پایان نامه بررسی روابط سیاسی ایران و سوریه بعد از انقلاب اسلامی ایران

پايان نامه جهت دريافت درجه كارشناسي ارشد

رشته روابط بين الملل

سال 1384

مقدمه :

            خاورميانه به عنوان منطقه اي استراتژيك جايگاه عمده و حساسي در رقابتهاي دو ابر قدرت شرق و غرب در دوران جنگ سرد داشت و نقش يك محرك را در مداخلة ابر قدرتها ايفا مي كرد . پس از دوران جنگ سرد و فروپاشي شوروي نه تنها اين منطقه اهميت خود را از دست نداده بلكه بر اهميت آن نيز افزوده شده است . لذا درك و شناخت صحيح از تحولات منطقه خاورميانه ، براي ايران كه خود در اين منطقه قرار دارد ضروري و آگاهي از عملكرد دولتهاي منطقه نيز در اين راستا      مي باشد .

            سوريه به دليل موقعيت جغرافيايي و استراتژيكي ، يكي از مهم‌ترين كشورهاي خاورميانه محسوب مي شود كه توانسته است در چند دهة اخير نقش مهمي را در روند تحولات منطقه اي ايفا نمايد . بدين لحاظ اين كشور جايگاه ويژه اي را در سياست خارجي ايران كه اولويت اصلي را در روابط خارجي بر همكاري با كشورهاي اسلامي و غير متعهد مي دهد ، به خود اختصاص داده است و نياز هست كه شناخت بيشتري نسبت به آن پيدا كرد . ايران و سوريه به عنوان دو كشور خاورميانه اي غير همسايه توانسته اند در دو و نيم دهة اخير بيشترين هماهنگيها را در روند تحولات منطقه اي و جهان اسلام كسب نمايند و به عنوان الگويي براي ديگر كشورهاي منطقه در همكاريهاي دو جانبه مطرح شوند حال پرسش اصلي اين است كه چه عواملي در بهبود و گسترش روابط دو جانبه مؤثر بوده است؟ علت هماهنگي در اكثر تحولات منطقه اي چه بوده است كه توانسته روابط اين دو كشور را به عنوان الگويي براي ساير كشورها در مناسبات دوجانبه تبديل كند ؟ اين پرسشي است كه بايد به آن پاسخ داده شود . ابتدا روابط و مناسبات سياسي دو كشور در دوران قبل از انقلاب اسلامي را مرور خواهيم كرد تا سيماي اصلي همكاري و الگومندي در روابط بعد از انقلاب روشن شود . سپس عوامل تأثير گذار را در همكاري و روابط دو جانبه با تأكيد بر عوامل منطقه اي تجزيه و تحليل مي كنيم هر چند كه ممكن است واقعيت امر چيزي غير از تحليل هاي عرضه شده باشد ، زيرا اصولاً هميشه بسياري از اطلاعات تا زمان مشخصي محرمانه باقي مي ماند و دسترسي به بعضي اطلاعات هيچ گاه امكان پذير نمي باشد .

            در پايان با اعلام و اذعان به وجود نقايص و كاستي در رساله ، از زحمات اساتيد محترم و بزرگوار جناب آقاي دكتر اصغر جعفري ولداني در سمت استاد راهنما و جناب آقاي دكتر غلامعلي چگني زاده در سمت استاد مشاور ، تشكر و قدرداني مي شود كه حضرت علي (ع) فرموده است : من علمني فقر صيرني عبداً .

