فهرست:
چکیده .........................................................................................................................................1
فصل اول : کلیات تحقیق
مقدمه تحقیق .................................................................................................................... 3
بیان مسئله ........................................................................................................................4
سولات تحقیق...................................................................................................................5
اهمیت و ضرورت تحقیق ...............................................................................................5
پیشینه تحقیق .....................................................................................................................6
اهداف تحقیق ...................................................................................................................6
فرضیه های تحقیق ............................................................................................................7
حدود و قلمرو تحقیق .......................................................................................................7
فصل دوم : بنیاد نظری تحقیق کعراج حضرت محمد (ص)
2-1 تفکرات اشاعره ....................................................................................................................9
2-1-1 حسن و قبح عقلی ..........................................................................................................10
2-1-2 افعال الهی ......................................................................................................................10
2-1-3 صفات الهی.....................................................................................................................10
2-1-4 افعال انسان ها ...............................................................................................................11
2-1-5 تکلیف مالایطاق .............................................................................................................11
2-1-6 تفکرات اشاعره درباره رویت .........................................................................................11
2-1-6-1 دلایل قرآنی بر امکان رویت خدا .............................................................................12
2-1-6-2 نقد دلایل قرآنی امکان رویت ..................................................................................13
2-1-6-3 دلیل قرآنی بر عدم امکان رویت ..............................................................................13
2-1-6-4 تبیین صحیح آیات مورد استناد اشعری ....................................................................14
2-2 دیدگاه قرآن و معراج ..........................................................................................................17
2-2-1 معراج و دیدگاه علمای مذاهب ...................................................................................18
2-2-2 دیدگاه عایشه و معراج روحانی .....................................................................................19
2-2-3 دیدگاه عایشه و رویت خدا ............................................................................................20
2-2-4 دیدگاه حسن بصری و معراج روحانی ..........................................................................20
2-2-5 دیدگاه حسن بصری و رویت خدا .................................................................................20
2-2-6 دیدگاه ابن سینا و معراج روحانی ..................................................................................21
2-2-7 دیدگاه علمای شیعه و معراج .........................................................................................22
2-3 تفسیر معراج در کشف الاسرار ..........................................................................................23
2-4 تفسیر شرعی المیزان از معراج ...........................................................................................26
2-4-1 آیا معراج در خواب بود یا بیداری ................................................................................26
2-4-2 روحانی یا جسمانی بودن معراج پیامبر (ص) ................................................................28
2-4-3 معراج جسمانی سپس روحانی .......................................................................................28
2-4-4 مکان معراج ...................................................................................................................30
2-4-5 آیا معراج در شب بوده یا در روز ...........................................................................31
فصل سوم : نظامی و معراج نامه ها در خمسه
3-1 شرح و احوال نظامی .........................................................................................................33
3-2 آثار نظامی ..........................................................................................................................35
3-3 اوضاع اجتماعی نظامی ......................................................................................................36
3-4 تاثیر کلام خدا بر شعرای آذربایجان ...............................................................................38
3-5 نظامی و کلام خدا ..............................................................................................................39
3-6 خلاصه معراج نامه ها در خمسه ........................................................................................44
3-6-1 معراج در مخزن الاسرار ................................................................................................45
