پایان نامه کاربرد تئوری بازی ها در برنامه ریزی استراتژیک شرکت ها ، در شرایط فعلی اقتصاد ایران

مهندسی سیستم های اقتصادی - اجتماعی

چکیده :

در این پژوهش سعی شده تا با مطالعه، بررسی و بکار گیری اصول نظریه بازی ها ، فرضیه ای جدید در زمینه بکارگیری تئوری بازی ها در برنامه ریزی استراتژیک سازمان ها ارائه شود تا تاثیر تغییرات محیطی بوجود آمده در طول زمان را بر استراتژی های تدوین شده شرکت ها کمتر کند. به عبارت دیگر به شرکت ها کمک میکند تا با در نظر گرفتن دولت به عنوان یکی از بازیکنان این بازی رقابتی که  سیاست های اقتصادی او، در نتیجه کسب شده از سوی آنان تاثیر مستقیم دارد، در هنگام برنامه ریزی استراتژیک بتوانند استراتژی های کارآمد تری را در برابر تغییرات و عدم قطعیت های موجود، تدوین کنند. همچنین برای درک بهتر فرضیه ارائه شده، به بررسی این فرضیه در شرایط کنونی اقتصاد ایران یعنی تغییر تعرفه حامل های انرژی، پرداخته شده است. از آنجا که این تغییر به عنوان استراتژی بکار گرفته شده از سوی یکی از بازیکنان این بازی یعنی دولت، مطرح شده است، تاثیر مستقیم بر برنامه ریزی بازیکن دیگر یعنی شرکت و همچنین عایدی او از این بازی خواهد داشت. دولت تسهیلات خود را به شرکت هایی ارائه می دهد که سیستم های بهبود دهنده مصرف انرژی را برای خود پیاده سازی کرده باشند. از طرفی شرکت ها نیز مخیر به پیاده سازی و یا عدم پیاده سازی چنین سیستم هایی در محل خود می باشند. بازی بوجود آمده بین دولت و شرکت ها تعریف گشته و سپس با تحلیل بازی بوجود آمده به کمک تئوری بازی ها، نقاط مختلف حیاتی شناسایی شد. برای مثال سطح تسهیلاتی که دولت باید به شرکت های پیاده کننده سیستم های بهبود دهنده مصرف انرژی بدهد تا آنها را ترغیب به این کار کند، چقدر است؟

فصل اول

مقدمه و کلیات تحقیق

مقدمه:

     در فرآیند برنامه ریزی استراتژیک در دنیای امروز، زمان و عدم قطعیت، نقش مهمی ایفا  می کنند. تغییرات غیرقابل پیش بینی در محیط ، بسیاری از صنایع را زمین گیر ساخته و یا از صحنه رقابت حذف کرده است و پیش بینی ها را مورد آینده با شکست روبه رو ساخته است.  سازمانها به طور غیرقابل پیش بینی با تکنولوژیهای جدید ، محصولات جدید و بازارهای جدید روبه رو می باشند و استراتژیهای تدوین شده، پاسخگوی نیاز آنها در چنین محیط پویا و متغیری نیست.[1]

در زمان کنونی سرعت سرسام آور تغییرات باعث شده است دنیایی از تجارت به وجود آید که روش های متداول مدیریت نمی توانند در آن محیط ها مناسب سازمان ها باشند. هنگامی که تغییرات به صورت جزئی بود، می توانستیم از تجربه استفاده کنیم و تجربه به تنهایی راهنمای خوبی به حساب می آمد. ولی هنگامی که تصمیمات جنبه استراتژیک دارند و به نتایج بسیارعمده غیرقابل برگشت می انجامند، نمی توان از تصمیم گیری های مبتنی بر قضاوت های شهودی و تجربه (مبتنی بر فلسفه های سنتی مدیریت) استفاده کرد.

2

در محیط تجارت کنونی، بیش از هر دوره و زمان گذشته، تنها چیزی که ثابت و پایدار مانده است همان پدیده «تغییر» می باشد. قدر مسلم اینکه آینده قابل پیش بینی نیست. اما نکته قابل توجه این است که سازمانها می توانند خود را برای مقابله با آن آماده کنند و این آمادگی سبب ایجاد مزیت رقابتی برای آنها می شود. هر چه تغییرات و عدم قطعیتها تشدید شود، مزیت رقابتی سازمانهایی که استراتژیهای پایدار و مقاوم را در برابر تغییرات تدوین کرده اند، نیز افزایش می یابد. سازمان های موفق آنانند که می توانند به شیوه ای اثربخش خود را با پدیده تغییر سازگار نمایند.

اصل اساسی مدیریت استراتژیک این است که سازمان ها باید برای بهره جستن از فرصت های خارجی و پرهیز از اثرات ناشی از تهدیدات خارجی یا کاهش دادن آنها درصدد تدوین استراتژی هایی برآیند . از آنجا که عدم قطعیت در محیط بتدریج به کانون توجهات در فرآیند برنامه ریزی استراتژیک تبدیل شده است، از طرفی متفکران این حوزه، روشهای سنتی مطرح در برنامه ریز ی استراتژیک را که  بر مبنای پیش بینیهای قطعی از آینده اقدام به تدوین استراتژی می کنند در مقابله با آشفتگی و تغییرات محیط ناکارآمد می بینند، لذا این روش ها در مواجهه با عوامل غیر قطعی و تغییرات محیطی ، کارایی خود را از دست می دهند[1]  .  

