پایان نامه بررسی عوامل موثر برتصادفات جاده ای استان اردبیل ؛ مورد مطالعه محور اردبیل - مغان

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد دررشته مدیریت اجرایی

گرایش بازاریابی و صادرات

چکیده:

این پژوهش درصدد بررسی و شناخت علل و عوامل موثر بر بروز یا شدت وقوع تصادفات جاده ای محور اردبیل- مغان است که در راستای آن رابطه بین متغیرهای جاده ای،انسانی،محیطی و خودرو با وقوع تصادفات و سوانح در محور مذکورمطالعه می شود.   متد پژوهش حاضر روش توصیفی با رویکرد تحلیلی است. برای تحلیل داده های آماری بدست آمده از شاخص های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است. برای بررسی های میدانی از پرسشنامه و در بررسی تحلیلی داده های بدست آمده از پرسشنامه از آماره های استنباطی نظیر آزمون های فریدمن و میانگین استفاده شده و برای تست معناداری فرضیه ها آزمون t و برای سنجش پایایی سوالات آزمون روش آلفای کرانباخ بکار گرفته شده است. این پژوهش عامل اصلی بروز تصادفات محور اردبیل - مغان را در گام نخست مسایل کیفی و فنی جاده تشخیص داده و به گمان مصاحبه شوندگان پیچ های خطرناک مسیر، عرض کم راه، کیفیت راه و علائم ناکافی دلیل عمده سوانح محور مذکور می باشد.بعد از آن عوامل انسانی در رتبه دوم قرار دارند که در بین آنها سرعت و سبقت غیر مجاز، انحراف به چپ و عجله وشتاب بی مورد از دلایل انسانی بروز تصادفات محور مذکور است با این توضیح که دو عامل سرعت و سبقت غیر مجاز بدون در نظر گرفتن گروه بندی ها در فهرست نخست عوامل تاثیرگذر محور یادشده است.عوامل فنی و کیفی خودرو در جایگاه سوم و در نهایت عوامل محیطی و طبیعی در رده چهارم قرار دارد.همچنین فرضیه های مربوط به ارتباط عوامل مذکور با تصادفات در محور یاد شده مورد اثبات قرار گرفته است به استثناءعوامل محیطی که معناداری ارتباط آن مورد تایید واقع نشده است.

واژه های کلیدی: تصادفات ، عامل انسانی، عامل جاده، عامل محیطی، عامل خودرو

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1-بیان مسئله:

حمل و نقل و ترانزیت کالا و مسافر از بخش های زیربنایی در اقتصاد هر کشور به حساب می آید بطوری که  این پدیده امروزه به عنوان یکی از شاخص های اصلی توسعه یافتگی کشورها قلمداد می شود. تولید انبوه اتومبیل ها و نیز رشد فزاینده جاده ها و مسیر های ارتباطی ،موتور محرکه این بخش بوده است. اما از آغاز پیدایش اتومبیل تاکنون بشر با بحرانی بنام تصادف مواجه شده که بی شک یکی از بزرگترین مشکلات و تهدیدات سلامت عمومی در جهان محسوب گردیده است . طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی[1] در سال های اخیر تصادفات رانندگی به عنوان نهمین عامل مرگ و میر در جهان و دومین عامل در ایران شناخته شده و هزینه های قابل توجهی را نیز بر اقتصاد کشورها وارد نموده است. در کشورهای کمتر توسعه یافته به دلیل ضعف های عمده درمدیریت ساماندهی  تصادفات جاده ای، این مسئله وضعیت اسفناک تری پیدا می کند. زیرا نامناسب بودن کیفیت جاده ها، فقدان نظارت کافی و موثر،  درآمدسرانه پایین و استفاده از ماشین های فرسوده ومستهلک در ناوگان حمل ونقل، در کنار سایر عوامل باعث تشدید بروز حوادث جاده ای در این کشورها شده است.  بر اساس ارزیابی های به عمل آمده، بیش از 75 درصد تصادفات جاده ای در کشورهای درحال توسعه و کشورهای درحال گذار رخ می دهد درحالی که این گونه کشورها تنها 32 درصد از وسایل نقلیه موتوری را در اختیاردارند. از سوی دیگر در این کشورها همگام با افزایش وسایل نقلیه، زیرساختهای حمل ونقل مورد نیاز متناسب با آن بهبود نیافته است. علاوه بر آن استانداردهای ایمنی وسایل نقلیه و ایمن سازی شبکه معابر، روند رو به رشدی نداشته است.  این عدم تطابق بین تمایل به ماشینی شدن زندگی شهری و زیرساخت های مورد نیاز آن، سبب شده تا امروزه شاهد سیر صعودی تصادفات و تلفات ناشی از آن در کشورهای در حال توسعه باشیم.

