پایان نامه بررسی بسته بندی های سلولزی ژاپن طی سه دهه اخیر

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری

 چکیده

 این پژوهش، که به روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است و جمع آوری اطلاعات در آن به شیوه کتابخانه ای و میدانی می باشد، با هدف بررسی طراحی بسته بندی های سلولزی ژاپن، طی سه دهه اخیر صورت گرفته است. اولین بسته بندی ها دردنیا از موادی که طبیعت در اختیار بشر قرار داده بود تشکیل می شده؛ پوست حیوانات و میوه ها، تنه درختان، انواع سبد ها و طناب ها جهت حمل کالا از این جمله اند. در این میان بسته بندی سلولزی سنتی ژاپن حقیقتاً یک هنر است، هنری که طراحی پیچیده و زیبایی های طبیعت را به اشیاء ساده ایی که هر روز در زندگی عادی استفاده می شده اعمال می کند. در این هنر، مواد طبیعی همچون چوب خیزران، نی برنج ، ریسمان های کنفی، کاغذ و برگ درختان توسط هنرمندانی به ظرف ها، جعبه ها، سبدها و لفافه هایی تبدیل شده است. از آنجا که پلاستیک و دیگر مواد شیمیایی در صنعت بسته بندی موجب تخریب طبیعت می شوند؛ امروزه کشورهای صنعتی به دنبال استفاده از مواد سلولزی برای بسته بندی محصولات هستند. با وجود پیشرفت های علمی و تکنولوژی های روز، بسته بندی سنتی ژاپن که ریشه در مسایل منطقه ای و اقلیمی آن دارد بسیار مورد توجه قرار گرفته است. امروزه هنرمندان این کشور کاربرد مواد سنتی بسته بندی خود را فدای تولید انبوه نکرده  و تا حد امکان این مواد را در بسته بندی خود به بهترین شکل و مطابق طراحی های مدرن بکار می برند.

در این پژوهش برای رسیدن به هدف ذکر شده، چندین محور مورد بررسی قرار گرفته است. آنچه که در فصل اول آمده مربوط به فضایی هنری ژاپن وآشنایی با روحیات و تفکرات این مردم می باشد. گرافیک ژاپن علاوه بر آفریدن آثاری مدرن و مطابق سلایق روز، از آثار گذشته خود بسیار الهام می گیرد، بنا براین از آنجایی که بخش مهمی از بررسی های طراحی بسته بندی، گرافیک آن می باشد، در فصل دوم، پیشینه های تصویری گرافیک ژاپن و نحوه تاثیرات آن درگرافیک مدرن این کشور آورده شده است. آنچه که فصل سوم به آن اختصاص دارد، مربوط به بسته بندی می باشد؛ و شامل پیشینه و روش های سنتی بسته بندی در ژاپن است که مایه الهام طراحان گرافیک و بسته بندی امروز این کشور شده است؛ علاوه بر این، از بسته بندی های سلولزی موفق سه دهه اخیر ژاپن با استفاده از هویت های بصری گذشته ژاپن و مطابق روحیات مدرن، نمونه هایی آورده شده است.  بخش آخر،  به نتیجه گیری این پژوهش اختصاص دارد که از بررسی 252 نمونه بسته بندی سلولزی مربوط به دوره ذکر شده، به دست آمده است؛ نتایجی که نوع ارتباط و عشق ژاپنی ها را با طبیعت و همچنین تاثیر باورهای نخستین این اقوام بر بسته بندی های آن را نشان می دهد.

می توان گفت استفاده از مواد کم ارزش(از نظر مادی و در دسترس بودن آن) و پیش پا افتاده در طبیعت به عنوان شی با ارزش در بسته بندی سلولزی و ارتباط بر قرار کردن با این مواد، پوشاندن اشیا عادی با لایه های متعدد، در حد یک شی مهم و مقدس، استفاده از نقوش طبیعی در بسته بندی همچون شکوفه گیلاس؛ برگ خیزران، کوه فوجی و ... و مواردی از این قبیل، تاثیرات طبیعت‌پرستی و بقای باورهای نخستین این اقوام بر بسته بندی این کشور بوده و می باشد.