این مسأله، سبب پیدایش و محبوبیت ابزارها یی شده است که به برنامه ریزان، بینش و قدرت مواجهه با تغییرات محیطی را بدهند.  ابزارهایی همچون برنامه ریزی استوکستیک ، برنامه ریزی سناریو ، آنالیز تصمیم گیری  و تئوری بازی ها از این گونه می باشند.

2-1)   تعریف مسئله:

      همانگونه که در مقدمه بیان شد، تغییر تنها عضو پایدار در فضای کنونی کسب و کار است و این نمایانگر عدم قطعیت موجود در فضای تجارت می باشد. از آنجا که در هر شرایطی برنامه ریزی عنصری اساسی برای رسیدن به موفقیت است، ابزاری چون نظریه بازی ها که تا حدودی تاثیر این تغییرات را در برنامه ریزی اعمال میکند، نقش بسزایی در یاری رساندن به شرکت ها، سازمان ها و موسسات دارد. از طرفی بررسی کاربرد چنین نظریه های گسترده و پیچیده ای از نظر مفاهیم، به دلیل اینکه تا کنون کمتر مورد توجه محققان داخلی قرار گرفته است، کار ساده ای نبوده و نمی توان بصورت کلی در رابطه با کارایی های آن سخن گفت.

از آنجا که این نظریه در بسیاری از علوم چون الکترونیک، مخابرات، علوم رایانه و... مورد توجه محققان بین المللی قرار گرفته است، بر آن شدیم تا با بررسی کاربرد آن در برنامه ریزی شرکت ها در مرحله تدوین استراتژی و انتخاب آن، به بهبود برنامه های اجرایی تبیین شده آنان کمکی هرچند کوچک کرده باشیم.

در این تحقیق به موضوع تاثیر سیاست های اقتصادی - اجتماعی دولت بر برنامه ها و استراتژی های شرکت ها پرداخته شده و به نوعی دولت را وارد بازی کسب و کار کرده است زیرا برنامه های اجرایی او از یک طرف برای شرکت ها تغییرات محیطی تلقی شده و از طرف دیگر بر عایدی آنها تاثیر مستقیم دارد.در نتیجه با وارد کردن دولت به این بازی به عنوان یکی از بازیکنان، به شرکت ها کمک شده تا به نوعی نقش تغییرات محیطی (سیاست ها و برنا مه های دولت) را در نظر داشته و با توجه به تاثیر آن بر عایدی خود، اقدام به تصمیم سازی نمایند. نیازی به توضیح نیست که این تصمیمات از پایداری و کارایی بیشتری برخوردارند.

کاربرد فرضیه ارائه شده برای درک بهتر، بصورت خاص در فضای کنونی اقتصاد ایران یعنی «هدف مند سازی یارانه های پرداختی » به تمام بخش ها از جمله صنعت یا به عبارت دیگر تغییر تعرفه حامل های انرژی و بطور خاص پرداخت تسهیلات به صنایع از سوی دولت،  مورد بررسی قرار گرفته ،نقطه تعادل بازی مشخص گردیده و نتایج نیز بیان شده است.

3-1) هدف از تحقیق :

      هدف ما در این تحقیق ، ارائه پیشنهادی است  که با بهره گیری از قابلیتهای نظریه بازیها ، به برنامه ریزان سازمان ها این امکان را بدهد که اثر تغییرات ناشی از سیاست های اقتصادی-اجتماعی را در برنامه ریزی استراتژیک و اجرایی سازمانی خود، اعمال کنند. تلاش بر این است تا  با یافتن کاربرد تئوری بازی ها در فرآیند برنامه ریزی سازمان ها، با بهبود عملکرد این فرآیند و تکمیل آن، گامی موثر در جهت انتخاب کاراترین استراتژی  برداشته باشیم. زیرا همانطور که بیان شد، مواجهه با عدم قطعیت در دنیای کنونی و مقابله درست با آن برای بقای تمامی  سازمان ها و شرکت هایی که در محیط رقابتی فعالیت میکنند لازم بوده و نیاز به شناسایی ابزاری مناسب جهت مقابله با این احتمالات وجود دارد.

از طرف دیگر چنین ابزاری به دولت و شرکت ها کمک می کند تا در شرایط اقتصادی کنونی بتوانند خود را با تغییرات بوجود آمده تطبیق داده، کمترین آسیب را دیده و همچنین بیشترین استفاده را از فرصت های بوجود آمده ببرند.

4-1)   ضرورت انجام تحقیق :

     همه انسان ها در هر لحظه در شرایط بازی قرار دارند. مانند بازی فرزندان با والدین، فرد با دوستان، فرد با دشمنان، دانشجو با استاد، کارگر با کارفرما  و...