3-6-2 معراج در لیلی و مجنون ...............................................................................................48
3-6-3 معراج در خسرو و شیرین .............................................................................................51
3-6-4 معراج در هفت پیکر ....................................................................................................53
3-6-5 معراج در اسکندرنامه ...................................................................................................55
3-7 مضامین گوناگون نظامی از معراج ....................................................................................59
3-7-1 شباهت روایات ..............................................................................................................59
3-7-1-1 آیه ما زاغ البصر و ما طغی .......................................................................................59
3-7-1-2 نام آباء علوی .............................................................................................................59
3-7-1-3 نام انبیا و مقایسه آنان با رسول خدا ........................................................................60
3-7-1-4 توصیف براق .............................................................................................................61
3-7-1-5 باز ماندن جبرئیل ......................................................................................................61
3-7-1-6 دیدن خداوند با چشم ...............................................................................................62
3-7-1-7 دعای پیامبر استجابت آن و شفاهت امت ...............................................................62
3-7-1-8 کوتاهی سفر ..............................................................................................................63
3-8-2 اختلاف روایات ..............................................................................................................64
فصل چهارم : مقایسه معراجیه های خمسه با تصویر معراج در قرآن مجید
4-1 حضور خداوند در پنج گنج ...............................................................................................67
4-1-1 صفات جمالیه و ثبوتیه خداوند .....................................................................................70
4-1-1-1 قدرت مطلق ..............................................................................................................70
4-1-1-2 علم و آگاهی ............................................................................................................71
4-1-1-3 حیات .......................................................................................................................72
4-1-1-4 دیرینگی و پایندگی ................................................................................................72
4-1-1-5 اراده ...........................................................................................................................73
4-1-1-6 سمیع و بصیر ............................................................................................................74
4-1-2 صفات جلالیه یا سلبیه خداوند ...................................................................................74
4-1-2-1 بی نیازی از جا و مکان ...........................................................................................75
4-1-2-2 درباره مرئی نبودن آقریدگار ......................................................................................75
4-1-2-3 یکتایی و بی نظیری خداوند ......................................................................................75
4-2 معراج در خمسه نظامی ......................................................................................................76
4-2-1 اشاره به زمان معراج .......................................................................................................78
4-2-1-1 شب در قرآن .............................................................................................................78
4-2-1-2 شب در معراج خمسه ................................................................................................80
4-2-2 اشاره به مکان معراج ......................................................................................................83
4-2-3 سفر با براقی که جبرئیل آورد .........................................................................................84
4-2-3-1 ویژگی های براق ......................................................................................................87
4-2-4 سفر با قالب خاکی .........................................................................................................90
4-2-5 باز ماندن جبرئیل از سفر ................................................................................................93
4-2-6 سیر زمینی و معراج آسمانی ...........................................................................................95
4-2-6-1 سیر معراج در قرآن ...................................................................................................95
4-2-6-2 سیر زمینی در خمسه...................................................................................................97
4-2-6-3 سیر آسمانی در خمسه ...............................................................................................97
4-2-7 گذشتن از افلاک ............................................................................................................99
