پایان نامه مقطع کارشناسی
دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
مقدمه
در عصري زندگي مي كنيم كه سرعت و تخصص دو شاخص مهم آن است. ريزشدن و خرد شدن تخصص‌هاي كلان و روزآمد شدن يافته و بافته‌‌هاي اين روزگار دور از انتظار نيست.
گاه اين تخصص ها چنان هستند كه اصلاً به حساب نمي‌آيند و از اين رو كمتر به آنها پرداخته شده‌اند طراحي گرافيك براي توليد و پخش خبر تلويزيون از جمله اين تخصص‌هاي ظريف و ناپيداست چندان كه گويي اصلاً نيست. پيش از اين گرافيك را در دو حوزه «هنر» و «تبليغات» مي‌دانستند و بالطبع افراد شاغل و فعال در آن را به «هنرمند» و يا «تبليغاتچي» مي‌شناختند اما امروزه با گسترده شده كاربردهاي اين تخصص، تعاريف متفاوتي هم براي آن ساخته و پرداخته شده است. وقتي اين روزها صحبت از «گرافيك خبر» در هر سه نوع‌اش(چاپي، تلويزيوني و سايبر) مي‌شود، بايستي بدانيم كه گرافيك ديگر صرفاً هنر و يا تبليغات نيست بلكه مفهوم ديگري را هم در برمي‌گيرد و آن رسانه است. لذا گرافيك خبر تركيبي از «هنر» و «رسانه» است تركيبي كه تفكيك ناپذيراست.
در اين پژوهش در ابتدا تعاريفي از خبر و واژه‌هاي مرتبط با آن را ارائه مي نماييم و سپس وارد مقوله گرافيك شده و آنرا در چند پلان معرفي مي كنيم: گرافيك به عنوان يكي از هنرهاي تجسمي، گرافيك در تلويزيون و گرافيك در توليد و پخش خبر تلويزيون. در انتهاي اين تحقيق پيشنهادهايي هم ارائه شده تا بتوان بر اساس آنها مشكلات موجود در گرافيك خبر را مرتفع ساخت.
مجموعه‌اي كه در پيش رو داريد، پايان‌‌نامه‌اي براي اخذ درجه كارشناسي ارتباطات با گرايش خبر راديو و تلويزيون است. عنوان اين پايان‌نامه «كاربردهاي گرافيك در توليد و پخش خبر تلويزيون» مي‌باشد. هر چند اين تحقيق خالي از اشكال و ايراد نيست اما اميداوارم گامي در جهت آشنايي بيشتر بحث گرافيك و خبر براي تمامي عزيزاني كه در بخش خبر كار مي‌كنند باشد.
در پايان از تمامي اساتيد دانشكده صدا و سيما و به خصوص استاد راهنماي محترم و بسيار عزيزم جناب آقاي مهدي صادقي كه در اين راه بسيار مرا ياري رساند كمال تشكر و قدرداني را دارم.
ماهيت خبر
رسانه‌ها در عملكرد روزانه خود صحنه مناظره بينش‌ها و ميدان منازعه كلمات و معاني هستند، برخلاف آنچه ظاهراً به نظر مي‌رسد، رسانه‌ها در نقش خبري خود آينه‌ي انعكاس رويدادها و واقعيات دنياي اجتماعي و سياسي نيستند، بلكه برعكس آفريندة واقعيتهاي اجتماعي و سياسي هستند و به تصورات ما از دنياي اطرافمان هستي مي‌بخشند اين فرض و پيشنهاد در آغاز عجيب مي نمايد و ممكن است ما را در شناخت محيط اطراف خود دچار ترديد كند. ليكن با اندكي انديشه ميتوان پي‌برد كه خبر خود واقعيت و خود عينت جهان اطراف ما نيست، بلكه تنها حكايت و روايتي از اين واقعيت است.
اينكه آيا واقعيتي خارج از محدوده كلام وجود دارد يا نه، مورد بحث نيست، بلكه اين شناخت اساسي كه خبر ساخته و پرداخته ذهن بشر است و اين ذهن تنيده در عقايد، آداب و رسوم و هنجارهاي فرهنگي است، كليد گشايش راز خبر است. خبر به ما مي‌گويد كه به چه چيز خبر فكر كنيم و چگونه به آن بينديشيم.
علاوه بر اين، خبر محصول كار سازمان يافته‌اي است كه سلسله مراتب، ارزشها و هنجارهاي توليدي خود را دارد. خبر از دنياي واقعي برمي‌خيزد، بر اساس ارزشها و هنجارهاي فرهنگي و سازمان خبري واقعيت را دگرگون مي‌كند و به صورت روايت و داستان به دنياي واقعي باز مي‌گردد.
