پایان نامه تحلیل تطبیقی نقش تفرجگاههای شهری در توسعه گردشگری شهری(مطالعه موردی بام سبز لاهیجان با بام سبز ماسال)

پایان­نامه تحصیلی جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد رشته: جغرافیا     گرایش: برنامه ریزی توریسم

چکیده

محدوده مورد مطالعه در این تحقیق بخش های خاصی از مناطق کوهستانی دو شهرستان لاهیجان و ماسال در استان گیلان می باشد که به بام سبز معروف هستند. بام سبز لاهیجان که در سالهای اخیر مورد توجه بسیاری از گردشگران قرار گرفته  در وسط شهر لاهیجان در 40کیلومتری شهر رشت واقع شده است. این  بام سبز در قله شیطان کوه و در ارتفاع 60متری ساخته شده است. بنظر می رسد این مکان توریستی زیبا می‎تواند به عنوان الگویی_ البته نه چندان کامل_ برای  بام سبز ماسال قرار گیرد. بام سبز یا پارک جنگلی ریزه مندان با وسعت تقریبی 300هکتار که در ارتفاعات شهرستان ماسال و در 55 کیلومتری مرکز استان گیلان واقع شده با داشتن مناظری زیبا و بدیع می تواند در آینده نزدیک یکی از بی نظیر ترین مناطق گردشگری شهرستان و حتی استان محسوب شود زیرا از این ارتفاعات  علاوه بر جلگه شهر ماسال بخشهایی از شهرستان صومعه سرا و بندر انزلی  نیز قابل رویت می باشد.  ارتفاعات گردشگری معروف در گیلان که در دو شهر ماسال و لاهیجان قرار دارند و هر کدام به تنهایی موجب جذب توریست می باشند و یکی از نقاط گردشگری شهرهای مذکور هستند، در کنار سایر جاذبه های طبیعی و مصنوع این مناطق توان بسیار بالایی برای جذب گردشگر دارند و از آنجا که در مناطق شهری قرار گرفته اند، می توانند باعث افزایش تعداد گردشگران شهری شوند. در این پایان نامه ابتدا تلاش شده که به معرفی و بررسی شرایط اکولوژیکی دو منطقه بر اساس شرایط محیطی پرداخته شود و سپس عملکرد بام سبز لاهیجان و ماسال بر اساس شرایط انسانی و محیطی را در توسعه گردشگری این نواحی مورد مقایسه قرار داده و تفاوتهای کارکردی این دو بام سبز  مشخص شود.

واژگان کلیدی: گردشگری شهری، بام سبز، لاهیجان، ماسال

مقدمه

گردشگری شهری به عنوان یکی از پرمخاطب ترین انواع گردشگری امروزه نقش مهمی در وضعیت  اجتماعی- اقتصادی شهرها به عهده دارد. وجود جاذبه های طبیعی و مصنوع منطبق بر طبیعت در شهرها می‎تواند به جذب بیشتر گردشگران کمک نماید.

نزدیک بودن جاذبه های طبیعی به مراکز شهری می تواند جاذب دو نوع گردشگر به این مناطق باشد یعنی علاوه بر گردشگران شهری  می تواند گردشگران طبیعت گرا را نیز به سوی چنین مراکزی رهسپار کند.

وجو مراکز خرید، مکانهایی برای تفریح و گذران اوقات فراغت در کنار امکانات زندگی شهری و همچنین وجود مراکزی برای بازی و تفریح کودکان، سایتهای اقامتی، غذاخوری ها، دسترسی به شبکه های اینترنتی، شبکه های ماهواره ای، تلفن همراه و... بر اساس فرم اکولوژیکی، اقلیمی و محیطی که خصیصه منحصر به فرد بودن  را نیز در نظر گرفته باشد  به عنوان جاذبه های شهری در مجاورت کوه، آبشار، دریاچه و رودخانه و سایر جاذبه های طبیعی می تواند مکانی بسیار جذاب برای گردشگران باشد و با ارائه این خدمات به گردشگران و مردم محلی باعث رونق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه شود.

همچنین وجود چنین مراکز گردشگری باعث نزدیکی بیشتر انسان با طبیعت می شود. البته نکته ای که نباید در این میان فراموش شود این است که باید با برنامه ریزی مناسب و دقیق از  آسیب رسیدن به طبیعت بر اثر استفاده زیاد و یا نادرست جلوگیری کرد. 

