پایان نامه ارزیابی عملکرد شعب بانک کشاورزی استان مازندران با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده‌ها

پایان­نامه تحصیلی جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد                                                                         

رشته: مدیریت بازرگانی            گرایش: داخلی

چکیده

سیستم ارزیابی عملکرد واحدهای مختلف سازمانی یکی از ارکان اصلی فرآیند  برنامه ریزی به منظور بهبود فعالیت ها می باشد. طراحی و مدیریت نظام سنجش و ارزیابی یکی از دغدغه های اصلی برنامه ریزی استراتژیک شرکت ها می باشد. از این رو در این تحقیق به منظور ارزیابی عملکرد از روش تحلیل پوششی داده ها که  به عنوان ابزاری در ارزیابی عملکرد واحدهای تصمیم گیری استفاده می گردد و در آن از  نهاده ها (هزینه های پرسنلی، هزینه های اداری، تعداد پرسنل و میانگین سابقه کار پرسنل) و ستاده های (میزان تسهیلات، میزان سپرده ها و ارائه خدمات )سازمان به منظور ارزیابی عملکرد سازمان استفاده می شود، بهره جسته ایم. بدین منظور 94 شعبه بانک کشاورزی استان مازندران را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده ایم. کارایی فنی شعبه های منتخب بانک کشاورزی استان مازندران برآورد شد و سپس بر اساس نتایج حاصل بانک ها رتبه بندی شدند. دوره تحلیل سال 1391 را شامل می شود. نتایج نشان داد که شعب نشتارود، امیر کلا بابل و گلوگاه، آمل، ساری-ارزی، نکاء، جویبار، کلاردشت، نوشهر، بلوار خزر ساری، منابع طبیعی، دارای کارایی 1 هستند. سپس برای شعبه های ناکارا، شعبه هایی به عنوان مرجع در نظر گرفته شد. میانگین کارایی فنی بانک های کشاورزی استان مازندران 0.738، میانگین کارایی مدیریتی 0.826 و میانگین کارایی ناشی از مقیاس 0.888 برآورد شده است.

کلمات کلیدی: ارزیابی عملکرد، کارایی، تحلیل پوششی داده ها، نهاده، ستانده

مقدمه

 تلاش های اقتصادی انسان در طول تاریخ همواره در راستای کسب حداکثر بازده از منابع و نهاده های موجود بوده است و تمامی این تلاش ها از ابتدایی ترین ابزار کار تا پیشرفته ترین فن آوری های عصر حاضر، تمایل و علاقه بشر را به افزایش کارایی و بهره وری نشان می دهد.

    در دهه های اخیر، رشد روز افزون جمعیت از یک سوی و کمیابی منابع اولیه و نیز هزینه های بالای فن آوری های نوین از سوی دیگر، باعث شده است تا راهکارهای استفاده بهتر از منابع موجود، مورد توجه واحدهای اقتصادی قرار گیرد.

   بر این اساس، شناخت مفهوم کارایی و اندازه گیری میزان آن در سازمان ها و بنگاه های اقتصادی امری ضروری به نظر می رسد. مسلما بدون در دست داشتن الگویی برای ارزیابی فعالیت های صورت گرفته، بسیاری از منابع موجود هدر رفته و رسیدن به اهداف و برنامه های سازمانی نیز با مشکل جدی مواجه خواهد شد. از این رو، دستیابی به مدیریت کارآمد نهاده های تولید در راستای تامین نیازهای رو به تزاید و بهره مندی از نگرش سیستمی و نیز در اختیار داشتن ابزارها و امکانات مناسب برای سنجش عملکرد واحدهای مختلف، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

    در میان صنایع مختلف، صنعت بانک داری به ویژه در دوران اخیر از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ چراکه انجام هر فعالیت اقتصادی مستلزم وجود نهاده هایی است و بدون شک یکی از مهمترین آنها، نهاده سرمایه است که تامین آن برای ایجاد و بقای فعالیت های اقتصادی نیازمند وجود شبکه بانکی کارآمد است.

