پایان نامه ارزیابی توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت ( مطالعه موردی چوبر تا امامزاده ابراهیم (ع))

پایان‎نامه تحصیلی جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد                                                                         

رشته: جغرافیای طبیعی         گرایش: ژئومورفولوژی در برنامه ریزی محیطی

چکیده

یکی از ارکان صنعت گردشگری وجود جاذبه های گردشگری بویژه جاذبه های طبیعی است که سرمایه اولیه صنعت گردشگری را تشکیل می دهند. دریاها، جنگلها، مراتع، کوهها، دره ها، آبشارها، معادن، چشمه‎ها از جمله جاذبه ها ی اکوتوریستی می باشند. استان گیلا ن با مناظر دل انگیز طبیعی، کوه، دریا، جنگل، مرتع، سواحل زیبا ، آبشار ها، مزارع برنج، باغات چای و مرکبات وغیره  نیز ازجمله استانهایی است که همیشه  طبیعت گردان را به سوی خود جذب کرده و از نظر اشکال مختلف اکوتوریسم  و ژئوتوریسمی از قابلیت بالایی برخوردار است. شهرستان شفت با دارا بودن اقلیم، خاک، پوشش گیاهی، منابع آب غنی، دریا، کوهستان، باغات سرسبز، استخرهای طبیعی (تالاب)، آثار تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی همیشه مقصد خوبی برای مسافرین بومی استان و غیر بومی می باشد.

این پایان نامه با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی به ارزیابی توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت پرداخته و هدف اصلی تحقیق در این مطالعه ارزیابی توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) و شناسایی اشکال ژئومورفولوژی در حوضه وارائه راهکارهای مناسب در جهت توسعه گردشگری شهرستان  شفت می باشد. مطالعات انجام شده در حوضه فوق نشان داده که در این حوضه کاربریهای ژئوتوریسمی متعددی یافت شده واین حوضه یکی ازحوضه های کوهستانی استان گیلان بوده که بدلیل تغییر کاربری و تخریب پوشش گیاهی بخصوص درسرچشمه (شهرک امامزاده ابراهیم) اشکال ژئومورفولوژی متفاوتی از خود بجا گذاشته است که برخی از این اشکال ناشی از عملکرد انسان در این محدوده به دلیل فعالیتهای عمرانی بوده است. مهمترین اشکال ژئومورفولوژی بوجود آمده که افراد علاقمند زیادی از طبیعت گردان را بسوی خود جذب کرده ودراین حوضه میتوان دید عبارتند از انواع دامنه‎ها، پرتگاههای رودخانه ای وتراسهای آبرفتی، لغزش، دره ها، میاناب، خط الراسهای فرعی و اصلی، اشکال مختلف فرسایش، مخروط افکنه و ریزش بیان نمود. وجود رودخانه امامزاده ابراهیم همراه با جریان آب دایمی، پوشش گیاهی بکر جنگلی، وجود درختان راش با ردیفهای منظم، بستر عریض رودخانه با شرایط متنوع در نقاط مختلف از جمله سنگلاخی و غیر سنگلاخی، وجود تراسهای آبرفتی در کنار رودخانه‎ها، وجود مکانهای مذهبی از جمله امامزاده ابراهیم، امامزاده اسحاق و خواهرش و بابا رکاب، وجود بازار روز و بازار فصلی در چوبر و امازاده ابراهیم و سایرعوامل طبیعی و انسانی دیگر که برای گردشگران طبیعت دوست جالب می باشد. خود باعث شده که توان این منطقه را از نظر توریست و گردشگری بتوان به راحتی مورد ارزیابی قرار داده و با یک برنامه ریزی منسجم نسبت به استفاده بهینه از این سرمایه های خدادادی نهایت بهره را برد.

واژگان کلیدی: ارزیابی، توان، کاربری،  ژئوتوریسم، رودخانه امامزاده ابراهیم، شهرستان شفت

مقدمه

صنعت گردشگری و ژئوتوریسم تا آنجا اهمیت دارد که بدانیم علاوه بر دارا بودن فواید فرهنگی اجتماعی،  از نظر اقتصادی هم می‌تواند در جهت افزایش درآمد منطقه توأم با توزیع درآمد عادلانه، کمک به ساماندهی وضعیت اشتغال، سرعت گردش پول آشنایی و تفاهم بیشتر اقوام ساکن در نقاط مختلف کشور و منطقه و نیز تحکیم هر چه بیشتر و حدت ملی نقش مثبت و ارزنده‌ ایفا نماید. در این مناطق وجود عوامل طبیعی و انسانی در کنار هم توانسته مجموعه ای زیبا را برای گردشگران فراهم نماید.