بیان مسئله

توسعه گردشگری  امروزه یکی از محورهای اساسی هر شهر برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‎باشد. در هر سرزمین و هر فرهنگی جلوه ها و عناصر منحصربفردی به چشم می خورد که برای مردم سرزمینها و فرهنگهای دیگر تازگی داشته و همین امر بهانه ای می شود برای تحقق فعالیت گردشگری. این عناصر که آنها را به نام جاذبه های گردشگری می شناسیم در چند دسته کلی جاذبه های طبیعی، فرهنگی-تاریخی، فن آوری و تجاری قرار می گیرند(سید مهدی الوانی، معصومه پیروزبخت، فرایند مدیریت گردشگری). علاوه براین شهرها به لحاظ کارکردها و نقش هایی که دارند و شرایط مناسب خدماتی همواره توانسته اند به عنوان مقاصد گردشگران مطرح بوده و آنان را به سمت خویش جذب نمایند.

سرزمین پهناور ایران با طبیعت رنگارنگ و استثنائی خود و همچنین فرهنگ و تمدن باستانی که ریشه در تاریخ کهنسال این مرز و بوم دارد در ردیف یکی از ده کشور نخست جهان به لحاظ جاذبه های گردشگری می باشد(کتایون فهیمی، 1387، پایان نامه کارشناسی ارشد ). یکی از بخشهایی که در صنعت توریسم مورد توجه گردشگران و جهانگردان قرار گرفته است اکوتوریسم است که در کنار جاذبه های شهری می تواند بخش قابل توجه ای از گردشگران را به سمت خود جلب نماید.

بر اساس اعلام یونسکو، ایران از لحاظ تنوع زیست محیطی و نوع جاذبه های طبیعی رتبه پنجم جهان را داراست (کتایون فهیمی، 1387، پایان نامه کارشناسی ارشد). در کشور ما نقاط خوش آب و هوا نسبتا زیاد است. یکی از مناطق مستعد توریسم کشور مناطق کوهستانی می باشد. در استان گیلان نیز در کنار آب و هوای معتدل، وجود دو رشته کوه تالش و البرزتوانسته به توسعه بیشتر گردشگری  کمک نماید.  

در مطالعه پیش رو، مقایسه و تطبیق دو بام سبز استان گیلان (بام سبز لاهیجان و بام سبز ماسال) به عنوان مکانهایی برای تفریح و گذران اوقات فراغت و جذب گردشگر انجام شده و این تحقیق به دنبال پاسخی برای این سوالات است که آیا بام سبز لاهیجان و ماسال از لحاظ مقایسه مکانی- فضایی با هم تفاوت دارند؟ آیا نقش این دو بام سبز در جذب گردشگر به یک اندازه بوده و در صورت منفی بودن پاسخ، چه عواملی بر تفاوت این دو مکان در توسعه گردشگری شهر و میزان جذب گردشگر نقش اساسی ایفاء نموده‎اند؟

1-2. اهمیت و ضرورت تحقیق

امروزه شهرها به واسطه جاذبه های که برای مردم دارند یکی از قطبهای مهم گردشگری محسوب می شوند. توجه به زیرساختهای موجود و همچنین ایجاد و ساخت مراکز جالب توجه  بر اساس شرایط محیطی و همچنین سازه هایی منطبق با تفکر علمی، سنتی و پیشرفته... در شهرها می تواند به توسعه گردشگری شهری کمک نماید.

در شهرستان لاهیجان و در قلب این شهر وجود شیطان کوه که قسمتی از رشته کوه البرز است باعث شده که گردشگران بی شماری برای استفاده از این جاذبه طبیعی در کنار سایر جاذبه های شهری به این مکان روی بیاورند.

در شهرستان ماسال نیز چنین شرایطی وجود دارد. این شهرستان که در دامنه رشته کوههای تالش قرار دارد دارای جاذبه های طبیعی بسیار خوبی بوده و از آب و هوای مناسبی نیز برخوردار می باشد. در سالهای اخیر تلاش شده که با الگو برداری از بام سبز لاهیجان در بخش کوهستانی شهرستان ماسال نیز چنین مرکزی ایجاد شود، اما متاسفانه به دلیل عدم مطالعات کافی و همچنین نبود زیرساختهای مناسب این پروژه نتوانسته حداقل انتظارات لازم را برآورده سازد.

