پایان نامه طراحی دهکده گردشگری وارش با رویکردی بر معماری اکولوژیک

پایان نامه برای دریافت درجه

                                                                        کارشناسی ارشد

رشته معماری  گرایش معماری

شهریور1393

چکیده

رشد شتابان صنعت گردشگری در ایران مسائل و مشکلات فراوانی را به وجود آورده است. یکی از این مشکلات، طراحی مناسب جهت فضاها و امکانات گردشگری؛ از جمله دهکده‌های گردشگری است. دهکده های گردشگری مکان هایی از یک استان هستند که چه در خود  مکان چه در فواصل نزدیک به آن از لحاظ جاذبه های طبیعی، فرهنگی و تاریخی قابلیت های لازم برای جذب گردشگران وجود دارد و نیازمند ایجاد تأسیسات و امکانات گردشگری و اطلاع رسانی مناسب هستند در سایت مورد نظر رودخانه نقش جاذبه طبیعی را دارد. این دهکده ها معمولا با هدف یک اقامتگاه یا استراحتگاه و محل تمرکز گردشگران داخلی و خارجی به منظور گسترش سفرهای فراغتی، تعطیلاتی و اقامتی ایجاد می شوند و دارای فضاهای تفریحی، ورزشی، اقامتی، خدماتی، رفاهی و… درحد استانداردهای جهان امروز هستند و طراحی بهینه‌ی این فضاها، از جمله وظایف طراحان گردشگری است. در این رساله که با عنوان طراحی دهکده‌ گردشگری با رویکرد اکولوژیک است به طراحی فضاهای مناسب برای دهکده‌ گردشگری در شهرستان آمل پرداختیم.

بدین منظور به شناخت مبانی نظری و ضوابطی که در ارتباط با گردشگری و طراحی اکولوژیک است مورد مطالعه قرار گرفت و براساس آنها به تشخیص ریز فضاها و عملکرد های مورد نیاز رسیدیم. پس از آن با استفاده از رویکرد اکولوژیک به طراحی سایت و ساختمان های مورد نیاز در دهکده‌ گردشگری پرداختیم.

واژه های کلیدی: گردشگری، طراحی، دهکده گردشگری، اکولوژیک، رودخانه، آمل

فصل اول

کلیات طرح

1-1 مقدمه

نگاهی به مراحل توسعه تاریخی بسیاری از شهرهای کشور مان، ما را به این واقعیت رهنمون می سازد که هرچند توسعه شهری در آنها از نظر کمی با توسعه سطحی شهر و افزایش ساخت و سازها در کنار افزایش درآمدهای شهری همراه بوده ، لیکن از نظر کیفیت محیطی ، این توسعه با چالش های فراوانی همراه بوده است .از جمله معضلات همیشگی شهر های امروزی کشورمان، کمبود فضاهای تفریحی و گردشگری درآن است.

گردشگری بصورت مبنایی برای ایده پردازی ، تفریح و تفرج ، اشتغالزایی و کارآفرینی در آمده و در حالت مدرن تر به صورت شبکه ای به هم پیوسته از زیرساختها ی اقتصادی ، اجتماعی ، عمرانی و فرهنگی تبدیل شده است این در حالی است که کشور پهناور ایران، با دارا بودن جاذبه های گسترده فرهنگی، میراثی و طبیعی، جزءکشورهای برتر جهان از نظر جاذبه های گردشگری محسوب گردیده و دارای توانهای بالقوه بسیاری در جهت توسعه صنعت توریسم، گردشگری و تفریح و تفرج در سطح ملی و بین المللی می باشد .

استان مازندران  با دارا بودن عرصه های بکر و طبیعی فراوان و نعمت فراوان خدادادی و آب و هوای منحصر به فرد در سطح کشور، و همجواری با دریای خزر و دامنه های البرز خود، از جمله بدیع و مفرح ترین مناطق گردشگری در سطح کشور و حتی کشورهای همجوار ایران بوده و مراجعت سالیانه میلیون ها مسافر به این استان خود گویای جایگاه رفیع این استان در نظام گردشگری کشور و میزان توجه هم میهنان به این استان و قابلیت های آن است .

سایت مورد نظر این پروژه، با استقرار درشهرستان آمل و نیز استقرار در جوار رودخانه هراز تمامی قابلیت ها و پتانسیل های خطه سرسبز مازندران، از جمله بهره مندی از آب و هوای مطلوب، سرسبزی و تراکم پوشش گیاهی، مجاورت با دریای خزر، استقبال مسافران و ... برخوردار است.