کلمات کلیدی: بسته بندی های سلولزی ژاپن، گرافیک ژاپن. طراحی بسته بندی.

مقدمه:

بسته بندی زیر مجموعه ای از هنرهای کاربردی است که هنر، علم و تکنولوژی را هم زمان با هم به خدمت می گیرد؛ به همین دلیل در کنار توجه به عناصر زیبایی شناختی، وجه کاربردی هنر گرافیک هدف خلق اثر قرار می گیرد. نقش طراحی گرافیک و بسته بندی موفق یک کالا در صادرات، ورود به بازارهای جهانی و در نتیجه فروش کالا غیر قابل انکار است. این در حالی است که صنایع داخلی ایران از داشتن یک چنین تفکر موفقی تا حدود بسیار زیادی دور مانده اند. بنابر این بررسی نمونه های بسته بندی های تولید شده در کشورهای موفق در این زمینه _همچون ژاپن_برای بهبود این وضعیت حائز اهمیت است.

در کشور ژاپن همزمان با پدیده های کهنه و نو روبه رو هستیم، به عنوان مثال در مزرعه ای کوچک کشاورزی به دلیل کمبود امکانات از مواد طبیعی اطرافش همچون چوب خیزران، نی برنج ، ریسمان های کنفی، کاغذ و برگ درختان، برای بسته بندی و عرضه محصولاتش استفاده می کند؛ در جایی دیگر از همین سرزمین هنرمندی با وجود انواع امکانات و تکنولوژی های روز از این نوع مواد برای خلق آثاری بدیع استفاده می کند که برای جهانیان جذاب و دارای ویژگی های منحصر به فرد است. این نوع برخورد جایگاه ویژه ای برای طراحان گرافیک و بسته بندی این کشور بین سایر کشورهای صنعتی و پیشرفته فراهم ساخته است. می توان گفت ژاپن به عنوان یک تمدن شرقی به طور طبیعی وارد دوران مدرنیته شده است، بدون این که از سنت هایش بریده باشد.

امروزه نیز ژاپنی ها فرهنگ کاربرد مواد سنتی بسته بندی خود را فدای تولید انبوه نکرده  و تا حد امکان این مواد را در بسته بندی خود به بهترین شکل و مطابق طراحی های مدرن بکار می برند. دلایل موفقیت ژاپنی ها در بسته بندی به خصوص بسته بندی سلولزی (استفاده از مواد طبیعی که پایه گیاهی دارند) از گذشته تا کنون را می توان در جنبه های روان شناختی فرهنگ ژاپن به ویژه نوع رابطه آنها با طبیعت دانست. این نوع دوستی با طبیعت، باعث شده است که طراحان گرافیک امروز این کشور، با الهام از زیبایی های طبیعت به نتایج خلاق تری نسبت به طراحان کشورهای غربی برسند و این روحیه نه تنها جلوی طراحی های آنها را برای مدرن شدن نمی گیرد، بلکه ایده های ناب تری برایشان فراهم می آورد.

در دوره اخیر با مطرح شدن مساله محیط زیست و تلاش برای حفظ آن، تمام توجه ها به بسته بندی سنتی این کشور و استفاده از مواد طبیعی در آن جلب شده است. هنر بسته بندی با مواد سلولزی در ژاپن دوره ای طولانی را از قدیم تا به امروز طی کرده است، این بسته ها ابتدا بدون هیچ تامل و نظریه عملی تولید می شده اند، که بعد از سال ها آزمایش و استفاده به صورت ناخودآگاه شکل امروزی را به خود گرفته اند. امروزه نیز بسیاری از بسته بندی های موفق با مواد طبیعی و دوستدار محیط زیست بسته بندی می شوند که بیشتر آنها از گذشته در این کشور به عنوان سبک خاصی از بسته بندی شناخته شده اند. گذشته از استفاده مواد طبیعی و سنتی در بسته بندی امروز ژاپن،  بسته بندی های کاغذی و یا مقوایی در این کشور از گرافیک مناسبی  برخوردارند که در آنها نیز توجه به هویت های ژاپنی مشهود است.