1ـ طرح و تبيين موضوع :

            مطابق با اصل 152 قانون اساسي جمهوري اسلامي ، سياست خارجي ايران بر اساس "نفي هر گونه سلطه جويي و سلطه پذيري ، حفظ استقلال همه جانبه و تماميت ارضي كشور ، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر ابر قدرتهاي سلطه گرو روابط صلح آميز با دول غير محارب استوار است . بنابراين ازديدگاه قانون اساسي رابطه با دول غير محارب مجاز شمرده شده است . همچنين طبق اصل 154 قانون اساسي ، جمهوري اسلامي سعادت انسان در كل جامعه بشري را آرمان خود مي داند و استقلال و آزادي و حكومت حق و عدل را حق همة مردم جهان مي شناسد. بنابراين در عين خودداري كامل از هر گونه دخالت در امور داخلي ملتهاي ديگر از مبارزه حق طلبانه مستضعفين در برابر مستكبرين در هر نقطه از جهان حمايت مي كند .

            پس علاوه بر رابطه با دول غير محارب ، برقراري رابطه با كشورهايي كه از لحاظ مواضع سياسي به ايران نزديك مي باشند در دستور كار سياست خارجي اين كشور قرار دارد .

            سوريه كه در اين رديف ازكشورها قرار دارد جايگاه ويژه اي را در سياست خارجي ايران به خود اختصاص داده است به طوري كه از آن به عنوان كشور دوست و برادر ياد مي شود . وقوع انقلاب اسلامي در ايران و سقوط شاه ـ متحد استراتژيك اسرائيل در منطقه ـ باعث خشنودي سوريها كه خود را متولي مبارزه با اسرائيل مي دانستند ، شد و به حمايت از اين انقلاب پرداختند .

            از ديد انقلاب اسلامي ، اسرائيل به عنوان پايگاه استعمار در منطقه و موجودي نامشروع و غير قانوني در قلب جهان اسلام ، مي بايست از بين برود و مبارزة عملي و همه جانبه اين امر را محقق مي سازد . در اين راستا ايران با كشور مصر به خاطر سازش با اسرائيل و خيانت به آرمان فلسطين و اعراب قطع رابطه نمود . همچنين سفارت اسرائيل در تهران را تعطيل و آن را به سازمان آزاديبخش فلسطين واگذار نمود .

            اين گونه اقدامات عملي و حمايتهاي سياسي ايران از مواضع اعراب و فلسطينيان ، سوريه را در عملي كردن تز خود مبني بر برابري استراتژيك با اسرائيل مصمم تر كرد ؛ به علاوه بروز حوادث و رويدادهاي بعدي منطقه از جمله جنگ ايران و عراق و حملة اسرائيل به لبنان در سال 1982 ، سبب گرديد كه دو كشور ايران و سوريه تماسهاي بيشتري را با هم در جهت حل مسائل پيش آمده داشته باشند كه همين موارد زمينة تداوم گسترش روابط را عليرغم اختلاف سليقه در بعضي مسائل فراهم آورد .

بنابراين هدف پژوهش ، بررسي علل گسترش روابط سياسي ايران و سوريه بعد از وقوع انقلاب اسلامي در ايران مي باشد . و سعي براين است كه ضمن روشن كردن اين عوامل به تقويت آن و الگو سازي با توجه به شرايط و موقعيت ديگر كشورها در روابط با يكديگر پرداخته شود تا شاهد تحقق روابط دوستانه ميان كشورهاي منطقه و جهان اسلام باشيم .

2ـ ادبيات موضوع :

            عليرغم حساسيت و اهميت موضوع يكي از نكته هاي جالب توجه در ارتباط با آن كم توجهي محققان و پژوهندگان اين رشته به اين مسأله مي باشد و كمتر تحقيق و كتابي در اين زمينه يافت مي شود كه به طور دقيق و موشكافانه به بررسي روابط پيچيدة ايران و سوريه پرداخته باشد . در اين ارتباط تنها گزارشها و مقالاتي به چشم مي خورد كه بيشتر به مسألة صلح و اقدامات سوريه و بررسي سطحي روابط ايران و سوريه و البته با ديدگاه وزارت خارجه اي پرداخته است .