1-2 کلیات

1-2-1 بیان مسأله

پاسخگویی مناسب به نیازهای جسمی، ذهنی و روحی انسان ، از ضروریاتی است که می باید فضاهای عمومی درقالب عملکردهای متعدد و خاص دراین جهت ساماندهی گردند . فقدان یا ضعف عملکردهای اجتماعی دراین زمینه منجر به عدم تعا لی بخشی در انسان شده و عواقب منفی آن متوجه جمع و جامعه خواهد گردید . رشد وتوسعه زندگی شهری و افزایش میزان تقاضا برای مسکن و ساختمان باعث گردیده که ارزش کیفی محیطی بانادیده گرفتن و تخریب فضاهای با ارزش طبیعی و محیطی ، بویژه فضاهای سبز شهری همراه گردیده و عملاً فضاهای درون شهری بیشتر به عرصه تعاملات مالی و اقتصادی بدل گردند.

بشر امروزه با درک اهمیت و جایگاه فضاها و عرصه های عمومی تفریح و تفرج در زندگی روزمره و انواع کارکردهای این فضاها در میان ساختار تجمعگاه های بشری، تلاش در جهت حفظ و احیاء و بهره برداری بهی نهاز منابع موجود را در دستور برنامه ریزی ها و سیاستهای خود قرارداده است . ازسوی دیگر ، عدم توجه به رویکرداجتماعی- فرهنگی درطراحی اینگونه فضاها باعث شده که نقش توسعه ای آن ها، جنبه فردی به خود گرفته وتعاملات اجتماعی را تضعیف نماید.

امروزه، شهرهای بزرگ کشورمان با حد و اندازه های لازم در برخورداری از فضاهای اجتماعی، بویژه در زمینه فضاهای تفریحی - تفرجی فاصله بسیاردار ند. از این رو ، کمبود و نبود این فضاها، روحیات حاکم بر شهروندان را نامتعادل و الگوی رفتاری ناموزون به بارخواهد آورد. از دیگر وجوه بارز توسعه فضاهای تفریحی و تفرجی،تأثیرات اقتصادی آن بر جامعه بهره بردار و بهره گیر است. تأثیراتی که در زمینه ایجاد فرصتهای شغلی و نیزکسب درآمدهای ملی از طریق ایجاد مناطق تفریحی و گردشگری ملی و بین المللی حاصل می گردد، امروزه مورد توجه اکثر مدیران و مسئولان تصمیم گیر در کشورهای جهان واقع گردیده و از این رو، در دهه های اخیر با رشد و توسعه چشمگیر فضاهای گردشگری در اکثر کشورهای جهان مواجه بوده ایم.

در همین راستا، مدیران و مسئولان نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران نیز، به منظور توسعه فرهنگ گردشگری و نیز ایجاد مناطق گردشگری و تفریحی مناسب در سطح کشور ، ترتیبات و بسترهای مناسبی را فراهم آورده و در سالهای اخیر، حمایت از این بخش به طور چشمگیری افزایش یافته است. این امر، ضمن بازخوردهای مثبتی که در حوزه های روانی - اجتماعی به همراه خواهد داشت، موجبات ایجاد بسترهای لازم درتوسعه صنعت گردشگر ی و متعاقباً کسب درآمدهای ملی از طریق توسعه صنعت توریسم خصوصاً در بعد ملی وبین المللی را فراهم خواهد ساخت. ضرورت این امر از آنجا ناشی می شود که در حال حاضر، با کمبود بارزی در حوزه گردشگاه های بزرگ مقیاس ملی و بین المللی در سطح کشور مواجه بوده و لزوم توسعه این بخش، امری انکار ناپذیر و ضروری می نماید . از دیگر سو، ایجاد فضاهای تفریحی و تفرجی در عرصه های درون شهری ، با توجه به کمبود فضاهای مناسب بکر و خالی درسطوح درون شهری ، و نیز مشکلاتی همچون ترافیک وآلودگی های ناشی از ایجاد مسافرتهای درون شهری، امروزه، با مشکلات زیادی روبروست لذا سیاست ایجاد فضا های گردشگری و تفریحی - تفرجی در مناطق حاشیه ای شهرها و در مناطق خوش آب و هوای مستقر در دامن طبیعت، با استقبال بیشتری مواجه است.