قابل ذکر است که هر دو شهر که در بستر سلسله جبال البرز قرار داشته دارای تفاوتهایی از بابت عوامل و عناصر آب و هوایی و انسانی می باشند که ما در پی کشف و مشخص نمودن تفاوتهای اثرگذار آن بر جذب توریسم و توسعه گردشگری می باشیم.

همچنین در این تحقیق سعی شده است تا با بررسی همه جانبه توانهای گردشگری منطقه لاهیجان و ماسال، پیشنهاداتی در زمینه گسترش و توسعه گردشگری در مناطق کوهستانی  بالاخص بام های سبز این دو شهرستان ارائه شود.

1-3. اهداف تحقیق

بررسی تفاوتهای کارکردی بام سبز لاهیجان و ماسال در توسعه گردشگری

مقایسه عملکرد بام سبز لاهیجان و ماسال در توسعه گردشگری ناحیه مورد مطالعه

1-4. فرضیه ها

1-بام سبز لاهیجان به دلیل کارکرد بیشتر تجمع پذیری بیشتری در مقایسه با بام سبز ماسال دارد.

2-وجود امکانات رفاهی و پذیرایی مناسب در شهرها در جذب توریست موثر است.

1-5. روش تحقیق

این تحقیق به روش توصیفی – تحلیلی انجام می شود و هدف از این تحقیق بررسی تفاوتهای کارکردی بام سبز شهر لاهیجان و ماسال در راستای توسعه گردشگری می باشد.

1-6. روش گردآوری اطلاعات

-جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای(بررسی کتب- مقالات – نشریات و اسناد ملی و منطقه ای) و سایر منابع مرتبط با موضوع مورد مطالعه

- کار میدانی(مشاهده و بررسی و جمع آوری داده ها بطور مستقیم از محدوده های مورد مطالعه، عکس، فیلم، فیش برداری)

- استفاده از شبکه اینترنت( به دلیل کمبود منابع علمی و تحقیقاتی در داخل کشور)

1-7. ابزار گردآوری اطلاعات

برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده شده است.

1-8. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده، مطالب طبقه بندی می شود.

بر اساس فرضیه های پیشنهادی و داده ها مطالب تجزیه و تحلیل می شود.

ارایه راهکار و پیشنهادات و اقدامات اجرایی در قالب نوشته، جدول، نمودار، نقشه و عکس.

استفاده از نرم افزارهای آماری EXCEL و G. I. S برای ترسیم جداول و نمودارها

1-9. قلمرو تحقیق

محدودهای مورد مطالعه در این تحقیق شامل دو شهرستان لاهیجان و ماسال در استان گیلان می باشد.

1-10. پیشینه تحقیق

سلیمان عزیزی(1387) در تحقیقی با عنوان "بررسی توانهای گردشگری شهرستان ماسال به منظور ارائه راهبردهای توسعه" ضمن معرفی توانها و جاذبه های گردشگری شهرستان ماسال از جمله جاذبه های طبیعی (کوهستان، ییلاق، جنگل و... )، جاذبه های مذهبی و اقتصادی و فرهنگی، به تنگناها و مشکلات گردشگری شهرستان اشاره می کند و پیشنهاداتی را جهت برطرف نمودن این تنگناها ارائه می کند. در این تحقیق عمده ترین و اصلی ترین قابلیت گردشگری شهرستان ماسال جهت توسعه گردشگری وجود منابع طبیعی شهرستان بویژه کوهستان و مناطق ییلاقی معرفی شده است.

سورج غلامی (1380) در تحقیقی تحت عنوان " مکان یابی سایت های توریستی در گیلان، نمونه موردی مکان یابی سایتهای توریستی و تدوین نمونه برنامه ریزی استفاده از سایت ماسال و شاندرمن" 14 منطقه توریستی در منطقه ماسال و شاندرمن شناسائی کرده و نقاط قابل توسعه به روش گاتمن(نمره گذاری ساده) ارزش گذاری و به شکل ماتریس طبقه بندی می شوند. معیار ارزش گذاری با توجه به موقعیت و میزان بهره‎مندی هر یک از مکانها از امکانات، تاسیسات و تجهیزات زیرساختی می باشد. از 14 نقطه، 3 نقطه دارای امتیاز بالای 40 می باشند به عبارتی از امکانات زیرساختی بالاتری برخوردار هستند.