4-2-7-1 بهره مندی آسمانیان از وجود پیامبر ......................................................................102
4-2-8 مشاهدات پیامبر ...........................................................................................................104
4-2-8-1 دیدار با پیامبران ......................................................................................................104
4-2-8-2 صعود به آسمان ها ..................................................................................................105
4-2-8-3 یدار فرشتگان مقرب ...............................................................................................107
4-2-8-4 بهشت و دوزخ برزخی .......................................................................................... 110
4-2-8-4-1 مجازات رباخواران .............................................................................................110
4-2-8-4-2 مجازات حرام خواران .........................................................................................111
4-2-9 سدره المنتهی جایگاه جبرئیل ......................................................................................111
4-2-10 رسیدن پیامبر به بی خودی و حیرت ........................................................................114
4-2-11 هدف معراج .............................................................................................................117
4-2-11-1 سخن بی واسطه گفتن و در میان گذاشتن اسرار ...............................................119
4-2-11-2 دیدار خداوند .......................................................................................................122
4-2-12 اشاره به آیات قرآن ...................................................................................................127
4-2-13 نزدیک شدن پیامبر به قرب الهی بدون همراهانش ...............................................129
4-2-14 شفاهت امت .............................................................................................................132
4-2-15 مدت معراج ..............................................................................................................135
فصل پنجم : نتیجه گیری
5-1 نتیجه ................................................................................................................................138
منابع و ماخذ
منبع:
قرآن کریم
ابوعلی سینا (1366) معراج نامه˛ تصحیح نجیب مایل هروی ˛ چاپ دوم˛ مشهد:ناشر آستان قدس رضوی
……………..(1356) معراج نامه˛ تصحیح نجیب مایل هروی ˛ چاپ دوم˛ مشهد:ناشر آستان قدس رضوی
ابن خلدون (1352) فلسفه تاریخ ، ترجمه ی محمد پروین گنابادی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران،
اسفراینی ˛ ابوالمظفر شاهفور بن طاهر (1375) تاج التراجم فی تفسیر القرآن ˛ تهران˛ نشر علمی و فرهنگی
……………………………˛ (1374) تاج التراجم فی تفسیر القرآن ˛ تهران˛ نشر علمی و فرهنگی
اشعری˛ ابوالحسن(1420) الابانه عن اصول الدیانه ˛ تحقیق: بشیر محمد عیون˛انتشارات: دارالبیان˛ دمشق- بیروت
الایجی ˛ عبدالرحمن بن احمد (1325) المواقف˛ مترجم محمد جرجانی ناشر: مطبعه السعاد ˛ مصر
بدوی˛ عبدالرحمن (1389) تاریخ اندیشه کلامی در اسلام˛ مترجم: حسین صابری˛ ناشر: بنیاد پژوهش های اسلامی
بهرامیان˛ علی (1381) دائرالمعارف بزرگ اسلامی˛ ج11 . تهران
تفتازانی˛ مسعود بن عمر(1370) مقاصد الطالبین فی اصول الدین ˛ناشر:الشریف الرضی˛ قم
ثروت˛ منصور(1370) گنجینه حکمت در آثار نظامی ˛ تهران ˛ امیر کبیر
……………….. (1372) مجموعه مقالات کنگره بین المللی سده نهم تولد حکیم نظامی˛ ج 1˛ چاپ اول˛ انتشارات: دانشگاه تبریز
………………… ( 1382) مجموعه مقالات کنگره بین المللی سده نهم تولد حکیم نظامی˛ (تاثیر ادبیات قرآن در نظامی) ج1˛چاپ اول˛ انتشارات: دانشگاه تبریز
حجازی ˛ فخرالدین(1355) انتشارات: بعثت، تهران
حلی˛ حسن بن یوسف (1382) کشف المراد ˛ انتشارات:امام صادق(ع)˛ قم
حلی˛حسن بن سلیمان˛(1379) مختصر البصائر˛ موضوع: احادیث شیعه˛موسسه نشر اسلامی˛ قم
حیدری تفرشی˛ غلام حسین(1385 ) پیامبر(ص) در قرآن˛ چاپ اول˛ اراک ˛ انتشارات نویسنده
حمیدیان ˛ سعید (1373) آرمانشهر زیبایی(گفتار های در شیوه بیان نظامی) تهران˛ نشر قطره ˛ چاپ اول
حمیدی، مهدی(1338) بهشت سخن، انتشارات پیروز، تهران ، ج2
خمینی˛ روح الله (1371 ) محرم راز چ2˛ مؤسسه تنظیم و نشر آثار˛حضرت امام خمینی
خواند میر˛ غیاث الدین (1317) حبیب السیر تاریخ ایران˛ ناشر:خیام˛ جلد: چهارم
دستغیب شیرازی ˛ عبدالحسین (1354) چاپ چهارم ˛ قم˛ انتشارات: دارالکتاب
دستگردی˛ وحید (1390) هفت پیکر ˛ چاپ دهم ˛ نشر: قطره ˛ تهران
…………….. (1383) مخزن الاسرار˛ چاپ هفتم . نشر : قطره˛ تهران
رازی˛ جمال الدین ابوالفتح (1365) روض الجنان و روح الجنان (تفسیر شیعی قرآن) به کوشش محمد جعفر یا حقی و محمد مهدی ناصح˛ ناشر: آستان قدس رضوی
زرینکوب ، عبدالحسین (1380 ) پیرگنجهدرجستجویناکجاآباد ، تهران ، سخن .
زمردی، حمیرا ( 1385 ) نقد تطبیقی ادیان و اساطیر، تهران: زوار.
زنجانی، برات (1384)مخزن الاسرار ،دانشگاه تهران
ربانی گاپایگانی، علی(1377) فرق و مداهب کلامی انتشارات: علوم اسلامی ، قم
سبحانی˛ جعفر (1308) منشور جاوید˛ موضوع : تفسیر قرآن و تفسیر شیعه ˛ ناشر: موسسه تحقیقات و نشر عارف اهل بیت
سجادی˛ سید جعفر(1370 ) فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی˛ چاپ ششم˛ انتشارات : طهوری ˛ تهران
سعدی شیرازی ˛شیخ مصلح الدین (1384) تصحیح محمد علی فروغی˛چاپ دوازدهم ˛ تهران˛ انتشارات : ققنوس
شیرازی ˛ ابراهیم بن علی ابو اسحاق (1367) التنبیه ، انتشارات : دارالندوه الاسلامیه
شمیسا، سیروس(1375) سبک شناسی شعر ، انتشارت فردوس ، تهران
.................... (1382) سبک شناسی شعر˛ انتشارات فردوس ، تهران
شهرستانی˛ محمد بن عبد الکریم (1367) الملل و نحلل˛ انتشارات قم
شوالیه˛ ژان و آلن گربران (1384) فرهنگ نمادها ˛ ترجمه: سودابه فضایلی˛ ج1˛ تهران˛ نشر: جیحون
شیرازی ˛ مکارم و همکاران(1371) تفسیر نمونه دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم، قم .