    افزایش رقابت در صنعت بانکداری و حضور بخش خصوصی در این عرصه، مدیران بانک ها را به انتخاب مقیاس مناسبی برای انجام خدمات بانکی واداشته است؛ به طوریکه آنها همواره به ارزیابی عملکرد بانک ها و شعب بانکی در طول زمان دچار تغییر و تحولات زیادی شده است. در روش های سنتی ارزیای عملکرد نظام بانکی، معمولا از شاخص های مالی استفاده می شود. این شیوه ارزیابی عملکرد که هم اکنون نیز در سطح بانک ها رایج است، دارای نقاط ضعفی است.

    اما روش های نوین در برآورده کردن کارایی، ما را متوجه روش نو با رویکردی جامع به نام تحلیل پوششی داده ها[1] (DEA) معطوف می دارد. تحلیل پوششی داده ها تکنیکی است که از کلیه مشاهدات گردآوری شده برای اندازه گیری کارایی استفاده می کند، در واقع این روش با استفاده همزمان از چندین ورودی و چندین خروجی بر خلاف روش های سنتی، هر کدام از مشاهدات را در مقایسه مرز کارا بهینه می‎کند(مهرگان، 1383). که در این پژوهش از روش تحلیل پوششی داده ها استفاده شده است.

    در این فصل پس از ارائه مقدمه، اهمیت و ضرورت تحقیق و همچنین به بیان مساله تحقیق پرداخته می‎شود. همچنین اهداف تحقیق شامل اهداف اهداف اصلی و اهداف فرعی، سوالات(فرضیات) اصلی و فرعی، قلمرو تحقیق شامل قلمرو موضوعی، زمانی و مکانی و در نهایت واژه های کلیدی تحقیق و محدودیت های تحقیق ارائه شده است.

1-2 بیان مساله

با علم به اینکه در عصر اطلاعات و رقابت بین سازمان ها قرار داریم و هر سازمانی برای پیشی گرفتن از رقبای خود و حفظ و کسب مزیت رقابتی درصدد ایجاد روشی جدید برای تحول سازمان خود می باشد و همچنین نقش پر اهمیتی که کارایی در پیشرفت جوامع دارد؛ بررسی همه ابعاد آن به ویژه بصورت تحلیل ریاضی به عنوان معیاری برای سنجش عملکرد امری اجتناب ناپذیر می باشد.

    از آنجا که قلب و شریان اصلی اقتصاد کشور با بانک ها گره خورده بدیهی است رشد و ارتقاء و پیشرفت صحیح بانک ها موجب افزایش کارایی آنها گردیده که این امر موجب شکوفایی اقتصاد و کمک به فرار از بحران های مالی می گردد  علاوه بر این افزایش کارایی بانک ها می تو اند گامی بلند در بهتر اجرا شدن طرح هدفمند نمودن یارانه ها باشد.

    به منظور ارزیابی عملکرد از روش تحلیل پوششی داده ها به عنوان ابزاری در ارزیابی عملکرد واحدهای تصمیم گیری استفاده می گردد که در این تکنیک از یک سری نهاده ها و ستانده های سازمان به منظور ارزیابی عملکرد سازمان استفاده می شود. اندازه گیری کارایی به خاطر اهمیت آن در ارزیابی عملکرد یک سازمان همواره مورد توجه قرار داشته است که در پژوهش حاضر با توجه به تاکید پژوهشگران بر تحلیل پوششی داده ها به انتخاب نهاده ها و ستانده ها توجه ویژه ای خواهد شد.

     استقلال بیشتر سازمان های دولتی که ناشی از فرآیند / سیاست های عدم تمرکز دولت می باشد، در بسیاری از کشورها در حال بسط و گسترش می باشد. این تغییرات استفاده از تکنیک های نوین مدیریت را به منظور افزایش عملکرد سازمان های دولتی و همچنین فراهم دیدن ابزارهایی برای بهبود فرآیندهای تصمیم گیری در بخش دولتی را ایجاب نموده است.