در مقایسه بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه می توان این گونه عنوان کرد که کشورهای صنعتی با وجود نرخ بالای مالکیت وسایل نقلیه موتوری، در طول نیم قرن گذشته نحوه برخورد با پدیده افزایش تعداد خودرو و کاربران را تا حدودی آموخته اند و فرهنگ درست رانندگی نهادینه شده است. اما کشورهای در حال توسعه به دلایل مختلفی از این فرصت استفاده نکرده اند و در حال حاضر بسیاری از این کشورها با معضل جدی و روبه وخامت تصادفات جاده ای و تلفات ناشی از آن روبرو هستند و فرصتهای موجود به تهدیدهای جدی تبدیل گردیده است.  همچنین با وجود گسترش سیستم های حمل ونقل در کشورهای در حال توسعه متأسفانه اقدامات اندکی در خصوص جلوگیری از سوانح جاده ای و یا کاهش شدت آنها صورت گرفته است.  در این کشورها علیرغم بالا بودن نرخ تصادفات، منابع کافی برای حفظ جان مجروحان و کمک به کسانی که در اثر این سوانح دچار معلولیت های دائمی شده اند، وجود ندارد.(آیتی، 1388).

ایران به عنوان کشوری وسیع و پر جمعیت، ولی بدون یک شبکه کافی و مدرن راه آهن، باعث اعمال فشار سنگین ترابری بار و مسافر (بیش از 90 درصد) برروی شبکه جاده ای غیرریلی گردیده است . شبکه راه های برون شهری و درون شهری ما  از نظر کمیت و کیفیت و نگهداری از ضعف شدیدی در رنج بوده و این وضعیت در ترکیب با ناآگاهی و فقدان آموزش عمومی، ناوگان فرسوده، بی نظمی شدید در ترافیک و عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، ضعف خدمات اورژانس و عدم مشاهده ی یک عزم ملی در برخورد با این پدیده خطرناک، وضعیتی را بوجود آورده است که در حال حاضر هر کسی قدم در جاده ها و خیابان های کشورمان بگذارد، عملاً خود را درمعرض  ریسک بالای کشته شدن یا رخدادی فاجعه بار قرار داده است.

در بررسی مطالعات صورت گرفته اکثراً عواملی که در بروز این حوادث دخیل هستند در چهار عنوان کلی : راه، محیط، وسیله نقلیه و عامل انسانی تقسیم می شوند و هر کدام از این عوامل هم به سهم خود زیر بخشهای متنوعی را در بر می گیرند.  در میان ارکان اصلی تصادف، عامل انسانی قویترین عنصراثرگذار است. بنابراین منطقی است که سازمانهای ذیربط و در رأس آن جامعه تمام تلاشهای خود را برفاکتورهای انسانی متمرکز کند.  از طرفی به صراحت می توان ادعا نمود که تصادف یک پدیده اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که امروزه در بیشتر برنامه ریزی های مرتبط با این موضوع در کشور ما از آن غفلت شده است.  بطوریکه پرفسور آگدن[2] در کتاب جاده های امن تر[3]دلیل اصلی مهار تصادفات و ضایعات ناشی از آنها را در کشورهای توسعه یافته رویکرد سیستماتیک کشورهای مزبور به این موضوع می داند. و به جای نسبت دادن تصادف به آخرین علت (آخرین حلقه زنجیر)، تصادف را به عنوان حلقه های مکمل زنجیره ی علل و معلول مؤثر ابراز می دارد.(آقامحمد ، 1384).