محیط جغرافیایی پهنه و بستری است که مجموعه زیستی نقش حیاتی خود را در آن ایفا می کند و همه جا توان زیستی یکسانی ندارد. قدرت عمل برخی عوامل تغییر دهنده شدید و برخی کند است. دامنه ی تغییرات نیز به تناسب زمانه نسبی است. در مطالعات جغرافیایی توانهای محیطی در طول زمان و پهنه مکان بررسی می شوند. از اینرو محیط جغرافیایی بصورت مجموعه کامل و متشکل از عناصر متفاوت مورد مطالعه قرار می گیردبرای شناخت بخش اعظمی از ویژگیهای محیط طبیعی به مطالعه ژئومورفولوژی نیازمندیم و در سایه کسب اینگونه آگاهی است که می توان قدمهای موثری در انتخاب مناسبترین مکان برای ایجاد گسترش شهرها و ایجاد کارخانه های عظیم برداشت و نسبت به جلوگیری از خطرات پدیده‎های یاد شده و یا مقابله با آنها اقدامی جدی به عمل آورد. با توجه به موارد فوق و اهمیت مطالعات ژئومورفولوژی نگارنده دراین تحقیق به ارزیابی توان کاربری ژئوتوریسم درحاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت پرداخته و به پنج فصل زیر تقسیم می گردد:

فصل اول : کلیات تحقیق

فصل دوم : مرور منابع ، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

فصل سوم : روش اجرای تحقیق، مواد و روش

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

فصل پنجم: بحث ،نتیجه گیری و پیشنهادات می باشد. 

بیان مسئله

تاکنون گردشگری را محدود به بررسی بناهای تاریخی و آثار باستانی می دانستند اما دیدنی ها و پدیده های زمین شناسی یکی از جذاب ترین زمینه های گردشگری است که می تواند در علم ژئوتوریسم که خود چشم انداز اقتصاد آینده است بسیار مورد توجه قرار گیرد. گردشگران خارجی و داخلی از پدیده های زیبا و شگفت انگیز زمین شناسی بازدید می کنند و لحظات شاد و به یاد ماندنی را به یادگار می گذارند.  

ایران با طبیعت گسترده و بی نظیر، اقلیم متنوع و ویژگیهای زمین­شناسی گوناگون و تنوع زیست محیطی- فرهنگی با هویت ویژه می­تواند از پدید­ه­های جغرافیایی یا (ژئوتوپ­ها) در سراسر کشور مانند غارها، تنگه‎ها، دره­ها، مناطق فسیلی، دره­های نشتی، شکاف­های بزرگ زمین شناسی، سازند­های زمین شناختی، گل فشان­ها و زمین­های کارستیک، انواع کا نی­ها، هرم­های ماسه­ای، سواحل صخره­ای- سنگی، معادن باستانی، کلوت­ها و غیره بعنوان میراث­های زمین شناختی در قالب ژئوپارکهای متعدد به عنوان ابزاری کارساز در راستای توسعه توریسم مورد استفاده قرار دهد. استان گیلان نیز با شرایط جغرافیایی و طبیعی خاص خود در ایران منحصر به فرد است و چشم انداز آن در همین مساحت کوچک از تنوعی عظیم برخوردار است (امری کاظمی، 1381، ص261).

حوضه آبریز امام زاده ابراهیم جزء حوضه های جنوبغرب استان گیلان می باشد که در شهرستان شفت واقع شده است. این حوضه یکی از شاخه های مهم رودخانه پسیخان می باشد. و ازکوههای کرم خانی، اسلار، کله چانی، خرکش از ارتفاع 1800 متری سرچشمه گرفته است. شرایط جغرافیایی این حوضه نشان می دهد که توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه فراوان بوده و با یک برنامه ریزی منسجم می توان شرایط خاص گردشگری زمین شناسی( ژئوتوریسم ) را در آن فراهم نمود. لذا این پایان نامه در نظر دارد توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت را  با استفاده از روش های تجربی مورد ارزیابی قرار داده و ارائه راهکار نماید.