طرح تحت عنوان نتایج مطالعات طرح توسعه گردشگری استان کیلان به درخواست معاونت عمرانی استانداری گیلان توسط شرکت مهندسین مشاور شهرسازی و معماری شمال در پائیز 1382 انجام گرفته که در آن هدف مکانیابی و امکان سنجی بسترهای مستعد توریستی استان بوده است.

مهدی نوان هادی لاهیجی (138 در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان بررسی سیمای طبیعی لاهیجان با تاکید بر اقلیم می گوید نتایج مطالعات نشان داد که شهرستان لاهیجان از نظر توپوگرافی از دو ناحیه هموار و مرتفع تشکیل شده است  و بیشتر تشکیلات زمین شناسی منطقه مربوط به دورانهای اول و دوم و چهارم می باشد که با توجه به  سایرشرایط طبیعی می توان با در نظر گرفتن مسائل زیست محیطی از توان بالقوه ای جهت بهره برداری معدن برخوردار باشد پوشش جنگلی منطقه علاوه بر انکه توان بالایی برای گردشگری ایجاد کرده در صورت رعایت اصول بهره برداری جهت صنایع چوب بطور بالقوه مناسب می‎باشد.

دو تن از استادان دانشگاه پاریس به نامهای ژرژ کازس و فرانسوا پوتییه (1382) در کتاب " جهانگردی شهری" به تفصیل از نقش جهانگردی شهری در جهان امروز و آثار پرباری که در عمران و آبادی شهرها دارند سخن گفته اند و درباره آمایش جهانگردی در مناطق شهری هم بحث کرده اند.

علی موحد(1386) در کتاب "گردشگری شهری" به موضوعات مربوط به گردشگری شهری می پردازد از منابع و جاذبه های طبیعی مانند؛ رودخانه، دریاچه در شهر به عنوان عناصر اولیه جاذبه های گردشگری شهر نام می برد.

علی اصغر رضوانی (1379) در کتاب " جغرافیا و صنعت توریسم" به بررسی محیط های شهری و صنعت توریسم می پردازد و انواع شهرهای توریستی و نقشی که بر عهده دارند را مورد مطالعه قرار می دهد و در این بین شهرهای تفرجگاهی و ییلاقی و برف شهرها را که از جاذبه های طبیعی  موجود در خود شهر استفاده توریستی می نمایند، را معرفی کرده است.

کتایون فهیمی (1387) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان " بررسی پتانسیل های اکوتوریستی منطقه کوهستانی مریان تالش با بهره گیری از تجربه موفق در منطقه کوهستانی گنتینگ در کشور مالزی" قابلیت های اکوتوریستی منطقه کوهستانی مریان را معرفی کرده و به برنامه های موفق  توریستی منطقه گنتینگ مالزی اشاره می کند و با توجه به شباهت هایی که بین این دو منطقه وجود دارد به این نتیجه می‎رسد که می توان از برخی از الگوهای رشد توریسم گنتینگ برای توسعه اکوتوریسم در مریان استفاده نمود.

1-11. مسائل و مشکلات تحقیق

 نبود اطلاعات زیست محیطی- اکولوژیکی مناسب

عدم ارائه اطلاعات لازم توسط ادارات مربوطه در زمینه تحقیق که باعث اتلاف وقت و انرژی می باشد.

عدم همکاری مسئولین محلی

Abstract

Our study regions in this research are specific parts of mountain region of Lahijan and Masal in Guilan province which known as "Green hill ". In the last recent years, Lahijan green hill which was located in the center of Lahijan city and 40 Km far from Rasht, attract a lot of tourists. The height of this green hill is 60 meters. It is consider that Lahijan green hill can be a pattern _ of course not complete _ for Masal Green hill. Masal green hill or Rizemandan Forest park with 300 hectare approximate width in masal highnesses, having innovative and beautiful sight, can be one of tourism unique zone in this town and even in Guillan province, because in addition to Masal plain, some parts of Somesara and Bandar Anzali is also visible from this site. The known highnesses tourism part in Guillan which located in Masal and Lahijan towns and could attract tourists alone, and they are one of the tourism sites of these towns, inside other natural and artificial attraction have a high ability to attract tourists and because of their location which is in town, can increase the number of urban tourists. In this research , at first, ecological condition of two regions have been introduced according to environmental condition and then upon environmental and human like condition, the function of these two regions in tourism development have been compared and the applied differences have been determined.

Keywords: urban tourism, Green hill, Lahijan, Masal