در اين فراگرد (مشاهد، بغير، روايت و اشاعه) خبر به ارزشها و هنجارهايي كه از آنها برخاسته است، حكم طبيعي و عيني مي‌بخشد و در گسترها خود آنها را باز توليد كند. به رغم ادعاي روشنگري، خبر از آنجا كه بايد ساده باشد و در سطح تصورات و ذهنيات مخاطبانش قرار گيرد، از آنجا كه بايد به زبان آنان سخن مي‌گويد از ديدگاه ايشان داراي معني باشد، نمي‌تواند فراتر از سطح عمومي مخاطبانش حركت كند . در نتيجه خبر به صورت تأييد كننده و توصيه گر باورهاي بيشتر پرداخته مخاطبان عمل مي‌كند.
فصل اول :
خبر در تلويزيون
تعريف خبر
ارائه تعريفي جامع و مانع بدون تكيه بر تعاريف پيشين و مراحل تهيه و تنظيم خبر، شكل اصلي محققان، روزنامه‌نگاران و استادان دانشگاهها بوده است. مهمترين اشكالهايي را كه ميتوان راي تعاريف خبر بيان كرد، بدين ترتيب است.
بيشتر تعاريف خبر توصيفي هستند و تنها به وصف يك يا دو خبر اكتفا مي‌كنند، مانند:
«خبر گزارش از واقعيت‌هاست اما هر واقعيتي را نميتوان خبر ناميد» در اين توصيف ابعاد تازگي، مجاورت، شگفتي و … معقول مانده است.
بعضي تعاريف خبر تمثيلي است مانند : (اگر فردي سگي را گاز بگيرد خبر است)، اما بر عكس، اگرسگي فردي را گاز بگيرد، خبر نيست) اين خبر گر چه بعد شگفتي را در خبر روشن مي‌كند اما در برابر مثالي ديگر چون خبر «كشتن يك شير توسط الاغي در باغ وحش تهران) حتي در جنبه تمثيلي‌اش، كاستي‌هاي فراوان دارد.
بعضي تعاريف خبر به صورت تك بعدي به خبر مي‌پردازد، پس از خود جريان غافل مانده اند، پس براي رهايي از اين گونه تعاريف محدود و شكننده لازم است به چشم اندازي كلي‌تر از خبر پرداخت.
كاستي مهم ديگر تعاريف خبر، آن است كه هر يك از آنها تنها براي يك يا دو نوع از خبرها كاربرد دارند. در حاليكه در خبرنويسي دانشجويان با ابعادي از خبر آشنا ميشوند كه لازم است در تعريف خبر بيان شوند.
لذا با اين پيش زمينه به تعاريف متعددي كه توسط صاحب نظران دربارة خبر انجام شده است، مي‌پردازيم:
تعريف خبر از ديدگاه صاحب نظران علوم ارتباطات:
- خبر، آگاهي. اطلاع، آگهي، وقوف. خبر كلمه‌ي مفردي است كه به مبتدا نسبت داده مي‌شود تا با آن كلامي ساخته شود كه چون اين كلام به مخاطب القا شد، او از حالت منتظره‌اي كه دارد، در مي‌آيد و به اصطلاح سكوت او در اين مورد جايز باشد. «لغت نامه دهخدا»
- خبر شامل هر عمل و انديشه‌اي واقعي كه براي عده‌اي كثير از مخاطبان، جلب توجه كند. «ليل اسپنسر» Lyle spencer
- خبر نقل واقعي و عيني حوادث جاري مهم است كه در روزنامه چاپ مي‌شود و مورد توجه خوانندگان قرار مي‌گيرد. (س، مولي S-mully)
- خبر، گزارش خلاصه و دقيق يك رويداد است، نه خود رويداد «ميچل. دي. چارنلي، استاد دانشگاه سينوتاي امريكا)
- خبر عبارت است از، انتشار منظم جريان وقايع و آگاهي‌ها و دانش‌هاي انساني و نقل عقايد افكار عمومي است.
«فرناندو- ترو، رئيس و استاد انيستيتوي مطبوعات دانشگاه پاريس»
- خبر آگاهي است كه براي كسي حائز اهميت باشد، خبرگزاران و از بين رفتني است به محض اينكه رويداد يا وضعيتي تفهيم شد و تنش برخاسته از آن كاستي گرفت، آگاهي مورد پذيرش به صورت تاريخ در مي‌آيد، البته در اين حال هم مي تواند جالب توجه باشد اما ديگر عاجل و مبرم نيست. ديگر خبر نيست. (شيبوتاني)
عناصر خبر در تلويزيون
اعلام در بيان وقايع جالب اجتماعي موقعي به خوبي صورت مي گيرد كه عوامل و عناصر مؤثر در ايجاد هر واقعه به طور كامل جستجو و ارائه شود.