یکی از نکات مهمی که یک طراح گرافیک در بسته بندی باید به آن توجه داشته باشد، رعایت عناصر فرهنگی و بومی و نمایاندن هویت کالا است. بسته بندی محصولات ژاپنی نمونه های مناسبی از ارائه کالا با در نظر گرفتن این نکات است؛ این کشور که در قرن حاضر، هنرهای تجسمی و گرافیک قابل اعتنایی دارد،  از معدود کشورهایی است که در تأملات و تعاملات و غلبه ی جهان غرب، آثار ارزشمندی آفریده که از مدرنیته و حال و هوای فرهنگ غربی برخوردار است؛ اما درعین حال هویت فرهنگی مناسب با تاریخ و  پیشینه خود را نیز در این آثار حفظ کرده است. در واقع هنرمند ژاپنی برای طعم دارکردن زیبایی شناسی ناشی از هنر غربی از آثار گذشته الهام می گیرد، تا از این طریق به اثر مدرنش رنگ و بوی ژاپنی دهد.

ایران را می‌توان کشوری دانست که غنای تصویری تاریخ اش مثال زدنی است. هنرهای ایرانی‌، همچون معماری مساجد، فرش‌ها، قالی‌ها، و انواع صنایع دستی آن از لحاظ طرح و نقش مثال زدنی بوده و هستند. از طرفی گرافیک به عنوان کاربردی‌ترین هنر تجسمی ‌همیشه با تصاویر و اشکال درگیر بوده است. اگرچه این هنر ‌زاده اروپا و غرب است ولی همیشه این بحث مطرح بوده است که آیا این هنر قابلیت بومی‌شدن را دارد یا نه؟! جواب این سوال می‌تواند بله باشد و برای این ادعا گرافیک ژاپن را می‌توان مثال زد. از آنجا که در تمام هنرهای شرقی یک زنجیر پنهان معرفتی وجود دارد که آنها را به یکدیگر پیوند می دهد،  به نظر می رسد با در نظر گرفتن روح شرقی که در هنر ایران و ژاپن نیز وجود دارد، می توان عوامل و راه کارهایی که موجب پیشرفت هنر گرافیک و به دنبال آن طراحی بسته بندی این کشور، بین کشورهای پیشرفته و صنعتی شده است، به عنوان تجربیاتی مورد استفاده قرار داد و می توان آن را  بهترین گزینه برای طراحان ایرانی، به عنوان راهنما دانست. این پژوهش تنها شروعی است برای بحث موفقیت طراحی بسته بندی در ایران، طوری که کاربردی، مدرن، مورد قبول بازار مخاطب و همچنین نشان دهنده هویت ایرانی باشد.

در این پژوهش سعی شده، پیشینه بسته بندی های سلولزی ژاپن، پیشینه هویت های بصری استفاده شده در این بسته ها، و همچنین بررسی نمونه های امروزی بسته بندی های سلولزی این کشور، مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. لازم به ذکر است، بازهء زمانی بررسی حاضر مربوط به سه دهه اخیر ژاپن می‏باشد. آنچه که در فصل اول آمده مربوط به فضای هنری ژاپن وآشنایی با روحیات و تفکرات تاثیر گذار بر هنر این مردم می باشد. در فصل دوم، پیشینه های تصویری گرافیک ژاپن و نحوه تاثیرات آن در گرافیک مدرن این کشور آورده شده است. آنچه که فصل سوم به آن اختصاص دارد، مربوط به بسته بندی می باشد و شامل روش های سنتی بسته بندی در ژاپن است که مایه الهام طراحان گرافیک و بسته بندی امروز این کشور شده است.