    با وجود این، برای ارزیابی عملکرد فعالیت های بخش دولتی، نامناسب و غیر استفاده بودن شاخص های اثربخشی و کارایی، عاملی بسیار محدود کننده می باشد. دلیل این امر نیز ناشی از کاربرد مفهوم سود و سودآوری در سازمان های دولتی می باشد که به آسانی نمی توان برای تجزیه و تحلیل موضوعات بخش دولتی مورد استفاده قرار گیرد(هدایت طباطبائی، 1378،  15).

    همان گونه که بوسفون و همکار[2] (1991) بیان داشتند، سودآوری نمی تواند تنها معیار عملکرد برای سودآوری سازمان های دولتی باشد. آن ها معتقدند که عوامل خارج از کنترل سازمان های دولتی، بر فعالیت‎های آن ها تاثیر گذار می باشد. بنابراین، زمانی که بحث از ارزیابی عملکرد سازمان های دولتی و یا خصوصی می شود، بایستی به اهداف چندگانه توجه داشت و خروجی ها / ستاده های این سازمان ها را نمی توان همیشه برحسب واحد های کمی بیان نمود و برای ارزیابی عملکرد آن ها بایستی ترکیبی از شاخص های عملکرد را تحلیل نمود.

    همانگونه که می دانیم، سیستم ارزیابی عملکرد واحدهای مختلف سازمانی یکی از ارکان اصلی فرآیند          برنامه ریزی به منظور بهبود فعالیت ها می باشد. طراحی و مدیریت نظام سنجش و ارزیابی یکی از           دغدغه های اصلی برنامه ریزی استراتژیک شرکت ها می باشد. برای سازمان ها ضروری است که به طور مدام و پیوسته عملکرد بخش های مختلف شرکت را مورد پایش و کنترل قرار دهند تا دریابند که کدام فعالیت به طور صحیح انجام می شود؟ کدام فعالیت نیاز مند بهبود است؟ و کدامیک کلا² به طور نادرست انجام می گیرد؟

    در اقتصاد مبتنی در بازار، نظام بانکی مسئولیت بسیار سنگینی بر عهده دارد و یکی از مهمترین اجزای اقتصادی کشور است .بانک ها می توانند با فراهم آوردن سرمایه مالی برای بخش های اقتصادی، شرایط مناسبی را برای سرمایه گذاری فراهم آورند و باعث افزایش اشتغال و تولید ملی شوند. بانک ها حتی با تأمین اعتبار برای متخصصان می توانند باعث ایجاد فرصت های شغلی جدید و توزیع بهتر درآمد در سطوح جامعه شوند .افزون بر این، بانک ها با نگهداری پول نقد و تسهیل در نقل و انتقال آن حافظ اموال شخصی، دولتی و مبادلات داخلی و خارجی هستند .بانک ها همچنین به عنوان عامل اجرای سیاست های پولی نقش مهمی در ثبات اقتصادی دارند. تهدیدات و فشارهای ناشی از جهانی شدن و رشد روز افزون موسسات مالی و اعتباری غیر بانکی در سال های اخیر بانک ها را بر آن داشته برای بقاء و رقابت در بازار باایجاد مراکز تحقیقات و انجام فعالیت های پژوهشی در زمینه وضعیت خود در مقایسه با سایر بانک ها نسبت به بهبود عملکرد خود در بازار داخلی و خارجی اقدام نمایند. در این راستا راه حل منطقی و بسیار کارساز می تواند وضعیت بانک ها را از نظر عملکرد کلی مشخص نماید، انجام فرایند های مرتبط با ارزیابی عملکرد و محک زدن وضعیت خود در بازار، تا به این طریق آنها بتوانند ضمن شناسایی نقاط ضعف و قوت خود وضعیت موجود خود را بهبود دهند تا آنجا که محققین اطلاع حاصل نموده اند ارزیابی عملکرد و متعاقب آن رتبه بندی شعب به صورت روش های سنتی با استفاده از نسبت های مالی و شاخص های مالی رایج صورت می پذیرد که این امر مسئله ارزیابی عملکرد را به چالش واداشته است لذا استفاده از سیستم ارزیابی عملکرد که تنها بر شاخص های مالی متکی هستند می توانند باعث مشکلاتی برای سازمان شود که برخی از این مشکلات را می توان به شرح زیرنام برد(اسمعیلی کاکرودی، 1387):

از آنجا که شاخص های مالی بر استراتژی های سازمان ارتباط پیدا نمی کنند، ممکن است با اهداف استراتژیک سازمان تضاد داشته باشد.