1-2 سوال تحقیق

آیا درحاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت  اشکال ژئوتوریسم وجود دارد؟

کدامیک از اشکال گردشگری ژئوتوریسم در حوضه امامزاده ابراهیم بیشتر است؟

1-3 اهداف تحقیق

ارزیابی توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت

شناسایی اشکال ژئومورفولوژی در حوضه امامزاده ابراهیم

ارائه راهکارهای مناسب در جهت توسعه گردشگری شهرستان

1-4 فرضیه‌های تحقیق

درحاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت کاربریهای متعدد ژئوتوریسم وجود دارد.

بنظر می رسد ازمیان اشکال گردشگری ژئوتوریسم در حوضه امامزاده ابراهیم نقش اشکال فرسایشی و تراسهای رودخانه ای بیشترمی باشد.

1-5 روش تحقیق

روش یعنی مجموعه شیوه ها و تدابیری که برای شناخت حقیقت وبرکناری از خطا به کار می رود. که هر روشی با توجه به اهدافی که تعیین شده، برای مطالعات مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی و تحلیلی با اهداف کاربردی می باشد.

1-6 روش گردآوری اطلاعات

روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش به صورت اسنادی، کتابخانه ای و میدانی می باشد. در روش اسنادی با مراجعه به سازمان میراث فرهنگی و جهانگردی نسبت به اسناد واطلاعات موجود دررابطه با تواناییها و کاربری  ژئوتوریسم در شهرستان شفت و منطقه مورد نظر مراجعه نموده و در روش کتابخانه ای جهت تعاریف، مفاهیم و مبانی نظری تحقیق از کتب مختلف استفاده می گردد. در روش میدانی با استفاده از مشاهدات میدانی و گرفتن عکس از مناطق  توریستی و ژئوتوریستی به ارزیابی  توان کاربری گردشگری منطقه مورد مطالعه می پردازد.

1-7 ابزار گردآوری اطلاعات

ابزار گردآوری اطلاعات در روش کتابخانه ای به صورت فیش برداری، جدول و کروکی و. . . بانکهای اطلاعاتی و شبکه های کامپیوتری و ماهواره ای بوده و در روش میدانی از پرسشنامه، مصاحبه و تهیه عکس و غیره استفاده شده است.

1-8 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده جهت دستیابی به نتایج منطقی و صحیح که بتواند راهگشای هدف‎های پژوهش حاضر باشد از طریق تحلیل داده های آماری و از طریق روش های تجربی، تحلیلی و استنباطی استفاده شده است. جهت صحت و سقم داده ها از بازدیدهای میدانی بهره گرفته شده و داده ها با نتایج مشاهدات مطابقت داده می شود. در این تحقیق از نرم افزارهایی نظیر Word، Auto cad، Excel  و غیره استفاده شده است.

1-9  قلمرو تحقیق

رودخانه امامزاده ابراهیم در مختصات جغرافیایی 31  15  49  تا 46  26  49  درجه طول شرقی  و 50  57  36  تا 35  08  37 درجه عرض شمالی واقع شده است این حوضه از ارتفاعات کوه خرکش، اسلارو چهل چشمه در جنوب غربی گیلان سرچشمه گرفته  و پس از طی مسیری طولانی به نام رودخانه چوبر تغییر نام داده و در روستای نهزم و صیقل کومه به رودخانه سیاهمزگی پیوسته و د رنهایت به رودخانه پسیخان می‎ریزد. در واقع این رودخانه یکی از زیر شاخه های رودخانه پسیخان بوده و در نهایت به دریای خزر می‎ریزد. از نظر سیاسی درشهرستان شفت و در جنوب غربی استان گیلان قرار دارد.

1-10 مشکلات تحقیق

هر تحقیقی مشکلات مخصوص به خود را دارد. یکی از محدودیتهای مهم تحقیق حاضر جدید بودن موضوع مورد مطالعه می باشد، چون در این ارتباط خیلی کم کار شده است. از موارد دیگری که می توان آنرا بعنوان محدویت عنوان نمود کلمه ژئو توریسم بوده که بیشتر دانشجویان زمین شناسی در این ارتباط می‎توانند قدرت مانور بیشتری داشته باشند بطور کلی موارد زیر را می توان بیان نمود:

کمبود اطلاعات مرتبط با عنوان فوق، عدم توانایی و تطبیق نمودن بحث ژئوتوریسم در حاشیه یک رودخانه، صعب العبور بودن برخی مناطق و عدم دسترسی به اشکال ژئوتوریسمی بخصوص در مناطق کوهستانی و ارتفاعات رودخانه می باشد. 