سوالات این پژوهش به شرح زیر است. 

بسته بندی های کاغذی و مقوایی ژاپن را از نظر طراحی به چند گروه می توان تقسیم کرد و هر گروه چه         ویژگی هایی دارد؟

رابطه جنس کاغذ و مقوا با طرح روی آن چگونه است و از چه اصولی پیروی می کند؟

رابطه  رنگ با جنس کاغذ و مقوا چگونه است و از چه اصولی پیروی می کند؟

کاربرد حروف (عنوان محصول و نوشته های ریز و توضیحات دیگر  روی بسته بندی) در این بسته بندی ها چگونه است؟

این بسته بندی ها چه تاثیری از سایر کشورها گرفته اند؟

این بسته بندی ها چه تاثیری بر سایر کشورها گذاشته اند و می گذارند؟

عناصر تصویری ویژه ی ژاپنی مانند ابر، اژدها، بادبزن، کوه فوجی، درخت و شکوفه، پرنده، چهره های ژاپنی و....چه سهمی در بسته بندی های کاغذی آن دارند؟

باورهای مردم خاور دور چه تاثیری در بسته بندی های کاغذی  ژاپن دارند؟

این سوالات، تنها شروعی  است برای بحث موفقیت طراحی بسته بندی در ایران، طوری که کاربردی، مدرن، مورد قبول بازار مخاطب و همچنین نشان دهنده هویت ایرانی باشد.

Abstract

The present study is conducted through a descriptive analytical method. Its’ data gathering methods comprise the library and field study methods it aims to investigate the designation of cellulose packaging of Japan in the three recent decades. The first packaging examples presented to human were made of the materials which have been offered by the nature which could be pelt and hull, bough, different kinds of baskets and ropes used for transporting stuff. Among all these the traditional packaging of Japan is a real art, an art which employs the complex designs and beauties of nature to the simple objects which are used in usual every day life. In this art the natural materials such as rattan, rice straw, hemp ropes, paper and leaves were converted to dishes, boxes, baskets and shrouds. Since plastic and the other chemical materials in packaging industry can cause damage to the environment, nowadays, the industrialized countries are seeking to use cellulose materials in packaging their products. Despite the scientific developments and recent technologies, the traditional packaging of Japan which is based on the climatic and regional facts of the country has been the focus of attention. Japanese artists have never sacrificed their use of traditional packaging in favor of mass production and they have used these materials as far as possible in their packaging in the best way and according to the modern designs.

In this study in order to achieve the mentioned goal, several aspects have been investigated. Whatever mentioned in the first chapter is related to the artistic atmosphere of Japan and familiarization with the spirit and thoughts of Japanese people. The graphics art of Japan in addition to the creation of modern works and being up to date according to the public taste, is inspired by its old works, therefore, since a great proportion of investigations of packaging designs is related to their graphics, the historical literature of Japanese figurative graphics and their effects on its modern graphics are mentioned in the second chapter. The third chapter is devoted to what is related to packaging, and includes the literature and the traditional methods of packaging in Japan which are the inspiring source of graphics designers and modern packaging in this country. Besides, some samples of successful cellulose packaging of Japan in the last three decades with taking advantage of the past visual identities of Japan and according to modern spirits are gathered. The last section is devoted to the conclusion, which is achieved from the investigation of 252 samples of cellulose packaging related to the mentioned period. The results show the type of the Japanese’ connection and love toward the nature and also, the effect of the primary believes of the nation on their packaging.

It can be said that taking advantage of the inexpensive (regarding the cost and availability) trivial material in the nature as a worthwhile material in cellulose packaging and making connection with these materials, covering the things with several multiple layers, like an important and sacred thing, taking advantage of natural figures such as cherry blossom, rattan leaf, Fuji mount and some similar cases have been and are the effect of the tribes’ worship of the nature and the continuity of their primary believes on the packaging in this country.

Key words: cellulose packaging of Japan, Japan graphics, packaging design