معیارهای سنتی، نظیر میزان رشد منابع شعب و مطلوبیت ها ممکن است باعث فشار آمدن به مدیران در جهت توجه به نتایج کوتاه مدت شده و در نتیجه هیچ گونه حرکتی به سمت بهبود صورت نگیرد.

شاخص های مالی قادر به تشخیص هزینه های کیفی به شکل دقیق و مناسب نیستند و تنها تولید بیشتر را تشویق می کنند.

با توجه به مطالب گفته شده بر آن شدیم که در این تحقیق به ارزیابی عملکرد شعب بانک کشاورزی استان مازندران با استفاده از روش نوین تحلیل پوششی داده ها بپردازیم تا از این منظر بتوانیم منابع کارآمدی و ناکارآمدی شعب را تشخیص داده و راهکارهایی جهت بهبود عملکرد آنها ارائه دهیم.

1-3 اهمیت موضوع و انگیزه انتخاب آن

بانک ها نهادهای مالی هستند که دارایی ها را از منابع گوناگون جمع آوری می کنند و آن ها را در اختیار بخش هایی قرار می دهند که به نقدینگی نیاز دارند. از این رو بانک ها شریان حیاتی هر کشور محسوب می‎شوند. به موازات ورود بانک های خصوصی به بازارهای مالی، تقاضا برای انواع خدمات بانکی نیز افزایش چشمگیر ی یافته است. بانک ها برای ربودن گوی سبقت از یکدیگر در جهت افزایش سهم بازار و سودآوری و به دنبال استفاده از انواع روش های بهبود عملکرد در جذب مشتریان هستند، در این میان ارزیابی عملکرد بانک ها از اهمیت خاصی برخوردار است و به یکی از مهمترین فعالیت های مدیران بانک‎ها تبدیل شده است(موتمنی و همکاران، 1389، 142). 

با علم بر این که در عصر اطلاعات و رقابت بین سازمان ها قرار داریم و هر سازمانی برای پیشی گرفتن از رقبای خود و حفظ و کسب مزیت رقابتی درصدد ایجاد روشی جدید برای تحول سازمان خود می باشد و همچنین نقش پراهمیتی که کارایی در پیشرفت جوامع دارد، بررسی همه ابعاد آن به ویژه به صورت تحلیل ریاضی به عنوان معیاری برای سنجش عملکرد امری اجتناب ناپذیر می باشد.

ارزیابی عملکرد به عنوان یکی از ضروری ترین زیر مجموعه های وظیفه کنترل- یکی از چهار عنصر دانش سازمان و مدیریت- در سازمان ها است که به اندازه گیری و سنجش وضع موجود می پردازد تا بتوان از آن به عنوان مبنایی جهت تصمیم گیری در مورد ادامه، تعدیل و یا جلوگیری از کاری که در حال انجام است استفاده نمود. رشد فزاینده تکنولوژی، موج گسترده اطلاع رسانی و توسعه خدمات ویژه و متنوع، بیش از پیش لزوم برنامه ریزی اصولی و سیاستگزاری همه جانبه را جهت ادامه حیات برای سازمان ها آشکار کرده است. ضمانت اجرایی این سیاست ها، هرچند که هوشمندانه تدوین شوند، کنترل دقیق و مداوم واحدها و ارزیابی و بهبود مستمر روش هاست. سیستم های ارزیابی عملکرد سازمان ها، یک مکانیزم مهم کنترل در راستای خط مشی ها و سیاست های کلی سازمان بوده و اطلاعات مهم و حیاتی را در خصوص میزان تناسب و سازکاری عملکرد واحدها با برنامه ها، در اختیار مدیران قرار می دهند. البته وقوع این امر در گرو آن است که نظام ارزیابی عملکرد از جامعیت کافی برخوردار باشد تا نتایج آن قابل استفاده بوده و تمام جوانب فعالیت ها را مد نظر قرار دهد (اداره تحقیقات و برنامه ریزی، 1384، 7).