ادبیات تحقیق

2-1-1 کاربری اراضی

کاربری اراضی عبارت از تخصیص زمین به انواع فعالیتهای شهری و روستایی است. بعبارت دیگر میزان زمینی که برای ساخت سکونتگاه، فعالیتهای خدماتی، تجاری، صنعتی و احداث معابر اختصاص می یابد کاربری اراضی نامیده می شود (حسینی، 1390، ص281)

2-1-2 کاربری زمین

  کاربری زمین در مفهومی عام عبارت است از هر گونه فعالیت معین که در یک بنا، سطح زمین یا یک ناحیه معین صورت می پذیرد (مشیری و سعیدی، 1389، ص106).

زمین اساس منابع طبیعی محسوب می شود در طول تاریخ انسان بیشتر مواد مورد نیاز خود را برای تغذیه، سوخت، لباس و مسکن از زمین تامین کرده است. زمین به عنوان بوم انسان و فضای زندگی او، پایگاه  تولد، زندگی و مرگ او به شمار می آید. زمین همواره به صورت یک اکوسیستم به نوع و کیفیت کاربری زمین وابسته است. بکارگیری زمین در فعالیت های انسانی، ضرورتاً برای سود مادی، مفهوم کاربری زمین را نمی رساند (رضویان، 1381، ص31).

2-2 توانهای محیطی

عبارت است از زمین (احیاء زمینها، ‌تعیین کاربریهای مناسب، حفاظت خاک، به طرق مختلف) آب، (شناسایی آبهای جاری، زیرزمینی و استفاده کنندگان آن، حفاظت از آب و نگاهی به چگونگی آبیاری زمینهای کشاورزی) در ختان و جنگلها (میزان آن و انواع آن، ‌چگونگی بهره گیری صحیح از درختان چوب، تقویت صنایع چوب، حفظ و احیاء جنگل). دامها و پرندگان در حیطه مراتع و زیست آنها (گونه های دامی و تیپ مراتع، ‌حفاظت و کاربری صحیح آن، هدایت دامداران به نگهداری از انواع دام که آسیب کمتری به اکوسیستم وارد می سازد) و نیز جمعیت در منطقه مورد مطالعه را گویند (رهنمایی، 1370).

2-3 جغرافیا و محیط

هدف از مطالعات جغرافیای دست یافتن به شناخت پایه ای از محیط است که بستر و میدان عمل تمام فعالیتهای انسانی به شمار می آید انجام این مطالعات پایه ای از آن نظر حایز اهمیت است که پدیده های موجود در سطح زمین از نظر شکل و پراکندگی یکسان نبوده و منشاء پیدایش آنها از قانونمندیهای همسانی تبعیت نمی کند. محیط جغرافیای به ویژه بستر طبیعی آن، پهنه تمامی کنشها و واکنشهای حاصل از پدیده‎های مستقر در سطح زمین می باشد. شناخت خصوصیات جغرافیایی محیط از لحاظ طبیعی، اجتماعی و اقتصادی آن از یک طرف می تواند موجب وسعت بینش و معرفت از محیط گشته و از طرف دیگر امکان هر گونه حرکت سنجیده و اندیشیده را در محیط از سوی انسان در قالب یک سیستم منظم فراهم سازد. بنابراین شناخت اجزاء عناصر و عوامل سازنده موثر در محیط لازمه و پیش شرط هر گونه حرکت اندیشیده از طرف انسان است، که برای اعمال مدیریت بر محیط و در محیط صورت می گیرد (رهنمایی، 1370، ص2).

2-4 مفهوم محیط در جغرافیا

محیط جغرافیایی پهنه و بستری است که مجموعه زیستی نقش حیاتی خود را در آن ایفا می کند و همه جا توان زیستی یکسانی ندارد. قدرت عمل برخی عوامل تغییر دهنده آن شدید و برخی کند است. دامنه ی تغییرات نیز به تناسب زمانه نسبی است. محیط جغرافیایی خصلت پویایی دارد و به دلیل آن خصوصیت دینامیکی تغییرات و درک علت آن نیز حایز اهمیت فراوان است. در مطالعات جغرافیایی توانهای محیطی در طول زمان و پهنه مکان بررسی می شوند. از اینرو محیط جغرافیایی بصورت مجموعه کامل و متشکل از عناصر متفاوت مورد مطالعه قرار می گیرد.