به طور كلي هر خبر، هر چند كوچك و كوتاه باشد، بايد از لحاظ عوامل و عناصر زير تكميل گردد:
- شخص يا اشخاصي كه در واقعه شركت يا مداخله دارند و يا واقعه به نحوي به آنان ارتباط مي‌يابد.
موضوع و نوع واقعه يعني آنچه واقعه را تشكيل مي‌دهد.
علت و انگيزه‌اي كه سبب ايجاد واقعه شده است.
چگونگي وقوع كه تربيت و كيفيت واقعه را معلوم مي‌نمايد.
زمان وقوع كه موقعيت واقعه را از نظر تاريخي، روز و ساعت تعيين مي‌كند.
مكان وقوع كه وضع واقعه را از نظر محل و فاصله آن با جاهاي ديگر مشخص مي‌سازد.
بنابراين اگر ارزشهاي خبري به اخبار شكل مي‌دهند «عناصر خبري» اخبار را به نمايش مي‌گذارند، به طوري كه هر اندازه كه عناصر خبري كامل‌تر باشند، شكل خبر از نظر اطلاعاتي كه بايد به مخاطب بدهد جذاب‌تر خواهد بود. عنصرهاي تشكيل دهنده عناصر خبري به شرح زير مي‌باشد:
چه كسي (كه) Woh، چه چيزي (چه) What، كجا؟ where، چه وقت، (كي) when، چرا؟ why چطور(چگونه) how .
افزايش غناي خبر با در نظر گرفتن اين عناصر است كه ميتوان تصوير جامعي از رويداد را به بيننده منتقل كرد.
چه كسي (كه): هر گاه خبري تهيه مي‌كنيم، بايد عوامل درگير در ماجراي آن خبر، و در اينجا به طور اخص، فرد يا افراد ماجرا كه در پيدايش و وقوع رويداد نقش داشته‌اند دقيق بشناسيم و آنان را در خبر خود معرفي كنيم.
چه چيزي (چه) اين عنصر عمدتاً بر ماهيت رويدادي كه قرار است به خبر تبديل شود متمركز است. اين عنصر و عنصر پيشين( كه) معمولاً از مهمترين عناصر خبري هستند.
كجا؟ : هر رويدادي از وجه مكاني براي خود يك محل وقوع دارد. عنصر كجا از آنجا كه محل رويداد را مشخص مي‌سازد از اهميت برخوردار است اطلاعات مربوط به عنصر كجا به ويژه اگر اين عنصر شناخته شده نباشد، بايد به طرزي تفصيلي‌تر ارائه شوند مثلاً اگر محل رويداد در كشور كوچك و گمنامي باشد بايد به مخاطب توضيحاتي در مورد موقعيت جغرافيايي آن ارائه شود.
چه وقت، كي؟ زمان رويداد براي بينندگان بايد ارائه گردد. بيننده بايد از زمان وقوع رويداد اطلاع داشته باشد.
چرا و چطور؟ عناصر خبري چرا و چطور جنبه‌هاي تحليلي و توصيفي رويدادها را تبيين مي‌كنند. اين دو عنصر در بسياري از مواقع با ديدگاههاي شخصي خبرنگار- خواسته و ناخواسته آميخته ميشوند و همه آنچه دربارة بي طرفي خبري، عيني‌گرايي و پرهيز از جانبداري خبري گفته مي‌شود از همين دو عنصر سرچشمه مي‌گيرند. بطور كلي عنصر چرا و چگونه عمدتا در گزارشها و خبرهاي تحليلي و توصيفي استفاده مي‌شود، نكته‌اي كه در اينجا بايد متذكر شد اين است كه بين عناصر خبري و ارزشهاي خبري رابطه مستقيمي به شكل زير وجود دارد:
چه كسي شهرت
چه چيزي= در برگيري و شگفتن فراوان
كجا= مجاورت
چه وقت= تازگي
و دو عنصر چرا و چطور، ارزش تحليلي و توصيفي دارند زيرا بيننده نمي‌داند كه رويداد چرا و چطور به تحقق پيوست است.
سبك‌هاي خبر نويسي:
در خبر 4 قسم سبك خبرنويسي مرسوم است:
سبك هرم وارونه
سبك تاريخي
سبك تاريخي به همراه ليد
پايان شگفت انگيز
منابع :
1- شعار غفاري، پرويز. تبليغات خبري و منافع ملي. تبليغ سفيد،سياه، خاكستري. ويژه نامه آموزشي شماره يك . فصلنامه رسانه . سال 73. ص 30.
2- ماهنامه آموزشي - تخصصي افق. معاونت سياسي سازمان صدا و سيما.سال سوم شماره 33. دي 80. ص 14 و 15.
3- شكرخواه، يونس. خبر. مركز گسترش و آموزش رسانه ها . سال 74 . ص 25.
4- ديبامي،فاطمه - مهناز ترابي. تحليل محتواي اخبار خارجي نيمروزي از ديدگاه سوگيري خبري. مركز تحقيقات و مطالعات سنجش برنامه صدا و سيما. سال 74. ص 10 و 11.
5- ساروخاني،باقر. دايره المعارف علوم اجتماعي. انتشارات كيهان . چاپ اول. سال 71. ص 65.
6- شرايبر، سروان. ترجمه سروش حبيبي. نيروي پيام . ص 290.
7- معتمدنژاد،كاظم. وسايل ارتباط جمعي - ص 233.
8- قاضي زاده ، علي اكبر. واژه ليد فراموش مي شود. فصلنامه پژوهش و سنجش . شماره 27.
9- ميرفخرايي، تژا. جزوه درس تحليل برنامه هاي خبري . دانشكده صدا و سيما. سال 82.
10- وند نوروز، جواد. فرهنگ آموزش. سال سوم . شماره 31. مهر 80. ص 14 و 15.
11- بديعي، نعيم. قندي،حسين. روزنامه نگاري نوين. دانشگاه علامه. چاپ اول، تهران، ص 38.
12- ميلرسون، جرالد. فن برنامه سازي تلويزيوني. ترجمه مهدي رحيميان. تهران،سروش، 1380.
13- سعيدي پور، فرشته. گرافيك در عنوان بندي فيلم. تهران، سروش . 1376.
14- ماهنامه تخصصي آموزش معاونت سياسي ، افق. سال چهارم. شماره چهل و هشتم.
15- صادقي، مهدي. جزوه درسي مباني گرافيك خبري. دانشكده صدا و سيما، سال 83.
16- مصاحبه با مهدي صادقي عضو شوراي گرافيك خبر صدا و سيما.
منابع :
1- شعار غفاري، پرويز. تبليغات خبري و منافع ملي. تبليغ سفيد،سياه، خاكستري. ويژه نامه آموزشي شماره يك . فصلنامه رسانه . سال 73. ص 30.
2- ماهنامه آموزشي - تخصصي افق. معاونت سياسي سازمان صدا و سيما.سال سوم شماره 33. دي 80. ص 14 و 15.
3- شكرخواه، يونس. خبر. مركز گسترش و آموزش رسانه ها . سال 74 . ص 25.
4- ديبامي،فاطمه - مهناز ترابي. تحليل محتواي اخبار خارجي نيمروزي از ديدگاه سوگيري خبري. مركز تحقيقات و مطالعات سنجش برنامه صدا و سيما. سال 74. ص 10 و 11.
5- ساروخاني،باقر. دايره المعارف علوم اجتماعي. انتشارات كيهان . چاپ اول. سال 71. ص 65.
6- شرايبر، سروان. ترجمه سروش حبيبي. نيروي پيام . ص 290.
7- معتمدنژاد،كاظم. وسايل ارتباط جمعي - ص 233.
8- قاضي زاده ، علي اكبر. واژه ليد فراموش مي شود. فصلنامه پژوهش و سنجش . شماره 27.
9- ميرفخرايي، تژا. جزوه درس تحليل برنامه هاي خبري . دانشكده صدا و سيما. سال 82.
10- وند نوروز، جواد. فرهنگ آموزش. سال سوم . شماره 31. مهر 80. ص 14 و 15.
11- بديعي، نعيم. قندي،حسين. روزنامه نگاري نوين. دانشگاه علامه. چاپ اول، تهران، ص 38.
12- ميلرسون، جرالد. فن برنامه سازي تلويزيوني. ترجمه مهدي رحيميان. تهران،سروش، 1380.
13- سعيدي پور، فرشته. گرافيك در عنوان بندي فيلم. تهران، سروش . 1376.
14- ماهنامه تخصصي آموزش معاونت سياسي ، افق. سال چهارم. شماره چهل و هشتم.
15- صادقي، مهدي. جزوه درسي مباني گرافيك خبري. دانشكده صدا و سيما، سال 83.
16- مصاحبه با مهدي صادقي عضو شوراي گرافيك خبر صدا و سيما.