1-4 چهارچوب نظری پژوهش

هر پژوهش به یک چهارچوب نظری نیاز دارد، چارچوب نظری، الگویی است که فرد پژوهشگر بر اساس آن درباره روابط بین عواملی که در ایجاد مساله مهم تشخیص داده شده­اند نظریه پردازی می­کند (خاکی، 1390: 163). چهارچوب نظری روابط میان متغیرها را روشن می­کند، نظریه­هایی که مبانی این روابط هستند را می­پروراند و نیز ماهیت و جهت این روابط را توصیف می کند. همان گونه که بررسی پیشینه، مبانی چهارچوب نظری را تشکیل می دهد، یک چهارچوب نظری خوب نیز در جای خود، مبنای منطقی لازم برای تدوین فرضیه های آزمون پذیر را فراهم می آورد (سکاران، ۱۳۸۶: ۹۵-۹۴). این پژوهش با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها، با درنظر گرفتن چهار ورودی (هزینه پرسنلی، هزینه اداری، تعداد پرسنل و سابقه کار پرسنل) و سه خروجی (میزان تسهیلات اعطایی، میزان سپرده ها، خدمات) کارایی شعب بانک کشاورزی استان مازندران را مورد بررسی قرار داده است.

واحدهای سازمانی مورد ارزیابی

شعب بانک کشاورزی استان مازندران (94 شعبه)

نمودار شماره(1-1): مدل مفهومی

1-5 اهداف تحقیق

در تحقیق حاضر به ارزیابی عملکرد شعب بانک کشاورزی مازندران با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده‎ها پرداخته خواهد شد. بر این اساس اهداف اصلی و فرعی تحقیق مطابق آنچه که از مدل تحلیل پوششی داده‎ها و نیز الگوی مفهومی تحقیق قابل استخراج است بدین شرح خواهند بود:

هدف اصلی:

ارزیابی عملکرد شعب بانک کشاورزی استان مازندران.

اهداف فرعی

فراهم آوردن اطلاعات ضروری و مفید برای مدیران بانک به منظور بهبود در فرآیند برنامه ریزی و تخصیص بهینه منابع.

تجزیه و تحلیل کارایی شعب بانک به منظور شناسایی نقاط قوت و حوزه های قابل بهبود.

یافتن راهکاری موثر به منظور ارزیابی عملکرد شعب بانک.

تعیین کارایی نسبی شعب بانک کشاورزی استان مازندران.

تعیین منابع ناکارآمدی واحدها ی بانک کشاورزی مازندران.

1-6 سوالات (فرضیه های) تحقیق

سوال اصلی:

عملکرد شعب بانک کشاورزی مازندران با استفاده از تحلیل پوششی داده ها چگونه است؟

سوالات فرعی:

کارایی نسبی هرکدام از شعب بانک کشاورزی مازندران چیست؟

شعب الگو و مرجعِ شعبِ ناکارا کدامند؟

کارایی مقیاسی هر کدام از شعب به چه اندازه است؟

منابع ناکارآمدی هر کدام از واحدها کدامند؟

1-7  تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق

ارزیابی عملکرد

تعریف مفهومی: ارزیابی عملکرد برآوردی انتقادی و کاوشگرانه از فعالیت های مختلف یک سازمان می‎باشد همانطوری که برای حفظ سلامتی، مقامات و مسؤلین پزشکی و بهداشتی به همه توصیه می کنند که یک سری معاینات دوره ای از بدن انجام دهند. همین طور هر سازمانی برای بدست آوردن نتایج کاری، باید ارزیابی دوره ای از عملکرد خود و واحدهای تابعه داشته باشد ( شرمن[3]، 1985).

تعریف عملیاتی: در پژوهش حاضر جهت بررسی کارایی از نهاده: (هزینه های پرسنلی، هزینه اداری شعبه، تعداد پرسنل و میانگین سابقه) و خروجی (میزان تسهیلات، میزان سپرده و ارائه خدمات) استفاده شده است.