در جغرافیای سرزمین مفهوم محیط نه فقط در معنای طبیعی آن که در معنای اجتماعی و اقتصادی نیز مورد نظر است. این فراگیری به اقتضای ذات و جوهره ی این علم در بعد تاریخی و تکامل جدید آن است. بدیهی است که با گذشت زمان نقش انسان در محیط تقویت یافته و قدرت نفوذ وی برای دخل و تصرف در محیطی بیشتر می شود. برقراری یک رابطه عقلایی و سنجیده میان انسان و محیط طبیعی در تمامی زمینه‎ها که مجموعا محیط اقتصادی و اجتماعی وی را نیز تشکیل می دهند، ‌فلسفه تهیه طرحهای جامع سرزمین را توجیه می کند (رهنمایی، ‌1370، ص3).

2-5 محیط طبیعی

مراد از محیط طبیعی آن ساختی از پیکربندی فضاست که ویژگیهای خصلتی آن تحت تاثیر دخل و تصرف انسانی به وجود نیامده باشد. محیط طبیعی در برگیرنده مجموعه عناصر و عواملی است که یا مستقیما خود منشاء اثر هستند و یا اینکه در زنجیره ارتباطی اثرات، نقش موثری را ایفا می کند. تفاوتهای موجود در محیط طبیعی و تنوع آن از عواملی نظیر موقعیت جغرافیایی، ‌موقع ریاضی، ‌ارتفاع از سطح دریا و یا دوری و نزدیکی بدان، ‌ساختمان زمین شناسی، ‌شرایط آب و هوایی و شکل زمین، جهت جریان آبها، ‌جنس خاک و رویش گیاهی تبعیت می کند. محیط طبیعی ایران نیز به تبعیت از گوناگونی عوامل فوق از تنوع خاصی برخوردار است. عوامل و عناصر تشکیل دهنده این محیط طبیعی به تفکیک در این بخش مورد مطالعه قرار خواهند گرفت. بدیهی است که در چنین بستر و پیکر متنوعی فرهنگ و معیشتهای گوناگونی پرورش و تکوین یافته اند که شناخت آنها برای اعمال مدیریت صحیح و سنجیده انسان در محیط لازمه ی هر گونه حرکت اندیشیده از طرف انسان است (رهنمایی، ‌1370، ص3).

2-6 اهمیت جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی محیطی منطقه

منطقه فضای جغرافیایی گسترده ای است که در آن محیط طبیعی با ویژگی های خود دارای ارتباط اصولی با عوامل انسانی است و این دو بر یکدیگر تاثیر متقابل دارند. با توجه به روابط بسیار پیچیده ای که در بین انسانها و محیط طبیعی وجود دارد فراهم آوردن داده ها و آگاهی های لازم، ملتزم مطالعاتی اصولی در زمینه‎های گوناگون طبیعی و انسانی و اجتماعی و اقتصاادی است. متخصصان جغرافیای طبیعی در مطالعات خود مسایل طبیعی محیط یا یک فضای جغرافیایی را بیشتر مدنظر قرار می دهند ولی هرگز ارتباط آنها را با موضوعات انسانی و اجتماعی فراموش نمی کنند. متخصصان جغرافیای طبیعی علاوه بر تجزیه و تحلیل کیفیت پیدایش پدیده های طبیعی، روابط بین  آنها، ذات تعامل و تاثر متقابل انسان و محیط و علل نابسامانیها و دگرگونیها محیط ناشی از این تعامل با محیط را بررسی و مطالعه طبیعی خود را با این هدف هدایت می کنند. در واقع هم کمک ارزنده ای به امر برنامه ریزی می کنند و هم ارزش کاربردی رشته تخصصی خود را افزایش می دهند. ارزش مطالعات رشته های تخصصی جغرافیای طبیعی به جهت گیری پژوهشهای آن مربوط می شود. جهت گیری که در آن عوامل و پدیده های محیط طبیعی در ارتباط با فعالیتها و برخوردهای انسانی مدنظر قرار میگیرد. منظور این نیست که متخصصان جغرافیای طبیعی کار متخصصان جغرافیای انسانی، ‌جغرافیای اقتصادی و غیره را نیز انجام دهند. بلکه غرض این است که پژوهشهای خود را با دید سیستمی و با توجه به نحوه ارتباط بین حوزه مطالعات خود و مسایل انسانی هدایت نمایند. عکس این حالت هم صادق است. متخصصان جغرافیای انسانی، جغرافیای اقتصادی و حوزه های دیگر نیز باید در مطالعات خود از ارتباط مسایل رشته تخصصیشان با موضوعات جغرافیای طبیعی غافل نباشند. متاسفانه برخی از آنها با وجود اعتقاد به رابطه تنگاتنگ بین موضوعات مورد مطالعه رشته تخصصی شان با محیط و عوامل طبیعی در بررسی های خود نقش پدیده های طبیعی را تقریبا نادیده می گیرند. در برنامه ریزیها نیز نقش مطالعات طبیعی با تمام اهمیتش یا کاملا فراموش می شود و یا بسیار کم اهمیت تلقی می گردد. اهمیت مطالعات جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی منطقه ای به دلیل کارآیی هر کدام از موضوعات مورد مطالعه در شاخه گوناگون این نظام علمی، در تمام قلمروهای فعالیتهای انسانهاست. رابطه انسان با محیط طبیعی باید با پیچیدگی ها و خلاقیت خود اساس کاربردی این مطالعات را مشخص می کند. مطالعاتی که عوامل ارتباط بین این دو را بخوبی تحلیل و نحوه وابستگیهای متقابل را روشن نماید جنبه کاربردی خواهد داشت. موفقیت در برنامه ریزیهای منطقه ای وقتی حاصل می شود که بر اساس اطلاعات دقیق و کافی از همین ارتباطات متقابل تنظیم شده باشد (رجایی، 1382، صص196-198).