3ـ علل انتخاب موضوع :

            همان طور كه در مقدمه بيان شد درك و شناخت صحيح از تحولات منطقة خاورميانه و كشورهاي آن براي ايران كه خود در اين منطقه قراردارد و به عنوان تزديك ترين محيط جغرافيايي گسترده تر از كشورها محسوب مي شود ، ضروري مي باشد . در اين راستا بررسي روابط دو جانبه ميان ايران و كشورهاي منطقه نيز يكي از مهم ترين اقدامات شناخته مي شود . كشور سوريه كه به دليل مسائل ژئوپلتيك و هم جواري با رژيم اسرائيل به عنوان كشور خط مقدم جبهة اعراب و اسرائيل شناخته شده و اكنون نيز به عنوان كشور خط مقدم مخالف باروند فعلي سازش مطرح مي باشد ، جايگاه ويژه اي را در سياست خارجي ايران به خود اختصاص داده است . علاوه بر اهميت اين موضوع علاقة نويسنده به مسائل منطقه اي و جهان اسلام نيز سبب گرديد كه روابط سياسي دو كشور ايران و سوريه مورد بررسي و تحقيق قرار گيرد .

4ـ سئوال اصلي و سئوالات فرعي :

سئوال اصلي : چرا روابط ايران و سوريه در مقطع بعد از وقوع انقلاب اسلامي بهبود و گسترش يافته و علل گسترش آن كدامند ؟

سئوالات فرعي :1.  مسأله بحران خاورميانه تا چه اندازه در روابط سياسي ايران و سوريه مؤثر بوده است ؟

2. مسأله عراق و توسعه طلبي آن تا چه اندازه در روابط سياسي ايران و سوريه مؤثر بوده است ؟

3. پيمان تركيه ـ اسرائيل چه تأثيري در روابط سياسي ايران و سوريه داشته است ؟

4. ساختار نظام بين الملل در دوران نظام دو قطبي و پس از آن چه تأثيري بر روابط دو جانيه داشته است ؟

5 ـ فرضيه هاي تحقيق :

فرضيه اصلي : (( گسترش روابط ايران و سوريه در مقطع بعد از انقلاب اسلامي ناشي از دشمن مشترك يعني اسراييل و ديدگاه‌هاي مشترك در ارتباط با برخي تحولات منطقه اي و تلاش در جهت كسب موازنة قدرت در برابر آن بوده است . ))

فرضيه هاي فرعي :1. (( انقلاب اسلامي ايران يكي از عوامل مؤثر در گسترش روابط سياسي ايران و سوريه بوده است .))

2. (( ديدگاه مشترك دو كشور در ارتباط با مسأله فلسطين و اشغالگري اسرائيل از عوامل مهم تأثير گذار بر روابط سياسي دو كشور بوده است .))

3. (( پيمان نظامي راهبردي تركيه ـ اسرائيل در سال 1996 در منطقه و گسترش  همكاريهاي دوجانبه، از ديگر عوامل تأثير گذار بر روابط و همكاري بين دو كشور بوده است . ))

6ـ تعريف مفاهيم :

            در متن اين پژوهش مفاهيمي چون سياست خارجي ، روابط خارجي ، بحران خاورميانه و موازنه قدرت را ملاحظه مي كنيم كه بايد منظور خود را از اين مفاهيم و كاربرد آن مشخص و تبيين نماييم . تعريف اين مفاهيم از آن نظر ضروري و داراي اهميت است كه مبناي نظري اين پژوهش را تشكيل داده و در درك بهتر و عميق تر متن كمك مي كند . بنابراين در اينجا به اختصار به تعريف مفاهيم مورد نياز پرداخته مي شود :

            سياست خارجي : سياست خارجي را بايد مجموعه اي از اهداف ، جهت گيريها ، روشها و ابزار در نظر گرفت كه يك حكومت در مقابل ساير واحدهاي سياسي بين الملل به منظور دستيابي به منافع ملي دنبال مي كند . سياست خارجي در نهايت سعي مي كند بر رفتار و كردار ساير كشورها و نتيجتاً بر كل نظام بين الملل اثر بگذارد ، ضمن اينكه متقابلاً از محيط خارجي تأثير مي پذيرد .(1)