شهابی، علی اکبر(بی تا) نظامی شاعر و داستانسرا ،تهران ، کتابخانه ابن سینا
صابری، حسین (1383) تاریخ فرق اسلامی، سمت، تهران،
صفا ، ذبیحالله (1377) تاریخادبیاتایران ، تهران ، انتشارات ققنوس، ج2
طباطبائی ˛ محمد حسین (1374) تفسیر المیزان˛ ترجمه محمد باقر موسوی همدانی˛ قم˛ انتشارات : جامعه مدرسین˛ چاپ پنجم˛ ج هشتم
........................................ (1363) تفسیر المیزان˛ ترجمه محمد باقر موسوی همدانی˛ انتشارات : جامعه مدرسین قم˛ چاپ هشتم˛ ج دهم
طارمی ˛ حسن (1375) دانشنامه جهان اسلام˛ ج2˛ تهران
طبرسی˛ فضل بن حسن(1372) مجمع البیان فی تفسیر القرآن˛ انتشارات : ناصر خسرو˛ تهران˛ چاپ سوم˛ ج چهارم
طوسی˛ محمد بن حسن (1371) التبیان فی تفسیر القرآن ˛ ناشر : نشر اسلامی˛ قم
عتیق نیشابوری . ابوبکر ( 1380 ) تفسیر سور آبادی به تصحیح سعیدی سیرجانی ، تهران ، فرهنگ نشر نو ج5
عمید، حسن (1358) فرهنگ فارسی عمید، امیر کبیر
عطار نیشابوری˛شیخ فریدالدین (1385) منطق الطیر ˛ تصحیخ سید صادق گوهرین˛چاپ بیست و سوم˛نشر علمی و فرهنگی˛ تهران
.................................... (1361) اسرار نامه˛تصحیح صادق گوهرین ˛ نشر:زوار˛چاپ پنجم˛ تهران
..................................... (1361) پند نامه تصحیح صادق گوهرین ˛ نشر:زوار˛ تهران
فخرالدین رازی˛ محمد بن عمر (1323) محصل افکار المتقدمین و المتاخرین من العلما˛ انتشارات: سید رضی
فخرالدین رازی˛ محمد بن عمر (1420) مفاتیح الغیب انتشارات دارالحیا التراث العربی،ج3
- فدوی˛ سید محمد (1386) تصویرسازی در عصر صفویه و قاجار˛ نشر: دانشگاه تهران
قمی. شیخ عباس ،(1379) منتهی الامال˛ انتشارات دلیل، چاپ اول، تحقیق ناصر باقر بیدهندی،
فردوسی˛ابوالقاسم (1389) شاهنامه ˛ به کوشش دکتر سعید حمیدیان ˛چاپ هفدهم˛نشر: قطره ˛تهران
کلینی˛ محمد (1362) کافی ˛ تهران انتشارات الاسلامیه˛ چاپ دوم˛ ج اول˛ تهران
مشرّف، مریم ( 1382 ) نشانه شناسی تفسیر عرفانی، تهران، نشر: ثالث.
میبدی، رشیدالدین ( 1371 ) کشف الاسرا و عده الابرار به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، نشر: امیرکبیر، تهران
معین˛محمد (1350) لغت نامه فرهنگ معین˛ج 5˛ انتشارات: امیرکبیر˛تهران
مجلسی، محمد باقر(1404) بحارالانوار، ج 18، ص 375، مؤسسه الوفاء، بیروت
....................... (1404) ج18، ص382، به نقل از: سیمای معراج پیامبر، ص22 ˛ مؤسسه الوفاء، بیروت
مولانا˛ جلال الدین محمد بلخی رومی (1378)مثنوی معنوی، به کوشش توفیق سبحانی ˛چاپ سی وششم˛نشر: روزنه˛ تهران
مدرسی ˛ محمد تقی(1377) تفسیر هدایت˛ تفاسیر شیعه قرن 12˛ مترجم : آرام ˛ احمد ˛ ج14 ˛ مشهد˛ ناشر : بنیاد چژوهش های اسلامی
مدرس، مرتضی (1345) شیخی گری، بابی گری، انتشارات فردوس ، تهران
نظامی ˛گنجه ای الیاس ابن یوسف( 1381) کلیات خمسه ، تصحیح و شرح وحید دستگردی ، تهران ، نگاه.
نظامی ˛گنجه ای الیاس ابن یوسف (1384) مخزن الاسرار˛ تصیح و شرح برات زنجانی ˛ تهران
نویری˛احمد بن عبدالوهاب˛نهایه الادب(1365) ناشر: امیر کبیر˛تهران
نسفی˛ابو حفض نجم الدین(1353) تفسیر نسفی ˛ موضوع: ترجمه قرآن ˛ ناشر: بنیاد فرهنگ ایران˛تهران
ولوی، علی‌محمد (1367) تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی، موسسه ی انتشارات بعثت، تهران،
والی، زهره ( 1379 ) هفت در قلمرو تمدن و فرهنگ بشری، تهران: اساطیر.
هانری کربن، (1380) تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه سید جواد طباطبایی انتشارات کویر˛ تهران
همدانی، رفیع الدین اسحاق بن محمد ( 1361 ) ،سیزت رسول الله . تصحیح و مقدمه اصغرمهدوی ، جلد دوم ،تهران ، انتشارات خوارزمی.
هادی˛روح الله (1387) نظامی گنجوی و معراج رسول (ص)˛ دانشگاه تهران˛ مقاله کارشناسی ارشد
هروی˛ حسین (1365) چهل حدیث حضرت علی(ع)˛ ناشر: آستان قدس رضوی
یاحقی، محمدجعفر (1386) فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر