگری در شهر لاهیجان .
2 . دستیابی به راهبردهایی مناسب جهت تقویت پیامدهای مثبت گردشگری و کاهش زیانهای ناشی از توسعه .
3 . شناخت عوامل اثرگذار توسعه پایدار در توسعه گردشگری در شهر لاهیجان .
1 -6 . روش تحقیق:
تحلیلی - توصیفی
1-7 . روش گردآوری اطلاعات:
1 . بررسی اسناد٬منابع و مدارک موجود
2 . جمع آوری داده های مورد نیاز در زمینه گردشگری و محیط زیست
3 . بررسی های میدانی
4 . تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده
5 . تهیه گزارش نهایی
1 – 8 . ابزار گردآوری اطلاعات :
مصاحبه ٬ مشاهده ٬ بانکهای اطلاعاتی ٬ شبکه های کامپیوتری٬ نقشه٬ جداول٬ نمودارها
1 – 9 . روش تجزیه و تحلیل داده ها :
پس از جمع آوری و دسته بندی داده ها٬ با استفاد ه از اصول جغرافیایی و مدل ماتریس ICOLD داده ها تجزیه و تحلیل می شوند.
1 – 10 . سوابق تحقیق :
اسماعیل کهرم در کتاب اکوتوریسم به مواردی از پیامدهای مثبت ومنفی حاصل از گردشگری با جنبه زیست محیطی آن پرداخته است .
آریان پور در پایان نامه خود با عنوان آسیب شناسی گردشگری ساحلی آسیبهای زیست محیطی آنرا بررسی کرده است.
حسین پور بازارمجی در سال 1383 در پایان نامه خود با عنوان بررسی و رتبه بندی جاذبه های گردشگری شهرستان لاهیجان از دیدگاه گردشگران به بررسی جاذبه ها و رتبه بندی جاذبه های طبیعی٬ فرهنگی و فن آوری-تجاری شهرستان لاهیجان و نیز رتبه بندی یازده جاذبه انتخابی از جاذبه های این شهرستان پرداخته است و نیز بررسی اینکه آیا سن و سطح تحصیلات و درآمد گردشگر در دیدگاه و جذب او به این منطقه موثر است یا خیر؟ تا بدین وسیله به سلیقه و علاقه گردشگران این منطقه آشنا شده و نقاط ضعف موجود در این جاذبه ها را رفع و نقاط قوت آنها را تقویت نموده و با تمرکز فعالیت های بازاریابی بر نتایج این تحقیق در جهت جلب و جذب گردشگر موثر واقع شود.
حقیقت طلب در سال 1387 در پایان نامه ای با عنوان بررسی توسعه فضایی لاهیجان و اثرات زیست محیطی آن در نیم قرن اخیر به شناخت و بررسی مشکلات و مسائل موجود در شهر لاهیجان و نیز تلاش برای رسیدن به شرایط مطلوب و ارائه الگویی زیست محیطی برای استقرار فضاهای مختلف جغرافیایی در شهر لاهیجان پرداخته است و همچنین ایجاد و بهبود اقتصادی و اجتماعی و زیستی مطلوب که در سال های اخیر به دلیل توسعه شهر و افزایش جمعیت مورد تهدید قرار گرفته است می باشد.
خانی و همکاران در سال 1388 در فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی به بررسی اثرات گردشگری ساحلی با تکیه بر نظرسنجی از خانوارهای روستایی پرداخته اند.
رجبی تربه بر در سال 1389 در پایان نامه خود با عنوان ارزیابی آسیب پذیری زیست محیطی گردشگری سواحل بندر انزلی با استفاده از مدل SWOT و بررسی عوامل بیرونی و درونی میزان حساسیت این ناحیه را شناسایی نموده است و به این نتیجه رسیده است که در سواحل مورد نظر نقاط قوت نسبتا خوبی وجود دارد که می تواند باعث حفظ محیط زیست و به طبع آن باعث افزایش گردشگر شوند و نقاط ضعف هایی نیز وجود دارند که باعث آسیب رساندن به محیط می شوند.
رضوانی در کتاب جغرافیا و صنعت توریسم خود به بررسی پیامدهای توسعه گردشگری پرداخته است.
زندی در مقاله ای به آثار و پیامدهای زیست محیطی طرح های گردشگری اشاره نموده است .
سازمان مسکن و شهرسازی در طرح جامع خود از شهرستان لاهیجان وضع موجودرا بررسی نموده و به تجزیه وتحلیل این شهرستان پرداخته شده است.
سمیع اسطلخی در پایان نامه خود قابلیتها و جاذبه های اکوتوریستی شهرستان لاهیجان را بررسی نموده است.
شریعت و منوری در کتاب مقدمه ای بر ارزیابی اثرات زیست محیطی به ارائه روشها و مدل هایی برای شناسایی نقاط حساس زیست محیطی پرداخته اند.
شفیعی در کتاب جامعه شناسی گردشگری مزایا و معایب عمده صنعت گردشگری را مورد یررسی و ارزیابی قرار داده است.
طرحی تحت عنوان نتایج مطالعات طرح توسعه(جامع) گردشگری استان گیلان به درخواست معاونت عمرانی استانداری گیلان توسط شرکت مهندسین مشاور شهرسازی و معماری شمال در پاییز 1382 انجام گرفته که در آن هدف مکان یابی و امکان سنجی بسترهای مستعد توریستی استان بوده است.
عباسپور و همکاران در سال 1380 در فصلنامه علوم تکنولوژی محیط زیست در مورد مدیریت حفظ محیط زیست نوار ساحلی جنوبی دریای خزر و سازماندهی اداری آن را مورد بررسی قرار داده اند.
عبدالهی در سال 1386 در پایان نامه خود با عنوان آسیب شناسی بخش گردشگری شهرستان لاهیجان به شناسایی آسیب های عمده در بخش گردشگری (عوامل درون زا و برون زا) ٬ شیوه ها و فرصت های رسیدن به تعادل اقتصادی در منطقه را بررسی نموده است.
کریمی در پایانامه خود اثرات جغرافیایی و زیست محیطی گردشگری ساحلی و توسعه پایدار آن را بررسی نموده است .
محسنی در سال 1388 در مجله علمی پژوهشی فضای جغرافیایی به بررسی کارکردها ٬ چالش ها و راهکارها در زمینه گردشگری پایدار در گیلان پرداخته است.
منوری در سال 1383 در کتاب ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح های گردشگری و طبیعت گردی در مورد مراحل و نحوه کارتهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی و سازماندهی و مدیریت زمانبندی آن به بررسی و پژو هش پرداخته است و نیز ارزیابی خود این اثرات را در دو سطح مرحله احداث و بهره برداری نشان داده است.
یک طرح تحقیقاتی با عنوان طرح جامع جهانگردی گیلان در دو جلد توسط معاونت پژوهشی دانشگاه تهران و موسسه جغرافیا که کارفرمای آن استانداری گیلان بوده است در سال 1377 تهیه گردیده است. در این طرح به بررسی موقعیت گردشگری استان گیلان و جاذبه های گردشگری شهرستان ها پرداخته شده و پیشنهاداتی در خصوص توسعه گردشگری در استان و شهرستان ها ارائه شده است.
یکی از پروژه های تحقیقاتی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان پروژه امکان سنجی از مراکز فرهنگی استان گیلان بوده است که مجری آن احمد سفردوست آنرا به صورت غیر پایان نامه ای از سال 1378 الی 1379 به پایان رسانیده است که ساختار اصلی این پژوهش بررسی انواع امکانات و خدمات فرهنگی استان تحت پوشش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی همچون مجتمع های فرهنگی٬ سینماها٬ کتابخانه ها٬ واحدهای پذیرایی٬ مجموعه های تفریحی و توریستی و ... را دربر می گیرد
Abstract:
Because of increase of population and the pressure tolerated by natural resources and environment through it, tourism can have desirable and undesirable effects on environment. Lahijan City is one of the touristic cities in Guilan Province and has a desirable natural and human-made potential and therefore can be very effective in extension of tourism in the Province. The aim of this research is determination of the environmental results of tourism in Lahijan City that is done by ICOLD model.
The research method is a composition of descriptive- analytic model and ICOLD matrix model.
The results show that tourists’ training has a positive and important role in decrease of the negative effects of tourism development and tourists’ automobiles traffic has the most negative effect in tourism development. Also development of tourism and its profitability and occupation creation and decrease of unemployment are some of the positive environmental parameters and its extensive nature and increase of traffic have the most negative effects in tourism development.
Keywords: Tourism development results, Environmental, Lahigan City, ICOLD matrix model