            روابط خارجي : شامل آن دسته از روابطي مي شود كه به عنوان امري رسمي ، ابتكار آن با حكومتها بوده و توسط آنها هدايت مي شود . و از روابط بين گروه‌ها ، سازمانها و احزاب و سنديكاها متمايز مي باشد و داراي ابعاد سياسي ، اقتصادي ، فرهنگي و … مي باشد .(2)

            بحران خاورميانه : منظور درگيريها و جنگهاي اعراب و اسرائيل از سال 1948 تا زمان كنوني و وجود موجوديتي به نام اسرائيل مي باشد .

            موازنه قدرت : كه به موجب آن ، بايد چنان موازنه اي بين قدرت دولتها برقرار شود كه مانع چيرگي يكي يا گروهي از آنها بر سايرين باشد تا در نتيجه ، صلح محفوظ بماند .(3)

7ـ متغييرها :

            روابط سياسي ايران و سوريه متغيير وابسته و موجوديتي به نام اسرائيل و برخي تحولات منطقه اي متغيير مستقل مي باشند .

8ـ روش تحقيق :

            اين رساله با كمك از وقايع تاريخي به تحليل روابط سياسي ايران و سوريه پرداخته است . چرا كه در بررسي روابط دوجانبه آنچه كه مشخص كننده رفتار كشورها مي باشد همين اتفاقات و اقداماتي است كه به مرور به وقايع تاريخي تبديل شده است . بنابراين روش تحقيق تاريخي ـ توصيفي و تحليلي است .

9ـ موانع و محدوديتهاي تحقيق :

            كمبود منابع به زبان فارسي و عدم توجه محققان اين رشته به اين مسأله و پراكندگي اطلاعات در اين رابطه ، سبب ايجاد محدوديتها و مشكلاتي در تحقيق گرديد . علاوه بر اين محرمانه بودن و عدم دسترسي به اطلاعات از ديگر مشكلات قابل ذكر در اين مورد است .

10ـ سازماندهي تحقيق :

            با توجه به طرح موضوع و سئوال اصلي و همچنين فرضيه تحقيق پايان نامة حاضر در فصول ذيل مورد مطالعه و بررسي قرار مي‌گيرد :

فصل اول : كليات طرح پژوهش ؛

فصل دوم : اصول و اهداف سياست خارجي به طور اعم و سياست خارجي ايران و سوريه به طور اخص ؛

فصل سوم : بررسي پيشينه روابط سياسي ايران و سوريه با عنايت به روابط ايران و اسرائيل؛

فصل چهارم : بررسي روابط دوجانبه بعد از انقلاب اسلامي در ايران تا پايان جنگ ايران و عراق ؛

فصل پنچم : بررسي روابط دو كشور پس از جنگ تا زمان درگذشت حافظ اسد رئيس جمهور سوريه با توجه به عوامل تأثير گذار در اين مقطع زماني ؛

فصل ششم : نتيجه گيري .

فهرست منابع و مآخذ :

1ـ فارسي

الف ـ كتابها

آقا بخشي ، علي و مينو افشاري راد ، فرهنگ علوم سياسي ، (تهران : نشر چارپار ، 1379).

احتشامي ، انوشيروان ، سياست خارجي ايران و دوران سازندگي (اقتصاد ، دفاع ، امنيت) ، ترجمة ابراهيم متقي و زهره پوستين چي ، (تهران : انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي ،1378).

ازغندي ، عليرضا ، روابط خارجي ايران (دولت دست نشانده)، (تهران : انتشارات قومس، 1376) .

اسداللهي ، مسعود ، از مقاومت تا پيروزي (79ـ1361) ، (تهران: مؤسسه انديشه سازان نور،1379) .

السن ، رابرت ، مسأله كرد و روابط ايران و تركيه ، ترجمه ابراهيم يونسي ، (تهران : انتشارات پانيذ ، 1380) .