بنابراین به استناد توضیحات فوق مولفه های اصلی موثر بر تصادفات را می توان به چهار گروه شامل؛ عوامل انسانی ( خصوصیات فردی راننده ، مهارت ،توانایی و ... )  جاده (ویژگی هندسی راه، ویژگی کیفی راه ،علایم و ...) خودرو یا وسیله نقلیه (فرسودگی ، نقص فنی و...) و محیط (شرایط جوی و اقلیمی) تقسیم بندی کرد ، که همانند نمودار زیر این عوامل به صورت زنجیره وار به یکدیگر متصل هستند و فرایند به هم پیوسته و در عین حال پیچیده ای را تشکیل می دهند.

(نمودار ها در فایل اصلی موجود است)

همانگونه که در نمودار فوق ملاحظه می شود عوامل چهارگانه مذکور علاوه بر اینکه به تنهایی بر وقوع تصادفات تاثیر مستقیم دارند بطور سیستماتیک و با تاثیرگذاری و تاثیرپذیری از یکدیگر ، بصورت زنجیره وار و با هم افزایی مضاعف بروز تصادفات را تشدید می کنند و چرخه مهلک و ویرانگر تصادفات را تشکیل می دهند.

طبق آمارهای موجود، بالاترین میزان تصادفات و حوادث رانندگی استان اردبیل در طی سالهای گذشته مربوط به محور اردبیل- مغان می باشد . که بخش عمده ای از ترانزیت بار و مسافر استان بر عهده این حوزه بوده و از محورهای پرترافیک شبکه حمل و نقل استان محسوب می شود. از همین رو این پژوهش درصدد بررسی  و مطالعه علل و عوامل موثری است که درقالب متغیرهای چهار گانه ذکرشده (انسان، جاده، محیط و خودرو) بر بروز یا شدت وقوع تصادفات جاده ای محور اردبیل-مغان تاثیر مستقیم دارد. همچنین مطالعه حاضر علاوه بر در نظر گرفتن مولفه های اصلی تاثیر گذار بر حوادث رانندگی ، شاخص های بومی و منطقه ای را هم در درون بررسی ها لحاظ می نماید. شاخص هایی که به نوبه خود می تواند سهم جدی و بالقوه ای در بروز حوادث و سوانح رانندگی محور مذکور داشته باشد.

1-2-ضرورت انجام تحقیق:

امروزه مسئله حوادث رانندگی و بروز تصادفات زیاد را تهدیدی جدی برای سلامت عمومی محسوب می کنند که اثرات شوم و زیان بار آن بر پیکره جوامع بسیار مشهود و بارز است . در حال حاضر تعداد تصادفات جاده ای در کشور ما رو به افزایش است . بدلیل وسعت پهناور کشور ، رشد جمعیت ، افزایش مالکیت وسایل نقلیه و در نتیجه افزایش تبادلات درون و برون منطقه ای ،حوادث ترافیکی به یکی از معضلات مهم بخش حمل و نقل کشور و متعاقباً استان  تبدیل شده است.

متأسفانه ایران نیز یکی از کشورهایی است که بیشترین موارد مرگ و میر و جراحت ناشی ازتصادفات را دارد. مطالعات در کشور ما نشان می دهد که در حال حاضر، در ایران با دارا بودن بیش از 161714 کیلومتر جاده و 5/5 میلیون اتومبیل سالانه بیش از 25000 نفردر اثر تصادفات ناشی از وسایل نقلیه کشته و بیش از 100000 نفر در سال مجروح و مصدوم می شوند؛ از این گذشته خسارتهای مالی تصادفات جاده ای در ایران سالانه بالغ بر 4 میلیارد دلار است، که این آمارها در مقایسه با بسیاری از کشورها، ایران را در موقعیت بسیار نگران کننده ای قرار داده است.  باید توجه کرد که کشور ما در سالهای اخیر به صورت یکی از کانونهای بحران درآمده، مطالعات وبررسی های اخیر بانک جهانی رسماً وضعیت ایمنی ترافیک در ایران را بحرانی دانسته است.  با وجود این وضعیت، به مطالعات مربوط به ابعاد ایمنی ترافیک در کشور توجه اندکی معطوف شده است.