2-7 ژئوتوریسم

ژئوتوریسم که در ابتدا گردشگری  زمین شناسی نامیده می شد در آخرین مطالعات محققان «گردشگری جغرافیایی» نام گرفته است که مفهوم آن بازدید و بهره برداری از جاذبه های جغرافیایی بدون لطمه زدن به طبیعت معنی شده که مفهومی فراگیرتر و گسترده تر از پیش داشته و دامنه وسیعی را در بر می گیرد. بازدید از جاذبه های جغرافیایی که یکی از مهم ترین آن ها جاذبه های ژئومورفولوژی و زمین شناسی است؛ امروزه یکی از شاخه های اصلی ژئوتوریسم را تشکیل می دهد.

ژئوتوریسم (Geotourism) یکی از رشته های گردشگری وابسته به طبیعت (Nature based tourism) است که به معرفی پدیده های زمین شناسی به گردشگران با حفظ هویت مکانی آنها می پردازد. ژئوتوریسم از علوم مختلف زمین شناسی کمک می گیرد و علاقمندان به طبیعت و پدیده های زمین شناسی را برای بازدید از جاذبه های زیبای زمین دعوت می کند.

2-7-1 تاریخچه ژئوتوریسم

مطالعه در مورد ژئوتوریسم برای نخستین بار در سطح ملی و در مقیاس بزرگ بوسیله اتحادیه صنعت مسافرت و سفر جغرافیای ملی آمریکا صورت گرفته که در آن به پایداری محیط و توسعه همه جانبه پرداخته شده و حتی به مسائل فرهنگی نیز اهمیت داده شده‌است (ناظری، 1385)

جاناتان تورتلات، متخصص و کارشناس ژئوتوریسم درمجله نشنال جئوگرافیک واژه ژئوتوریسم را بدین طریق تعریف کرده‌است، توریسمی که هویت جغرافیایی یک مکان را حفظ می‌کند و یا آن را بهتر و یا ارتقاء می‌دهد (غفاریان طوسی، 1383، ص 16 ).

2-7-2 اهداف ژئوتوریسم

ژئوتوریسم زیرمجموعه توریسم پایدار بوده و هدف آن حفظ منابع گردشگری در مقاصد است. یعنی هدایت گردشگران به نحوی که محل مورد بازدید برای نسلهای آینده هم همانطور باقی مانده و قابل استفاده باشد. ژئوتوریسم این امکان را برای محققان و بهره‌برداران به وجود آورده است که بتوانند محیط را بهتر و کیفیت بازدید را ارتقاء دهند به طوری که دخالت انسان در زمین منجر به نشان دادن برجستگی ویژه و تازه‌ای از طبیعت گردد. در ژئوتوریسم تلاش بر این است که دخالت و تصرفی توسط انسان در محیط صورت نگیرد اما به ناچار اگر اقدامی صورت گرفت این اقدام بایستی منجر به کمال در طبیعت شود. ایجاد تغییر نبایستی ناسازگاری با محیط داشته باشد و چهره منطقه را دگرگون و ناهمگون کند. در ژئوتوریسم طبیعت دائم توسط فرسایش آبی و بادی در حال تنوع و دگرگونی است. این دگرگونی توسط خود عوامل فرسایش طبیعی ونه انسان شکل می‌گیرد (رحیم‌پور، 1381).