امامي ، محمدعلي ، بررسي روابط سياسي سوريه و عراق در دهة 80 ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، 1374) .

امامي ، محمدعلي ، سياست و حكومت درسوريه ، ( تهران : انتشارات وزارت امور خارجه،1376) .

اي فست ، كارن ، انقلاب اسلامي و تحولات سياسي در دنياي عرب ، ترجمة داوود علمايي، (تهران : دورة عالي جنگ و دانشكده فرماندهي و ستاد سپاه پاسداران ، 1379) .

بال ، جرج ، خطا و خيانت درلبنان ، ترجمة حسين ابوترابيان ، (تهران : انتشارات اطلاعات ، چاپ دوم ، 1366) .

بخشايشي اردستاني ، احمد ، اصول سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران ، (تهران:انتشارات آواي نور ، 1375) .

بهزادي ، حميد ، اصول روابط بين الملل و سياست خارجي ، (تهران : انتشارات دهخدا،1352) .

بيگدلي ، علي ، تاريخ سياسي ـ اقتصادي عراق ، (تهران : مؤسسه تاريخي ميراث ملل،1368).

ثاني ، رضا ، ايراني كه مي تواند بگويد نه ! ، (تهران : مؤسسه فرهنگي دانش و انديشه معاصر،1379) .

جعفري ولداني ، اصغر ، بررسي تاريخي اختلافات مرزي ايران و عراق ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، چاپ سوم ، 1376) .

جعفري ولداني ، اصغر ، بررسي كانونهاي بحران در خليج فارس ، (تهران : انتشارات كيهان ، چاپ دوم ، 1377) .

جعفري ولداني ، اصغر ، تحولات مرزها و نقش ژئوپلتيك آن در خليج فارس ، (تهران : انتشارات قومس ، 1374) .

جعفري ولداني ، اصغر ، نگاهي تاريخي به جزاير ايراني تنب و ابوموسي ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، 1376) .

خوشوقت ، محمد حسين ، تجزيه و تحليل در سياست خارجي ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، 1375) .

در جستجوي امام از كلام امام ، دفتر نوزدهم ، (تهران : انتشارات اميركبير ، 1363) .

درويش ، حجت الله ، بررسي پديده ناسيوناليسم در جهان عرب ، ( تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، 1374 ).

درينيك ، ژان پي ير ، خاورميانه در قرن بيستم ، ترجمة فرنگيس اردلان ، (تهران : انتشارات دانش امروز ، 1368) .

دهقان طرزجاني ، محمود ، روابط خارجي ايران و همسايگان در دهة دوم انقلاب اسلامي ، (تهران : انتشارات سروش ، 1379) .

رابينويچ ، ايتما ، جنگ براي لبنان (85ـ1970) ، ترجمة جواد صفايي و غلامعلي رجبي يزدي، (تهران : انتشارات سفير ، 1368) .

رمضاني ، روح الله ، چارچوب تحليلي براي بررسي سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، ترجمة عليرضا طيب ، (تهران : انتشارات ني ، 1380) .

روز شمار سياست خارجي ايران درسال 1372 ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه،1376).

سريع القلم ، محمود ، سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران (بازبيني نظري و پارادايم ائتلاف) ، ( تهران : انتشارات مركز تحقيقات استراتژيك ، 1379) .

سعيدي ، ابراهيم ، سوريه (مباحث كشورها و سازمانهاي بين المللي) ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه، 1374).

سليماني، محمدباقر، بازيگران روند صلح خاورميانه، (تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، 1379).

سوريه (از سري انتشارات بررسي مسائل كشورها)، (تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني، 1362).

سويد، محمود، جنوب لبنان در رويارويي با اسرائيل (پنجاه سال پايداري و مقاومت) ، ترجمه مركز تحقيقات و بررسيها ، (تهران : نشر آمن ، 1379) .