1-8 ابزار گردآوری اطلاعات

    برای دستیابی به اطلاعات بخش نظری از روش های مختلفی مثل مطالعات کتابخانه ای، مراجعه به اسناد و منابع علمی و جستجو در سایت ها و پایگاه های اطلاعاتی مختلف استفاده شده است.

    برای جمع آوری متغیرهای مستقل یا همان شاخص های ورودی و خروجی به اسناد و مدارک موجود در سرپرستی بانک متبوع مراجعه شده است. در مرحله بعد، به منظور اطمینان از تعیین مناسب شاخص های ارزیابی عملکرد شعب بانک، از توصیه ها و نظرات بعضی از اساتیدی که دارای دانش، سابقه و تجربه در رابطه با مدل های کمی اندازه گیری عملکرد بودند استفاده نموده و صحت انتخاب شاخص ها را مشخص کردیم.

1-9 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

    تحلیل پوشش داده ها یک تکنیک برنامه ریزی خطی است که برای ارزیابی و کارایی واحدهای همگون و متجانس مورد استفاده قرار می گیرد. در دهه اخیر این روش سودمندی قابل توجهی به عنوان ابزار مدیریتی در اندازه گیری کارایی به دست آورده و به طور گسترده از آن استفاده شده است. از این ابزار در بخش هایی از قبیل بانک ها، بیمارستان ها، دانشگاه ها و غیره بسیار استفاده می شود.

در عین حال که جامعه آماری تمامی شعب بانک کشاورزی مربوط به استان مازندران می باشد. تجزیه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از تکنیک مدل سازی ریاضی (تحلیل پوششی داده ها ) می باشد.

متغیر های تحقیق شامل شاخص های ورودی و خروجی که از نوع متغیرهای مستقل هستند و اندازه کارایی که از نوع متغیر وابسته می باشد.

1-10 قلمرو تحقیق

قلمرو موضوعی

این تحقیق به ارزیابی عملکرد شعب بانک کشاورزی می پردازد.

قلمرو مکانی

مکان تحقیق شامل تمامی شعب بانک کشاورزی استان مازندران(94 شعبه) که در سال 1392 مشغول به فعالیت بوده اند و اطلاعات لازم در ارتباط با آنها در سرپرستی بانک موجود می باشد.

قلمرو  زمانی

با توجه به مقطعی بودن این تحقیق و هدف آن که ارزیابی عملکرد شعب بانک مازندران می باشد؛ اطلاعات مورد نیاز از عملکرد سال مالی 1391 انتخاب گردیده است

[1] Data Envelopment Analysis

[2] Boussofiane and Dyson

[3] Sherman

Abstract

The performance evaluation system in different organizational units is one of the main elements of the planning process to improve the activities. The design and the management of the measurement and evaluation systemis the main concerning of strategic planning for companies. Hence, in this study, thedata envelopment analysis (DEA) methodis used to evaluate the performance which is applied as a tool in evaluating the performance of decision making units,where inputs (personnel costs, administrative costs, number of personnel and of average of service record of personnel) and outcomes (rate of the loan, the amount of deposits and provision of services) of the organization are used to evaluate the performance of the organization. However, The 94 branches of the Agricultural Bank of the Mazandaranprovince have been analyzed.Technical performance of selected branch of the Agricultural Bank of the province was estimated and then rankings based on the results of the banks.The analysis covers the period 1391.The results show that branches of the Nashtarood, BabolAmir Kola, Galugah, Amol ,Sari, Arzi, Neka , Jouybar, Kelardasht, noshahr, Sari Khazar Boulevard, natural resources have efficiency equal to 1.For the inefficient branches, there are some branchesconsidered as reference. The average for the technical efficiency of agricultural banks in the Mazandaranprovinceis estimated to 0.738, the average for the managerial efficiency is 0.826 and average efficiency of the scale is 0.888.

Keywords: performance evaluation, performance, data envelopment analysis(DEA) , inputs , outputs