2-7-3 عوامل پیدایش پدیده‌های ژئوتوریسم

در ژئوتوریسم، طبیعت دائم توسط فرسایش آبی و بادی در حال تنوع و دگرگونی است. این دگرگونی توسط خود عوامل فرسایش شکل می‌گیرد نه انسان، مهمترین عوامل پیدایش رخنمون‌ها، اشکال و جلوه‌های زمین که موجب جلب گردشگران علاقه‌مندان به پدیده‌های طبیعی می‌گردد، عبارتند از:

فرسایش‌ها، آتشفشان‌ها، چین‌خوردگی‌ها و گسله‌ها، گنبدها و بلورهای نمکی، تپه‌های مرجانی (حریریان، ۱۳۶۹)

2-7- 3-1 فرسایش، خالق پدیده‌های ژئوتوریسم

فرسایش به معنای وسیع کلمه عبارتست ازجداشدن ذرات ازتوده خاک وانتقال مواد جداشده توسط یک عامل فرسایشی مانند جریان آب (علیزاده، 1377 )

درصورتی که عامل جداکننده ذرات ازبستر وانتقال آنها آب باشد به آن فرسایش آبی گفته می شود. اگر عامل جداکردن ذرات وانتقال آنها باد باشد فرسایش بادی واگر این عملکرد ناشی ازیخچالها باشد فرسایش یخچالی باشد فرسایش یخچالی نامیده می شود، فرسایش یک فرایند طبیعی وتکاملی است وجلوگیری ازآن ممکن نیست ولی کاهش سرعت وشدت ایجاد آن امکان پذیر است. درمناطقی که فرسایش خاک به کنترل درنیامده امکان دارد فرسایش شدید شکل گیرد که دراین صورت فرسایش خاک ازسرعت تشکیل آن بیشتر است. «امروزه فرسایش خاک به عنوان خطری برای رفاه انسان وحتی حیات اوبه شمار می آید» (رفاهی، 1375).

2-7-3-2 قوانین و مقررات ژئو توریسم

 1- با توجه به آیین‌نامه طبیعت‌گردی و شرح وظایف کمیته ملی طبیعت‌گردی موضوع مصوبه شماره 27313/ت 33472 ه- مورخ 5/5/84 هیأت محترم وزیران و همچنین براساس آیین‌نامه اجرایی نحوه تشکیل و اداره مناطق نمونه گردشگری موضوع مصوبه شماره 6843/ت 32400 ک مورخ 11/2/84 شورای عالی میراث فرهنگی وگردشگری این فرصت وامکان وجود دارد تا اقدامات لازم از طریق کمیته مذکور جهت سیاستگذاری و هماهنگی بین دستگاهی، شناسایی و معرفی مناطق و محدوده‌های ژئوتوریسم، حمایت و پشتیبانی، نظارت، تربیت و آموزش راهنمایان متخصص و تشویق و جلب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی صورت پذیرد (کمیته ملی طبیعت‌گردی در سطح معاون وزیر جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست وسازمان میراث فرهنگی و گردشگری بر طبق آیین‌نامه اجرایی تشکیل می‌شود).

 2- بعد از شناسایی پدیده‌ها و مشخص‌سازی محدوده‌های ژئوپارکها، از طریق حمایت‌های دولتی، امکانات زیربنایی و زیرساختی برای دسترسی و استفاده گردشگران فراهم شود.

 3- ژئوپارکها به بخش‌های غیردولتی ترجیحاً متخصصان، فارغ‌التحصیلان و علاقمندان به طبیعت و علوم زمین جهت بهره‌برداری واگذار شده و تا مرحله سوددهی از حمایتهای دولتی برخوردار شوند (سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، 1380).

2-8 آمایش

واژه آمایش از آماییدن و آمودن و در فرهنگ معین آمیختن، آراستن، زینت کردن، مهیا کردن می باشد. منظور از آمایش، تعیین توان بالقوه و شایستگی اراضی یا به عبارت دیگر تعیین مطلوبترین نوع بهره وری از آنهاست. به عبارت دیگر آمایش فرایندی است که زیبندگی هر نوع استفاده ای را برای هر بخشی از سرزمین با توجه به قابلیتهای آن نشان می دهد (سرور، 1384، ص20).