سيف زاده ، سيد حسين ، اصول روابط بين الملل الف ـ ب ، (تهران : نشر دادگستر، 1378).

سيف زاده ، سيد حسين ، نظريه هاي مختلف در روابط بين الملل ، ( تهران : انتشارات قومس، چاپ چهارم ، 1374).

عابدي ، مصطفي ، روابط سوريه و عراق ، (تهران : انتشارات جهاد دانشگاهي ، 1369).

عامري ، هوشنگ ، اصول روابط بين الملل ، (تهران : انتشارات آگه ، 1374) .

علي بابايي ، غلامرضا ، تاريخ سياست خارجي ايران از شاهنشاهي هخامنشي تا به امروز ، (تهران : انتشارات درسا ، 1375) .

فوبليكوف ، د .ر و جمعي از نويسندگان ، تاريخ معاصر كشورهاي عربي ، ترجمه محمد حسين روحاني ، (تهران : انتشارات قومس ، 1376) .

فولر ، گراهام ، قبله عالم ژئوپلتيك ايران ، ترجمة عباس مخبر ، ( تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، چاپ دوم ، 1377).

قانون اساسي سوريه ، (تهران : انتشارات اداره كل توافقهاي بين المللي ، 1374) .

قانون ، مرتضي ، ديپلماسي پنهان (جستاري بر روابط ايران و اسرائيل در عصر پهلوي) ، (تهران : انتشارات طبرستان ، 1381) .

كاظمي ، علي اصغر ، زنجيره تنازعي سياست و روابط بين الملل ، (تهران : انتشارات قومس، 1370) .

كديور ، جميله ، پشت پرده صلح ، (تهران : انتشارات اطلاعات ، 1374) .

عليزاده ، حسين و سلمان رضوي ، گلبانگ سربلندي (2001 سخن ونكته از انديشه هاي سيد محمد خاتمي) ، (تهران ، انتشارات سلام ، 1380) .

عنادي الموتي ، مراد ، ايران و سازمان كنفرانس اسلامي (بررسي عملكرد سازمان كنفرانس اسلامي در دوره رياست جمهوري اسلامي ايران بر اين سازمان ) ، ( تهران : انتشارات وزارت امورخارجه ، 1381) .

محمدي ، منوچهر ، سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران ، ( تهران : انتشارات دادگستر، چاپ دوم ، 1380) .

محمدي ، منوچهر ، تحليلي بر انقلاب اسلامي ايران ، (تهران : انتشارات اميركبير، 1366).

منصوري ، جواد ، نظري به سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران ، (تهران : انتشارات اميركبير، 1365) .

مهدوي ، هوشنگ ، سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در دوران پهلوي (57ـ1300)، (تهران : انتشارات البرز ، چاپ دوم ، 1375) .

مواضع سياست خارجي ايران (اظهارات سخنگوي وزارت امورخارجه درسال 72) ، (تهران : انتشارات وزارت امورخارجه ، 1373) .

مواضع سياست خارجي ايران (اظهارات سخنگوي وزارت امورخارجه در سال 76) ، (تهران: انتشارات وزارت امور خارجه ، 1377) .

ولايتي ، علي اكبر ، ايران و تحولات فلسطين ، (تهران : انتشارات وزارت امورخارجه، 1380) .

ي . اسماعيل ، طارق ، چپ ناسيوناليستي عرب ، ترجمه عبدالرحمن عالم ، (تهران : انتشارات وزارت امورخارجه ، 1369) .

ب ـ مقاله ها و بولتن ها

ابعاد ديدار اسد از تهران ، ترجمة ع . باقري ، ماهنامه ترجمان ، سال دوم ، شماره 90، آذر1376 .

اسحاق زاده ، فرخ ، بحران لبنان از طائف تا درگيريهاي اخير حزب الله و امل ، بولتن وزارت امورخارجه ، شماره 36 ، بهمن 1368 .