آنچه درسالهای اخیر شاهد آن هستیم، اقبال زیاد ساکنان شهرهای بزرگ کشور ، به مسافرتهای برون شهری و روی آوردن به فضاهای تفرجی - تفریحی خارج شهر هاست. این در حالی است که فضاهای تفریحی – فراغتی درون شهری با چنین استقبالی مواجه نیست، چرا که شهروندان بیش از هر چیز قصد خروج از شهر را دارند نکته قابل توجه در این خصوص، تنوع اقلیمی و غنای محیط طبیعی کشور پهن آور ایران است. این قابلیت، پتانسیل های بالقوه فراوانی را در جهت توسعه اکوتوریسم و طبیعت گردی برای کشورمان رقم زده است که با توجه به اقبال گسترده مردم، می تواند زیربنای توسعه ای همه جانبه را فراهم سازد که در صورت مدیریت صحیح منابع و سرمایه، بازخوردهای مثبت آن نصیب جمع و جامعه ایران خواهد شد.

در این راستا، فضاهای سبز و فضاهای تفریحی – تفرجی طبیعی برون شهری ، که درعرصه تعاملات انسان و طبیعت و نیز انسان با انسان، خارج ازچارچوب های ساختاری نظام مالی - اقتصادی شهر های بزرگ استقراریافته اند ، بیشتر مورد توجه است. از جمله این مناطق بسیار مورد توجه در کشورمان، می توان به خطه سرسبز شهرستان آمل اشاره کرد که سایت مورد نظر این پروژه نیز، با استقرار در میانه این محدوده از جمله نقاط دارای پتانسیل های مشابه است. این در حالی است که سیاست های کلان کشوری، بر اساس طرح های آمایشی ملی، ایفای نقش های تفریحی و اکوتوریستی را بر عهده اراضی شمالی کشور و استان های گیلان و مازندران نهاده و از این رو، بسیاری از کلان پتانسیل های بالقوه واقع در این خطه می بایست به سمت سیاستهای کلان مصوب و کارکردهای ایفاء کننده نقشهای تفریحی- فراغتی و اکوتوریستی سوق یابند.

این در حالیست که موقعیت استراتژیک استان مازندران و پتانسیل های بالای آن در جذب گردشگر، باعث گردیده که این استان به رغم سطح پایین سرمایه گذاری ها و کمبود برنامه های توسعه گردشگری در سطح استان، هرساله پذیرای مراجعان و گردشگران متعدد از نقاط مختلف کشور و حتی سایر کشورها باشد. در این میان، سایت مورد نظر این پروژه نیز از این قاعده مستثنی نبوده و بدیهیست که در صورت برنامه ریزی و طراحی مناسب، مسلماً در راستای تقویت نقش تفریحی - فراغتی و اکوتوریستی تعریف شده برای استان، با بهره گیری از مزیت های موجود، خواهد توانست در مقیاس های ملی، منطقه ای و بین المللی، به ایفاء نقش بپردازد.

استقرار عملکردها و کاربریهای مختلف در سایت پروژه، می بایست با توجه به ویژگی های محیط طبیعی و مصنوع و نیز بازخوردهای اجتماعی - فرهنگی و اقتصادی آن صورت پذیرفته و می بایست از بروز ناهنجاریهای اجتماعی و زیست محیطی در محدوده اجتناب نمود. این امر ، لزوم توجه جامع تر و کاربردی تردرخصوص توسعه های آتی سایت پروژه را آشکار ساخته و از این منظر، تهیه طرح های توسعه ای با ملاحظات کارکردی، اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی از اهم برنامه های پروژه خواهد بود تا مجموعه بتواند دربستری متقن و برنامه ریزی شده ، به پاسخگویی  نیازهای منطقه، بپردازد.

1-2-2 اهمیت موضوع تحقیق

صنعت گردشگری از دیر باز با هدف بازدید از جاذبه‌های تاریخی، طبیعی (اکوتوریسم)، زیارت، تجارت،  استفاده از خدمات درمانی و . . .  شکل گرفته و به تدریج با تکامل وسایل و فراهم شدن امکانات مناسب‌تر سفر، توسعه یافته است.

این صنعت امروزه به عنوان یکی از درآمدزاترین فعالیت‌ها، مورد توجه کلیه کشورها قرار دارد. در دوران اخیر با توجه به  توسعه شهرنشینی و رشد صنایع، آلودگی‌های محیطی افزایش یافته و باعث گردیده تقاضا برای سفر و گذران اوقات فراغت در جوامع شهری افزایش پیدا کند. جهت پاسخگویی به تقاضای سفر  روزبه‌روز شاهد رشد و گسترش تکنولوژی و فن‌آوری‌های اطلاعات و ارتباطات، خدمات، تسهیلات و تجهیزات زیر مجموعه گردشگری در جهان هستیم.

از آنجا که در بیشتر کشورهایی که جهت جذب گردشگر برنامه های بلند مدت دارند دهکده های گردشگری از استانداردهای ویژه ای برخوردار است. جهت برنامه‌ریزی بهتر وجلوگیری از بسیاری از معضلات توسعه صنعت گردشگری انجام این مطالعات ضروری است. با مطالعه بر روی دهکده‌های گردشگری و همچنین شرایط تشکیل آن ها می‌توان معیارهای لازم را بررسی کرده و این خود باعث طراحی درست دهکده گردشگری خواهد شد.

در این تحقیق با مطالعه موارد خارجی و مقایسه با نمونه های مشابه داخلی به معیارهای لازم جهت طراحی یک مجموعه تفریحی در دهکده‌های گردشگری دست یافته و با کاربرد عملی آن در نمونه موردی مورد مطالعه به ضرورت انجام این تحقیق می پردازیم.

1-2-3 هدف‌های تحقیق

هدف نهایی این پروژه، طراحی و ارتقا کیفی دهکده گردشگری با ایجاد فضاهای تفریحی و فرهنگی است. مشتمل بر نظام کارآ مد، با بازدهی اقتصادی مناسب برای جامعه ، در جهت ایفای نقش تفریحی - فراغتی، با ملاحظات زیست محیطی، عملکردی و اجتماعی - فرهنگی، به منظور گذران اوقات فراغت و با هدف ارتقاء ابعاد روحی، جسمی و ذهنی جمعیت بهره گیر ازآن و ارتقاء کیفیات زیست محیطی منطقه طرح، در شهرستان آمل واقع در استان مازندران می باشد.

از این منظر، اهداف عملیاتی ذیل در رابطه با موضوع قابل طرح می باشند:

1-2-3-1 اهداف زیست محیطی

هدف کلان محیطی - زیست محیطی این طرح، ارائه برنامه فیزیکی و نظام طراحی متناسب با قابلیت ها و توانهای محیطی بستر طرح به منظور حفظ و صیانت و جلوگیری از تخریب اراضی طبیعی منطقه طرح و ارتقاء نقش و جایگاه زیست محیطی آن در حیات زیست محیطی محدوده تاثیر پذیر مستقیم می باشد که از طریق اهداف عملیاتی ذیل قابل پیگیری است

تقلیل نقش مخرب مداخلات توسعه ای در سطح اراضی واقع در محدوده طرح

ایجاد بسترهای لازم جهت حفاظت و صیانت پایدار از منابع طبیعی توسط مردم

ایجاد بسترهای لازم جهت حظور مدیریت شده مردم در اراضی ملی و طبیعی به منظور جلوگیری از روند تخریب ارزشهای زیست محیطی منطقه

توسعه فضاهای سبز اعم از جنگل کاری، درختکاری و ... و نیز فضاهای آبی اعم از مسیرهای آبی، برکه ها و آبگیرها، در جهت تلطیف هوا و ارتقاء شاخص های زیست محیطی محدوده بستر طرح

منابع و مأخذ

1- ابراهیم زاده، ع، عبادی جوکندان، 1387، تحلیلی بر توزیع فضایی مکانی کاربری فضای سبز در منطقه سه شهری زاهدان،39 ،مجلده جغرافیا و توسعه،شماره11.

2- اداره کل هواشناسی استان مازندران،1389، شرایط حرارتی در شهرهای استان.

3- ازبون، پیتر، 1380، مدرنیته گذار از گذشته به حال، ترجمه حسینعلی نوزری، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات نقش جهان

4- اکبری، علیر قرخلو، مهدی، 1389، اکوتوریسم مفهومی نو در جغرافیا گردشگری، چاپ اول، انتشارات نشر انتخاب.

5- امیرانی، محمدهادی،1382 ، سفرسبز وتأملی برمفاهیم و منافع اکوتوریسم، ماهنامه جهاد، معاونت ترویج و نظام بهره برداری ، شماره261 ، صفحه4.

6- ایزدپناه جهرمی، آیدا، 1381، کودک اوقات فراغت و فضای شهری، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه تهران.

7- ایافت، امیر، 1375، مقدعه ای بر مفهوم جدید جهانگردی زیست محیطی، فصانامه محیط زیست، شماره1.

8- بحرینی، حسین، 1377، فرآیند طراحی شهری، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران.

9- بهروزفر، فریبرز، 1381، مقدمه ای براکوتوریسم، ماهنامه پیام سبز، سال دوم ، شماره7.

10- توکلی، حبیب الله، احدی، فرهاد،1371، برنامه ریزی استفاده ازاراضی سرخه حصاربه منظورفضای سبزشهری، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی،  دانشگاه تهران.

11- تولایی، سیمین، 1373، شهر و پیامدهای زیست محیطی آن، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره33.

12- حقانی، پویان،1381، ساماندهی اراضی پارک جنگلی گیشا به عنوان منطقه ویژه گردشگری، پایان نامه کارشناسی ارشد معماری،  دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران.

13- خادمی، مصطفی،1365، فضای سبز ، وزارت برنامه و بودجه(مدیریت صنایع) ، صفحه 5-6.

14- خالدی، شهریار، 1373، کاربرد آب و هوا در توسعه جهانگردی ایران، مجموعه مقالات جهانگردی و توسعه، مرکز تحقیقات و مطالعات سیاحتی.

15- رحیمیان، کاوه، 1374، مرکز فرهنگی تفریحی رامسر، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت تهران.

16- زاهدی، شمس‌السادات،1385، مبانی توریسم واکوتوریسم پایدار(با تاکید بر محیط زیست) چاپ اول، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، صفحه 4.

17- زندپور، مهدی، 1382، مرکز جهانگردی هستو اکولوژی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت تهران.

18- سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، 1380، ضوابط طراحی فضای سبزشهری ،(دفترامورفنی و تدوین معیارها) چاپ اول.

19- سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری،1381، کمیته‌ی ملی طبیعت‌گردی ایران تدوین سند ملی توسعه و مدیریت طبیعت گردی در کشور.

20-  سازمان مناطق گردشگری، طرح شبکه دهکده‌های گردشگری، گزارش، 1381.

21-  سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان مازندران،1387.

22-  سعیدنیا، احمد، 1378، کتاب سبز شهرداری، جلد اول، انتشارات سازمان شهرداری ها.

23-  سینایی،وحید،1375، توسعه پایدار و گردشگری، ماهنامه اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره95.

24-  شایگان، داریوش، 1380، افسون زدگی جدید، ترجمه فاطمه ولیانی، چاپ دوم، نشر فرزان روز.

25-  شاهنده، بهزاد، 1380، اکوتورسیم تنها طبیعت گردی نیست، مجلده موج سبز، شماره7.

26-  شرکت عمران شهران گیلان ،1387، طرح جامع منطقه نمونه گردشگری ملی شهران ،جلد اول.

27-  شرکت عمران زاوه ، 1382، طرح جامع گردشگری مشهد، صفحه90.

28-  شریعت نژاد، شمس الله، شریفی، مرتضی، 1388، برنامه ریزی مقدماتی برای توسعه اکوتوریسم، فصلنامه جنگل و مرتع، سازمان جنگلها ومراتع کشور، شماره34.

29-  شفیعی نسب، سیدرضا،1383، طراحی مجموعه تفرجی وورزشهای آبی دریاچه چیتگر، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بین المللی امام خمینی.

30-  شهرکی، قدسیه، 1390، مکان یابی دهکده های گردشگری، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی توریسم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران.

31- علمباز، فاطمه، 1385، پارک توریستی تفریحی ساحل چمخاله، پایان نامه کارشناسی، دانشگاه علم وصنعت تهران.

32- کسمائی، مرتضی، احمدی نژاد، محمد،1382، اقلیم معماری، نوبت پنجم، اصفهان، نشر خاک.

33- کیارستمی، قاسم ، ضرورت توسعه اکوتوریسم برای جلوگیری ازنابودی دره ها و بهشت شمال شرق تهران،صفحه33 ، ماهنامه پیام سبز، سال سوم، شماره 23.

34- گروه بین‌المللی ره‌شهر، 1388، طرح جامع گردشگری دهکده سلامت دماوند ، معیارهای مکانیضوابط و مقررات، جلد2.

35- گی روشه، 1370، تغییرات اجتماعی، جلد1، ترجمه منصور وثوق، نشر نی.

36- مجنونیان، هنریک،1374 ، مباحث پیرامون پارکها فضای سبز و تفرجگاهها، سازمان پارکها و فضای سبزشهرتهران، چاپ اول، تهران.

37- محمدی، مریم، استاد کلایه، فروغ ،1382، نقش باغهای سنتی درافزایش جذب توریسم و اکوتوریسم، ماهنامه پیام سبز،  سال سوم ، شماره19.

38- معماریان، غلامحسین، 1384، آشنایی با معماری مسکونی ایران گونه شناسی برونگرا، تهران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت.

39- منصوری، علی، 1381، گردشگری و توسعه پایدار،مجلده رشد آموزش جغرافیا، شماره63.

40- میراب زاده، پرستو، 1375، ارزیابی پیامدهای زیست محیطی توسعه توریسم، فصلنامه محیط ریست، شماره2.

41- وشتاسبی، تقی، 1387، معماری هم ساز با اقلیم، آمل، نشر شمال پایدار.