شاید در مواجه با این تعاملات روزانه با دیگران است که هر فردی بطور شهودی و شعوری، تجربه و تخصص در انجام بازی را می آموزد. در نظریه بازی ها مهارت هایی آموخته می شود که به فرد کمک می کند تا در شرایط تعاملی خود با دیگران، که به آن بازی نیز اطلاق می شود، تجربه و تخصص خود را ارتقا بخشد. [5]

امروزه برای موفقیت بیشتر در روابط بین الملل و دیپلماسی، تجارت، جنگ و صلح، مجبور به فراگیری نظریه ی بازی ها هستیم. در واقع هر جا انسان ها، گروه ها و جوامع با هم در تعامل اند و درصدد تلاش برای حل تعارض هستند، مجبور به فراگیری نظریه ی بازی نیز هستند.

 از سوی دیگر همانگونه که پیش از این نیز بیان شد، در دنیای امروز، تغییرات غیرقابل پیش بینی در محیط ، بسیاری از صنایع را زمین گیر ساخته و یا از صحنه رقابت حذف کرده است. [1]  برنامه ریزی، اصل اولیه باقی ماندن در این صحنه بوده و سازمانهایی در این بین قادر خواهند بود با موفقیت به مسیر خود ادامه دهند که بتوانند استراتژی های کارآمدتری را در برابر تغییرات تدوین کرده و به اجرا در آورند.از همین رو و از آنجا که نظریه بازی ها یکی از ابزارهای نوینی است که قدرت شناخت و مقابله با تغییرات محیطی را به برنامه ریزان شرکت ها میدهد، این پژوهش بر آن شد تا با بررسی کاربرد نظریه بازی ها در برنامه ریزی سازمان ها، گامی هرچند کوچک در راه یاری رساندن به برنامه ریزان شرکت ها و سازمان ها در شناسایی تغییرات محیطی و مقابله با آنها،  بردارد.از طرف دیگر چون شرایط کنونی بوجود آمده در اقتصاد ایران برای شرکت ها و همچنین دولت بسیار مهم و تاثیر گذار است، بر آن شدیم تا با بررسی کاربرد تئوری بازی ها در برنامه ریزی، بتوانیم کمکی به شرکت ها و همچنین دولت در راستای شناسایی هرچه بهتر رفتار یکدیگر و همراستا کردن سیاست های خود در جهت سود متقابل، برداشته باشیم.

5-1)   شرایط و محدودیت های تحقیق:

7

     همانگونه که از نام نظریه بازی ها پیداست، این بحث هنوز بصورت علم در نیامده و تنها با نام «نظریه» مطرح شده است و در تمام مجامع بین المللی نیز با همین نام خوانده می شود. پرداختن به چنین نظریات و علاوه بر آن یافتن کاربرد آنها در علوم دیگر گاه با مشکلاتی همراه است.علی الخصوص هنگامی که با جوامع بشری و علوم مرتبط با اجتماع انسان ها سروکار داشته باشیم، پیش بینی نتایج گاه بسیار دشوار خواهد بود و نمی توان بصورت کلی در رابطه با این کارکرد ها نظر داد بلکه تنها می توان بخشی از موضوع مورد تحقیق را در نظر گرفته و با استفاده از تعدادی فروض ساده ساز، به مطالعه و بررسی پرداخت. لذا از آنجا که چنین محدودیت ها و مشکلاتی در این پژوهش نیز وجود داشت، به بررسی فرضیه ارائه شده تنها در بخشی از فضای کنونی اقتصاد ایران پرداختیم حال آنکه عوامل تاثیر گذار بسیار و گاه نامتناهی اند.

فروض مورد نظر در ادامه بصورت فهرست وار آمده اند:

بازی مابین دولت و یک شرکت به نمایندگی از  تمام شرکت ها است.

فضای بازار رقابتی بوده و انحصار مطرح نیست.

شرایط کنونی اقتصاد ایران و بطور خاص، تغییر تعرفه حامل های انرژی در بخش صنعت مورد نظر است.

بررسی موردی مطرح شده به موضوع پرداخت تسهیلات از سوی دولت به صنایع پس از هدفمند سازی یازانه ها می پردازد.

لازم به توضیح است فروض ریز و جزئیات دقیق مربوط به بازی مطرح شده، در فصل پنجم آمده است.

Abstract

In this paper we try to present a new idea in application of Game Theory in organization`s strategic planning to minimize the impact of environmental changes on their strategies during the time. In the other word, it helps companies to suppose the government as one of this competitive game players   that  it`s  financial policies has important effects on their income, to make more effective strategies  in front of uncertainties, during  their planning. Also for better understanding, we describe this idea in IRAN`s current economic situation , specially changes in calculating energy consumption prices. This change  is one of the player`s (Government) strategy so have effect on other`s income. Government debt to companies which implement systems to improve their energy consumption and companies are free to implement or not implement such systems. First we describe this game and then analyze it and find some critical and vital points. For example how much must Government pay to each company which implement the systems to improve its energy consumption to support it and to encourage all the companies to implement such systems.