اسحاق زاده ، فرخ ، نگاهي به اجلاس سران عرب در امان ، بولتن وزارت امورخارجه ، شماره 14 ، آذر 1366 .

اسدي ، بيژن ، بررسي دوران جديد روابط سياسي سوريه و مصر ، فصلنامه سياست خارجي ، سال خارجي ، سال چهارم ، زمستان 1369 .

ارزيابي روابط تركيه و اسرائيل ، بولتن وزارت امورخارجه ، شماره 5 ، اسفند1365 .

اطهري ، سيد اسدالله ، بازخواني روابط دو كشور ايران و تركيه پس از جنگ سرد ، فصلنامه راهبرد ، شماره 27، بهار 1382 .

امامي ، محمدعلي ، بررسي سير روابط تركيه و سوريه ، فصلنامه سياست خارجي ، سال دوازدهم ، پائيز 1377 .

امامي ، محمد علي ، روابط ايران و اعراب ، فصلنامه سياست خارجي ، سال نهم ، بهار1374.

اميد زماني ، محسن ، استراتژي جمهوري اسلامي ايران در لبنان (69ـ1359) ، فصلنامه حقوق و علوم سياسي دانشگاه امام صادق ، سال دوم ، شماره 2 ، 1370 .

اينبار ، افرايم ، تأثيرات منطقه اي همكاري استراتژيك تركيه ـ اسرائيل ، ترجمة تورج افشون ، فصلنامه نهضت ، سال دوم ، شماره 8 ، زمستان 1380 .

برزگر ، كيهان ، ارزيابي مواضع ليكود در روند صلح سوريه ـ اسرائيل ، فصلنامه مطالعات منطقه اي ، شماره 4 ، زمستان 1379 .

جاف ، جوف ، ديدگاههاي خاورميانه اي جنگ خليج فارس و پيامدهاي آن ، ترجمه عليرضا دربيگي نامقي ، ماهنامه دانش سياسي ، آذر و دي 1373 .

جعفري ولداني ، اصغر ، چشمد اشتهاي تركيه به شمال عراق ، ماهنامه اطلاعات سياسي ـ اقتصادي ، شماره 98ـ97 ، مهر و آبان 1374 .

حيدر اسعد ، سوريه و ايران : توافق برسر اصول و اختلاف نظر درمورد جزئيات ، ترجمه محمد حسين زوار كعبه ، بولتن اداره كل مطبوعات و رسانه هاي خارجي ، شماره 1772 ، خرداد1378 .

رفعت نژاد ، غلامرضا ، روابط تركيه ـ سوريه ـ اسرائيل و تأثيرات آن بر منطقه خاورميانه، گزارش پژوهشي ، پژوهشكده مطالعات راهبردي ، 1381 .

روشندل ، جليل ، هدفها و پيامدهاي پيمان تركيه ـ اسرائيل ، سلسله مقالات خاورميانه شناسي، مركز پژوهشهاي علمي و مطالعات استراتژيك خاورميانه ، آبان 1377 .

زيسر ، آيل ، سوريه و اسرائيل ميان جنگ و صلح ، فصلنامه خاورميانه ، سال دوم ، تابستان 1374 .

سجاد پور ، محمد كاظم ، چارچوبي براي تحليل كارايي در سياست خارجي ، ماهنامه ديدگاهها و تحليل ها ، سال پانزدهم ، شماره 152 ، مهر 1380 .

سعيدي ، زامل ، بازتابهاي پروستريكا در سياستهاي عربي سوريه ، فصلنامه سياست خارجي، سال چهارم بهار و تابستان 1369 .

سعيدي ، زامل ، ديدار خدام از قاهره و پيامدهاي احتمالي آن ، بولتن وزارت امورخارجه ، شماره 36 ، بهمن 1368 .

سلطاني نژاد ، احمد ، تأثير مناقشات لبنان بر امنيت ملي سوريه ، فصلنامه بررسيهاي نظامي، سال ششم ، شماره 22 ، تابستان 1374 .