2-9 آمایش سرزمین

پوتی اوژن کلودیوس  می نویسد آمایش سرزمین هدف توزیع بهتر جمعیت در ارتباط با منابع طبیعی و فعالیتهای اقتصادی را دنبال می کند. این تلاش به منظور اهداف کاملا اقتصادی نیست و رفاه و توسعه کامل ظرفیتهای بالقوه جمعیت را در نظر دارد (سرور، 1384، ص22).

آمایش سرزمین عبارت است از برنامه ریزی و سازمان دادن نحوه اشغال فضا و تعیین محل سکونت انسانها و محل فعالیتها و تجهیزات و همچنین کنشهای بین عوامل گوناگون نظام اجتماعی – اقتصادی.

آمایش سرزمین عبارت است از توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیایی کلیه فعالیتهای اقتصادی – اجتماعی و معنوی در پهنه سرزمین نسبت به قابلیتها و منابع طبیعی و انسانی. در واقع براساس این تعریف منظور از آمایش سرزمین استفاده درست از قابلیتهای سرزمین و سایر امکانات به اندازه توان آنهاست به عبارت دیگر کشاورزی بایستی در سرزمینی صورت گیرد که توان تولید فرآورده های کشاورزی را داشته باشد. و یا در زمینی باید شهر سازی شود که برای این امر مناسب باشد یا در مکانی باید فعالیتهای صنعتی مستقر شود که قابلیت آن را داشته باشد. بطور کلی سرزمین یک منبع محدود و آسیب پذیر است و استفاده از آن باید با مدیریت درست و منطقی و پس از شناخت تنگناها و توانهای محیطی انجام گیرد. (سرور، 1384، ص23).

آمایش سرزمین عبارت است از تخصیص کاربریهای ویژه به هر قطعه از سرزمین با توجه به تواناییها و محدودیتهای بوم شناختی محیطی (سرور، 1384، ص88). 

Abstract

One of the bases of tourism industry is the existence of tourist attractions, especially natural attractions, which are initial capital of the tourism industry. Seas, forests, pastures, mountains, valleys, waterfalls, mines and springs are some of eco-tourist attractions. Guilan province with its pleasing natural landscapes, mountains, sea, forest, pastures, beautiful beaches, waterfalls, paddy fields, orchards, tea and citrus gardens etc. is among the provinces that always have attracted nature lovers, and its potential in aspect of various forms of Ecotourism and Geotourism is high. Shaft County, by having rich climate, soil, vegetation, water resources, sea, mountains, green gardens, natural ponds (pond), historical, social, cultural, and religious monuments, always is a good destination to native and non-native travelers.

This thesis, by using descriptive- analytical method has tried to evaluate Geotourism use capacity in margin of shaft Emamzadeh Ebrahim (AS) River, and its main purpose is evaluating Geotourism use capacity in margin of shaft Emamzadeh Ebrahim (as) river, and identifying geomorphology forms in the basin, and offering proper strategies to develop tourism in Shaft. Performed Studies in this basin have shown that, there is, in this basin, several Geotourism applications, and this basin is one of mountainous basins in Guilan province that due to use changes and destruction of vegetation, especially in Sarcheshme (Emamzadeh Ebrahim town) has left different geomorphology forms, which some of these forms result from human performance in this domain has been due to construction activities. The most important created geomorphologic forms that has attracted many nature lovers, and are observable in this basin are variety of slopes, river cliffs and alluvial terraces, landslides, valleys, interfluve, main and minor ,different  forms of erosion, alluvial fans and fall.

Emamzadeh Ebrahim River along with permanent water flow, pristine forest vegetation cover, beech trees in regular rows, wide bed of river with diverse conditions in different rocky and non-rocky places alluvial terraces beside rivers, the existence of religious places such as Emamzadeh Ebrahim, Emamzadeh Isaac, his Sister and Baba Rekab, daily market and seasonal market in Chubar, and Emamzadeh Ebrahim and other natural and human factors is interesting for nature lovers tourists, all together, have caused that the capacity of this region in terms of tourism can be easily evaluated and by a coherent planning take advantage all these  gifted capitals.

Keywords: Evaluation; Capacity; Use; Geotourism; Emamzadeh Ebrahim River; Shaft County