صدمات و ضایعات سنگین ناشی از تصادفات جاده ای از ابعاد مختلف پدیده خطرناک ضد سلامت ، ویران کننده خانواده ها ، نابود کننده اعتبار اجتماعی و از بعد اقتصادی هدر رفت منابع اقتصادی بسیار کمیاب، و در اهم آنها منابع انسانی می باشد. اصولاً موضوع جلوگیری از ضایعات روزافزون حوادث جاده ای و مساله کاهش تعداد و شدت تصادفات، می باید در همان حد و اندازه ای که در حال حاضر به سایر مسائل مربوط به سلامت انسان ها پرداخته می شود و بودجه و امکانات به آنها تخصیص می یابد، مورد توجه قرارگیرد. به همین سبب یک نیاز بسیار فوری برای درک این وضعیت رو به وخامت و اقدام مناسب احساس می شود.

در سالهای اخیر رشد سریع تعداد کشته شدگان، و افزایش کمیت کاربران شبکه حمل و نقل و توسعه سفرها ضرورت پرداختن به علل و عوامل را دو چندان می کند. برای رفع این معضل بزرگ شناسایی عوامل موثر بر تصادفات و تعیین میزان تاثیر هر کدام از این عوامل بر حوادث باید از اولویت های اصلی نهادهای متولّی و دستگاههای ذیربط قرار گیرد ( آیتی، 1384).

نتایج مطالعات انجام گرفته  در ایران نرخ بازگشت سرمایه گذاری در ایمنی ترافیک را در حدود 360 درصد نشان می دهد. این نرخ آنقدر بالاست که شاید کمتر بتوان سرمایه گذاری دیگری با چنین نرخ بازگشت فوق العاده­ای جستجو نمود.  بدین جهت غفلت از انجام چنین سرمایه گذاری و ادامه چنان خسارتهای سهمگین، به هیچ وجه قابل توجیه نیست. همچنین نتایج تحقیقات نشان داده است که حدود7 درصد از تولید ناخالص ملی ایران در اثر تصادفات از بین می رود و این در حالی است که متوسط این  هزینه ها در جهان بین1 الی2 درصد است و هیچ کشوری تاکنون چنین درصدی مربوط به تصادفات را به ثبت نرسانده است (گزارش آماری سازمان پزشکی قانونی کشور،1391).

آمارهای ذیل در سطح کشوری به روشنی گویایی وخامت وضعیت موجود است.

Investigating  factors  influencing road  accidents  in Ardabil province: Ardabil- Moghan Road case study

Abstract
This research intends to investigate and identify the factors that influence the incidence or severity of road accidents  in  Ardebil- Moghan  road in line with the relationship between the variables of a road, human, environmental, and vehicle accidents and injuries is the focus of study. The research method is descriptive and analytical approach. For statistical analysis of data obtained from descriptive statistics and inferential statistics were used. For surveys, questionnaires and analysis of data obtained from the questionnaire, inferential statistics such as Friedman and the average was used and to validate the proposed model, T-test and Cronbach alpha was used to assess the reliability of test methods. This research,  diagnoses the main cause of accidents in  Ardebil- Moghan  road at an early stage of technical and quality issues of roads. Interviewees believed dangerous path screws, the less path width, path quality and insufficient symptoms  are  a major cause of accidents in this  axis. Human factors are then ranked second. Among which the speed and overtaking illegally, far left, and the rush of human reason is the centerpiece of accidents. Explaining the two operating speeds and overtaking unauthorized irrespective of the groupings listed above are the prime factors affect axis.  Technical and quality of the car in third place and fourth place overall, natural and environmental factors are. The assumptions relating to the factors associated with road accidents in this road has been proven. With the exception of environmental factors which the relationship between has not been approved.

Keywords: accident, human factor, Road factor,   environmental factors, vehicle factors