صفران ، نداف ، ابعاد مسأله خاورميانه قبل و بعد از جنگ خليج فارس ، ترجمة ليلا سازگار، ماهنامه اطلاعات سياسي ـ اقتصادي ، شماره 82ـ81 مرداد و شهريور 1373 .

عيوضي ، محمدرحيم ، نقش سوريه در جنگ ايران و عراق ، پايان نامه دانشگاه امام صادق،1369 .

قاسم زاده ، قاسم ، سياست تنش زدايي و تجديد روابط سياسي ايران و مصر ، فصلنامه مطالعات آفريقا ، سال پنجم ، شماره 2 ، پائيز و زمستان 1379 .

كاكايي ، سيامك ، نقش تركيه در منطقه خاورميانه پس از جنگ سرد ، فصلنامه خاورميانه، زمستان 1376 .

ك .ر ، سياست خارجي ايران در چارچوب شمال ـ جنوب ، ماهنامه صفحه اول ، سال دوم، شماره 13 ، آذر 1371 .

گزديده رويدادها ، فصلنامه خاورميانه ، سال چهارم ، شماره 1 ، بهار 1376 .

گزيده رويدادها ، فصلنامه خاورميانه ، سال پنجم ، تابستان و پائيز 1377 .

مجتهدزاده ، پيروز ، ادعاهاي امارات نسبت به جزاير تنب و ابوموسي ، ماهنامه اطلاعات سياسي ـ اقتصادي ، شماره 82ـ81 ، مرداد و شهريور 1373 .

نقيب زاده ، احمد ، نگاهي به نظريه پردازي و جدالهاي نظري درروابط بين الملل ، فصلنامه سياست خارجي ، سال ششم ، بهار 1371 .

ج ـ روزنامه ها و تلكس هاي خبري

اطلاعات ، 24/11/57 .

اطلاعات ، 17/8/59 .

اطلاعات ، 7/2/61 .

اطلاعات ، 6/2/66 .

اطلاعات ، 23/5/67 .

اطلاعات ، 21/10/67 .

اطلاعات ، 19/4/74 .

اطلاعات ، 7/8/76 .

انتخاب ، 3/4/78 .

ايران ، 9/10/74 .

ايران ، 28/2/82 .

سلام ، 11/5/76 .

سلام ، 20/7/77 .

رسالت ، 3/8/68 .

رسالت ، 4/8/68 .

رسالت ، 7/8/68 .

كيهان ، 1/3/59 .

كيهان ، 18/8/59 .

كيهان ، 20/8/66 .

كيهان ، 18/1/73 .

همشهري ، 18/6/74 .

هفته نامه كيهان هوايي ، 11/7/69 .

هفته نامه كيهان هوايي ، 18/7/69 .

هفته نامه كيهان هوايي ، 3/11/69 .

تلكس خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران ، 8/3/79 .

تلكس خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران ، 9/3/79 .

تلكس خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران ، 22/3/79 .

2ـ انگليسي

BOOKS

1. Ehteshami , Anoushir Van and Reymond A.Hinnebusch , Syria and Iran

Middle Powers in a Penetrated Regionalsystem , London , 1997 .

2. J.Agha , Hossein and Ahmad S.Khalidi , Syria and Iran Rivalry and Copperation , the Royal Institute of Internatioual Affairs , London , 1995.

3. Maoz , Moshe and Avner Yanir , Syria Under Assad (Domestic Constraints and Regional Risks) , The Gustrav Heinemann Institute of Middle Eastern Studies University of Haifa , 1998.

4. Quilliam , Neil , Syria and a New World Order , Durham Middle East Monographs Series , London , 1999 .

5. Ramazai , K,Revolutionary Iran , John Hopkins University Press , 1986 .

6. Seale , Patrik , The Struggle For Syria , Oxford University Press , London , 1965 .

7. Zisser , Eyal , Asads , Legacy (Syria in Transition) , New yourk University Press , 2001 .